Breed gedragen groei in bouw

Kwartaalbericht Bouw
ING Economisch Bureau
Breed gedragen
groei in bouw
ING Economisch Bureau verwacht dat de bouwproductie dit jaar 3,5% groeit. Deze toename wordt breed gedragen. Zo neemt de woningnieuwbouw weer toe door
de aantrekkende huizenmarkt. In de renovatiesector
wordt het herstel gestimuleerd door het verlaagde btw
tarief tot eind van dit jaar maar ook transformatie van
gebouwen zorgt voor meer bouwvolume. De crisis van
de afgelopen jaren heeft wel zijn littekens achter gelaten. Een kwart van de grote bouwbedrijven is verdwenen en ruim 70.000 arbeidsplaatsen zijn verloren gegaan.
Bouwproductie groeit vier kwartalen op rij
In het eerste kwartaal van 2014 is de bouwproductie met bijna 3% gegroeid ten opzichte van het laatste kwartaal van
2013. Hierdoor groeide de bouwproductie voor het vierde
kwartaal op rij. Dit is sinds de hoogtijdagen van 2007/2008
niet meer voorgekomen. De hoge groei begin dit jaar werd
voor een groot deel veroorzaakt door het zachte winterweer
waardoor er op de bouwplaats flink doorgewerkt kon worden. In maart lag de productie wel weer lager dan in januari
en februari maar dit kan gezien worden als een correctie op
de hoge groei daarvoor. De trend is duidelijk omhoog (figuur
1). Ook andere indicatoren wijzen op verder herstel. Zo verbetert het ondernemersvertrouwen bij bouwbedrijven en lag
deze indicator in mei boven het 6-jaarsgemiddelde.
Tabel 1 Bouwproductie naar deelsectoren (%j.o.j.)
2013
Woningbouw
Nieuwbouw
-8,0%
Verbouw
-7,0%
Onderhoud
0,5%
Utiliteitsbouw
Nieuwbouw
-4,0%
Verbouw
-2,0%
Onderhoud
0,5%
Infrasector
Nieuwbouw & verbouw
-6,5%
Onderhoud
-3,0%
Totaal bouw
-4,0%
Bron: Ramingen ING Economisch Bureau
2014
2015
4,5%
3,5%
2,0%
5,0%
2,0%
1,0%
3,5%
3,0%
2,0%
3,0%
1,0%
0,5%
4,0%
1,0%
3,5%
1,0%
1,0%
2,0%
Figuur 1 Ontwikkeling bouwproductie en ondernemersvertrouwen, (januari 2008- mei 2014)
Bron: Ecowin
Volumetoename van 3,5% in 2014
De orderboeken raken in de bouw langzaam beter gevuld.
Zo heeft het gemiddelde bouwbedrijf momenteel voor 5,6
maanden aan werk in portefeuille. Halverwege 2013 was dit
minder dan 5 maanden. De prijsdruk lijkt ook licht af te nemen. Steeds minder aannemers geven aan de prijzen te willen verlagen. Door de verbeterende vooruitzichten verwacht
ING Economisch Bureau dat de bouwproductie in 2014 groeit
met 3,5% en in 2015 met 2%.
Groei in alle deelsectoren
De hoge groei wordt binnen de bouwsector breed gedragen. In de woningbouw en utiliteitsbouw (B&U) is er een duidelijke toename van de waarde van de afgegeven vergunningen voor zowel nieuwbouw als renovatie (figuur 2). In de
renovatiesector wordt het herstel deels gedragen door het
verlaagde btw tarief dat tot het eind van dit jaar geldt, maar
ook transformatie van gebouwen zorgt voor meer bouwvolume. In de utiliteitsbouw zijn er begin 2014 veel nieuwe vergunningen afgegeven voor de bouw van nieuwe scholen en
trekt ook de vergunningverlening voor hallen en loodsen
weer aan. Een flink herstel van de bezettingsgraad in de industrie zorgt bij deze bedrijven voor een uitbreidingsvraag
naar nieuwe bedrijfsruimten. Ook het aantal afgegeven vergunningen voor nieuwe winkels is het afgelopen jaar flink
gestegen. Projectontwikkelaars lijken daarmee, ondanks de
oplopende winkelleegstand, een voorschot te nemen op toekomstig herstel van de consumentenuitgaven.
Figuur 2 Ontwikkeling waarde afgegeven vergunningen Woningbouw en U-bouw (2005-1e kw 2014)
Sectormanager Jan van der Doelen geeft advies
Ontluikende lente in de bouwsector: Blijf vernieuwen!
Gelukkig gaat het wat beter met de bouwsector, ook qua
vooruitzichten. Dit nieuwe kwartaalbericht zet de huidige
situatie uiteen. De cijfers zijn voor het eerst sinds lange tijd
weer positief. Helaas kan hieruit niet geconcludeerd worden
dat problemen voor individuele bedrijven in de sector hierdoor dus snel zullen verdwijnen. Daarvoor zijn nog te veel
bedrijven aangetast in hun financiële fundament als gevolg
van de lange crisisperiode. Het rendement zal ook nog niet
acuut verbeteren. Reden hiervoor is de nog steeds bestaande overcapaciteit en de daarmee samenhangende druk op
prijzen. Onder het motto: ‘Never waste a good crisis’ zijn de
afgelopen tijd al heel veel bouwbedrijven gestart met allerlei
innovaties om beter gepositioneerd te zijn en daardoor het
rendement structureel te verbeteren. Het bouwbedrijf dat in
dit kwartaalbericht belicht wordt is daar een mooi voorbeeld
van. Een noodzaak hiertoe is zeker aanwezig: De omgeving
waarin bouwbedrijven opereren verandert in snel tempo.
Een vraaggestuurde markt, veel aandacht voor duurzaamheid, transparantie en vooral kennis. Maar ook moeten
bouwbedrijven slim samenwerken. Bedrijven hebben een
functie zolang zij waarde toevoegen en zolang die waarde
ook daadwerkelijk door klanten wordt ervaren. En dat betekent dat bedrijven vooral nu moeten blijven aanpassen “Verandering is een onvermijdelijk element in ons leven. En in
organisaties is het een onmisbaar element”, zo schreef de
Amerikaanse management-denker Warren Bennis. Maar veranderen is moeilijk en heeft alles met gedrag te maken. En
ook met het managen van dit (andere) gedrag. De bouw
heeft helaas nog steeds het imago een traditionele sector te
zijn met weinig veranderingsbereidheid. Gelukkig zie ik veel
voorbeelden en gedrag waaruit het tegendeel blijkt. En naar
mijn mening is dat nodig. Ook al trekt de markt aan, de wereld en dus het gedrag van de klant verandert. Het is geen
optie om terug te vallen in het oude gedrag. De ‘winners’ van
morgen blijven vandaag doorgaan met innoveren en blijven
zichzelf uitdagen. ING nodigt u graag uit tot een gesprek
hierover.
Bron: CBS, bewerkt door ING Economisch Bureau
nieuwbouwwoning. De verkopen van nieuwbouwwoningen
namen in het laatste kwartaal van 2013 toe tot boven de 5.000.
Een aantal dat sinds begin 2011 niet meer is voorgekomen
(figuur 3). Het voorzichtige herstel van de woningmarkt geeft
ook de nieuwbouwproductie een duw in de rug. Hogere huizenprijzen zorgen dat projectontwikkelaars minder korting
hoeven te geven op woningen. Zo kunnen de al jarenlang
flink onder druk staande marges enigszins herstellen.
Figuur 3 Ontwikkeling verkopen nieuwbouw & Google zoekopdrachten “Nieuwbouw”
Bron: Ecowin, bewerkt door ING Economisch Bureau
Jan van der Doelen
ING Sectormanager Bouw
en onroerend goed
Interesse in nieuwbouwwoningen neemt toe
Bij de woningbouw zorgt het herstel van de woningmarkt ook
voor toename van de vraag naar nieuwbouw. In 2013 en begin 2014 is het aantal zoekopdrachten op internet naar de
term “Nieuwbouw” gestegen. Hieruit blijkt een duidelijke
toename naar de interesse van consumenten voor een
Kwartaalbericht Bouw Juni 2014 2
Kwart van grote bouwbedrijven is verdwenen
Nu de rook na de crisis optrekt kan de schade opgemaakt
worden. Ten opzichte van de hoogtijdagen in 2008 is er een
kwart van de bouwproductie verloren gegaan en zijn er ruim
70.000 personen minder werkzaam in de sector. Veel ontslagen werknemers zijn als zzp’er doorgegaan waardoor dit
aantal met bijna 10% is toegenomen ten opzichte van 2010.
Door het grote aantal faillissementen van de afgelopen jaren
is het aantal grote bedrijven flink afgenomen. Begin 2014 registreerde het CBS nog maar 320 bouwbedrijven met meer
dan 100 werkzame personen, ten opzichte van 440 in 2010.
Een afname van meer dan 25% (figuur 4). De beperkte
verwachte groei, kleinere projecten en verdere flexibilisering zorgen de komende jaren er voor dat het aantal grote
bouwbedrijven nauwelijks zal toenemen.
Bouwbedrijf Hendriks
en Ontwikkeling
“Ondernemen is innoveren”
De recessie in 2011 zorgde bij Hendriks Bouw en Ontwikkeling voor een “Sense of Urgency” dat er weer keuzes gemaakt moesten worden. Dat jaar was een slecht jaar voor het
al sinds 1922 bestaande bouwbedrijf. Algemeen directeur
Làmber Hendriks, de 3e generatie van de familie binnen het
bedrijf, geeft aan dat je je altijd moet aanpassen aan veranderende marktomstandigheden. Er werd flink afgeboekt op
grondposities en een “Visie 2020” geschreven waarbij
speerpunten werden gekozen: De klant centraal, ketenintegratie, BIM en lean en handelen vanuit de levenscyclus van
vastgoed. De oude werkmaatschappijstructuur werd los gelaten en gekanteld zodat een integrale procesaanpak mogelijk
werd. Hendriks zag daarbij het belang van ‘levenscyclus
denken’ toenemen en kan dit gehele proces nu ondersteunen
van de voorbereiding, de realisatie tot het onderhoud van
een pand. In de hele cyclus staat, zoals centraal in de visie
2020, de klant centraal. Deze aangepaste werkwijze werpt al
duidelijk zijn vruchten af. Terwijl de markt nog kromp, liet
Henderiks bouw en ontwikkeling in 2013 een omzetgroei zien
van 10%. Directeur Innovatie en Strategie Paul Jansen geeft
aan dat de rode draad is dat je je moet aanpassen aan de
nieuwe marktomstandigheden. Zo heeft het bedrijf zich door
de jaren heen van aannemer ontwikkeld tot integrale dienstverlener. In de ketensamenwerking streeft Hendriks naar
openheid en zo wordt de netwerkgrens met andere bedrijven ook steeds poreuzer. “Je moet bij gelijkwaardige netwerksamenwerking ook zelf je kaarten op tafel durven leggen.” Dit gebeurt in Dome-X. Een door Hendriks ontwikkeld
gebouw en concept waar bouwpartners samen komen. Zes
bedrijven hebben zich permanent gevestigd in Dome-X en
andere bedrijven schuiven bij gelegenheid aan. Dome-X
bestaat uit het kennis- en woonatelier. In het woonatelier
worden eindgebruikers begeleid om te komen tot een optimale invulling van hun wensen. Het kennisatelier is een open
platform waarin partijen bij elkaar zitten en gezamenlijk
nieuwe leads ontwikkelen. BIM neemt bij het bouwproces
een essentiële rol in. Jansen geeft aan dat zij in Nederland
hiermee koploper zijn. In de engineering bespaart BIM veel
tijd waardoor de prijs naar beneden kan. Ook kan de klant in
3D meekijken. Het goud zit daarbij volgens hem pas echt in
de exploitatie. Je moet volgens Jansen bij ondernemen altijd
naar buiten blijven kijken: “Wat doet de markt en daarna
vooral gewoon doen”. Met de realisatie van Dome-X maakte
Hendriks een duidelijk statement dat er wat gebeurt. “Want
cultuurveranderingen gaan traag. Die duren soms wel 10
jaar.” De schaalgrootte (niet te groot maar ook niet te klein)
van Hendriks zorgt ervoor dat dergelijke projecten mogelijk
zijn. Dome-X is er voor dat niet iedereen het wiel hoeft uit te
vinden. Maar deelnemers moeten ook wel wat komen brengen. “Want we zijn wel op zoek naar partners en niet naar
free riders” geeft Hendriks aan. “Het is namelijk geen hobby
maar je bent bezig je bedrijf toekomstbestendig te maken en
innoveren is ondernemen.”
Figuur 4 Ontwikkeling aantal bouwbedrijven naar
aantal werkzame personen, 2014 t.o.v. 2010
Bron: CBS, bewerkt door ING Economisch Bureau
Investeringen telecom en groei B&U laten infrasector
groeien
In het 1e kwartaal van 2014 groeide de omzet van bedrijven
die actief zijn in de infrasector met 6,1% ten opzichte van dezelfde periode een jaar eerder. De groei van de omzet kwam
vooral tot stand bij buizen- en kabellegers. In de eerste drie
maanden groeide de omzet bij deze bedrijven met ruim 17%
(figuur 5). Nieuwe investeringen van telecombedrijven en de
vervanging van energienetten zijn hier voor een groot deel
verantwoordelijk voor. Ook het zachte winterweer zorgde er
voor dat bekabelaars flink konden doorwerken. De omzet
van wegenbouwers daalde in het eerste kwartaal van 2014
nog wel. Lagere overheden bezuinigen op infrastructuur en
budgetten voor nieuwe wegen liggen lager dan voorheen.
Een aantrekkende groei van de nieuwbouw in de B&U sector
kan echter zorgen voor een toenemende vraag naar (toegangs)wegen in nieuwe woonwijken en op bedrijfsterreinen.
Een lichte groei van de omzet bij ingenieurs in 2013 duidt als
voorlopende indicator ook op verder herstel. Voor 2014
verwacht ING Economisch Bureau daarom een productietoename in de infrasector van 4% voor de nieuwbouw en een
lichte groei voor de onderhoudssector.
Figuur 5 Omzetontwikkeling deelsectoren infra,
2011-1e kwartaal 2014 (% j.o.j.)
Bron: CBS, * Geen cijfers beschikbaar voor 1e kwartaal 2014
Kwartaalbericht Bouw Juni 2014 3
Meer weten?
Kijk op ING.nl/zakelijk
Of bel met
Jan van der Doelen,
Senior sectormanager Bouw
en onroerend goed
065 58 12 215
Maurice van Sante,
Senior econoom (auteur)
020 57 68 547
Wilt u nieuwe publicaties per e-mail ontvangen?
Ga naar ING.nl/economischepublicaties
Disclaimer
De informatie in dit rapport geeft de persoonlijke mening weer van de analist(en) en geen enkel deel van de beloning van de
analist(en) was, is, of zal direct of indirect gerelateerd zijn aan het opnemen van specifieke aanbevelingen of meningen in dit
rapport. De analisten die aan deze publicatie hebben bijgedragen voldoen allen aan de vereisten zoals gesteld door hun nationale toezichthouders aan de uitoefening van hun vak. Deze publicatie is opgesteld namens ING Bank N.V., gevestigd te Amsterdam en slechts bedoeld ter informatie van haar cliënten. ING Bank N.V. is onderdeel van ING Groep N.V. Deze publicatie
is geen beleggingsaanbeveling noch een aanbieding of uitnodiging tot koop of verkoop van enig financieel instrument. ING
Bank N.V. betrekt haar informatie van betrouwbaar geachte bronnen en heeft alle mogelijk zorg betracht om er voor te zorgen
dat ten tijde van de publicatie de informatie waarop zij haar visie in dit rapport heeft gebaseerd niet onjuist of misleidend is.
ING Bank N.V. geeft geen garantie dat de door haar gebruikte informatie accuraat of compleet is. De informatie in dit rapport
kan gewijzigd worden zonder enige vorm van aankondiging. ING Bank N.V. noch één of meer van haar directeuren of werknemers aanvaardt enige aansprakelijkheid voor enig direct of indirect verlies of schade voortkomend uit het gebruik van (de
inhoud van) deze publicatie alsmede voor druk- en zetfouten in deze publicatie. Auteursrecht en rechten ter bescherming van
gegevensbestanden zijn van toepassing op deze publicatie. Overneming van gegevens uit deze publicatie is toegestaan, mits
de bron wordt vermeld. In Nederland is ING Bank N.V. geregistreerd bij en staat onder toezicht van De Nederlandsche Bank
en de Autoriteit Financiële Markten.
De tekst is afgesloten op 5 juni 2014.

Download Report