Nieuwsbrief Liturgie en Kerkmuziek Vrienden van het Bachensemble Arnhem EVANGELISCH-LUTHERSE GEMEENTE ARNHEM Adres: Spoorwegstraat 8-10, 6828 AS ARNHEM Koster: P.P.E.M. Kohlmann, tel. (026) 4 42 50 84 Predikant: ds. K. Touwen, Molensteen 18, 6852 BX Huissen tel. (026) 32 55 32 7 Eredienst: zondags om 10.30 uur Theater in de Lutherse kerk Komend weekend gedenkt de Protestantse Kerk in Nederland (PKN) dat zij tien jaar bestaat. Dat jubileum wordt in Arnhem gevierd met een theaterproductie over hoe het ooit begon. Met Luther, bijna vijf eeuwen geleden. Een iconisch moment was zijn optreden op de Rijksdag te Worms (1521), toen hij zich moest verantwoorden voor zijn overtuigingen over de hervorming van de kerk. Zijn legendarische uitspraak: ‘Hier sta ik, ik kan niet anders,’ geldt sindsdien als een voorbeeld van standvastigheid en moed. Op zaterdagavond 20 september speelt Kees van der Zwaard ‘Hier sta ik’, dansen en vechten met Maarten Luther, een monoloog over vriendschap en verraad, God en het geweten, de duivel en de vrije wil, voortgedreven door het verlangen naar wat ooit genade werd genoemd. Aanvang 20.00 uur, in de Lutherse kerk aan de Spoorwegstraat 10 (achter het Rembrandt Theater), Toegang 7,50 euro Weekend “Wijken voor Kunst” 20/21 september Deze voorstelling maakt deel uit van het festival Wijken voor Kunst waarvan onze gemeente is een prominent deelnemer is. In het komende weekend valt er in onze kerk nog veel meer te beleven: Tentoonstelling In het hele weekend is in onze ontmoetingsruimte is een kleine expositie ingericht van vrolijke, zedige, wulpse, kleurige engelen van schrijver, vertaler en beeldend kunstenaar Harry Smeets - als eerbetoon aan deze markante wijkbewoner, die eind april op hoge leeftijd overleed. Harry heeft deze engelen als deel van zijn nalatenschap geschonken aan de lutherse gemeente. Harry Smeets Startzondag Zondagochtend 21 september wordt gevierd als Startzondag. Voorgangers zijn: Maria Hupalo, een jonge theologe uit Oekraïne, die in Nederland studeert op de kerkvader Maximus Confessor (580-662) en ds. Klaas Touwen. Kinderkerk en Jeugdkerk beginnen weer. Na de dienst is er een gezamenlijke lunch met soep en broodjes. Aansluitend is er een middagprogramma:  om 13.15 uur trekken vanuit onze kerk groepjes door de wijk om via een kunstroute de andere deelnemers aan Wijken voor Kunst te bezoeken  om 13.15-15.00 uur is er een workshop zingen, die georganiseerd wordt door onze cantorij. Informatie hierover bij Ingrid Ehlert ([email protected]).  om 15.00 uur vertrekt opnieuw een groepje, in het bijzonder ook voor cantorijleden, dat de kunstroute volgt We informeren u nu al over het plan om ook in november een workshop zingen te organiseren, die dan zich meer richt op liederen uit het liedboek voor de Kersttijd, ondermeer ter voorbereiding van de Nine Lessons and Carols van zaterdag 13 december. Zondag 5 oktober, 10.30 uur, Cantatedienst In de eredienst van zondag 5 oktober wordt de cantate Aus der Tiefen rufe ich, Herr, zu dir (BWV 131) gezongen en gespeeld door ons Bachensemble onder leiding van Myra van der.Jagt. Cantate 131 is waarschijnlijk de oudst bewaard gebleven cantate van Bach, ontstaan in 1707 in Mühlhausen (Thüringen) en waarschijnlijk geschreven voor een herdenkingsdienst na de brand die de stad trof op 30 mei. Bach is dan 22 jaar en organist aan de Blasiuskirche te Mühlhausen. Het koor heeft in deze cantate een groter aandeel dan in de latere cantates, waar de inbreng veelal beperkt is tot een openingskoor en een slotkoraal. Recitatieven en het slotkoraal komen er nog niet in voor. Bach past zich aan aan de vormprincipes van zijn tijd. In zijn vroegste werk zet hij de Noord-Duitse traditie van de door hem bewonderde Buxtehude voort. De teksten worden uitsluitend ontleend aan de bijbel en het protestantse kerklied. Er is sprake van één doorlopende tekst, alle acht verzen van Psalm 130. Een speciale en mooie rol is weggelegd voor de hobo. De cantate eindigt met het koor: Israël hoffe auf den Herrn, denn bei dem Herrn ist die Gnade und viel Erlösung bei ihm. Und er wird Israël erlösen aus allen seinen Sünden. Ook onze Koorschool Arnhem verleent medewerking aan deze cantate door het zingen van een cantus firmus bij een basaria: Erbarm dich mein in solcher Last. Tevens zingen zij in deze dienst een compositie van John Rutter: All things bright and beautiful. In diet nieuwe seizoen van de koorschool staat ondermeer weer een optreden met het Gelders Orkest gepland. Voor info zie: www.koorschoolarnhem.nl De volgende cantatediensten vinden plaats op: Zondag 23 november Gottes Zeit ist die allerbeste Zeit (BWV 106) Zondag 15 februari Du wahrer Gott und Davids Sohn (BWV 23) Presentatie Bijbel in Gewone Taal Ook op zondag 5 oktober komt het Nederlands Bijbelgenootschap naar Arnhem om de Bijbel in Gewone Taal (BGT) te presenteren. Hebben we net een Nieuwe Bijbelvertaling (NBV – 2004), komt er tien jaar later al weer een nieuwe? Daar is reden voor. De NBV is een literaire bijbelvertaling die terugvalt op een grote woordenschat (een vocabulaire van 11.300 woorden). Veel mensen echter kunnen zich daar niet mee redden. Zij zijn laaggeletterd (ruim 10% van onze bevolking!). Zij kunnen wel lezen en schrijven, maar beperkt. Een ingewikkeld formulier invullen, laten zij liever een ander doen. Van een tekst die zij lezen, ontgaat hun de strekking nogal eens: zo druk bezig met het ontcijferen van woordje voor woordje, dat zij de grote lijn maar moeilijk volgen. De BGT maakt gebruik van een woordenschat van 4.000 woorden. Het is een bijbel die iedereen insluit: iedereen kan de tekst begrijpen en erover meepraten. Het is de duidelijkste bijbel in het Nederlands: in gewone woorden, heldere, korte zinnen, een sterke tekst, prettig leesbaar voor iedereen. De presentatie van de Bijbel in Gewone Taal vindt plaats in boekhandel Hijman Ongerijmd, Grote Oord 15 (Jansstraat), Arnhem. Aanvang 14.00 uur. Dr. Matthijs de Jong, een van de bijbelvertalers geeft een toelichting. Een vertegenwoordiger van het Bondgenootschap Laaggeletterdheid regio Arnhem zal de betekenis van de BGT onderstrepen. U bent van harte welkom. Gebedsdienst voor en met de Syrische christenen Op vrijdagavond 10 oktober wordt een oecumenisch avondgebed gehouden in de Syrisch-Katholieke kerk (de voormalige r.k. Willibrordkerk aan de Oude Velperweg 56). Deze kerk is afgelopen voorjaar ingewijd voor de Syrisch-katholieke Kerk van Antiochië, een oosters-katholieke kerk, oorspronkelijk geworteld in het Midden-Oosten. Patriarchaal vicaris en pastoor Mgr. Noël Mosa Alcastoma is zelf afkomstig uit Irak. Zijn parochie wordt gevormd door Syrische christenen uit Irak, Libanon, Syrie, Turkije. Zij vertegenwoordigen de oeroude Aramese traditie in het universele christendom. In een recent of verder verleden zochten de meesten van hen als asielzoekers in Nederland een veilig bestaan. De huidige verschrikkingen in Irak en Syrië worden door de parochianen op de voet gevolgd. Het zijn hun eigen familieleden die worden vermoord of zijn verdreven. Op deze avond zal de Syrisch-Katholieke parochie zich voorstellen aan de kerken en christenen van Arnhem en omgeving. De parochianen zullen actuele informatie geven over de vervolgde christenen in Irak en Syrië. Met deze gebedsdienst geven wij gehoor aan de dringende oproep die Paus Franciscus deed: “Onze broeders en zusters worden vervolgd, ze worden verdreven, ze moeten hun huizen verlaten zonder de mogelijkheid te hebben ook maar iets mee te nemen. Aan deze gezinnen en deze mensen wil ik uitdrukking geven van mijn nabijheid en mijn voortdurende gebed. Geliefde broeders en zusters die zo vervolgd worden: ik weet hoe zeer jullie lijden, ik weet dat alles jullie ontnomen is. Ik ben met jullie in het geloof in Hem die het kwaad overwonnen heeft!” De gebedsdienst wordt geleid door Mgr. Noël Mosa Alcastoma en ds. Klaas Touwen. De avond begint om 19.00 uur. Kerkkorendag De Kerkkorendag zal dit najaar op zaterdag 11 oktober worden gehouden in de Lutherse kerk in Apeldoorn. Als gastheer zal optreden de cantor van de Lutherse gemeente Apeldoorn, Theo van Willigenburg, die vooral veel aandacht zal besteden aan de Maarten Luthermis, een ordinarium dat in de jaren 80 begonnen is door Gert Oost en veel later afgerond door Euwe de Jong. Deze mis is letterlijk geschreven op de zondagse praktijk, letterlijk in die zin dat de muziek rekening houdt met de kleine bezetting van onze Lutherse cantorijen (meestal weinig mannen). De zettingen kunnen alleen door vrouwen worden gezongen, terwijl de organist slechts de baslijn meespeelt en de bekende melodie van het ordinarium (in sopraan en tenor) door de gemeente wordt gezongen. Heel dankbaar en functioneel! Verder staan o.a. bewerkingen van een aantal zondagsliederen uit het najaar op het programma. Vanaf 10.00 uur is er koffie of thee, de repetities beginnen om 10.45 uur. De afsluitende vesper is om 16.00 uur, liturg is ds. Pieter Oussoren. Vooruitblik Behalve de voorstelling ‘Hier sta ik’ van 20 september, zal onze kerk nog een theaterstuk herbergen. Op vrijdag 31 oktober (20.00 uur) wordt ‘Deining!’ gespeeld. Een hilarische scheepstocht langs diverse stromen en havens waar liederen worden opgehaald. ‘Deining!’ is een muziektheater rond de verschillende geluiden en windrichtingen van het in 2013 verschenen Liedboek, zingen en bidden in huis en kerk. Dit is dé manier om speels en creatief kennis te maken met de verschillende facetten van het Liedboek. ‘Deining’ laat bezoekers kennis maken met verschillende liedculturen, windrichtingen, liederen en gedichten van het nieuwe liedboek. ‘Deining’ daagt de bezoekers uit om nieuw repertoire te ontdekken. De liederen worden soms op onorthodoxe wijze begeleid. ‘Deining’ werd geschreven en wordt gespeeld door Andries Govaart, Johan Klein Nibbelink en Wim Ruessink. Het relationele in de Lutherse theologie een cursus van vier avonden Voor wie wil leren van Maarten Luther en ook de Lutherse theologie na hem enigszins wil leren kennen, start vanaf september de cursus: ‘Het relationele in de Lutherse theologie.’ Voor deze titel is gekozen, omdat in de lutherse theologie God en mens alleen in relatie kunnen worden gedacht. Niet op zichzelf, God niet en de mens ook niet. Spreken over ‘de mens’ is ook wel weer te abstract. Dat bent u zelf en uw medemens, en beiden ‘in Christus’ gedacht. Na vier cursusavonden wordt de Ordet (Het Woord) vertoond, de verfilming (1955) van het gelijknamige toneelstuk van Kai Munk, waarin veel van de thema’s uit de cursus aan bod komen. De datum hiervan zal nog bekendgemaakt worden. Vanaf het najaar van 2014 wordt deze cursus ondermeer in Arnhem, met de nadruk op lutherse theologie na Maarten Luther: hoe hebben Kierkegaard, Kai Munk, Bonhoeffer en Sölle deze theologie op hoofdlijnen doorgetrokken? De cursus wordt gegeven door vier lutherse predikanten. U kunt zich op de avonden voorbereiden door de desbetreffende teksten uit de bundel te lezen. Daar wordt tijdens de bijeenkomsten op teruggegrepen. Aanmelding Om aan deze serie van vijf avonden deel te nemen meldt u zich tot uiterlijk een week te voren aan bij het contactadres ter plaatse waar u de cursus zult volgen. Na aanmelding krijgt u het cursusmateriaal toegezonden. Het cursusgeld bedraagt € 22,50 Daarvoor ontvangt u de tekstbundel, koffie en thee. Aanmelden bij Ds. Klaas Touwen, [email protected], 026-3255327 Opbouw van de cursus 5 november: De mens voor Gods aangezicht Docent: Ds. Erwin de Fouw Luther ging in tegen de theologie die in de late Middeleeuwen overheersend was geworden. In deze zogenaamde scholastieke theologie werd vooral naar het ‘wezen’ van God gevraagd. Hoe vroom dat ook klinkt, dat vond Luther geen vraag voor het geloof, maar voor de aristotelisch geïnspireerde filosofie, die speculeert over dingen waarover wij op basis van de Bijbel niets kunnen weten. Het geloof daarentegen wijst ons op God, die zich enkel laat kennen in zijn relatie tot de mens. Wie God voor ons is, weten we dankzij de Bijbel. Daarin wordt duidelijk dat God door Jezus Christus een directe, onmiddellijke relatie zoekt met elke mens, met elk van ons. Dit principe is het uitgangspunt geworden van Luthers’ theologie: de mens leeft voor Gods aangezicht, coram Deo. Een mens die in het geloof ontdekt, wie hij is: een zondaar, die door God gerechtvaardigd wordt. In relatie tot deze mens laat God zien wie hij écht is: liefdevol en vergevend. Het geloof, waarin dit ontdekt en beleefd wordt, levert ons alle godskennis die wij nodig hebben om als mens voor Gods aangezicht te kunnen leven. 10 december: Navolging van Christus - Bonhoeffer Docent: Ds. Louisa Vos In de lutherse theologie staat de mens in onmiddellijke relatie tot God. Dat was een nieuw gegeven in de tijd van de Reformatie. Want de relatie tussen mens en God werd vooral als bemiddeld gezien. En de middelaar was de kerk, de geestelijkheid. De Reformatie benadrukt de directe relatie, die gepaard gaat met persoonlijke mondigheid en verantwoordelijkheid. Dietrich Bonhoeffer staat in die reformatorische gedachte en hij werkt de onmiddellijke relatie uit in het begrip ‘Navolging’, navolging van Christus. Want in Christus ligt het punt van de relatie. Dit is een cruciaal gegeven in de lutherse theologie. Een mens kan denken en geloven wat ie wil, maar buiten de relatie om, of nog beter: buiten de navolging van Christus om is het christendom niet meer dan een idee, een mythe. Die mens heeft dan misschien wel een programma voor zijn leven, maar hij leeft zonder belofte. 11 februari: De kerk, daar waar Christus is – Dorothee Sölle Docent: Ds. Klaas Touwen Toen de PKN-afdeling ‘Missionair werk’ er ‘en kerkgroei’ aan toevoegde, verloor het missionaire werk zijn argeloosheid en werd het instrumenteel en manipulatief. De relatie met wie dan ook, werd ingepakt door het marktdenken van winst, targets en groei. De missionaire relatie is sindsdien niet meer belangeloos, onbelast, vrij, onbaatzuchtig en pro Deo, maar moet kerkgroei opleveren. Daarmee is het koninkrijk van God terugbracht tot zelfhandhaving van de kerk. In onze lutherse geschiedenis hebben wij een krachtig tegengeluid gehoord: van Dorothee Sölle in haar fameuze toespraak op de Kirchentag van 1965 in Keulen: ‘De kerk is ook buiten de kerk’. Op deze avond onderzoeken we verschillende kerkvisies en onderstrepen de kritisch lutherse visie van Dorothee Sölle dat de kerk is daar waar Christus is: in de minste van zijn broeders en zusters binnen en buiten de kerk. 25 maart: De enkeling voor God - Søren Kierkegaard Docent: Ds. Susanne Freytag Søren Kierkegaard, Deens filosoof en theoloog: ‘Ik ontdekte dat ik minder en minder te zeggen had, tot ik uiteindelijk stil werd en begon te luisteren. En in die stilte hoorde ik de stem van God.’ Kierkegaard is een kritische denker. Hij denkt voorbij de systemen en de dogma’s van zijn tijd en plaatst de enkeling voor God en stelt daarbij de ervaring voorop. Kierkegaard daagt mensen uit om zelf na te denken en positie te kiezen. We zullen ons door deze tegendraadse denker en theoloog laten aanspreken. Binnenkort te verschijnen Paulus zelf, de zeven ‘echte’ brieven Niet alle paulinische brieven in het Nieuwe Testament zijn door Paulus geschreven. Een zestal is van later datum. Ze staan wel op zijn naam, maar zijn geschreven door leerlingen, een of twee generaties later. Van zeven brieven echter wordt algemeen aangenomen dat ze inderdaad door Paulus geschreven of waarschijnlijker gedicteerd zijn. Deze zomer heeft ds. Klaas Touwen (eindredacteur) met enkele collega’s uit de kring van Tijdschrift voor Verkondiging een boek geschreven dat toegang biedt tot deze zeven ‘echte’ brieven. De huidige stand van het nieuwtestamentisch onderzoek wordt erin samengevat. Inleiding 1 Tessalonicenzen Galaten 1 Korintiërs 2 Korintiërs Romeinen Filippenzen Filemon prof. dr. Adelbert Denaux drs. Theo van Adrichem en prof. dr. Maarten den Dulk dr. Hans Lammers en drs. Victor Bulthuis deken Henk Janssen en dr. Leon Lemmens, bisschop van Mechelen prof. dr. Peter Tomson en prof. dr. Rinse Reeling Brouwer dr. Sylvester Lamberigts en drs. Dries van den Akker prof. dr. Bert Jan Lietaert Peerbolte en dr. Piet van Veldhuizen dr. Yvonne van den Akker en drs. Klaas Touwen Paulus zelf is een uitgave van Skandalon en verschijnt op 1 oktober