20/03/2014 Muziek en haar inductief vermogen Mark Reybrouck KU Leuven Leuven - 10 maart 2014 Muziek en emoties muziek is de taal van emoties Onderzoeksdomein 1: muziek expressie van emoties? uitlokken van emoties? belangrijk item in hedendaagse muziekwetenschap recente ontwikkelingen: muziek als proces onderzoeksdomein onderzoeksmethoden toepassingen geen statische structuur klinkend fenomeen met tijdsverloop muziek als ervaring belang van emoties bij ervaring muziek en emoties delen tijdsverloop Aksak. Dospat blij boos Jack et al. , Curbio. 2014 1 20/03/2014 Onderzoeksdomein 2: emoties wat zijn emoties? hoe emoties classificeren? hoe emoties meten? mechanismen van emotionale uitlokking Jack et al., Curbio, 2014 Arousal, stemming en emoties: definities Emoties affectieve processen zijn continu altijd een soort affectieve toestand aanwezig emoties: toestand is zeer intens en heeft betrekking op een belangrijke stimulus stemming (mood): toestand is minder intens, oorzaak is niet direct aantoonbaar Emotionallly competent stimulus. Damasio. 2004 Stemmingen - sfeer Wat zijn (muzikale) emoties? arousal, emoties, stemmingen Prokofiev. Skythische suite. arousal: algemene activatie emoties: lichamelijk gevoelde reactie, hier en nu stemming: mentaal beeld van gevoelde verandering, uitgesmeerd over langer tijdsverloop Howard. Blood Diamond. dagdagelijkse emoties: directe koppeling met oorzaak muzikale emoties: koppeling minder dwingend hoe emoties in kaart brengen? 2 20/03/2014 Facial expression recognition Basisemoties: uitgangspunt boos blij afschuw verrassing verdriet vrees Lichamelijke reacties: continue registratie Lichamelijke reacties: continue registratie electrodermale activiteit: SC, GSR vasomotorische reacties: HF, BD elektrische activiteit van de hersenschors (EEG) en dieper gelegen cerebrale structuren (fMRI, PET) neurochemische reacties: afgave van stoffen in bloed (oxytocine, dopamine, endorfines, …) verandering van spierspanning: EMG Aksak. Dospat Muzikale emoties tot recent: weinig onderzoek naar rol van emoties in psychologische literatuur weinig onderzoek naar rol van muziek tijdens jaren 1960-1980 keerpunt rond 1990: Drie grote thema’s psychologische mechanismen die emoties uitlokken (emotionele inductie) eigenschappen van de muziek die emoties uitlokken (structurele kenmerken) belang van de sociale context kwaliteit en kwantiteit van onderzoek handboeken en artikels rol van emoties in het publieke debat psychologische effecten van muziek 3 20/03/2014 Voorbeeld: Les choristes (Jean Baptiste Maunier) Twee opvattingen formalisten vs. expressionisten: Igor Stravinsky muziek verwijst alleen naar zichzelf, autonome kunst, geen inductie (formalisten, absolutisten, cognitivisten) muziek verwijst naar iets buiten zichzelf, wel inductie (expressionisten, referentialisten, emotivisten) cognitivisten vs. emotivisten: vatten of ervaren theoretisch onderscheid, in de praktijk moeilijk Bach. Aria van de Goldbergvariaties. haalbaar voorbeeld: Bach/Puccini Puccini. La Tosca. E lucevan le stelle. Igor Stravinsky “De mensen houden van muziek omdat ze er “Als de mensen geleerd hebben van muziek te emoties hopen te vinden, zoals vreugde, smart, droefenis …, een gelegenheid tot dromen… Ze zoeken er een verdovingsmiddel, een stimulans. (1935) houden om haarzelf, als zij haar kunnen horen met andere oren, zal hun genieten van een heel hogere, heel machtigere orde zijn ...” (1935) Breder verwijzingskader: regelkring Van regelkring naar adaptief model 4 20/03/2014 Adaptief model vertrekken van regelkring Jonathan (3 jaar) dirigeert Beethoven (5de symfonie) input output centrale verwerking elk moment is mogelijke plaats van aanpassing en leren beter leren onderscheiden beter verwerken beter reageren Muzikale gedragsvormen Luisteren: inputscholing Scholing van het cognitieve apparaat Outputscholing 5 20/03/2014 Muzikale gedragsvormen veelheid van omgangsvormen: perceptueel cognitief motorisch emotioneel eenzijdige keuze: reductionisme integratie van omgangsvormen plaats van emoties? Hoe emoties in kaart brengen? Emoties Jacques Brel. Ne me quitte pas. veruitwendigen van inwendig gevoelde ervaring (experiëntiële benadering) vier mogelijkheden: uiterlijke verschijnselen, reacties erover praten: emotiewoorden intonatie en frasering bij emotioneel taalgebruik gezichtsuitdrukkingen, beweging en lichaamshouding Emoties: expressie of inductie? Emotiewoorden twee verschillende aspecten onderscheid soms gradueel herkennen van emoties in gezichtstuitdrukking zonder ze te beleven beleven van emoties zonder inzicht in te hebben perceptie en inductie activeren andere zones in het brein Waterman, 1996 6 20/03/2014 Beschrijven van emoties: twee benaderingen categorische benadering: (1) Categorische benadering emoties verschillen van mekaar mogelijk verbaal label (categorie) dimensionele benadering: aantal dimensies: valence, activity, arousal schaalverdeling binnen de dimensies ( x--- -- - - -- ---x) één of meer dimensies? unipolair of bipolair woede, afkeer, vrees, vreugde, verdriet, verrassing specifieke overlevingsfunctie: aangeboren komen voor in alle culturen: universeel worden als uniek ervaren treden vroeg op in ontwikkeling veroorzaken verschillende patronen van fysiologische veranderingen specifieke gelaatsuitdrukking en vocale uitdrukking Operationele benadering: gevoelsuitdrukkingen (Hielscher) Basisemoties boos – afschuw – vrees – blij beperkt aantal aangeboren en universele emoties – verrassing – verdriet Operationeel: adjectiefklok Schostakovitsch, 10, 1 Janacek, Sinfonietta Le Bars. Bébé chanteur Hevner, 1935, 1936 7 20/03/2014 Klinisch voorbeeld: gekleurde muziek (2) Dimensionele benadering lange geschiedenis: Wundt, 1897 dimensies en polariteit modellen: één of meer dimensies: unipolair of bipolair lust en onlust spannend en ontspannend ophitsend en kalmerend x xx xxx xxxx xxxxx xxx xx x xx xxx circumplex model: Russell (1980) Gevoelsdimensies van Wundt arousal valence, activation, power 2 dimensies: pleasure en arousal Circumplex model (Schlosberg, Russell) Ketjak. Trance Bach. Choralprelude. Ich Ruf Zu Dir, Herr Jesu Christ. Basso profundo. We bow down before your cross. Circumplex model (Russell, 2003) activatie plezier Toepassing: commerciële muziek Britney Spears. Not a girl. This old man. 8 20/03/2014 Van herkennen naar uitlokking: inductie Terminologische kanttekening inductie: attributie: muziek kan beweging induceren dansmuziek: manifest luistermuziek: verinwendigd manifeste beweging: zichtbaar bewegen in de verbeelding, niet zichtbaar (ideomotorisch) auditieve informatie: opvangen, analyseren en evalueren wisselwerking tussen centraal en perifeer ZS veel reacties zijn autonoom zenuwprikkels genereren effecten: optelsom van instinctieve antwoorden over A Filetta. I sipolcru. langere tijd: referentiewaarden fysiologische standaardwaarden: basaal lichamelijk functioneren: HF, BD, ademritme, temperatuur bloedspiegel, vochtbalans op peil houden binnen kritische standaardwaarden (homeostase) muziek als controlerende instantie, lichaam als gecontroleerd systeem ik vind dit nummer … een waardeoordeel wordt uitgesproken Emotionele inductie Het “music effect” veel songs van … zijn … objectieve toeschrijving van een bepaalde emotie aan de muziek evaluatie: Motorische inductie als ik naar … luister, dan word ik meestal … emotie die door de muziek wordt opgewekt beweging (motoriek) invloed op organen (visceraal) invloed op secretie door klieren (hormonaal) Algemene effecten reactie via interoceptie en exteroceptie eerst instinctieve en emotionele banen: behoud van homeostase handhaven van genormeerde standaardwaarden blijvende verstoringen kunnen referentiewaarden aanpassen fysiologische entrainment Moulin Rouge. Your song. 9 20/03/2014 Emotionele inductie: mechanismen hersenstam evaluatieve conditionering emotionale aanstekelijkheid visuele verbeelding episodisch geheugen muzikale verwachting cognitieve inschatting Hersenstam: luidheid seismografisch luisteren Igor Stravinsky. The firebird. Infernal dance. Bartok. De wonderbaarlijke mandarijn. Sean Noa. Celtic tapistry. Juslin & Västfjäll, 2008 Hersenstam: snelheid Inschatten van inductie: lichamelijke reacties L.Delibes. Air des clochettes. Natalie Dessay. Lichamelijke reacties algemene reactie: arousal hartfrequentie stijgt bloeddruk stijgt ademhaling wordt intenser huidtemperatuur stijgt patronen van hersengolven worden minder regelmatig Nieuwe onderzoeksmethoden 10 20/03/2014 Nieuwe onderzoeksmethoden: EEG en MEG Nieuwe onderzoeksmethoden: PET-scanner en fMRI-scanner EEG (links): elektroden bevestigd op hoofdhuid, signalen worden doorgestuurd naar een computer die ze grafisch afdrukt MEG (rechts): hoofd wordt gefixeerd in een soort helm die de magnetische activiteiten meet Sloboda (1991). Music structure and emotional response: Some empirical findings. Psychology of Music, 19, 110-120. Purcell. They Hand, Belinda. Structurele kenmerken van de muziek S.Barber. Adagio for strings. Sloboda, J. (1991). Music structure and emotional response: Some empirical findings. Psychology of Music, 19, 110-120. 11 20/03/2014 S.Barber. Adagio for strings. Conclusie emoties zijn universeel verschijnsel muzikale emoties zijn universeel verschijnsel wat is hun functie? Evolutionaire aspecten luisteraar als biologisch organisme: sensorimotorische kringloop interactie met klinkende omgeving aangeboren dispositie voor omgang met klinkende omgeving: nature persoonlijk leertraject: nurture ontogenese vs. fylogenese lagere en hogere regionen van het brein Konrad Lorenz emoties hebben overlevingswaarde (adaptief) muzikale emoties: adaptatie of exaptatie? antwoord vanuit evolutionaire musicologie en ethologie Ethologische aspecten gedragsmatige studie van dierlijk gedrag gaat terug op Konrad Lorenz: “vergleichende Verhaltensforschung” of “Tierpsychologie” vader van de ethologie studie van de “releasers”, van het fenomeen van “imprinting”, van het aangeboren gedrag Ethologie: krachtlijnen biologische studie van het gedrag drie grote vragen van de biologie (Huxley): observeerbare fenomenen (gedrag of beweging) biologische methode: inductie causatie overlevingswaarde evolutie bijkomend aspect (Tinbergen): ontogenese belang van observatie en beschrijving 12 20/03/2014 Perspectieven emoties > arousal bestrijken van hele emotionele spectrum ook moeilijke emoties zijn ontsluitbaar pleidooi voor lage score op ‘arousal’-dimensie pleidooi voor verinnerlijking pleidooi voor genrevrij aanbod pleidooi voor transhistorisch en transcultureel aanbod Bedankt voor het luisteren 13
© Copyright 2024 ExpyDoc
