Verspreiding: Algemeen
Eindrapport
Energiebalans Vlaanderen 1990-2012 (uitgebreid)
K. Aernouts, K. Jespers, W. Wetzels, Y. Dams
Referentietaak i.o.v. Vlaamse regering
2014/TEM/R/58
September 2014
Alle rechten, waaronder het auteursrecht, op de informatie vermeld in dit document berusten bij de Vlaamse Instelling voor Technologisch
Onderzoek NV (“VITO”), Boeretang 200, BE-2400 Mol, RPR Turnhout BTW BE 0244.195.916. De informatie zoals verstrekt in dit document is
vertrouwelijke informatie van VITO. Zonder de voorafgaande schriftelijke toestemming van VITO mag dit document niet worden gereproduceerd of
verspreid worden noch geheel of gedeeltelijk gebruikt worden voor het instellen van claims, voor het voeren van gerechtelijke procedures, voor
reclame of antireclame en ten behoeve van werving in meer algemene zin aangewend worden
II
Samenvatting
SAMENVATTING
In dit rapport wordt de onafhankelijke energiebalans van Vlaanderen van 2012 voorgesteld.
In volgende figuur worden op schematische wijze de energiestromen van Vlaanderen voor 2012
voorgesteld.
Internationale bunkers
299,6 PJ
16 %
Kolen 6,7%
transformatiesector
340,4 PJ
19 %
Petroleumproducten 48,3%
niet-energetisch finaal verbruik
274,9 PJ
15 %
primair
energieverbruik
1835,6 PJ
100 %
Gassen 23,0%
eindverbruik
energiedragers
1195,6 PJ
65 %
bruto
binnenlands
energieverbruik
1536,0 PJ
84 %
(nucleaire)
warmte 11,0%
industrie
378,5 PJ
21 %
residentiële en gelijkgestelde sectoren
343,5 PJ
19 %
eindverbruik
energie
920,7 PJ
50 %
transport
198,7 PJ
11%
MET
Andere brandstoffen 4,8%
Elektriciteit 2,4%
Biomassa 3,8%
Figuur 1: Stroomschema energieverbruik Vlaanderen 2012
In volgende tabel staat de beknopte weergave van de energiebalans van Vlaanderen van 2012. In
de begrippenlijst achteraan in dit rapport worden de belangrijkste begrippen verklaard. De
volledige energiebalans van Vlaanderen voor 2012 is terug te vinden in bijlage A. In bijlage B
worden de meest recente versies van de onafhankelijke balansen van 1990, 1994 tot en met 2011
beknopt weergegeven.
[PJ]
primair energieverbruik
(6)
bruto binnenlands energieverbruik
transformatiesector
elektriciteit en warmte
(3)
vaste
brandstoffen
petroleum
producten
gassen
elektriciteit
andere
biomassa
(2)
(nucleaire)
warmte
totaal
122,6
887,0
421,1
44,1
88,3
69,6
203,1
1.835,6
122,6
587,3
421,1
44,1
88,3
69,6
203,1
1.536,0
41,3
67,3
145,0
-134,3
14,4
32,9
173,8
340,4
30,9
2,1
131,9
-145,4
11,5
32,9
167,9
231,7
(1)
I
Samenvatting
65,2
raffinaderijen
10,4
cokesfabrieken
andere
19,5
1,0
-6,3
0,2
178,4
5,9
73,9
36,7
29,3
eindenergieverbruik
niet-energetisch verbruik
industrie
residentieel en gelijkgesteld
transport
(5)
94,5
4,3
9,9
(4)
internationale bunkers
2,8
9,9
81,2
520,0
276,0
8,7
236,0
30,2
70,3
16,0
92,5
91,8
72,8
8,9
26,2
378,5
82,6
151,3
84,0
1,1
19,1
3,2
343,5
185,5
1,9
2,6
2,2
1.195,6
274,9
299,6
8,6
198,7
299,6
Tabel 1: Energiebalans Vlaanderen 2012
Opmerkingen:
(1) andere energiedragers: niet-hernieuwbaar deel van afvalverbranding, gerecupereerde brandstoffen, …
(2) biomassa, biogas, stortgas, hernieuwbaar deel in afvalverbranding
(3) exclusief zelfproducenten, deze worden gerekend tot de sector waartoe ze behoren, maar inclusief de WKKeenheden in joint venture
(4) andere transformaties: verliezen op het elektriciteitsnet
(5) internationale lucht- en scheepvaartbunkers
(6) primair energieverbruik van elektriciteit = netto invoer in Vlaanderen (berekend) + primaire productie uit wind,
water en PV
Ten opzichte van 1990 is in 2012 het bruto binnenlands energieverbruik met 28,1% gestegen en
met 2,7% gedaald ten opzichte van 2011. Ten opzichte van 2005 bedraagt de daling van het bruto
binnenlands energieverbruik 6,4%. Het eindverbruik steeg met 40,2% ten opzichte van 1990. Ten
opzichte van 2005 en 2011 bedroeg de daling van het eindverbruik respectievelijk 5,1 en 1,1%. Het
energieverbruik in de transformatiesector is met 1,8% gedaald ten opzichte van 1990, en met
10,5% ten opzichte van 2005 en 7,7% ten opzichte van 2011.
De daling van het energieverbruik in de transformatiesector is het resultaat van een daling van het
verbruik in de elektriciteits- en warmte sector, vooral ten gevolge van de tijdelijke sluiting van Doel
3. Het verbruik in de andere deelsectoren van de transformatiesector is gestegen.
Het eindverbruik is in 2012 ten opzichte van 2011 gedaald (-1,1%). De daling is het gevolg van een
daling van energieverbruik en het niet energetisch verbruik in de industrie. In de eindsectoren die
meer gevoelig zijn aan het buitenklimaat (residentieel en gelijk gestelde sectoren), is het
energieverbruik gestegen. 2011 was een uitzonderlijk warm jaar, 2012 is kouder geweest. Het
energieverbruik in de transportsector is nagenoeg gelijk gebleven.
II
Inhoud
INHOUD
Samenvatting ___________________________________________________________________ I
Inhoud ________________________________________________________________________ III
Lijst van tabellen________________________________________________________________ VII
Lijst van figuren ________________________________________________________________ XI
Lijst van afkortingen _____________________________________________________________ XV
HOOFDSTUK 1.
Inleiding _______________________________________________________ 1
HOOFDSTUK 2.
Algemene opbouw van de energiebalans _____________________________ 2
HOOFDSTUK 3.
Bruto binnenlands energieverbruik __________________________________ 6
3.1.
Overzicht
6
1.1
Voornaamste wijzigingen ten opzichte van vorig rapport
7
HOOFDSTUK 4.
4.1.
Transformatiesector _____________________________________________ 10
Elektriciteits- en warmtecentrales
10
4.1.1.
Methodologie ______________________________________________________ 10
4.1.2.
Resultaten productiepark _____________________________________________ 11
4.1.3.
Resultaten elektriciteitsproductie _______________________________________ 15
4.1.4.
Resultaten brandstofverbruik __________________________________________ 18
4.1.5.
Resultaten WKK en zelfproducenten ____________________________________ 19
4.2.
Raffinaderijen
21
4.2.1.
Methodologie ______________________________________________________ 21
4.2.2.
Resultaten energieverbruik ____________________________________________ 22
4.3.
Cokesproductie
22
4.3.1.
Methodologie ______________________________________________________ 22
4.3.2.
Resultaten energieverbruik ____________________________________________ 22
4.4.
Andere transformaties en verliezen op het elektriciteitsnet
HOOFDSTUK 5.
23
Industrie ______________________________________________________ 24
III
Inhoud
5.1.
Niet-energetisch verbruik
24
5.1.1.
Methodologie ______________________________________________________ 24
5.1.2.
Resultaten (niet-energetisch) energieverbruik ____________________________ 24
5.2.
Energetisch verbruik
26
5.2.1.
Methodologie ______________________________________________________ 26
5.2.2.
Resultaten energieverbruik ___________________________________________ 29
5.2.3.
Enquêteringen en bijschattingen _______________________________________ 37
HOOFDSTUK 6.
6.1.
Residentieel en gelijkgestelde sectoren _____________________________ 39
Huishoudens
39
6.1.1.
Methodologie ______________________________________________________ 39
6.1.2.
Resultaten bevolking, huishoudens en gebouwenpark ______________________ 44
6.1.3.
Resultaten energieverbruik ___________________________________________ 50
6.1.4.
Resultaten economische indicatoren ____________________________________ 54
6.2.
Tertiaire sector
55
6.2.1.
Methodologie ______________________________________________________ 55
6.2.2.
Enquêteringen en bijschattingen _______________________________________ 62
6.3.
land-en tuinbouw, zeevisserij, bosbouw en groenvoorziening
63
6.3.1.
Methodologie land- en tuinbouw, zeevisserij, bosbouw en groenvoorziening ____ 63
6.3.2.
Methodologie bosbouw ______________________________________________ 69
6.3.3.
Methodologie groenvoorziening _______________________________________ 70
6.3.4.
Resultaten energieverbruik totale sector _________________________________ 71
6.3.5.
Resultaten energieverbruik zeevisserij___________________________________ 75
6.3.6.
Resultaten energieverbruik bosbouw en groenvoorziening __________________ 75
6.3.7.
Resultaten energieverbruik off-road gebruik van machines en voertuigen in de
landbouwsector ____________________________________________________________ 76
HOOFDSTUK 7.
7.1.
Wegvervoer
1.1.1
IV
Transport _____________________________________________________ 78
80
Methodologie ______________________________________________________ 80
Inhoud
7.1.1.
7.2.
Resultaten energieverbruik ____________________________________________ 82
Spoorvervoer
83
7.2.1.
Methodologie ______________________________________________________ 83
7.2.2.
Resultaten energieverbruik ____________________________________________ 85
7.3.
Luchtvaart
87
7.3.1.
Methodologie ______________________________________________________ 87
7.3.2.
Resultaten energieverbruik ____________________________________________ 88
7.4.
Scheepvaart
92
7.4.1.
Methodologie ______________________________________________________ 92
7.4.2.
Resultaten energieverbruik ____________________________________________ 93
7.5.
Pijpleidingen
95
7.5.1.
Methodologie ______________________________________________________ 95
7.5.2.
Resultaten energieverbruik ____________________________________________ 95
HOOFDSTUK 8.
Energieverbruik per energiedrager _________________________________ 96
8.1.
Elektriciteit
8.2.
Aardgas
104
8.3.
Petroleumproducten
108
8.4.
Kolen, cokes en koolteer
111
8.5.
Hoogovengas en cokesgas
114
8.6.
Andere brandstoffen
116
8.7.
Biomassa
120
8.8.
Warmte
122
HOOFDSTUK 9.
96
Besluit _______________________________________________________ 126
Begrippenlijst _________________________________________________________________ 127
Bijlage A Energiebalans Vlaanderen 2011 ___________________________________________ 129
Bijlage B Overzicht energiebalansen 1990; 1994-2010 _________________________________ 131
Bijlage C Indeling NACE codes tertiaire sector _______________________________________ 133
V
Inhoud
Bijlage D Uitvoer, omzet, investeringen en bruto toegevoegde waarde in industrie, tertiaire
sector en landbouw ____________________________________________________________ 135
Literatuurlijst _________________________________________________________________ 159
VI
Lijst van tabellen
LIJST VAN TABELLEN
Tabel 1: Energiebalans Vlaanderen 2012 ______________________________________________ II
Tabel 2: Bijkomende installaties in 2012 (exclusief, wind, water en PV en installaties <50 kWe) __ 13
Tabel 3: Gesloten installaties in 2012 (exclusief eventuele wind, water en PV installaties en
installaties < 50 kWe) ________________________________________________________ 13
Tabel 4: Netto operationeel vermogen voor elektriciteitsproductie in Vlaanderen in 2012
(1) Afgestemd met [40]. Voor wind en waterkracht stemmen de cijfers overeen met de
geïnstalleerde vermogens volgens de VREG. Voor PV werd het vermogen berekend aan de
hand van de productie uit PV. __________________________________________________ 14
Tabel 5: Brandstofverbruiken van WKK’s en zelfproducenten in 2012 in Vlaanderen ___________ 20
Tabel 6: Elektriciteit en warmteproductie WKK en zelfproducenten in 2012 in Vlaanderen ______ 20
Tabel 7: Kolenverbruik en cokesproductie door de cokesfabrieken in Vlaanderen [2-20,56] _____ 23
Tabel 8: Industriële sectoren en hun NACE Rev.1 codes [] en hun nieuwe NACE Rev.2 codes geldig
vanaf 2008 [] _______________________________________________________________ 27
Tabel 9: Overzicht energieverbruik industrie in Vlaanderen 2012 __________________________ 29
Tabel 10: Extrapolatie van het energieverbruik in de industrie in Vlaanderen voor 2012 ________ 37
Tabel 12: Mobiele machinetypes die off-road gebruikt worden door de huishoudens __________ 44
Tabel 12: Evolutie van bevolking en huishoudens (Opmerking: (1) alleen particuliere huishoudens) 45
Tabel 13: Aard van woning volgens de enquêtes 1991 en 2001 (alleen de antwoorden: 97,3% van
de bewoonde woningen in 1991; eigen berekening op database voor 2001, zonder de
‘andere’) __________________________________________________________________ 45
Tabel 14: Residentiële nieuwbouw (afgeleverde bouwvergunningen in jaar 200x), naar type
energiedrager [81] __________________________________________________________ 48
Tabel 15: Inschatting van de evolutie van het aantal particuliere huishoudens naar energiedrager
voor hoofdverwarming _______________________________________________________ 49
Tabel 16: Resultaten isolatiegraad van Vlaamse woningen [60, 66, 67, 68, 69, 70, 82, 83]_______ 50
Tabel 17: Evolutie van het stookolie- en aardgasverbruik omgerekend naar graaddagen °(15/15)
van 1990 (= 1772) en elektriciteitsverbruik van gezinnen met elektriciteit, kolen en hout als
hoofdverwarming omgerekend naar graaddagen °(15/15) van 1990 (= 1772). Opmerking: het
elektriciteitsverbruik voor andere toepassingen dan hoofdverwarming werd niet omgerekend
met graaddagen. Bij het aardgasverbruik zit ook het verbruik voor kolen inbegrepen.______ 52
VII
Lijst van tabellen
Tabel 18: Indeling van de tertiaire sector in deelsectoren, hun NACE Rev.1 codes [48] en hun
nieuwe NACE Rev.2 codes geldig vanaf 2008 [49] (Opm: * de kantoorgebouwen binnen de
elektriciteitsproductie en/of distributie die behoren tot NACE code 40 werden hier meegeteld)
_________________________________________________________________________ 55
Tabel 19: Mobiele machinetypes die off-road gebruikt worden in de tertiaire sector (luchthavens,
havens, multimodale overslagterminals, defensie) _________________________________ 57
Tabel 20: Energieverbruik per deelsector in de tertiaire sector in Vlaanderen in 2012 (exclusief
warmte) __________________________________________________________________ 59
Tabel 21: Enquête resultaten tertiaire sector per deelsector in 2012 _______________________ 63
Tabel 22: Geëxtrapoleerd aandeel van het energieverbruik van de tertiaire sector in Vlaanderen in
2012 _____________________________________________________________________ 63
Tabel 23: Energieverbruik van de landbouw, tuinbouw, zeevisserij, bosbouw en groenvoorziening in
Vlaanderen in 2012 (inclusief aangekochte warmte)________________________________ 71
Tabel 24: Evolutie van het energieverbruik in de landbouw, tuinbouw, zeevisserij, bosbouw en
groenvoorziening in Vlaanderen per deelsector (exclusief aangekochte warmte) _________ 72
Tabel 25: Energieverbruik per visserijtype in Vlaanderen in 2012 [58,93] ___________________ 75
Tabel 26: Evolutie van het energieverbruik van off-road gebruik van mobiele machines in de
bosbouw- en groenvoorzieningssector (1990-2012) [52] ____________________________ 76
Tabel 27: Evolutie van het energieverbruik in de transportsector in Vlaanderen (1990-1994-2012)
[2-20] ____________________________________________________________________ 79
Tabel 28: Massa % biobrandstoffen (bron: IRCEL) ______________________________________ 81
Tabel 29: Overzicht hoeveelheden biobrandstoffen onder quotum geproduceerd in België _____ 81
Tabel 31: Overzicht van de hoeveelheden biobrandstoffen verbruikt in Vlaanderen ___________ 81
Tabel 31: Het motorvoertuigenpark volgens voertuigtype in Vlaanderen in 1990 en 2012 [114] _ 82
Tabel 32: Evolutie van de bevrachte tonkilometers met wagenladingen en de productieve
treinkilometer reizigers in Vlaanderen en België (enkel NMBS) (1990, 1994-2012) [101,102]
Opmerking: *ontbreekt ______________________________________________________ 85
Tabel 34: Evolutie van het rollend materieel bij de NMBS in België (1990, 1995-2010) [102 en NIS]
Opmerking: (1) motorwagens en HST-stellen; * ontbreekt ___________________________ 86
Tabel 35: Evolutie van de afgelegde kilometers van trams en trolleybussen van de Lijn in
Vlaanderen (1991-2012) [104] _________________________________________________ 86
Tabel 35: Evolutie van het energieverbruik van het spoorvervoer in Vlaanderen (1990, 1994-2012)
[24, 106, 105, 104, 102] Opmerking: Voor de jaren 2002 en 2003 wordt het totale
elektriciteitsverbruik van het spoorvervoer overgenomen van de gegevens van de
elektriciteitsnetbeheerders. Voor 2004 -2012 werden de cijfers van de netbeheerders
VIII
Lijst van tabellen
gecorrigeerd op basis van de bottom-up gegevens van de NMBS (2004-2008), De Lijn en de
MIVB, Infrabel (2009-2012)____________________________________________________ 86
Tabel 36: Evolutie van het energieverbruik van de luchtvaart in Vlaanderen en van de Vlaamse
internationale luchtvaartbunkers (1990, 1994-2012) [107, 108, 109, 110, 111, 44] Opmerking:
Voor het jaar 1990 is geen opsplitsing mogelijk in internationale militaire- en
burgerluchtvaartbunkers. Vanaf 2007 is er geen verbruik van vliegtuigbenzine voor de militaire
luchtvaart in Vlaanderen. _____________________________________________________ 88
Tabel 37: Opsplitsing van het energieverbruik voor luchtvaart in cruise en LTO (1990, 1994-2012)
[107, 108, 109, 110, 111, 44] __________________________________________________ 90
Tabel 38: Evolutie van het aantal passagiers op de luchthavens van Zaventem, Deurne, Oostende
en Kortrijk-Wevelgem (1990-2012) [106, 107, , , ] __________________________________ 90
Tabel 39: Evolutie van de vracht vervoerd via de luchthavens van Zaventem, Deurne en Oostende
(1990-2012) [109, 110, 113,114,115] ____________________________________________ 91
Tabel 40: Evolutie van het aantal vliegbewegingen op de luchthavens van Zaventem, Deurne,
Oostende en Kortrijk-Wevelgem (1990-2012) [109, 110, 113,114,115] _________________ 91
Tabel 41: Evolutie van het energieverbruik in de Vlaamse scheepvaart en van de Vlaamse
scheepvaart toegekend aan de internationale scheepvaartbunkers (1990, 1994-2012) [44, 99]
__________________________________________________________________________ 94
Tabel 43: Evolutie van de elektriciteitsbalans__________________________________________ 99
Tabel 44: Evolutie van de aardgasbalans ____________________________________________ 105
Tabel 45: Evolutie van de petroleumbalans __________________________________________ 109
Tabel 46: Evolutie van de balans van kolen, cokes en koolteer ___________________________ 112
Tabel 47: Evolutie van de balans van afgeleide gassen (hoogovengas en cokesovengas) _______ 114
Tabel 48: Evolutie van het verbruik van andere brandstoffen ____________________________ 117
Tabel 49: Evolutie van de energie-inhoud van het verbrand afval in Vlaanderen (1990, 1994-2012)
_________________________________________________________________________ 119
Tabel 50: Evolutie van het verbruik van biomassa _____________________________________ 121
Tabel 51: Evolutie van het warmteverbruik (inclusief nucleaire warmte, inclusief groene warmte
door zonneboilers en warmtepompen, warmtepompboilers) ________________________ 124
Tabel 51: Energieverbruik van de industrie in Vlaanderen (PJ), (bron: energiebalans Vlaanderen) 137
Tabel 52: Uitvoer (x 103 EUR), exclusief BTW in prijzen van het betrokken jaar (bron: Studiedienst
van de Vlaamse Regering) ____________________________________________________ 139
IX
Lijst van tabellen
Tabel 54: Omzet (x 103 EUR), exclusief BTW in prijzen van het betrokken jaar (bron: Studiedienst
van de Vlaamse Regering) ___________________________________________________ 141
Tabel 55: Investeringen (x 103 EUR), exclusief BTW in prijzen van het betrokken jaar (bron:
Studiedienst van de Vlaamse Regering) _________________________________________ 143
Tabel 55: Bruto toegevoegde waarde (% tov 2003) (bron: NBB, bruto toegevoegde waarde tegen
basisprijzen, tegen lopende prijzen, Vlaams Gewest), 2012 niet volledig beschikbaar _____ 144
Tabel 56: Indeling in sectoren volgens de BTW statistieken, de Regionale Rekeningen en volgens de
energiebalans van Vlaanderen ________________________________________________ 146
Tabel 57: Energieverbruik van de tertiaire sector in Vlaanderen ( TJ) (bron: energiebalans
Vlaanderen) ______________________________________________________________ 147
Tabel 58: Uitvoer (x 103 EUR), exclusief BTW in prijzen van het betrokken jaar (bron: Studiedienst
van de Vlaamse Regering) ___________________________________________________ 149
Tabel 59: Omzet (x 103 EUR), exclusief BTW in prijzen van het betrokken jaar (bron: Studiedienst
van de Vlaamse Regering) ___________________________________________________ 150
Tabel 60: Investeringen (x 103 EUR), exclusief BTW in prijzen van het betrokken jaar (bron:
Studiedienst van de Vlaamse Regering) _________________________________________ 152
Tabel 62: Bruto toegevoegde waarde (% tov 2003) (bron: NBB, bruto toegevoegde waarde tegen
basisprijzen, tegen lopende prijzen, Vlaams Gewest), 2012 niet volledig beschikbaar _____ 153
Tabel 63: Energieverbruik van de land- en tuinbouw en zeevisserij in Vlaanderen ( TJ, exclusief
warmte) (bron: energiebalans Vlaanderen, vanaf 2007 nieuwe methodologie) __________ 155
Tabel 64: Omzet, investeringen, uitvoer (bron Studiedienst van de Vlaamse Regering) en evolutie
bruto toegevoegde waarde (NBB) _____________________________________________ 155
X
Lijst van figuren
LIJST VAN FIGUREN
Figuur 1: Stroomschema energieverbruik Vlaanderen 2012 ________________________________I
Figuur 2: Mogelijkheid van een algemene energiebalans structuur [] ________________________ 2
Figuur 3: Overzichtsschema indeling energiedragers in energiebalans Vlaanderen _____________ 3
Figuur 4: Structuur energiebalans Vlaanderen __________________________________________ 4
Figuur 5: Evolutie van het bruto binnenlands energieverbruik in Vlaanderen per sector [2-20] ____ 6
Figuur 6: Evolutie van het bruto binnenlands energieverbruik in Vlaanderen per energiedrager [220] (opmerking: andere brandstoffen omvatten voornamelijk restbrandstoffen uit de
chemische industrie en het niet-hernieuwbare deel in afvalverbranding met
energierecuperatie) __________________________________________________________ 7
Figuur 7: Aanpassingen aan het energieverbruik in PJ in dit rapport ten opzichte van het vorige
rapport [20] _________________________________________________________________ 9
Figuur 8: Evolutie van het netto operationeel vermogen in Vlaanderen [23, 24] ______________ 15
Figuur 9: Evolutie van de bruto geproduceerde elektriciteit in Vlaanderen, exclusief zelfproductie,
exclusief wind, water en PV [23,24,38 ,] __________________________________________ 16
Figuur 10: Evolutie van de netto geproduceerde elektriciteit in Vlaanderen, exclusief zelfproductie,
exclusief wind, water en PV [23,24,38,41] ________________________________________ 16
Figuur 11: Evolutie van de netto en bruto zelfproductie van elektriciteit in Vlaanderen [23,24,38,41]
__________________________________________________________________________ 17
Figuur 12: Bruto productie van groene stroom in Vlaanderen (op basis van eigen berekeningen) _ 17
Figuur 13: Evolutie van de brandstof input in de centrales voor openbare productie van elektriciteit
en warmte in Vlaanderen (exclusief zelfproductie) opm: andere brandstoffen bevatten hier
het niet-hernieuwbare deel van afvalverbranding met energierecuperatie ______________ 19
Figuur 14: Brandstof input in de centrales voor openbare productie van elektriciteit en warmte
(exclusief zelfproductie) in Vlaanderen in 1990 en 2012 _____________________________ 19
Figuur 15: Input, output en eigenverbruik van de raffinaderijen [41, 44] ____________________ 22
Figuur 16: Evolutie van het niet-energetisch verbruik in Vlaanderen _______________________ 25
Figuur 17: Verdeling van het niet-energetisch verbruik in Vlaanderen 2012 __________________ 25
Figuur 18: Vergelijking ‘bruto’ en ‘netto’ grondstofverbruik van de chemische sector in Vlaanderen
voor 2012 _________________________________________________________________ 26
XI
Lijst van figuren
Figuur 19: Evolutie van het energieverbruik van de industrie in Vlaanderen per deelsector (inclusief
warmte en laagspanning). Opm: In de verbruiken van de deelsectoren is het warmteverbruik
en het gedeelte elektriciteitsverbruik laagspanning (tot en met 2001) niet inbegrepen [2-20].
_________________________________________________________________________ 30
Figuur 20: Evolutie van het energieverbruik per energiedrager in de industrie in Vlaanderen [2-20]
_________________________________________________________________________ 32
Figuur 21: Evolutie van het verbruik per energiedrager en deelsector in de industrie, 1990, 19972012 (exclusief warmte en exclusief laagspanning tot en met 2001) [2-20] ______________ 34
Figuur 22: Evolutie van het energieverbruik van off-road gebruik van mobiele machines en
voertuigen in de industrie [53] _________________________________________________ 36
Figuur 23: Evolutie van de prijs van aardgas, zware stookolie en elektriciteit, 1990=100% [86, ] _ 36
Figuur 24: Procentuele verdeling over types woningen in 1991 en 2001 [62, 65] _____________ 46
Figuur 25: Woningen 2001 (enquête 2001) naar bouwjaar en type woning [65] ______________ 46
Figuur 26: Evolutie van het aantal woongelegenheden in Vlaanderen volgens gegevens van het
kadaster []_________________________________________________________________ 47
Figuur 27: Procentuele indeling van hoofdenergiedrager bij verwarming in de huishoudens volgens
de enquêtes 1991 en 2001 (% van het aantal huishoudens) [62,65] ____________________ 47
Figuur 28: Evolutie van het energieverbruik in de huishoudens in Vlaanderen [2-20] __________ 50
Figuur 29: Evolutie (1990, 1994-2012) van het energieverbruik van (off-road) tuinmachines en
quads ____________________________________________________________________ 51
Figuur 30: Procentueel aandeel van de energiedragers in het huishoudelijk energieverbruik in
Vlaanderen ________________________________________________________________ 51
Figuur 31: Procentuele stijging (1990 = 100%) van energieverbruiken van de huishoudens
omgerekend naar graaddagen °(15/15) van 1990 (1772). Opmerking: het elektriciteitsverbruik
voor andere toepassingen dan hoofdverwarming werd niet omgerekend met graaddagen.
Voor kolen en hout werd enkel het aandeel hoofdverwarming meegenomen. ___________ 53
Figuur 32: Evolutie van het energieverbruik per huishouden (genormaliseerd naar graaddagen van
1990, nl. 1772) voor stookolie, aardgas en elektriciteit, steenkool, hout als hoofdverwarming
_________________________________________________________________________ 53
Figuur 33: Procentuele stijging (1990 = 100%) van energieverbruiken per huishouden omgerekend
naar graaddagen °(15/15) van 1990 (1772). Opmerking: het elektriciteitsverbruik voor andere
toepassingen dan hoofdverwarming werd niet omgerekend met graaddagen. Voor kolen en
hout werd enkel het aandeel hoofdverwarming meegenomen. _______________________ 54
Figuur 34: Procentuele evolutie van de prijzen in België van aardgas, elektriciteit en lichte stookolie
(1990 = 100%) [, ] Opmerking: de prijzen vanaf 2007 werden door Eurostat berekend volgens
een nieuwe methodologie.____________________________________________________ 54
XII
Lijst van figuren
Figuur 35: Evolutie van het energieverbruik in de tertiaire sector in Vlaanderen per deelsector
(exclusief warmte), 1990, 1994-2012 [2-20]_______________________________________ 59
Figuur 36: Evolutie van het energieverbruik per energiedrager in de tertiaire sector in Vlaanderen
(exclusief warmte), 1990, 1994-2012 [2-20]_______________________________________ 60
Figuur 37: Evolutie van het energieverbruik per brandstofsoort in de deelsectoren van de tertiaire
sector in Vlaanderen (exclusief warmte), 1990, 1997-2012 ___________________________ 61
Figuur 38: Off-road energieverbruik van luchthavens, havens, multimodale overslagterminals,
defensie (toe te kennen aan ‘kantoren en administraties’) per energiedrager ____________ 62
Figuur 39: Evolutie van het energieverbruik in de landbouw, tuinbouw, zeevisserij, bosbouw en
groenvoorziening in Vlaanderen per energiedrager (exclusief aangekochte warmte) en
evolutie van de graaddagen (rechter Y-as) Opmerking:2007* 2008*2009*2010*2011*: nieuwe
methode op basis van data uit het Landbouw Monitoringsnetwerk (LMN)_______________ 73
Figuur 40: Evolutie van het energieverbruik door zelfproducenten in de landbouwsector (Y-as links)
ten opzichte van het totale energieverbruik in de landbouwsector (excl. aangekochte warmte)
(Y-as rechts), uitgedrukt in TJ __________________________________________________ 74
Figuur 41: Evolutie van het energieverbruik in de transportsector in Vlaanderen (1990; 1994-2012)
[2-20] _____________________________________________________________________ 79
Figuur 42: Evolutie van het energieverbruik in de transportsector per type energiedrager in
Vlaanderen (1990; 1994-2012) [2-20]____________________________________________ 80
Figuur 43: Evolutie van het energieverbruik van het wegvervoer in Vlaanderen per energiedrager
(1990, 1994-2012) [, ] ________________________________________________________ 82
Figuur 44: Evolutie van het energieverbruik van het spoorvervoer in Vlaanderen (1990, 1994-2012)
[24,106, 105, 104, 102,100] ___________________________________________________ 87
Figuur 45: Evolutie van het energieverbruik van de Vlaamse luchtvaart (1990, 1994-2012) [107,
108, 109, 110, 111, 44] _______________________________________________________ 89
Figuur 46: Evolutie van het energieverbruik van de Vlaamse luchtvaartsector toegekend aan de
internationale luchtvaartbunkers (1990, 1994-2012) [107, 108, 109, 110, 111, 44] Opmerking:
voor het jaar 1990 is er geen opsplitsing mogelijk naar de militaire luchtvaart en
burgerluchtvaart, de balk vertegenwoordigt het totale energieverbruik in 1990 in Vlaanderen
dat toegekend wordt aan de internationale luchtvaartbunkers. _______________________ 91
Figuur 47: Evolutie van de energieverbruiken van de Vlaamse scheepvaart (linker Y-as) en de
internationale scheepvaartbunkers in Vlaanderen (rechter Y-as) (1990, 1994-2012) [44,99] _ 94
Figuur 48: Evolutie van de netto elektriciteitsproductie, de primaire elektriciteitsproductie uit wind,
water en zon en het eigenverbruik van de centrales (negatieve Y-as) en het verbruik (exclusief
zelfproductie verbruikt on site) en verliezen (positieve Y-as) per sector in Vlaanderen ____ 100
Figuur 49: Evolutie van de netto zelfproductie van elektriciteit, verbruik on site en de elektriciteit
op het net gezet, per sector __________________________________________________ 103
XIII
Lijst van figuren
Figuur 50: Evolutie van het aardgasverbruik per sector in Vlaanderen _____________________ 106
Figuur 51: Evolutie van het verbruik van petroleumproducten per sector in Vlaanderen ______ 110
Figuur 52: Evolutie van het verbruik van vaste brandstoffen (kolen, cokes, koolteer) per sector in
Vlaanderen _______________________________________________________________ 113
Figuur 53: Evolutie van de output (negatieve Y-as) en het verbruik (positieve Y-as) van afgeleide
gassen (hoogovengas en cokesovengas) ________________________________________ 115
Figuur 54: Evolutie van het verbruik van andere brandstoffen ___________________________ 118
Figuur 55: Evolutie van het verbruik van biomassa ____________________________________ 122
Figuur 56: Evolutie van het verbruik van warmte _____________________________________ 125
Figuur 57: Evolutie van de het energieverbruik van de industrie (exclusief warmte (alle jaren) en
laagspanning tem 2001) in Vlaanderen in vergelijking met de omzet, investeringen, uitvoer en
bruto toegevoegde waarde (1995=100% of 2003 = 100%) __________________________ 145
Figuur 58: Evolutie van de het energieverbruik van de tertiaire sector in Vlaanderen in vergelijking
met de omzet, investeringen, uitvoer en bruto toegevoegde waarde (1995=100%) ______ 154
Figuur 59: Evolutie van de het energieverbruik van de land- en tuinbouw en zeevisserij in
Vlaanderen in vergelijking met de omzet, investeringen, uitvoer en bruto toegevoegde waarde
(1995=100% of 2003 = 100%) _________________________________________________ 156
XIV
Lijst van afkortingen
LIJST VAN AFKORTINGEN
ADSEI
Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie
AMS
Afdeling Monitoring en Studie, Departement Landbouw en Visserij
BFE
Beroepsfederatie van de Elektriciteitssector
BPF
Belgische Petroleum Federatie
BTW
Belasting over Toegevoegde Waarde
CLE
Centrum voor Landbouweconomie
DNB
Distributienetbeheerders voor het elektriciteitsnet / aardgasnet
EIL
Emissie Inventaris Lucht (VMM)
EMIS
Energie- en Milieu-informatiesysteem voor het Vlaamse Gewest
FEBEG
Federatie van de Belgische elektriciteits- en gasbedrijven
Figas
Verbond der Gasnijverheid
GSC
Groene stroomcertificaten
ICEDD
Institut de Conseil et d’Etudes en Développement Durable
IPCC
Intergovernmental Panel on Climate Change
KULeuven
Katholieke Universiteit Leuven
LNE
Departement leefmilieu, Natuur en Energie
LPG
Liquefied Petroleum Gas
MIMOSA
Model wegverkeer met een milieu-impact module die emissies van
luchtverontreinigende stoffen simulteert
NACE
Rev.1
Nomenclature générale des activités économiques dans les Communautés
Européennes
NACEBEL
Belgische versie van de NACE code
NC3
Nafta Cracker 3
NIS
Nationaal Instituut voor de Statistiek
NMBS
Nationale Maatschappij der Belgische Spoorwegen
XV
Lijst van afkortingen
ODE
Organisatie voor Duurzame Energie Vlaanderen
Vlaanderen
OVAM
Openbare Afvalstoffenmaatschappij voor het Vlaamse Gewest
PSBH
Panel Studie van Belgische Huishoudens voor Vlaanderen
VEA
Vlaams Energieagentschap
VGE
Vlaamse grootte-eenheid
VITO
Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek
VMM
Vlaamse Milieumaatschappij
VREG
Vlaamse Reguleringsinstantie voor de Elektriciteits- en Gasmarkt
XVI
HOOFDSTUK 1 Inleiding
HOOFDSTUK 1. INLEIDING
Het opstellen van de energiebalans is één van de referentietaken van VITO. Het doel is in één
rapport een volledig overzicht te maken van het energieverbruik in Vlaanderen in een bepaald jaar
en de evolutie van dit energieverbruik op te volgen.
De cijfers uit dit rapport vormen mee de basis voor de opmaak van de Vlaamse bijdrage aan de
Belgische broeikasgasinventaris die internationaal wordt gerapporteerd in het kader van het Kyoto
protocol en het Europese Monitoring Mechanism.
In hoofdstuk 2 wordt ingegaan op de opbouw van de energiebalans Vlaanderen.
In hoofdstuk 3 wordt een overzicht gegeven van het bruto binnenlands energieverbruik en de
voornaamste wijzigingen die in dit rapport werden gemaakt ten opzichte van het rapport van 2011.
In hoofdstuk 4 worden de methodologie en de cijfers weergeven en besproken voor de
deelsectoren elektriciteits- en warmtecentrales, raffinaderijen, cokesfabrieken, andere
transformaties en de verliezen op het elektriciteitsnet.
Hoofdstukken 5, 6 en 7 geven een overzicht van het energieverbruik in respectievelijk de industrie,
de residentieel en gelijkgestelde sectoren en de transportsector.
In hoofdstuk 8 wordt de evolutie weergegeven van het energieverbruik in Vlaanderen per
energiedrager.
1
HOOFDSTUK 2 Algemene opbouw van de energiebalans
HOOFDSTUK 2. ALGEMENE OPBOUW VAN DE ENERGIEBALANS
Een energiebalans geeft op een coherente manier een inventaris van de energiestromen in een
bepaald jaar en voor een bepaald geografisch gebied weer. Het meest gebruikte formaat om
energiestromen en energiedata voor een bepaald gebied in kaart te brengen is een balans waarbij
per energiedrager alle stromen (zowel voorraden, producties, import, export, verbruiken) worden
opgelijst. Een vereenvoudigde versie van dergelijk balansformaat kan hieronder teruggevonden
worden voor een fictieve energiedrager X en Y in een welbepaald jaar.
Energiedrager X
Productie (primaire productie, natuurlijke rijkdommen)
Import
Export
Internationale bunkers
Stockwisselingen (beginvoorraad - eindvoorraad)
Energiedrager Y
+
+
+/-
+
+
+/-
Binnenlands beschikbaar
totaal
totaal
STATISTISCH VERSCHIL
totaal - totaal
totaal - totaal
Bruto Binnenlands Energieverbruik
totaal
totaal
Input transformatiesector
Output transformatiesector
Eigenverbruik transformatiesector
Verliezen op het net
Finaal energieverbruik
Niet-energetisch verbruik
Energetisch finaal verbruik
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
Figuur 2: Mogelijkheid van een algemene energiebalans structuur [1]
Het vermelde ‘statistisch verschil’ geeft het verschil weer tussen ‘binnenlands beschikbaar’ en
‘bruto binnenlands energieverbruik’ en wordt best nauwlettend in het oog gehouden. Het geeft
immers een zicht op de nauwkeurigheid en correctheid van het gebruikte cijfermateriaal en kan
daardoor een indicatie geven van eventuele fouten. Het is echter niet steeds mogelijk om dit
statistisch verschil te elimineren en het is aangewezen om het statistisch verschil dan ook niet te
verbergen in de balans omdat dit een indicatie geeft van de omvang van (on)nauwkeurigheid. In
2
HOOFDSTUK 2 Algemene opbouw van de energiebalans
internationale kringen wordt als referentie voor aardgas en elektriciteit aangeraden om het
statistisch verschil beneden de 1% te houden voor andere energiedragers als teer en olie van
cokesovens wordt een fout van 10% wel getolereerd.
Het voorliggend rapport geeft de energiebalans in Vlaanderen weer voor het jaar 2012 voor de
volgende energiedragers:
KOLEN
PETROLEUMP
RODUCTEN
GASSEN
Kolen
Koolteer
Cokes
Aardolie en intermediaire producten
raffinaderijgas
LPG
benzine
kerosine
gas- en dieselolie
lamppetroleum
zware stookolie
nafta
petroleumcokes
andere petroleumproducten
Aard- en mijngas
cokesovengas
hoogovengas
ANDERE BRANDSTOFFEN
BIOMASSA
ELEKTRICITEIT
WARMTE
NUCLEAIRE WARMTE
Figuur 3: Overzichtsschema indeling energiedragers in energiebalans Vlaanderen
Voor het opstellen van de energiebalans voor Vlaanderen is de benadering iets anders dan
voorgesteld in Figuur 2. Statistieken van import, export en stockwisselingen zijn immers niet
beschikbaar op regionaal niveau. Omwille van deze redenen wordt afgeweken van de standaard
energiebalans en wordt de Vlaamse energiebalans op een enigszins andere wijze opgesteld. Dit
wordt voorgesteld in Figuur 4.
3
HOOFDSTUK 2 Algemene opbouw van de energiebalans
energiedrager X
andere brandstoffen
biomassa
warmte
Productie (primaire productie, natuurlijke rijkdommen)
Netto import
Internationale bunkers
gekend
totaal -productie + int. bunkers
gekend
totaal + internationale bunkers
0
gekend
Bruto Binnenlands Energieverbruik
totaal
totaal
Input transformatiesector
Output transformatiesector
Eigenverbruik transformatiesector
Verliezen op het net
Finaal energieverbruik
Niet-energetisch verbruik
Energetisch finaal verbruik
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
Figuur 4: Structuur energiebalans Vlaanderen
In de Vlaamse energiebalans wordt er enerzijds vertrokken vanuit basisinformatie zoals enquêtes
en rapporteringen door bedrijven (industrie, tertiaire sector, transformatiesector) en anderzijds
worden ook bestaande statistieken aangewend. Op die manier wordt het bruto binnenlands
energieverbruik bepaald.
In Vlaanderen zorgen we zelf voor een sluitende balans omdat bepaalde cijfers niet op Vlaams
niveau beschikbaar zijn. De Vlaamse netto-invoer is niet gekend en wordt voor de meeste
energiedragers berekend als zijnde het totale eindverbruik + de netto-transformatie-input + het
eigenverbruik van de transformatiesector + de verliezen op het net + bunkers – de primaire
productie (of bruto binnenlands energieverbruik + bunkers – primaire productie). In het geval van
andere brandstoffen, biomassa en warmte, wordt de balans sluitend gemaakt door te stellen dat
de netto invoer gelijk is aan 0, en het totale verbruik intern in Vlaanderen is ‘geproduceerd’. In
geval van biomassa en andere brandstoffen waarvan de oorsprong bekend is, zou het mogelijk zijn
de balans sluitend te maken door deze energiedragers te verdelen over ‘netto invoer’ en ‘primaire
productie’. Voorlopig is dit niet gebeurd wegens teveel onduidelijkheid over de herkomst van de
energiedragers.
Vanaf 1994 werd binnen het EMIS-project (een referentietaak van VITO voor de Vlaamse overheid)
de energiebalans van Vlaanderen opgesteld. De eerste balansen werden opgesteld aan de hand
van de verschilmethode. Deze methode bestond erin de balansen van het Waals Gewest en het
Brussels Hoofdstedelijk Gewest af te trekken van de Belgische balans. De Belgische balans wordt
jaarlijks opgesteld door het Ministerie van Economische Zaken. De balansen van het Waals Gewest
en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest worden op een onafhankelijke manier berekend door
ICEDD. De cijfers bekomen aan de hand van de verschilmethode werden gecorrigeerd met de
cijfers die reeds specifiek voor Vlaanderen bekend waren.
De eerste onafhankelijke energiebalans van Vlaanderen werd opgesteld voor 1994. Hierin werd
voor het eerst de bottom-up aanpak gevolgd. In 1999 werd de onafhankelijke balans van 1990 [2]
opgesteld. De methode om de onafhankelijke balans op te stellen werd voor het eerst beschreven
4
HOOFDSTUK 2 Algemene opbouw van de energiebalans
in het rapport over de energiebalans van 1994 [3]. Voor de balansen van de volgende jaren werd
deze methode gedeeltelijk aangepast naar aanleiding van het beschikbaar komen van meer
gedetailleerde gegevens. Een beschrijving van de gebruikte methode staat telkens in het rapport
van het betreffende jaar [2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20]. De methode
en de resultaten voor 2011 worden verder in voorliggend rapport beschreven.
Voor het formaat van de balansen worden de richtlijnen van het IPCC van 1996 gevolgd [21,22].
Het belangrijkste verschil tussen dit formaat en het vroegere formaat van het IPCC is dat de
verbruiken door zelfproducenten van elektriciteit nu gerapporteerd worden bij de sector waartoe
ze behoren. Vroeger werden de zelfproducenten als een aparte categorie behandeld binnen de
transformatiesector.
Door het verkrijgen van betere of meer gedetailleerde gegevens of door het aanpassen van een
bepaalde methodologie kunnen de cijfers van de energiebalans wijzigen, ook in historische jaren.
Telkens bij het verschijnen van een nieuwe energiebalans wordt dan ook de hele cijferreeks
aangepast aan de huidige inzichten.
In de navolgende hoofdstukken wordt wat meer duiding gegeven bij de evolutie van het bruto
binnenlands energieverbruik in Vlaanderen.
5
HOOFDSTUK 3 Bruto binnenlands energieverbruik
HOOFDSTUK 3. BRUTO BINNENLANDS ENERGIEVERBRUIK
3.1.
OVERZICHT
Het bruto binnenlands energieverbruik is de (primaire) productie, vermeerderd met de nettoinvoer, verminderd met de leveringen aan internationale zee- en luchtvaartbunkers. De primaire
productie is in Vlaanderen beperkt tot de elektriciteitsproductie uit wind- waterkracht en PV
installaties en een berekende waarde voor andere brandstoffen, biomassa en warmte (zie vorig
hoofdstuk). De netto-invoer is niet gekend in Vlaanderen, en wordt berekend als zijnde het totale
eindverbruik + de netto-transformatie-input + eigenverbruik van de transformatie + bunkers – de
primaire productie. Vermits Vlaanderen het enige gewest is dat aan zee grenst, worden de Vlaamse
zeevaartbunkers gelijk gesteld aan die van België. De luchtvaartbunkers omvatten de getankte
hoeveelheden kerosine op Vlaams grondgebied.
In volgende figuren wordt de evolutie van het (bruto binnenlands) energieverbruik in Vlaanderen
weergegeven per sector en per energiedrager.
1.800
1.600
1.400
1.200
PJ
1.000
800
600
400
200
0
1990
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
transport
157,5
168,2
169,5
171,6
173,8
179,0
186,4
187,1
187,9
190,5
191,2
194,7
195,7
199,6
203,7
197,5
194,7
197,7
197,8
198,7
residentieel, tertiair, landbouw en andere
297,3
347,0
349,9
405,5
364,4
372,0
363,1
353,1
375,2
381,8
387,0
380,3
373,1
368,0
355,5
361,8
363,4
383,0
326,7
343,5
industrie
311,6
348,9
361,1
368,9
380,0
408,9
399,5
412,3
400,8
400,5
395,7
405,9
407,7
411,6
391,2
389,3
348,0
399,8
386,9
378,5
niet-energetisch eindverbruik
86,1
201,5
212,8
219,6
230,9
218,8
233,1
245,5
231,1
238,6
229,0
253,1
283,8
261,1
264,2
289,8
248,4
294,8
297,6
274,9
transformatiesector
346,7
324,1
343,7
351,9
364,4
395,9
369,8
368,7
366,1
374,9
398,5
377,9
380,5
401,4
420,9
378,3
389,3
390,8
369,0
340,4
1.199,3
1.389,7
1.437,1
1.517,5
1.513,6
1.574,7
1.551,9
1.566,7
1.561,0
1.586,3
1.601,5
1.611,9
1.640,8
1.641,6
1.635,5
1.616,7
1.543,9
1.666,1
1.578,0
1.536,0
totaal
*
Figuur 5: Evolutie van het bruto binnenlands energieverbruik in Vlaanderen per sector [2-20]
6
HOOFDSTUK 3 Bruto binnenlands energieverbruik
1.800
1.600
1.400
1.200
PJ
1.000
800
600
400
200
0
1990
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
210,5
180,2
208,1
207,6
238,6
246,2
250,5
246,2
246,1
240,2
242,4
239,5
248,0
241,4
252,4
228,2
232,8
242,1
249,6
203,1
netto import elektriciteit +
productie uit wind, water en PV
2,2
27,1
22,1
25,3
20,3
10,5
13,3
20,0
25,7
28,9
24,0
29,1
22,8
32,5
24,9
34,0
9,9
21,1
25,5
44,1
biomassa
11,0
10,3
11,6
13,5
12,6
12,9
11,8
12,1
13,5
14,3
20,7
23,1
26,6
31,6
35,8
41,5
50,2
59,6
56,5
69,6
andere brandstoffen
27,8
53,0
57,7
63,0
72,9
77,4
80,9
86,8
85,6
77,9
77,8
81,6
85,0
86,3
85,5
92,2
89,8
96,5
95,8
88,3
gassen
202,8
253,4
275,6
313,7
294,8
344,0
364,8
365,3
361,4
377,8
408,7
396,5
412,6
414,0
420,6
433,4
441,9
487,5
414,5
421,1
643,6
644,6
681,1
672,5
678,1
657,7
647,3
664,9
667,0
652,7
659,5
671,8
672,0
663,9
648,4
596,6
628,4
614,0
587,3
222,1
217,4
213,3
202,0
205,6
173,0
189,0
163,8
180,2
175,2
182,5
173,9
163,9
152,4
139,0
122,9
130,9
122,1
122,6
(nucleaire) warmte
petroleumproducten
vaste brandstoffen
totaal
506,9
238,1
1.199,3
1.389,7 1.437,1 1.517,5 1.513,6 1.574,7 1.551,9 1.566,7 1.561,0 1.586,3 1.601,5 1.611,9 1.640,8 1.641,6 1.635,5 1.616,7 1.543,9 1.666,1 1.578,0 1.536,0
Figuur 6: Evolutie van het bruto binnenlands energieverbruik in Vlaanderen per energiedrager [220] (opmerking: andere brandstoffen omvatten voornamelijk restbrandstoffen uit de chemische industrie en het niethernieuwbare deel in afvalverbranding met energierecuperatie)
Ten opzichte van 1990 is in 2012 het bruto binnenlands energieverbruik met 28,1% gestegen en
met 2,7% gedaald ten opzichte van 2011. Ten opzichte van 2005 bedraagt de daling van het bruto
binnenlands energieverbruik 6,4%. Het eindverbruik steeg met 40,2% ten opzichte van 1990. Ten
opzichte van 2005 en 2011 bedroeg de daling van het eindverbruik respectievelijk 5,1 en 1,1%.
Het energieverbruik in de transformatiesector is met 1,8% gedaald ten opzichte van 1990, en met
10,5% ten opzichte van 2005 en 7,7% ten opzichte van 2011.
De daling van het energieverbruik in de transformatiesector is het resultaat van een daling van het
verbruik in de elektriciteits- en warmte sector, vooral ten gevolge van de tijdelijke sluiting van Doel
3. Het verbruik in de andere deelsectoren van de transformatiesector is gestegen.
Het eindverbruik is in 2012 ten opzichte van 2011 gedaald (-1,1%). De daling is het gevolg van een
daling van energieverbruik en het niet energetisch verbruik in de industrie. In de eindsectoren die
meer gevoelig zijn aan het buitenklimaat (residentieel en gelijk gestelde sectoren), is het
energieverbruik gestegen. 2011 was een uitzonderlijk warm jaar, 2012 is kouder geweest. Het
energieverbruik in de transportsector is nagenoeg gelijk gebleven.
In de volgende hoofdstukken wordt de evolutie van het verbruik in de sectoren en de evolutie van
de verschillende energiedragers verder besproken. Volgende paragraaf geeft aan welke wijzigingen
er werden doorgevoerd ten opzichte van het rapport van de energiebalans Vlaanderen 2011
(februari 2014).
1.1 Voornaamste wijzigingen ten opzichte van vorig rapport
Er wordt een vergelijking gemaakt met het rapport van februari 2014.
Industrie
7
HOOFDSTUK 3 Bruto binnenlands energieverbruik
Er is een herverdeling van het aardgasverbruik tussen deelsectoren in 2011 gebeurd. In de jaren
2005-2077 werd het gasolieverbruik gecorrigeerd in de ijzer- en staalsector (betere afstemming
met ETS).
Huishoudens
Voor de huishoudens werd het verbruik van steenkool aangepast voor de periode 2002-2011, naar
analogie van het stookolieverbruik in het vorige rapport. De wijzigingen worden uitgelegd in deel
6.1.
Het stookolieverbruik in 2012 werd licht aangepast omwille van een update van het aantal
huishoudens in Vlaanderen.
Het verbruik van LPG/propaan werd aangepast voor de periode 2002-2011, op basis van de laatste
cijfers van de Belgische petroleumbalans (methodiek: 60% van het huishoudelijk verbruik van LPG
wordt toegekend aan Vlaanderen).
Het off-road benzine verbruik van quads werd voor de hele tijdreeks 1990 – 2011 toegekend aan
de huishoudens in plaats van aan de tertiaire sector. Dit gebeurde in samenspraak met VMM, op
vraag van een internationale review van de broeikasgasinventaris.
Tertiaire sector
Zoals vermeld bij de huishoudens, werd het benzineverbruik van quads verhuisd van de tertiaire
sector naar de huishoudelijke sector voor de hele periode.
Raffinaderijen
De input en outputcijfers van de raffinaderijen werden voor de hele tijdsreeks aangepast voor de
hele tijdsreeks op basis van de meest recente cijfers van de Belgische petroleumbalans. Meer uitleg
wordt gegeven in deel 4.2.
Landbouw
Het energieverbruik in de landbouw werd door AMS herrekend voor de periode 2007-2011. Hierbij
werd een aanpassing gedaan aan de methodiek voor het verrekenen van loonwerk.
Totaal De totale wijzigingen worden in volgende figuur weergegeven.
8
HOOFDSTUK 3 Bruto binnenlands energieverbruik
TOTAAL
raffinaderijen
industrie
huishoudens
tertiaire sector
landbouw
elektriciteit en warmte
10,00
8,00
5,65
6,00
4,38
4,00
PJ
0,00
0,76
0,42
2,00
0,26
1990
0,46
1994
0,56
1995
1996
1997
2,34
2,26
0,49
0,37
1998
1999
2000
0,15
2001
2002-0,35
2003
2004
-2,00
-4,00
-2,83
2005 2006
-0,64
2007-0,39
2008
2009
2010
2011
-3,04
-3,77
-6,00
-8,00
-7,72
-10,00
Figuur 7: Aanpassingen aan het energieverbruik in PJ in dit rapport ten opzichte van het vorige
rapport [20]
9
HOOFDSTUK 4 Transformatiesector
HOOFDSTUK 4. TRANSFORMATIESECTOR
4.1.
ELEKTRICITEITS- EN WARMTECENTRALES
Onder de transformatiesector horen bedrijven die als hoofdactiviteit het omvormen van één vorm
van energie naar een andere vorm hebben. Voorwaarde is wel dat de fysische vorm van de
betrokken energiedrager verandert tijdens de transformatie. De sector omvat de deelsectoren
elektriciteit en warmte, raffinaderijen, cokesfabrieken, andere transformaties en de verliezen op
het elektriciteitsnet. Voor deze sectoren zijn in de balans de input, de output en het eigenverbruik
weergegeven.
4.1.1.
METHODOLOGIE
Cijfers over de productie van elektriciteit zijn tot en met 2003 afkomstig van de BFE [23]. Vanaf
2004 werden de productiecijfers door VITO opgevraagd via eigen enquêtes of via de verplichte
rapporteringen [24].
De verliezen op het elektriciteitsnet worden geschat op basis van het verlies op het Belgische net
van 2012 [25] en de verhouding (bepaald door Synergrid) van het Vlaamse eindverbruik aan
elektriciteit ten opzichte van het Belgische eindverbruik.
De brandstofverbruiken van centrales voor de productie van elektriciteit en/of warmte worden
bekomen uit verschillende gegevensbronnen. Een eerste gegevensbron zijn de bevragingen van de
elektriciteits- en warmtesector die, deels in samenwerking met BFE, door VITO werden uitgevoerd
tot en met 2003. Daarnaast leveren de emissiejaarverslagen en de integrale milieujaarverslagen of
IMJV’s [26] van de Vlaamse overheid (opvolging gebeurt door VMM en departement LNE)
aanvullende brandstofverbruiken. Sinds 1 mei 2005 (cijfers 2004) geldt een rapporteringsplicht
voor de producenten van hernieuwbare warmte, WKK’s en zelfproducenten in het Vlaams Gewest
(wettelijke basis Energiedecreet 8/5/2009 (art 12.2.1); Energiebesluit 19/11/2010 (art. 11.1.2,
11.2.4 en 11.2.5); MB 23/2/2005, gewijzigd 1/12/2010)) [24]. De gegevens worden aangewend
voor de bepaling van de totale input, output en het eigenverbruik van de elektriciteits- en
warmtesector. De gegevens worden verder aangevuld met de gegevens van de VREG over de
uitgereikte groenestroomcertificaten (GSC) en warmtekrachtcertificaten (WKC) in 2011.
Daarnaast vormt afvalverbranding een speciale tak binnen het gebeuren van de
elektriciteitsproductie. De huisvuilverbrandingsovens (en gelijkgesteld afval) hebben immers de
specifieke hoofdactiviteit van afvalverwerking en niet de productie van elektriciteit. Alle Vlaamse
huisvuilverbrandingsovens recupereren hun energie momenteel ook onder de vorm van
elektriciteit en/of warmteproductie waardoor deze installaties volgens de IPCC-richtlijnen ook
onder de sector van elektriciteit en warmte gecatalogeerd moeten worden en dus binnen de
energiebalans voor Vlaanderen ook onder de transformatiesector worden ondergebracht. De
brandstofverbruiken (energie-inhouden van het afval) voor deze installaties worden bekomen uit
de IMJV’s (aangevuld met informatie van de VREG ivm groenestroomcertificaten die werden
uitgereikt en jaarverslagen van de afvalovens), vanuit de gegevens van de OVAM-enquête ‘Tarieven
en capaciteiten’ [27], de sorteeranalyses van de huisvuilzak [29] en de verbrandingswaarden van de
verschillende fracties [28]. Afval van huisvuilverbrandingsovens met energierecuperatie staan in de
10
HOOFDSTUK 4 Transformatiesector
balans in Bijlage A onder de input van de centrales. Een gedeelte van het verbrande huisvuil (en
gelijkgesteld afval) wordt als biomassa beschouwd en het niet-hernieuwbare gedeelte wordt onder
de ‘andere brandstoffen’ gecatalogeerd. Het aandeel van biomassa in de totale afvalhoeveelheid
wordt bepaald aan de hand van de sorteeranalyses van de huisvuilzak die op regelmatige basis
door OVAM wordt uitgevoerd.
De groenestroomproductie is enkel de stroom die opgewekt is door de hernieuwbare fractie van
het afval (en in aanmerking komt voor het krijgen van GSC). 41,075% van de totale afvalfractie
(uitgedrukt in PJ) wordt als hernieuwbaar beschouwd in de gegevensjaren tot en met 2008. Dit
percentage werd bepaald aan de hand van sorteeranalyses van de huisvuilzak [29] en de
verbrandingswaarden van de verschillende fracties [30]. Voor de SLECO-installatie werd de
hernieuwbare fractie op 31,22% vastgelegd [31]. Met ingang vanaf 1 juli 2009 werd de
hernieuwbare fractie voor huishoudelijk en gelijkgesteld afval vastgelegd op 47,78% volgens het
besluit van de Vlaamse Regering van 5 juni 2009 [32] en dit voor alle installaties (inclusief SLECO,
biostoomcentrale van Electrawinds). Dit percentage werd bepaald aan de hand van de laatste
sorteeranalyse van de huisvuilzak die werd uitgevoerd in 2006, de data werden gepubliceerd eind
2008 [33]. Cijfergegevens over afvalverbranding met energierecuperatie kunnen teruggevonden
worden in hoofdstuk 8 (8.6 andere brandstoffen en 8.7 biomassa).
De brandstofverbruiken van de zelfproducenten worden niet tot de transformatiesector gerekend,
maar worden gerekend bij de eindsectoren waartoe ze behoren. Hun elektriciteitsproductie voor
eigen gebruik wordt afgetrokken van hun totaal elektriciteitsverbruik in de eindsectoren om geen
dubbeltellingen te hebben (want de brandstof wordt al meegerekend). De brandstofverbruiken en
de elektriciteitsproductiecijfers worden bekomen uit de verplichte rapportering door de
zelfproducenten aan de Vlaamse overheid [24].
Door VITO wordt ook het opgesteld WKK-vermogen geïnventariseerd in Vlaanderen in opdracht
van het VEA [34, 35, 36, 37, 38, 39, 40].
4.1.2.
RESULTATEN PRODUCTIEPARK
De elektriciteitsproductie binnen een regio hangt af van het beschikbare productiepark in die regio.
In 2012 werd het productiepark in Vlaanderen uitgebreid met volgende installaties (gebaseerd op
eigen bevragingen, informatie van de VREG):
installatie
Aantal
installaties
omschrijving
kWe
netto
0448 Zwembad Iepermann
1
Gasmotor
70
0414 Croonenburg
1
Gasmotor
70
0404 Duc d'O
1
Gasmotor
0447 Zwembad Wezenberg
1
WKK 0387
kWth
WKK
Hernieuwbaar
FALSE
FALSE
zelfproducent
TRUE
FALSE
zelfproducent
140
FALSE
FALSE
zelfproducent
Gasmotor
199
FALSE
FALSE
zelfproducent
1
Gasmotor
220
TRUE
FALSE
zelfproducent
0416 Eurofreez
1
Gasmotor
250
FALSE
FALSE
zelfproducent
0455 TWZ
1
Gasmotor
379
TRUE
FALSE
zelfproducent
0403 Malve
1
Gasmotor
404
FALSE
FALSE
zelfproducent
WKK-0484 Floré
1
Gasmotor
526
TRUE
FALSE
zelfproducent
109
331
464
767
11
HOOFDSTUK 4 Transformatiesector
WKK 0376
1
Gasmotor
732
WKK 370 Belgomilk
1
Gasmotor
772
0090 Jozef De Weerdt
1
Gasmotor
800
0139 DeWeerdt-Rockele
1
Gasmotor
800
0389 Deltapellets
1
Gasmotor
820
WKK 0053 Deweerdt Frans
1
Gasmotor
1129
0036 vandevelde
1
Gasmotor
1156
0401 Alcon-couvreur
1
Gasmotor
1189
WKK-0459 Tuinbouwbedrijf Vandewaetere
1
Gasmotor
1200
0459 Tuinbouwbedrijf Vandewaetere
1
Gasmotor
1200
0089 Krikato
1
Gasmotor
1200
WKK-0435 + BGS-0110 Digrom Energy
1
Gasmotor
WKK groeikracht broechem (WKK 0040)
nieuw
1
0406 Desmet (Ardooie)
TRUE
TRUE
zelfproducent
TRUE
FALSE
zelfproducent
1084
TRUE
FALSE
zelfproducent
1084
TRUE
FALSE
zelfproducent
FALSE
FALSE
zelfproducent
1264
TRUE
TRUE
zelfproducent
1629
TRUE
FALSE
zelfproducent
FALSE
FALSE
zelfproducent
TRUE
FALSE
zelfproducent
FALSE
FALSE
zelfproducent
1644
TRUE
FALSE
zelfproducent
1486
622
FALSE
TRUE
zelfproducent
Gasmotor
1817
2550
TRUE
FALSE
zelfproducent
1
Gasmotor
2000
2870
TRUE
FALSE
zelfproducent
0208 Biogas Boeye
1
Gasmotor
2233
1257
TRUE
TRUE
zelfproducent
0058 Nobis
1
Gasmotor
2358
3398
TRUE
FALSE
zelfproducent
0060 Pitoma
1
Gasmotor
2358
3449
TRUE
FALSE
zelfproducent
0095 Wim Vertommen Den overkant
1
Gasmotor
2566
3812
TRUE
FALSE
zelfproducent
0460 Biopower Tongeren
1
Gasmotor
2826
FALSE
FALSE
zelfproducent
0466 Wittevrongel Eneco Energy
1
Gasmotor
2830
FALSE
FALSE
zelfproducent
0390 SAP Eneco Energie
1
Gasmotor
2830
FALSE
FALSE
zelfproducent
0433 Op de Beeck
1
Gasmotor
2978
FALSE
FALSE
zelfproducent
0196 Quirijnen Energy Farming
1
Gasmotor
3570
3498
TRUE
TRUE
zelfproducent
0078 Van Bulck BVBA _na wijziging
1
Gasmotor
3602
4810
TRUE
FALSE
zelfproducent
0200 Tomaline bvba _na wijziging
1
Gasmotor
3898
5228
TRUE
FALSE
zelfproducent
0168 Agrokom
1
Gasmotor
3938
5439
TRUE
FALSE
zelfproducent
0293 Kronos Europe
1
Gasturbine
6270
17557
TRUE
FALSE
zelfproducent
0112 Stoffels
1
Gasmotor
6900
9495
TRUE
FALSE
zelfproducent
0411 Ampower
1
Gasmotor
8934
FALSE
FALSE
zelfproducent
WKK 0296 Varico
1
Gasmotor
2000
2764
TRUE
FALSE
ism IVEKA
WKK BASF D
1
Tegendrukstoomturbine
9.727
59.100
TRUE
FALSE
zelfproducent
Vervanging IVBO-turbine
1
condensatiestoo
mturbine
16.080
54.800
FALSE
TRUE
12
1054
nb
1455
autonoom
HOOFDSTUK 4 Transformatiesector
Tabel 2: Bijkomende installaties in 2012 (exclusief, wind, water en PV en installaties <50 kWe)
In totaal is er in 2012 ongeveer 100,5 MWe bijkomend geïnstalleerd.
In volgende tabel staan de installaties vermeld waarvan de activiteit in 2012 werd stopgezet. De
lijst is gebaseerd op meldingen vanuit de verplichte rapporteringen door de exploitanten op 1 mei
2013 aan het VEA en op de lijst met installaties die GSC of WKC ontvangen.
installatie
Aantal
installaties
Type
kWe
installatie
netto
kWth
WKK
hernieuwbaar
Statuut
De Nocker
1
Dieselmotor
544
634
TRUE
FALSE
zelfproducent
IOK Olen
1
Gasmotor
225
348
FALSE
TRUE
ism IVEKA
WKK Stoffels
3
Gasmotor
4900
7110
TRUE
FALSE
zelfproducent
WKK 205 serviceflats
Brouwershove (Vhm)
1
Gasmotor
85
138
TRUE
FALSE
ism infrax
DDS installatie 2004
1
Gasmotor
271
0
FALSE
TRUE
ism Electrabel
WKK-0036 Vandevelde (Vandtra)
1
Gasmotor
1145
1390
TRUE
FALSE
ism Electrabel
WKK Luchtbal
3
Gasmotor
5325
3726
TRUE
FALSE
ism Electrabel
WKK groeikracht Broechem
1
Gasmotor
1758
2216
TRUE
FALSE
zelfproducent
WKK-0078 Van Bulck bvba
1
Gasmotor
1147
1500
TRUE
FALSE
zelfproducent
WKK Nobis cvba
1
Gasmotor
1532
2140
TRUE
FALSE
zelfproducent
WKK Pitoma
1
Gasmotor
1532
2220
TRUE
FALSE
zelfproducent
WKK-0335 Beaulieu Fibres
International
1
Gasmotor
254
TRUE
FALSE
zelfproducent
WKK-0095 Wim Vertommen-Den
Overkant
1
Gasmotor
1006
1579
TRUE
FALSE
zelfproducent
Agrokom bvba
1
Gasmotor
2014
2800
TRUE
FALSE
zelfproducent
0200 Tomalina bvba
1
Gasmotor
1950
2872
TRUE
FALSE
zelfproducent
WKK-0031 Groeikracht Pierstraat
1
Gasmotor
2209
2866
TRUE
FALSE
zelfproducent
wkk Alex Baelus
2
Dieselmotor
1790
1965
TRUE
TRUE
zelfproducent
Franse Handelskweekerij bvba
1
Gasmotor
371
560
TRUE
FALSE
zelfproducent
IVBO turbine
1
tegendrukstoomturbine
4000
59100
FALSE
TRUE
autonoom
Electrabel centrale Kallo
conventioneel
thermisch
522000
FALSE
FALSE
publieke
producent
Electrabel centrale Ruien
(vermindering capaciteit)
conventioneel
thermisch
252000
FALSE
FALSE
publieke
producent
Tabel 3: Gesloten installaties in 2012 (exclusief eventuele wind, water en PV installaties en
installaties < 50 kWe)
13
HOOFDSTUK 4 Transformatiesector
In totaal werd het productiepark gereduceerd met 811 MWe. Een deel van de gesloten installaties
zijn vervangen door nieuwe (of er werd een ingrijpende wijziging uitgevoerd).
De som van de individuele vermogens uit de tabellen stemt niet overeen met de vermelde totalen
aangezien voor sommige installaties het elektrisch vermogen (MWe) gecorrigeerd werd aan de
hand van nieuwe rapporteringen. Indien de installatie werd gesloten in de loop van 2012, werd het
vermogen nog wel als geïnstalleerd in 2012 meegenomen.
In volgende tabel wordt het netto operationeel vermogen weergegeven in Vlaanderen in 2012.
Onder netto operationeel vermogen wordt het maximaal ontwikkelbaar vermogen verstaan
waarbij het vermogen nodig voor hulpdiensten van een installatie niet is inbegrepen.
Elektriciteit en warmte
* Elektriciteit
publieke en autonome (thermisch)
Kerncentrales
Zelfproducenten (thermisch)
* WKK
publieke en autonome
Zelfproducenten
* wind (1)
* water (1)
* zonne-energie (1)
Totaal
MWe
7.431
4.429
2.910
92
2.042
1.228
814
410
1,0
2.079
11.963
Tabel 4: Netto operationeel vermogen voor elektriciteitsproductie in Vlaanderen in 2012
(1) Afgestemd met [40]. Voor wind , PV en waterkracht stemmen de cijfers overeen met de geïnstalleerde vermogens
volgens de VREG.
Voor het gedeelte WKK is er een afstemming gebeurd met de WKK-inventaris 2012 [40]. Een
verschil met de WKK-inventaris is dat ‘mechanische WKK’s’ (i.p.v. het produceren van elektriciteit,
drijven deze installaties rechtstreeks een grote machine zoals een compressor of pomp aan) niet
zijn opgenomen in Tabel 4. Hun vermogen bedroeg in 2012 134,5 MW (131,3 MW stoomturbines
met rechtstreekse aandrijving en 3,2 MW motoren met mechanische aandrijving).
In het verleden publiceerde de BFE in de statistische jaarboeken ook het ‘netto ontwikkelbaar
vermogen van de centrales’ in Vlaanderen. De definitie hiervoor was ‘het maximale vermogen dat
gedurende een langere periode continu kan worden geproduceerd. Het betreft uitsluitend het
actieve vermogen en de volledige installatie wordt verondersteld in dienst te zijn. Dit vermogen
wordt bepaald op basis van gemiddelde klimatologische voorwaarden voor de betreffende
vestigingsplaats.’ In volgende figuur werden de cijfers van de BFE aangevuld voor 2004 tot en met
2012 op basis van de eigen cijfers (uit Tabel 4).
14
HOOFDSTUK 4 Transformatiesector
13.000
12.000
11.000
MWe
10.000
9.000
8.000
7.000
netto ontwikkelbaar vermogen+(Mwe)
1990
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
7.639
7.961
8.003
8.037
7.954
8.901
8.679
8.870
8.755
8.713
8.763
8.830
9.257
9.518
9.638
10.050
10.801
11.045
12.327
11.963
Figuur 8: Evolutie van het netto operationeel vermogen in Vlaanderen [23, 24]
Het netto operationeel vermogen is in 2012 met 3,0% gedaald t.o.v. 2011. De grote sprong in 1998
is te wijten aan een uitbreiding in 1998 met de STEG Herdersbrug (Electrabel) en Gent Ringvaart
(SPE). De sterke stijging in 2005 was te wijten aan de in dienst stelling van Zandvliet Power en de
stijging in 2006 is voornamelijk te wijten aan de ingebruikname van de Sleco en Inesco installaties.
In 2008 is de stijging te wijten aan veel bijkomende motoren, en nieuwe installatie einde 2008 bij
de Esso raffinaderij (vervanging) en de ingebruikname van 2 bijkomende gasturbines in november
2008 bij SPE Ham. Vanaf 2009 is er een jaarlijkse aanzienlijke stijging waar te nemen door de
explosieve groei bij de PV-installaties, in 2012 lijkt die opmars van PV wat minder sterk te worden.
Daarnaast werden in 2009 opnieuw een groot aantal nieuwe motoren in dienst genomen. De
ingebruikname van een nieuwe gasturbine bij Lanxess Rubber en de start van eenheid Knippegroen
van Electrabel zorgen nog voor bijkomende capaciteit in 2009, die de afbouw van de centrale van
Mol eind 2009 deels compenseert. In 2010 komt er vermogen bij door de ingebruikname van
zelfproductie eenheden bij Stora Enso en Spano (A&S Energy), en net als in 2009 komen er een
aantal nieuwe motoren bij. In 2011 is het vermogen fors verder gestegen, door de ingebruikname
van een aantal grotere installaties: T-Power (422 MWe), Lillo Energy (42 MWe), Electrawinds
Greenpower (19,5 MWe). Daarnaast zijn er ook andere kleinere projecten gestart (zie Tabel 2). In
2012 is er voor het eerst een daling van het operationeel vermogen waar te nemen. Oorzaken
hiervoor zijn ondermeer de sluiting van de centrale van Electrabel in Kallo (-522 MWe) van midden
2011 en de verminderde capaciteit van de Electrabel centrale te Ruien (-252 MWe). Daarnaast
zorgt de stijging van PV in 2012 nog wel voor enige compensatie (+354 MWe).
4.1.3.
RESULTATEN ELEKTRICITEITSPRODUCTIE
In volgende figuren is de bruto en netto elektriciteitsproductie in Vlaanderen weergegeven,
opgedeeld in het nucleair en het niet-nucleair gedeelte (exclusief de productie van de
zelfproducenten). Het verschil tussen bruto en netto productie is het gedeelte geproduceerde
elektriciteit dat door hulpdiensten wordt gebruikt. Tot en met 2003 zijn deze cijfers gebaseerd op
informatie van de BFE, vanaf 2004 werden eigen bevragingen, inschattingen en verplichte
rapporteringen gebruikt.
15
HOOFDSTUK 4 Transformatiesector
55.000
50.000
45.000
40.000
GWh
35.000
30.000
25.000
20.000
15.000
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
niet-nucleair 18.333 18.778 18.861 19.306 20.817 20.740 21.356 21.023 26.179 24.103 24.297 23.155 24.757 27.035 26.206 27.985 27.258 28.152 27.221 28.586 28.437 23.752 23.189
nucleair
20.278 21.139 21.222 19.222 17.736 20.533 20.627 22.862 23.477 23.713 23.536 23.664 23.062 23.093 22.684 23.190 22.920 24.014 21.746 22.436 23.182 24.051 19.227
totaal
38.611 39.917 40.084 38.528 38.554 41.273 41.983 43.885 49.656 47.816 47.833 46.818 47.819 50.128 48.890 51.175 50.178 52.166 48.968 51.023 51.619 47.803 42.416
Figuur 9: Evolutie van de bruto geproduceerde elektriciteit in Vlaanderen, exclusief zelfproductie,
exclusief wind, water en PV [23,24,38 ,41]
55.000
50.000
45.000
40.000
35.000
GWh
30.000
25.000
20.000
15.000
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
niet-nucleair 17.333 17.778 17.833 18.222 19.760 19.676 20.249 20.249 24.171 23.228 23.369 22.248 23.560 26.049 25.226 26.874 26.200 27.165 26.300 27.666 27.434 23.013 22.273
nucleair
19.139 19.972 20.056 18.139 16.753 19.385 19.523 19.523 22.263 22.503 22.249 22.374 21.801 21780 21.404 21.886 21.627 22.669 20.500 21.167 21.890 22.741 18.123
totaal
36.473 37.750 37.889 36.361 36.513 39.061 39.772 39.772 46.433 45.730 45.618 44.622 45.361 47.829 46.629 48.761 47.828 49.834 46.800 48.833 49.324 45.754 40.396
Figuur 10: Evolutie van de netto geproduceerde elektriciteit in Vlaanderen, exclusief zelfproductie,
exclusief wind, water en PV [23,24,38,41]
In 2012 was 45% van de netto geproduceerde elektriciteit in Vlaanderen nucleair opgewekte
elektriciteit. De netto elektriciteitsproductie daalde met 11,7% in 2012 ten opzichte van 2011 (nietnucleair -3,2%, nucleair -20,3%). Ten opzichte van 1990 steeg de netto elektriciteitsproductie met
meer dan 10%. Vooral de niet-nucleaire elektriciteitsproductie steeg sterk: +28% in 2012 ten
opzichte van 1990 terwijl de nucleair geproduceerde elektriciteit met 5% daalde over dezelfde
periode.
De daling van nucleaire productie in 2008 kan verklaard worden door de revisies uitgevoerd aan
alle 4 de centrales van Doel [42]. Daarnaast werden ook al voorbereidingen genomen voor enkele
grote projecten gepland in 2009. De daling in 2012 was het gevolg van de tijdelijke sluiting van Doel
3. Op 2 juni 2012 was naar aanleiding van de 10-jaarlijkse controle acties gebleken dat verder
onderzoek naar mogelijke scheurtjes in het reactorvat nodig was. Op 17 mei 2013 gaf het federale
16
HOOFDSTUK 4 Transformatiesector
agentschap voor nucleaire veiligheid toestemming voor de heropstart, wat in juni dan is gebeurd.
Hierdoor heeft Doel 3 zowat een jaar stil gelegen.
De bruto en netto zelfproductie stegen ten opzichte van 2011 en bedroegen in 2012 respectievelijk
4.937 GWh (= 17,8 PJ) en 4.797 GWh (= 17,3 PJ). De evolutie van de zelfproductie wordt in
volgende figuur weergegeven.
6.000
5.000
4.000
GWh
3.000
2.000
1.000
0
1990 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
bruto GWh 1146 1191 1147 1114 933
994
928
893
994
884
877
948 1.023 991 1.294 1.870 3.100 4.194 4.368 4.937
netto GWh 1146 1107 1055 784
868
831
803
903
752
753
873
824
944
898 1.198 1.782 2.981 4.065 4.257 4.797
Figuur 11: Evolutie van de netto en bruto zelfproductie van elektriciteit in Vlaanderen [23,24,38,41]
Een gedeelte van de elektriciteitsproductie in Vlaanderen gebeurt op basis van hernieuwbare
energie (wind, water, biomassa, biogas, enz). In volgende figuur wordt de bruto productie van
‘groene’ elektriciteit (inclusief voorbehandeling, transport en hulpdiensten) in Vlaanderen
weergegeven.
7.000
6.040
bruto groene stroomproductie (GWhe)
incl. voorbehandeling, transport
en hulpdiensten
6.000
5.000
4.366
4.000
3.093
3.512
3.000
2.214
2.000
1.590
1.763
1.069
1.000
233
344
461
688
68
71
66
128
139
177
1994
0,0
1995
0,0
1996
0,0
1997
0,0
1998
0,0
1999
0,0
2000
0,0
2001
12,3
2002
77,8
2003
182,9
2004
333,5
2005
607,6
2006
981,9
2007
1.051,1
2008
1.373,3
2009
1.885,2
2010
1.767,7
2011
1.996,9
2012
2.634,0
biogas
2,2
9,1
11,7
9,4
15,6
18,3
21,8
44,1
61,7
80,2
115,9
126,3
154,9
156,3
191,7
319,4
406,8
403,8
507,9
wind
9,1
8,7
8,0
8,0
10,9
12,8
15,7
35,0
56,9
59,5
96,0
156,0
239,9
287,4
336,3
390,7
402,0
577,2
707,6
waterkracht
1,6
2,0
2,1
1,6
1,7
1,3
2,2
3,0
2,7
1,9
1,9
2,3
2,1
2,8
3,6
3,3
3,4
3,1
2,2
PV zon
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,1
0,2
0,3
0,5
0,7
1,1
2,8
5,6
34,0
143,5
493,6
923,3
1.727,3
afvalverbranding
46,8
48,0
48,9
47,2
99,4
106,3
136,8
138,5
144,9
136,1
140,2
176,1
208,4
260,0
274,8
351,3
438,4
461,4
460,8
totaal
59,7
67,8
70,7
66,2
127,6
138,8
176,6
233,1
344,3
461,1
688,2
1.069,4
1.590,1
1.763,2
2.213,7
3.093,5
3.511,9
4.365,9
6.039,8
60
0
biomassa
Figuur 12: Bruto productie van groene stroom in Vlaanderen (op basis van eigen berekeningen)
opmerkingen:
biomassa: co-verbranding van hout, olijfpitten en slib, andere biomassa-installaties (inclusief de netto
productie van co-verbranding in kolencentrales)
17
HOOFDSTUK 4 Transformatiesector
biogas: vergisting organisch afval, vergassing hout, overige biogasinstallaties
PV zon: aangeleverd door VEA aan VITO en afgestemd in kader van de energie-efficiëntie richtlijn in juni 2010,
vanaf 2007 cijfers groenestroomcertificaten van VREG
afvalverbranding: enkel organische fractie
De Europese richtlijn 2009/28/EG ter bevordering van het gebruik van energie uit hernieuwbare
bronnen legt voor de verschillende lidstaten bindende doelstellingen vast voor het aandeel
hernieuwbare energiebronnen in het energieverbruik. Voor België bedraagt dit 13% tegen 2020.
Niet voor alle ‘groene stroom’ werden GSC verstrekt. Een voorbeeld hiervan is dat sinds maart
2004 ook de hernieuwbare fractie van de afvalverbranding in aanmerking komt voor GSC.
Aangezien nog niet alle afvalverbrandingsovens in Vlaanderen hun dossier hadden ingediend in
2004 en deze die wel al certificaten hadden gekregen dit slechts voor een deel van het jaar 2004
bekwamen, ligt de werkelijke elektriciteitsproductie voor het deel hernieuwbaar in de
afvalverbrandingsinstallaties in 2004 eigenlijk een stuk hoger dan opgegeven door de VREG (i.k.v.
GSC): 135,3 GWh in plaats van 52,5 GWh in 2004. Vanaf 2005 werd het cijfer van de VREG wel
overgenomen, omdat intussen alle huisvuilverbrandingsovens hun GSC hebben aangevraagd.
Tot en met 2006 werd de informatie voor het aantal fotovoltaïsche panelen bekomen vanuit de
subsidiedossiers van PV-panelen van VEA [43]. Het aantal PV-panelen vanuit deze bron lag immers
hoger dan het aantal dat bekomen werd vanuit de GSC. Niet voor alle PV-panelen werden GSC
aangevraagd. Vanaf 2007 komen de gegevens wel van de VREG (GSC). Er is nu immers een
prijsgarantie voor GSC van PV-panelen waardoor we ervan kunnen uitgaan dat alle eigenaars van
PV-panelen nu wel GSC aanvragen. De netto elektriciteitsproductie door PV-panelen werd voor de
gegevensjaren vóór 2007 niet overgenomen van VREG omwille van dezelfde redenen. Deze cijfers
werden in kader van de energie-efficiëntie richtlijn in juni 2010 afgestemd met VEA (aangewende
bronnen door VEA: ODE Vlaanderen, Belsolar).
De totale bruto groene stroomproductie in 2012 bedraagt 6.039 GWh.
4.1.4.
RESULTATEN BRANDSTOFVERBRUIK
In volgende figuur wordt de evolutie van de input in de centrales voor elektriciteit en warmte
weergegeven.
600
500
400
PJ
300
200
100
0
nucleaire warmte
1994
179,3 207,5 206,4 237,0 242,6 246,2 242,4 243,7 238,0 238,8 234,5 239,4 235,8 246,3 222,2 228,6 234,6 243,8 195,3
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
biomassa
4,2
2,9
3,5
3,4
3,8
3,8
3,2
3,7
4,6
5,9
7,1
8,6
11,2
15,2
16,3
19,6
23,1
24,3
26,1
32,9
andere brandstoffen
5,2
3,0
3,0
3,1
3,8
3,6
5,0
5,5
6,4
6,9
6,7
6,9
7,1
8,4
9,7
11,5
10,2
10,8
10,2
11,5
gassen
50,4
60,9
64,1
73,4
73,7
109,5 123,5 117,7 108,2 123,8 144,4 137,5 149,0 151,3 159,4 157,8 167,6 171,4 142,7 131,9
12,1
7,9
7,1
8,7
petroleumproducten
18
1990
208,0
18,4
4,1
2,7
8,8
5,1
7,5
12,6
11,5
9,9
5,3
2,6
1,4
2,2
1,0
2,1
vaste brandstoffen
117,9
7,6
119,5 118,5 114,8 105,7 108,7
77,6
93,2
82,3
82,0
78,6
71,4
69,2
57,2
56,9
48,6
46,7
38,5
31,5
30,9
totaal
393,4
377,6 404,5 408,2 432,7 486,7 459,5 465,3 454,0 461,7 483,3 471,5 487,5 477,8 494,0 462,4 477,5 481,8 455,3 404,6
HOOFDSTUK 4 Transformatiesector
Figuur 13: Evolutie van de brandstof input in de centrales voor openbare productie van elektriciteit
en warmte in Vlaanderen (exclusief zelfproductie) opm: andere brandstoffen bevatten hier het niet-hernieuwbare deel
van afvalverbranding met energierecuperatie
Over de jaren heen is er een sterke omschakeling van steenkool naar aardgas. De relatief hoge
input in 1998 is een gevolg van onderhoudswerken in Tihange 3, waardoor daar 77 dagen geen
elektriciteit werd geproduceerd. De Vlaamse productiecapaciteit heeft dit deels opgevangen.
In 2012 zijn de totale brandstofverbruiken met 11,1% gedaald. Het verbruik van nucleaire warmte
(aandeel van 48,3% in totaal verbruik) is met 19,9% gedaald omwille van een tijdelijke sluiting van
Doel 3 vanaf half 2012. Het verbruik van gassen is verder gedaald met 7,6%. Gasgestookte
centrales zijn flexibel inzetbaar. Ze kunnen aan- en afgekoppeld worden naargelang van de vraag.
Maar nu er steeds meer groene stroom op het energienet komt, worden de gasgestookte centrales
onderbenut, omdat Europa verplicht voorrang te geven aan hernieuwbare energie op het net. In
juli 2012 berekende de CREG dat de gebruiksgraad van de gascentrales in 2010 69% was, in 2011
was die al gedaald tot onder de 49% en in de eerste vijf maanden van 2012, bedroeg deze nog 30%.
Het verbruik van vaste brandstoffen (aandeel van 7,7%) is verder gedaald met 1,9%, het verbruik
van biomassa (aandeel van 8,1%) is gestegen met 26,0%. Het verbruik van petroleumproducten en
andere brandstoffen is beperkt is voor beiden gestegen ten opzichte van 2011. In volgende figuur
wordt het aandeel van de verschillende brandstofsoorten als input in de centrales weergegeven
voor 1990 en 2012.
30%
53%
48%
8% 1%
vaste brandstoffen
petroleumproducten
gassen
33%
2%
13%
1%
1990
1%
andere brandstoffen
biomassa
nucleaire warmte
8% 3%
2012
Figuur 14: Brandstof input in de centrales voor openbare productie van elektriciteit en warmte
(exclusief zelfproductie) in Vlaanderen in 1990 en 2012
De vaste brandstoffen (kolen) nemen in procentueel aandeel sterk af en dit ten voordele van
gassen (aardgas). Dit komt door de sluiting van een aantal kolencentrales en de start van nieuwe
STEG’s op aardgas in de beschouwde periode. Bovendien is ook het park van WKK op aardgas
(turbines en motoren) sterk uitgebreid over dezelfde periode. Wanneer deze een samenwerking
zijn tussen een elektriciteitsproducent en een partner uit een andere sector, worden de verbruiken
en productie in de energiebalans volledig toegekend aan de elektriciteitssector. In de cijfers van
biomassa is het gedeelte hernieuwbare brandstoffen in de huisvuilverbrandingsovens met energierecuperatie voor alle jaren mee opgenomen. De niet-hernieuwbare fractie van het afval wordt
onder ‘andere brandstoffen’ meegeteld.
4.1.5.
RESULTATEN WKK EN ZELFPRODUCENTEN
19
HOOFDSTUK 4 Transformatiesector
Binnen de energiebalans worden conform de IPCC 1996 richtlijnen [21,22] de brandstofverbruiken
van de zelfproducenten bij de sector geteld waartoe ze volgens hun hoofdactiviteit behoren.
Zelfproducenten zijn ondernemingen die naast hun hoofdactiviteit ook nog elektriciteit produceren
volledig in eigen beheer, waarvan het overgrote deel voor eigen gebruik. Ondernemingen die
elektriciteit en/of warmte produceren in samenwerking met een energieproducent of die
elektriciteit produceren als nevenactiviteit waarvan het meeste wordt doorverkocht (zoals
huisvuilverbranders), worden tot de sector elektriciteit en warmte gerekend. In recentere jaren is
het onderscheid niet altijd eenvoudig te maken.
Bij de zelfproducenten beschikt een groot deel over een WKK-installatie, maar dit is niet altijd het
geval. Sommige stoomturbines kunnen niet als volwaardige WKK beschouwd worden, omdat hun
nuttige warmteproductie erg klein is, of omdat sommige tegendrukturbines een nageschakelde
condensator hebben voor regelbaarheid, opstart, enz. Dezelfde opdeling zoals in de WKK-inventaris
2012 [40] wordt in dit rapport gebruikt voor de indeling in WKK en niet-WKK.
Omdat de verbruiken en de productiecijfers verdeeld zijn over verschillende sectoren en niet altijd
dadelijk beschikbaar zijn uit de balans in Bijlage A, wordt in dit hoofdstuk een kort overzicht
gegeven van de belangrijkste cijfers hieromtrent voor 2012.
aardgas
gas- en
dieselolie
biomassa
114,4
0,1
32,9
30,92
0,9
zelfproducenten
waarvan industrie &
raffinaderijen
waarvan tertiair
41,2
0,1
10,2
2,4
1,5
3,6
6,9
65,9
26,4
0,0
5,5
2,4
1,5
2,5
6,9
45,2
0,4
0,1
2,4
waarvan landbouw
14,5
0,0
2,3
zelfproducenten
41,2
0,1
10,2
2,4
1,5
3,6
6,9
65,9
waarvan WKK
41,1
0,0
9,1
2,4
1,5
2,0
4,5
60,6
0,1
0,1
1,1
1,7
2,4
5,3
[PJ]
elektriciteit en warmte
waarvan niet WKK
kolen
raffinaderijgas
zware
stookolie
0,4
andere
warmte
29,1
totaal
208,7
1,1
3,9
16,8
Tabel 5: Brandstofverbruiken van WKK’s en zelfproducenten in 2012 in Vlaanderen
In volgende tabel worden de elektriciteits- en warmteproductiecijfers voor 2012 weergegeven.
netto GWh
PJ warmte
elektriciteit en warmte
8.271
26,4
zelfproducenten
4.797
34,6
23,9
waarvan industrie
0,8
waarvan tertiair
9,9
waarvan landbouw
Zelfproducenten
waarvan WKK
waarvan niet WKK
4.797
34,6
4.478
34,6
320
Tabel 6: Elektriciteit en warmteproductie WKK en zelfproducenten in 2012 in Vlaanderen
De cijfers voor de sector elektriciteit en warmte kunnen teruggevonden worden in bijlage A. De
brandstofverbruiken van de zelfproducenten zijn bijgeteld bij de brandstofverbruiken van de
sectoren waartoe ze behoren, deze kunnen ook teruggevonden worden in bijlage A. De
geproduceerde en op de site verbruikte elektriciteits- en warmte hoeveelheden van de
zelfproducenten worden, om geen dubbeltellingen te hebben, niet meegeteld in de verbruiken van
20
HOOFDSTUK 4 Transformatiesector
de sectoren (de brandstoffen waarmee deze zijn geproduceerd, zijn al meegeteld). In de balans in
bijlage A zijn ze dan ook niet terug te vinden.
4.2.
RAFFINADERIJEN
4.2.1.
METHODOLOGIE
Cijfers over de werking van de raffinaderijen in België (= Vlaanderen, omdat alle raffinaderijen zich
in Vlaanderen bevinden) zijn terug te vinden in de petroleumbalansen van de FOD economie, KMO,
middenstand en energie [44]. De in bewerking gestelde producten en de geproduceerde producten
worden overgenomen in de Vlaamse balansen. Enkel de output van raffinaderijgas in dit rapport is
berekend en niet overgenomen uit de Belgische petroleumbalansen. In dit rapport is het de som
van de input van raffinaderijgas in de transformatiesector, het eigenverbruik van de raffinaderijen
en het eindverbruik van raffinaderijgas.
De cijfers van de raffinaderijen werden in maart 2014 herzien voor de hele tijdsreeks door de FOD
Economie. Vooral aan de outputzijde werden verschillende herrekeningen en verschuivingen
doorgevoerd omwille van productdefinities. Door deze aanpassingen zijn de raffinageverliezen die
in vorige Belgische petroleumbalansen opliepen tot bijna 5% sterk verminderd. Een overzicht van
de belangrijkste zaken die werden aangepast (op basis van informatie verstrekt door de FOD
Economie):
-
-
In de rapportering van de bedrijven was er een grote productie van 'Additieven en
mengcomponenten' (met hierin Ethanol, Methanol, ETBE, MTBE en Andere). In de IEA
tabellen, kon deze productie niet worden opgenomen in deze categorie. Bij navraag bij de
betrokken raffinaderij, ging het blijkbaar vooral om 'motor gasoline blending components'.
Deze dienen volgens de IEA rapporteringsinstructies echter aangegeven te worden bij het
product waar ze voor bestemd zijn, dus ‘Motor Gasoline’. Met ‘Additives’ bedoelt het IEA de
bio-componenten en eventueel andere niet-koolwaterstof producten.
Ook de productie van Nafta is sterk verhoogd. In het verleden werd de productie bestemd
voor de petrochemie van 1 van de raffinaderijen niet gerapporteerd, terwijl dit ook dient
aangegeven te worden.
Voor de omrekening van de tonnage uit de Belgische petroleumbalans naar energie-eenheden (in
joule), werden voor de gemaakte producten, de verbrandingswaarden gebruikt van de FOD
economie (zoals voor het overgrote deel van de balans). De bepaling van de verbrandingswaarde
van de input (vooral van de crude) zijn niet direct goede cijfers voorhanden. De
verbrandingswaarde van de input van de raffinaderijen wordt daarom (zoals ook in het verleden
gebeurde), jaarlijks berekend op basis van de gemiddelde verbrandingswaarde van de output.
In de energiebalans worden voor het eigenverbruik van de petroleumraffinaderijen cijfers gebruikt
van het Verificatiebureau Benchmarking (sinds 2004 bekomen via de BPF), eigen bevragingen of
cijfers van VMM (uit de emissiejaarverslagen of de IMJV’s). Deze cijfers kunnen afwijken van deze
uit de Belgische petroleumbalansen.
De brandstofverbruiken (voornamelijk aardgas) van de WKK-eenheden bij de Total Raffinaderij
Antwerpen zijn meegerekend bij de sector elektriciteit en warmte, aangezien het gaat over
eenheden in samenwerking met een elektriciteitsproducent. De WKK-installatie van de Esso
raffinaderij, in samenwerking met Electrabel, werd in maart 2008 stilgelegd. Sinds einde 2008 heeft
Esso een nieuwe installatie, in eigen beheer. Ook BRC heeft sinds 2010 een WKK eenheid in eigen
21
HOOFDSTUK 4 Transformatiesector
beheer. Deze wordt als zelfproducent in de balans meegenomen. De energieverbruiken van de
naftakraker op de terreinen van Total zijn meegerekend bij het eindverbruik van de chemische
sector.
4.2.2.
RESULTATEN ENERGIEVERBRUIK
De totale productstroom aan petroleumproducten van de raffinaderijen (input – output +
eigenverbruik) is met 2,6% gestegen ten opzichte van 2011, door zowel een verhoogde input,
output als eigenverbruik. In de volgende figuur worden de cijfers van input, output en
eigenverbruik van de raffinaderijen grafisch weergegeven.
100
2.500
90
80
2.000
70
60
PJ
1.500
50
PJ
40
1.000
30
20
500
10
0
1990
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
andere
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
0,2
0,3
0,2
0,0
0,9
2,8
1,8
1,0
1,4
1,3
2,8
petroleumproducten
56,1
56,2
61,5
65,5
67,8
69,2
61,2
62,1
64,0
63,2
69,2
66,8
61,8
64,3
65,1
63,1
58,0
57,2
50,0
53,2
aardgas
0,2
0,1
2,9
0,1
0,5
1,1
3,0
2,6
1,6
1,9
2,4
2,5
3,8
3,7
4,7
7,7
16,1
19,2
17,8
19,5
2,0
2,0
1,8
1,6
1,8
2,0
3,6
3,6
4,7
5,5
5,0
6,8
7,4
6,0
6,4
6,0
6,1
5,9
5,9
warmte
elektriciteit
2,2
3,0
3,4
3,9
4,1
4,4
4,4
5,0
4,8
4,8
4,7
4,8
4,7
4,8
5,2
5,2
1,4
1,9
1,4
1,0
totaal eigenverbruik
58,6
61,2
69,8
71,4
74,1
76,6
70,6
73,3
74,1
74,8
82,0
79,3
77,2
81,0
83,8
84,2
82,6
85,8
76,3
82,4
input
1.251
1.355
1.238
1.499
1.557
1.611
1.522
1.615
1.692
1.939
1.923
1.824
1.571
1.570
1.650
1.604
1.471
1.491
1.400
1.479
output
1.246
1.347
1.235
1.489
1.551
1.610
1.515
1.611
1.682
1.928
1.910
1.821
1.570
1.543
1.618
1.593
1.453
1.477
1.384
1.467
input-output+eigenverbruik
63,2
69,5
73,4
81,3
80,2
77,3
78,1
77,7
84,1
85,6
95,3
81,9
78,0
107,6
115,6
95,1
99,8
100,0
92,1
94,5
0
Figuur 15: Input, output en eigenverbruik van de raffinaderijen [41, 44]
4.3.
COKESPRODUCTIE
4.3.1.
METHODOLOGIE
Vanaf 1997 is er in Vlaanderen enkel nog cokesproductie bij ArcelorMittal Gent. De cijfers worden
rechtstreeks bij het bedrijf opgevraagd.
4.3.2.
RESULTATEN ENERGIEVERBRUIK
In onderstaande tabel staat het verbruiks- en productiecijfers van kolen en de productie van cokes
in Vlaanderen vermeld.
22
HOOFDSTUK 4 Transformatiesector
1990
verbruik kolen
(kton)
1.952
productie cokes
(kton)
1.511
totaal verbruik
(PJ)
8,1
1994
1.915
1.499
6,3
1995
1.865
1.450
6,0
1996
1.655
1.307
5,1
1997
1.526
1.216
4,4
1998
1.526
1.219
4,2
1999
1.542
1.246
4,3
2000
1.547
1.252
4,4
2001
1.546
1.251
4,2
2002
1.574
1.267
4,3
2003
1.560
1.251
4,2
2004
1.572
1.260
4,3
2005
1.558
1.252
4,3
2006
1.572
1.258
4,3
2007
1.588
1.269
4,3
2008
1.578
1.254
4,3
2009
1.307
1.038
3,5
2010
1.547
1.222
4,2
2011
1.578
1.248
4,2
2012
1.584
1.262
4,3
Tabel 7: Kolenverbruik en cokesproductie door de cokesfabrieken in Vlaanderen [2-20,56]
Zowel het kolenverbruik als de cokesproductie zijn in 2012 licht gestegen ten opzichte van 2011.
4.4.
ANDERE TRANSFORMATIES EN VERLIEZEN OP HET ELEKTRICITEITSNET
De activiteiten van andere transformaties bleven tot zover bekend beperkt tot verwerkers en
sorteerders van vaste brandstoffen [45]. Deze activiteit is marginaal.
De verliezen op het elektriciteitsnet werden berekend als een fractie (bepaald door het
procentuele aandeel van het Vlaamse elektriciteitsverbruik ten opzichte van het Belgische) van de
verliezen op het Belgische net (Synergrid) [46, 24]. Deze inschatting bedroeg in 2012 9,9 PJ.
23
HOOFDSTUK 5 Industrie
HOOFDSTUK 5. INDUSTRIE
5.1.
NIET-ENERGETISCH VERBRUIK
5.1.1.
METHODOLOGIE
Het niet-energetisch verbruik, vermeld in de energiebalans van Vlaanderen, is de som van de
feedstocks van de chemie (vnl. nafta, propaan/LPG/butaan) en een aantal producten zoals white
spirit, bitumen, smeermiddelen die ‘niet-energetisch’ verbruikt worden (als solventen,
smeermiddelen, …).
In de loop van 2003 werd in opdracht van het VEA een project uitgewerkt om de CO2-emissies ten
gevolge van het niet-energetisch verbruik in Vlaanderen beter in kaart te brengen [47]. De studie
werd uitgevoerd in samenwerking met Fedichem (nu Essenscia), die bij de jaarlijkse energieenquête bij haar leden een bijkomend formulier meestuurde [48]. Hierin werd bij de grotere
bedrijven gevraagd naar meer informatie rond restbrandstoffen, de bijhorende CO2-emissies en de
CO2-procesemissies. Na afloop van de studie die het jaar 2002 beschreef, werd getracht om de
tijdsreeks zo goed mogelijk en volledig te maken vanaf 1990. Hiervoor werd met de grootste
bedrijven terug contact opgenomen voor meer informatie. De resultaten zijn voor het eerst
verwerkt in het rapport van 2002. Dezelfde methodologie werd ook gebruikt in dit rapport.
Wat in de balans (Bijlage A) onder niet-energetisch verbruik van de chemie staat, is in feite het
netto grondstofverbruik. Van de bruto grondstofinput in verschillende processen wordt vaak een
gedeelte gerecupereerd als brandstof. Deze gerecupereerde brandstoffen worden als
energiegebruik gemeld bij de industrie (= restbrandstoffen). Voor volgende energiedragers werd
daarom op het bruto grondstofgebruik een correctie uitgevoerd:
-
LPG/propaan/butaan: deel krakerbrandstoffen (a rato input) afgetrokken
-
Koolteer: 1% als recuperatiebrandstof afgetrokken
-
Zware stookolie: recuperatie bij carbon black productie afgetrokken
-
Nafta: deel krakerbrandstoffen (a rato input) afgetrokken + alle andere restbrandstoffen
waarvan de oorsprong niet altijd duidelijk is afgetrokken
Het niet-energetisch gebruik van de andere sectoren werd ingeschat in diezelfde studie van 2003
[47]. Het bevestigde de grootte-orde van de vroegere berekeningen op basis van de
petroleumbalans van FOD Economie. Wegens grote onzekerheid bij deze verbruiken werd gekozen
om de vroeger gehanteerde methode te behouden: een conservatieve inschatting op basis van de
Belgische petroleumbalans (verschilmethode: België verminderd met beschikbare data Wallonië en
het Brussels Hoofdstedelijk gewest).
5.1.2.
RESULTATEN (NIET-ENERGETISCH) ENERGIEVERBRUIK
In volgende figuur wordt de evolutie weergegeven van het niet-energetische verbruik in
Vlaanderen.
24
HOOFDSTUK 5 Industrie
350
300
250
200
PJ
150
100
50
0
1990
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
chemie: aardgas
4,7
18,9
18,4
18,7
19,4
17,6
21,2
21,7
17,7
20,8
26,5
28,8
30,0
28,6
33,0
33,2
29,2
36,2
33,1
30,2
chemie: petroleumproducten
58,3
160,3 169,9 176,5 188,0 179,1 186,4 201,2 195,4 203,6 186,4 204,9 223,1 197,4 193,6 218,3 182,0 220,5 227,0 206,8
chemie: vaste brandstoffen
5,7
6,8
8,5
8,6
8,2
7,1
7,6
7,9
8,5
7,5
7,2
8,4
8,5
8,5
8,4
9,1
8,0
9,0
8,4
8,7
totaal andere sectoren
17,4
15,5
16,1
15,8
15,4
15,0
17,8
14,7
9,5
6,8
8,9
11,0
22,2
26,5
29,2
29,2
29,2
29,2
29,2
29,2
Totaal
86,1
201,5 212,8 219,6 230,9 218,8 233,1 245,5 231,1 238,6 229,0 253,1 283,8 261,1 264,2 289,8 248,4 294,8 297,6 274,9
Figuur 16: Evolutie van het niet-energetisch verbruik in Vlaanderen
Het niet-energetisch verbruik is in 2012 gedaald ten opzichte van 2011: -7,6%. Het verbruik van
petroleumproducten in de chemie is gedaald met 8,9%, het aardgasverbruik gedaald met 8,7%. Ten
opzichte van 2005 is het niet-energetisch verbruik gedaald met 3,1%, ten opzichte van 1990 is het
meer dan 3 maal groter geworden.
Ten opzichte van 1990 bedraagt de stijging van het niet-energetisch verbruik in 2012 219%. De
oorzaak is de uitbreiding van deze industrietak in het begin van de jaren negentig.
3,2%
totaal andere sectoren
89,4%
chemie: vaste brandstoffen
10,6%
75,2%
chemie: petroleumproducten
11,0%
chemie: aardgas
Figuur 17: Verdeling van het niet-energetisch verbruik in Vlaanderen 2012
Binnen het niet-energetisch verbruik neemt de chemische sector 90% voor haar rekening. In
volgende figuur wordt voor 2012 weergegeven welk deel van het bruto grondstofverbruik
uiteindelijk als energiebron gerecupereerd werd. Het verschil tussen bruto grondstofverbruik en de
gerecupereerde brandstoffen wordt weergegeven als netto grondstofverbruik.
25
HOOFDSTUK 5 Industrie
250
200
PJ
150
bruto
netto
100
50
0
Figuur 18: Vergelijking ‘bruto’ en ‘netto’ grondstofverbruik van de chemische sector in Vlaanderen
voor 2012
Ongeveer 22% van het bruto grondstofverbruik wordt in 2011 gerecupereerd als energiebron. Deze
recuperatie gebeurt voornamelijk in de krakers. Deze gerecupereerde brandstoffen worden als
energieverbruik bij de chemische sector geteld.
5.2.
ENERGETISCH VERBRUIK
5.2.1.
METHODOLOGIE
Het energieverbruik door de industrie werd berekend op basis van eigen VITO-enquêtes [41], op
basis van gegevens van de bedrijven die toegetreden zijn tot het benchmark- en auditconvenant
(via de federaties aangeleverd, al dan niet geaggregeerd), aangevuld met cijfers van de enquêtes
uitgevoerd door Essenscia [48], met cijfers uit de IMJV’s [49] en voor brandstofhoeveelheden met
data uit de emissiejaarrapporten ingediend in het kader van het ETS [50]. Voor de VITO-enquêtes
werd er in 2013 (gegevens 2012) ook samengewerkt met Agoria, Fedustria, Centexbel en Fevia. De
geënquêteerde petroleumproducten per deelsector werden voor 2010 geëxtrapoleerd op basis
van berekende elektriciteitsverbruiken (op basis van gegevens van de elektriciteitsnetbeheerders
[24]). Dit werd enkel gedaan voor een beperkt aantal petroleumproducten: propaan/butaan/LPG,
gas- en dieselolie en zware stookolie. Uit de enquêtes werden de gegevens over de verbruiken van
2012 gebruikt en indien er voor 2012 voor een bedrijf geen gegevens beschikbaar waren en voor
2011 wel, dan werden de gegevens van 2011 gebruikt ter aanvulling.
Volgende industriële sectoren worden onderscheiden in de energiebalans:
26
HOOFDSTUK 5 Industrie
Industriële sector
IJzer- en staalnijverheid
Non-ferro
C hemie
NACE code (Rev.1)
NACE 2008
27.1; 27.2; 27.3; 27.51; 27.52
24.1; 24.2; 24.3; 24.51; 24.52
27.4; 27.53; 27.54
24.4; 24.53; 24.54
24
20; 21
Voeding, dranken en tabak
15; 16
10; 11; 12
Papier en uitgeverijen
21; 22
17; 18
Minerale niet-metaalproducten
14, 26
07; 08; 09.9; 23
Metaalverwerkende nijverheid
Textiel, leder en kleding
Andere industrieën
29; 30; 33.15; 33.16; 33.17;
28; 29; 30, 31; 32; 33; 34; 35 25; 26 (excl. 26.5; 26.6 ; 26.7);
27; 28; 33.11-33.14; 33.2
17; 18; 19
13; 14; 15
20; 25; 36; 37; 45
16; 41.2; 42; 43; 22; 26.5;
26.6; 26.7; 31; 32; 33.19; 38.3
Tabel 8: Industriële sectoren en hun NACE Rev.1 codes [51] en hun nieuwe NACE Rev.2 codes geldig
vanaf 2008 [52]
Sinds de liberalisering van de aardgas- en elektriciteitsmarkt werd het moeilijker om op vrijwillige
basis gegevens te bekomen van de aardgas- en elektriciteitsverbruiken per sector in Vlaanderen.
Vanaf 2003 zijn de distributienetbeheerders van elektriciteit in Vlaanderen daarom verplicht om
jaarlijks hun afnamegegevens per sector op te geven aan de Vlaamse overheid tegen 1 mei van het
daaropvolgende jaar (1ste data van 2002 tegen 1/5/2003) [24]. Vanaf 2005 (gegevens 2004) is ook
de transportnetbeheerder (Elia) aan dezelfde verplichting onderworpen. Op basis van de gegevens
over het verbruiksjaar 2012, aangevuld met gegevens uit eigen bevragingen werd een inschatting
gemaakt van het elektriciteitsverbruik per deelsector.
Bij de rapportering van de energiebalans Vlaanderen 2004 [13] werd er in samenspraak met Elia
een inschatting gemaakt voor het gedeelte ‘lokale productie’ van de elektriciteits-afnamegegevens.
‘Lokale productie’ is het gedeelte van de elektriciteit die lokaal geproduceerd wordt door een
bedrijf en door de netbeheerder niet beschouwd wordt als ‘afgenomen van het net’ als de injectie
en de afname op eenzelfde aansluitingspunt gebeuren. Enkel de ‘netto-afname’ wordt beschouwd
als afname en deze verschilt van punt tot punt. Vanaf de rapportering tegen 1 mei 2006 van
afnamegegevens over 2005 werd het ontbrekende gedeelte (“lokale productie”) vermeden door
het rapporteren van de bruto-afnames van elektriciteit. Hierin zit het gedeelte van de lokale
productie dat ook effectief op hetzelfde punt wordt verbruikt. Dit kan op bepaalde punten van het
Elia net afwijken van de totale lokale productie, omdat een deel hiervan op het net geïnjecteerd
wordt en uiteindelijk bij andere afnemers terecht komt (en dus al inbegrepen is de cijfers van de
andere netbeheerders). Voor de installaties van de zelfproducenten wordt hier zoveel als mogelijk
mee rekening gehouden, om dubbeltellingen in het eindverbruik ter vermijden.
Sinds 2005 geldt er ook een rapporteringsplicht voor de distributie- en transportnetbeheerders van
aardgas (1ste data van 2004 tegen 1/5/2005) [24]. Op basis van de gegevens over het verbruiksjaar
2008, aangevuld met gegevens uit eigen bevragingen, werd een inschatting gemaakt van het
aardgasverbruik per deelsector.
Ook sinds 2005, geldt een rapporteringsplicht (deadline 1/5/2005) van de producenten van
hernieuwbare warmte, WKK-producenten en zelfproducenten [24]. Deze data werden voor het
gedeelte industrie ook verwerkt in de balans. Deze data zijn essentieel voor het opstellen van de
energiebalans en kunnen vergeleken worden met andere bronnen van informatie zodat de data
27
HOOFDSTUK 5 Industrie
juist kunnen verwerkt worden. Bijvoorbeeld: in de geaggregeerde data van het verificatiebureau of
in de data van de netbeheerders zitten de WKK-eenheden verweven met de rest van de verbruiken
en/of afnamecijfers. Ook cijfers van de zelfproducenten zitten niet in de afnamecijfers van de
netbeheerders vervat omdat de productie grotendeels ter plaatse verbruikt wordt. Het vergelijken
van de verschillende bronnen en data maakt het dan meestal eenvoudiger om uiteindelijk alle
gegevens te kunnen uitsplitsen en op de juiste manier te kunnen catalogeren.
Wat betreft de restbrandstoffen van de chemie (onder ‘andere brandstoffen’ in de energiebalans),
gebeurt de schatting van het totaal verbruik op basis van de gerapporteerde CO2-emissies van deze
brandstoffen (enquête Essenscia [48]). Van de meeste restbrandstoffen worden ook de verbruiken
in Joule gemeld of is de emissiefactor gekend en kan er teruggerekend worden naar Joule. Voor
een kleinere groep van bedrijven, worden de gemelde CO2-emissies uit restbrandstoffen
teruggerekend met een emissiefactor van 70 kton CO2/PJ.
Het energieverbruik ten gevolge van het off-road gebruik van mobiele voertuigen en machines in
de sector industrie en bouw (heftrucks, kranen en specifieke bouwmachines) werd voor de eerste
maal ingeschat en geïntegreerd in de energiebalans van 2007 [16] voor de hele historische
tijdsreeks.
In de loop van 2008-2009 heeft de Vlaamse overheid (departement Leefmilieu, Natuur en Energie –
LNE) een studie laten uitvoeren voor de opmaak van een model voor de bepaling van energie en
emissies van het off-road gebruik van mobiele machines [53]. Voor de bepaling van de
energieverbruiken en emissies in de industrie en de bouwsector werd gebruik gemaakt van een
machinepark (opgebouwd op basis van verkoopsstatistieken en een uitvalfunctie (Weibull)) van
heftrucks, asfalteermachines, graafmachines, kranen, trilmachines,…. De technische kenmerken
(brandstoftype, vermogen, lastfactor, mediane leeftijd en het aantal operationele draaiuren ) van
dit machinepark worden vastgelegd in het model.
Het OFFREM-model genereert energieverbuiken als volgt:
Energieverbruik(kWh) = ontwerpvermogen(kW) X belastingsgraad (%) X draaiuren (h)
waarbij het elektriciteitsverbruik gelijkgesteld kan worden aan het energieverbruik uit vorige
formule. Voor de brandstofverbruiken geldt:
Brandstofverbruik (g) = energieverbruik (kWh) x verbruiksfactor (g/kWh)
Concreet wordt in het OFFREM-model voor de industrie het energieverbruik bepaald van heftrucks
voor de industrie (exclusief bouwsector) alsook het energieverbruik van machines specifiek
bestemd voor de bouwsector. Het verbruik van heftrucks op de bedrijfsterreinen is reeds
inbegrepen in de totalen van de energiebalans waardoor de output van het OFFREM-model voor
de sector ‘industrie’ niet bijgeteld wordt bij de totalen van de energiebalans. De output van het
OFFREM-model voor ‘bouw’ wordt wel bijgeteld bij de deelsector ‘andere industrieën’. Het gaat
hier om verbruiken van off-road-voertuigen en off-road machines die niet op de bedrijfsterreinen
plaatsvinden, maar wel op bouwwerven. In de toekomst kan het energieverbruik van pompen en
generatoren in de bouwsector nog voor een extra vermeerdering van het energieverbruik in de
‘andere industrieën zorgen. Deze zijn in het huidige OFFREM-model nog niet ingeschat geweest.
28
HOOFDSTUK 5 Industrie
5.2.2.
RESULTATEN ENERGIEVERBRUIK
De volgende tabel geeft een overzicht van het energieverbruik in de Vlaamse industrie in 2012.
totaal
kolen
[PJ]
ijzer en staal
66,6
0,7
totaal
petroleum
producten
totaal
gas
andere
brandstoffen (1)
biomassa
elektriciteit
-4,8
4,7
38,1
21,7
0,1
70,1
0,0
0,0
0,1
0,5
7,6
6,1
34,5
12,9
69,5
12,1
145,7
37,8
1,0
0,9
5,4
6,6
3,4
16,1
14,9
warmte
(2)
totaal
voeding, dranken en
tabak
1,3
0,1
0,5
2,9
1,3
papier en uitgeverijen
1,1
0,4
0,4
1,2
1,7
8,9
0,1
0,9
8,2
0,1
7,4
16,7
0,1
4,5
0,0
3,0
7,7
8,5
16,0
0,0
9,5
92,5
11,0
2,8
8,9
4,9
10,4
91,8
non-ferro
chemie
minerale nietmetaalprodukten
metaalverwerkende
nijverheid
textiel, leder en
kleding
andere industrieën
totaal
waarvan
zelfproducenten
waarvan off-road (3)
0,0
70,3
2,5
5,1
0,7
72,8
3,9
0,05
26,2
6,9
31,9
378,5
27,3
5,1
Tabel 9: Overzicht energieverbruik industrie in Vlaanderen 2012
Opmerkingen:
(1)
Restbrandstoffen van de chemische sector (oa restbrandstoffen uit krakers); energiewinst uit het gebruik van
grondstoffen (minerale niet metaalproducten)
(2)
onvolledige cijfers over warmte, enkel gekende verkochte deel + recuperatie uit processen, geen opdeling naar de
industriële deelsectoren beschikbaar
(3)
off-road gebruik van mobiele machines en voertuigen
Ook in 2012 blijven de chemische sector, de ijzer- en staal en de voedingssector de belangrijkste
sectoren qua energieverbruik. Samen verbruiken ze ongeveer 72% van het energieverbruik (zonder
de aangekochte warmte in rekening te brengen) in de industrie.
In de volgende figuur wordt de evolutie weergegeven van het energieverbruik in de industrie per
deelsector.
29
HOOFDSTUK 5 Industrie
450
400
350
300
250
200
PJ
150
100
50
0
1990
1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
andere industrie
12,8
14,5
16,8
20,5
23,8
26,1
28,0
29,6
30,6
27,3
33,7
31,1
28,2
30,4
29,5
33,6
28,9
32,1
32,1
textiel, leder, kleding
17,4
18,4
15,9
15,7
17,2
17,9
16,7
16,8
16,0
15,5
14,2
12,3
11,9
11,9
11,2
8,8
7,8
7,9
7,8
7,7
metaalverwerkende nijverheid
15,2
16,3
18,0
19,3
17,5
16,6
17,8
18,3
19,7
16,8
16,8
16,4
18,2
17,7
17,1
17,2
14,5
16,7
16,8
16,7
minerale niet-metaalproducten
14,5
15,4
16,4
16,4
17,9
18,1
16,6
15,8
16,0
16,0
17,4
16,0
17,1
18,3
18,1
17,4
14,7
15,1
14,9
14,9
papier en uitgeverijen
11,6
10,8
11,6
11,2
12,0
12,1
11,7
12,2
12,0
13,0
12,5
11,0
12,7
12,9
13,1
12,8
11,9
15,7
15,7
16,1
voeding, dranken en tabak
38,8
36,7
39,4
36,7
33,6
37,7
32,8
32,6
33,8
37,9
35,3
35,7
36,1
34,7
34,1
35,8
33,4
38,2
37,0
37,8
chemie
99,9
104,0 137,8 140,3 150,5 162,7 158,0 163,8 163,3 155,7 147,7 150,9 157,9 159,3 155,0 154,1 144,0 160,9 154,3 145,7
non ferro
15,2
13,2
13,0
14,2
12,8
12,8
12,8
12,4
12,8
12,1
14,7
13,4
14,0
14,1
13,1
9,1
12,6
12,6
12,1
ijzer en staal
75,1
70,7
78,0
79,4
81,9
84,9
83,4
86,5
72,4
87,8
86,5 100,6 91,7
91,9
79,5
74,9
62,5
74,4
71,5
69,5
TOTAAL inclusief warmte en ele (LS) 311,6
14,1
31,9
348,9 361,1 368,9 380,0 408,9 399,5 412,3 400,8 400,5 395,7 405,9 407,7 411,6 391,2 389,3 348,0 399,8 386,9 378,5
Figuur 19: Evolutie van het energieverbruik van de industrie in Vlaanderen per deelsector (inclusief
warmte en laagspanning). Opm: In de verbruiken van de deelsectoren is het warmteverbruik en het gedeelte
elektriciteitsverbruik laagspanning (tot en met 2001) niet inbegrepen [2-20].
Het energieverbruik in de industrie is in 2012 met 2,2% gedaald ten opzichte van 2011. Ten
opzichte van 1990 is het energieverbruik met bijna 22% gestegen.
Ter vergelijking kan het energieverbruik van de benchmarkbedrijven onder de loep genomen
worden. In 2012 wordt 84% van het industriële energieverbruik (primair) verbruikt in bedrijven die
deelnemen aan het benchmarkconvenant. Deze gaven in de energiemonitoring van 2012 [54] een
daling van hun gezamenlijk primair energieverbruik op van 0,3% ten opzichte van 2011 (van 509,3
PJ primair naar 507,6 PJ).
De volgende paragrafen geven enige duiding bij de evoluties van het energieverbruik in de
verschillende industriële deelsectoren. Hierbij merken we op dat het warmteverbruik niet
meegenomen wordt in de besprekingen op deelsectorniveau.
Het energieverbruik in de ijzer- en staalsector is gedaald in 2012 met 2,8% ten opzichte van 2011.
Ten opzichte van 1990 is er een daling van 7,4% in de sector. Uit het Corporate Responsibility
Report 2012 van ArcelorMittal, blijkt dat de productiecijfers in 2012 in de vestigingen van Gent en
Geel hoger lagen dan in 2011. In Genk lag de productie lager dan het voorgaande jaar. Sinds
midden 2010 wordt convertorgas van de staalfabriek in Gent gerecupereerd dat vroeger
afgefakkeld werd maar wordt nu opgevangen en nuttig hergebruikt, wat een energie efficiëntie
verbetering per ton geproduceerd staal tot gevolg had. Een deel van dit convertorgas wordt
gebruikt als brandstof ter vervanging van aardgas. Een ander deel gaat naar de nabijgelegen
elektriciteitscentrale van Electrabel. Globaal was de ruwijzerproductie in Gent in het crisisjaar 2009
met 25% gedaald ten opzichte van 2008. In 2010 is de ruwijzerproductie opnieuw gestegen met
bijna 39% ten opzichte van 2009 (van 2.751 miljoen ton naar 3.814 miljoen ton). In 2011 bedroeg
deze 3.981 miljoen ton en in 2012 4.078 miljoen ton [116].
30
HOOFDSTUK 5 Industrie
In 2009 daalde in de non-ferro sector het energieverbruik nog sterk met meer dan 30% ten
opzichte van 2008. De tijdelijke productiestop vanaf eind 2008 tot in de loop van 2009 van Nyrstar
Balen is hiervan mede de oorzaak. In 2010, is het energieverbruik terug op het peil van 2008, met
een stijging van 38% in 2010 ten opzichte van 2009. In 2011 bleef het verbruik op dit niveau. In
2012 daalde het energieverbruik ten opzichte van het voorgaande jaar met 3,2%.
In de chemische sector is het energieverbruik ten opzichte van 1990 is het energieverbruik
gestegen met 56%. Hoewel het energieverbruik daalde in de chemische sector in 2012 ten opzichte
van 2011 (-5,6%), meldt Essenscia in een persbericht van april 2013, dat ondanks een woelig
economisch klimaat, de sector redelijk goed stand hield in 2012. De omzet steeg verder (vooral in
de farma sector en de basischemie), de tewerkstelling daalde lichtjes in 2012. De bezettingsgraad
van de productiecapaciteit zit lichtjes onder het trendniveau van 80,7% (periode 2007-2012). De
investeringen zijn in 2012 met 8,5% afgenomen ten opzichte van 2011.
In de voedingssector is het energieverbruik gestegen met 2,0% in 2012 ten opzichte van 2011. De
voedingssector in België kende een omzetstijging van 3,7% in 2012 ten opzichte van 2011
[persbericht Fevia 28/11/2013]. Ook voor 2013 zijn de eerste resultaten bemoedigend.
In de papier- en uitgeverijen sector is het energieverbruik met 2,2% gestegen ten opzichte van
2011.
In de sector van de minerale niet-metaalproducten bleef het energieverbruik in 2012 ongeveer op
gelijke hoogte als in 2011 (-0,2%).
Globaal gezien daalde het energieverbruik in de metaalverwerking in 2012 met 1,1% ten opzichte
van 2011, het energieverbruik in de non-ferro sector nam zoals al hoger vermeld af met 3,2%.
Volgens een persbericht van Agoria van februari 2013, is er een sterke productiedaling in het 4 de
kwartaal van 2012 vast te stellen bij de technologiebedrijven. Ook de omzet daalde fors in het
laatste kwartaal van 2012 met 6%, na zeven kwartalen van quasi nulgroei op een rij. 2012 werd
afgesloten met een omzetverlies van 3,5 procent. Belangrijkste redenen voor die daling waren de
productiedalingen bij grote bedrijven als Ford en enkele herstructureringen.
Het energieverbruik in de textielindustrie daalde in 2012 met 1,4% ten opzichte van 2011. In april
2013 rapporteerde Fedustria dat in 2012 de omzet in de textielindustrie met ca. 6 % achteruit ging
na nog een stijging met 2,1 % in 2011. In 2012 bedroeg de gemiddelde bezettingsgraad van de
productiecapaciteit in textiel 68,2 % t.o.v. 69,6 % in 2011. In het onzekere klimaat van afgelopen
jaar 2012, daalden eveneens de textielinvesteringen met ca. 21 % (t.o.v. 2011). De slechte activiteit
in 2012 bleef niet zonder gevolg voor de tewerkstelling. Tussen midden 2011 en midden 2012
gingen er in de Belgische textielindustrie zo’n 1.500 arbeidsplaatsen verloren (‐6,4 %). De
tewerkstelling bedraagt nu nog zo'n 22.000
In de andere industrieën bleef het energieverbruik in 2012 ten opzichte van 2011 nagenoeg
constant (-0,5%). In een persbericht van april 2013 van Fedustria, staat dat de omzet van de hout‐
en meubelindustrie in België daalde in 2012 met 2,5 %. Na twee jaar van economische heropleving
(+11,5 % tijdens de periode 2010‐2011) kwam in 2012 reeds een einde aan dit herstel. In 2012
werd voor ca. 190 miljoen euro geïnvesteerd in de hout‐ en meubelindustrie. Dit is een daling met
17,2 % t.o.v. 2011, toen de investeringen nog met 8,3 % stegen. Ten opzichte van 2011 is de
tewerkstelling met 495 personen of 2,3 % gedaald.
31
HOOFDSTUK 5 Industrie
Figuur 20 geeft de evolutie weer per energiedrager in de Vlaamse industrie. Het totale verbruik
daalde met 2,6% ten opzichte van 2011 en steeg met bijna 21% ten opzichte van 1990. Het verbruik
van petroleumproducten, elektriciteit, warmte en andere brandstoffen daalde met respectievelijk
8,2%, 1,6%, 0,3%, en 12,4%. Het verbruik gassen, vaste brandstoffen en biomassa steeg met
respectievelijk 2,1%, 0,9% en 7,1%.
450,0
400,0
350,0
300,0
250,0
PJ 200,0
150,0
100,0
50,0
0,0
1990
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
warmte
2,5
8,3
9,3
9,7
12,6
16,5
19,7
22,0
21,8
18,4
17,0
17,8
20,5
20,6
19,4
21,7
21,1
26,2
24,2
26,2
biomassa
0,2
0,4
0,5
1,0
1,2
1,3
1,1
1,0
0,7
0,6
4,2
4,4
5,1
5,6
6,3
6,3
6,0
8,0
8,3
8,9
andere brandstoffen
22,2
49,0
53,6
58,7
68,0
72,5
74,7
80,3
78,1
70,1
70,1
73,3
76,4
75,6
71,5
77,4
77,0
82,6
83,1
72,8
elektriciteit
70,6
81,7
85,6
87,4
85,3
91,8
91,3
96,8
96,7
92,7
96,4
95,3
96,2
101,1
99,9
97,4
83,6
97,3
93,5
91,8
gassen
71,9
77,6
87,1
97,3
94,0
103,9
104,6
105,9
105,8
106,9
99,0
92,7
96,3
97,1
97,0
94,7
83,9
97,1
90,7
92,5
petroleumproducten
59,3
56,8
54,1
42,8
46,1
48,6
35,3
31,7
38,8
35,7
33,5
32,7
30,5
27,9
26,2
24,8
19,0
17,9
17,4
16,0
vaste brandstoffen
84,9
75,1
71,0
72,0
72,9
74,3
72,7
74,6
59,0
76,2
75,5
89,7
82,7
83,7
70,8
67,1
57,4
70,8
69,7
70,3
totaal
311,6
348,9
361,1
368,9
380,0
408,9
399,5
412,3
400,8
400,5
395,7
405,9
407,7
411,6
391,2
389,3
348,0
399,8
386,9
378,5
Figuur 20: Evolutie van het energieverbruik per energiedrager in de industrie in Vlaanderen [2-20]
Het aandeel van de energiedragers verschilt sterk naargelang de deelsector. In volgende figuur
wordt dit grafisch weergegeven voor 1990 en 1997-2012.
Minerale niet metaalproducten
Ijzer- en staal
vaste brandstoffen
petroleumproducten
gassen
elektriciteit
andere
vaste brandstoffen
biomassa
120
petroleumproducten
gassen
elektriciteit
andere
biomassa
2010
2012
20
18
100
16
80
14
PJ
PJ
12
60
10
40
8
6
20
4
0
1990
-20
1998
2000
2002
2004
2006
2008
2010
2012
2
0
1990
32
1998
2000
2002
2004
2006
2008
HOOFDSTUK 5 Industrie
Metaalverwerking
Non-ferro
biomassa
andere
elektriciteit
gassen
petroleumproducten
vaste brandstoffen
vaste brandstoffen
petroleumproducten
gassen
elektriciteit
andere
biomassa
25
16
14
20
12
PJ
10
PJ
15
8
10
6
4
5
2
0
0
1990
1998
2000
2002
2004
2006
2008
2010
1990
2012
1998
2000
2002
andere
elektriciteit
gassen
2006
2008
2010
2012
Textiel
Chemie
biomassa
2004
petroleumproducten
vaste brandstoffen
vaste brandstoffen
180
20
160
18
petroleumproducten
gassen
elektriciteit
andere
biomassa
16
140
14
120
PJ
PJ
12
100
10
80
8
60
6
40
4
20
2
0
0
1990
1998
2000
2002
2004
2006
2008
2010
2012
1990
1998
2000
2002
2004
2006
2008
2010
2012
33
HOOFDSTUK 5 Industrie
Andere industrieën
Voeding, dranken en tabak
biomassa
andere
elektriciteit
gassen
petroleumproducten
vaste brandstoffen
vaste brandstoffen
45
40
40
35
35
petroleumproducten
gassen
elektriciteit
andere
biomassa
30
30
25
PJ
PJ
25
20
20
15
15
10
10
5
5
0
0
1990
1998
2000
2002
2004
2006
2008
2010
1990
2012
1998
2000
PJ
petroleumproducten
gassen
2004
2006
2008
2010
2012
Totaal
Papier- en uitgeverijen
vaste brandstoffen
2002
elektriciteit
andere
biomassa
vaste brandstoffen
18
450
16
400
14
350
12
petroleumproducten
gassen
elektriciteit
andere
biomassa
300
PJ
10
250
8
200
6
150
4
100
2
50
0
0
1990
1998
2000
2002
2004
2006
2008
2010
2012
1990
1998
2000
2002
2004
2006
2008
2010
2012
Figuur 21: Evolutie van het verbruik per energiedrager en deelsector in de industrie, 1990, 19972012 (exclusief warmte en exclusief laagspanning tot en met 2001) [2-20]
Het verbruik van vaste brandstoffen in de totale industrie is gestegen: +0,9% ten opzichte van
2011. Vaste brandstoffen zijn de belangrijkste energiedragers in de ijzer- en staalsector. In de
andere deelsectoren is dit aandeel eerder marginaal. In 2001 en 2003 vonden er in de staalfabriek
van ArcelorMittal Gent herstellingswerken plaats. 2004 was een topjaar voor de ijzer- en
staalsector. Enerzijds door de grote vraag naar staal in de wereld en anderzijds door het beëindigen
van de herstellingswerken [55]. In 2007 is hoogoven A wegens technische problemen enkele weken
buiten dienst geweest. Bovendien is de staalvraag einde 2007 gedaald omwille van de hoge prijzen.
De eerste 3 kwartalen van 2008 kenden een hoge productie met zelfs een record in de maand juli
34
HOOFDSTUK 5 Industrie
2008. De laatste 2 maanden van 2008 kenden een drastische terugval door de
economische/financiële crisis, en de productie viel terug op 25 à 30% van deze in juli. Globaal is de
ruwijzerproductie in 2008 met 5,7% gedaald ten opzichte van 2007 (van 3.914 miljoen ton naar
3.690 miljoen ton). Hoogoven B werd 3 maanden vroeger dan gepland stilgelegd voor vervanging
van onderdelen en een 10-tal finishing lijnen werden voor minstens 6 maanden stilgelegd [56]. In
de eerste helft van 2009 werd slechts op halve kracht gedraaid, met 1 hoogoven in werking.
Daarnaast werden ook een aantal afwerkingslijnen tijdelijk gesloten. Bij het begin van het 3de
kwartaal 2009, steeg de vraag naar staal opnieuw. In juli werd de 2de hoogoven dan ook terug
opgestart, waardoor vanaf begin augustus terug het ‘normale’ productieniveau werd bereikt. In
2010 was de ruwijzerproductie dan ook opnieuw gestegen met bijna 39% ten opzichte van 2009.In
2011 lag de ruwijzerproductie iets hoger dan in 2010, en deze is in 2012 verder toegenomen.
Het verbruik van petroleumproducten is verder gedaald in 2012 ten opzichte van 2011 met 8,2%.
Globaal gezien is er daling van petroleumproducten die heeft zich al in 2001 ingezet heeft en vooral
een gevolg is van de brandstofswitch naar aardgas in de industrie.
Het verbruik van gassen (cokesgas, hoogovengas (inclusief convertorgas) en aardgas) is in 2012
gestegen ten opzichte van 2011 (+2,1%). De stijging is het gevolg van een stijging van het van
aardgasverbruik.
Het verbruik van biomassa steeg in 2012 verder met 7,1% ten opzichte van 2011.
De verbruiken van andere brandstoffen (vooral restbrandstoffen in de chemie) is gedaald met
12,4% in 2012 ten opzichte van 2011. Deze daling hangt samen met een verminderd verbruik van
grondstoffen in de petrochemie.
Het elektriciteitsverbruik van de industrie daalde met 1,9% in 2012 ten opzichte van 2011 Ten
opzichte van 1990 is het elektriciteitsverbruik in de industrie met meer dan 30% gestegen.
Het warmteverbruik (aangekocht) in de industrie is in 2012 met 8,1% gestegen ten opzichte van
2011. Het is belangrijk om weten dat de brandstofverbruiken van de WKK-installaties die
gesitueerd zijn bij de industrie, maar geëxploiteerd worden in samenwerking met een
elektriciteitsproducent, in de energiebalans gerekend worden bij de elektriciteits- en warmte
sector (transformatiesector). Enkel de warmte en elektriciteit die verkocht wordt door de
elektriciteitssector aan de industrie wordt als energieverbruik bij de industrie gerekend.
Het energieverbruik van het off-road gebruik van mobiele machines en voertuigen wordt vanaf het
rapport 2007 ook geïntegreerd in de energiebalans. De methodologie voor de berekening van deze
energieverbruiken wordt kort beschreven in paragraaf 5.2.1. In volgende figuur wordt een
overzicht gegeven van het off-road energieverbruik in de industrie.
Het OFFREM–model [53] maakt een onderscheid tussen de verschillende energiedragers en
onderscheid de bouwsector (in de energiebalans behoort deze tot de subsector ‘andere
industrieën’) en de industrie (in de energiebalans onderdeel van: industrie exclusief ‘andere
industrieën’).
35
HOOFDSTUK 5 Industrie
6,0
5,0
4,0
PJ
3,0
2,0
1,0
0,0
1990
1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
bouw benzine
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
bouw diesel
3,9
3,8
3,8
3,8
3,8
4,0
4,2
4,4
4,5
4,6
4,6
4,6
4,6
4,7
4,8
5,0
4,8
4,7
4,6
4,6
industrie LPG
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
industrie diesel
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
industrie elektriciteit
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,1
0,1
0,0
0,0
0,1
Figuur 22: Evolutie van het energieverbruik van off-road gebruik van mobiele machines en
voertuigen in de industrie [53]
Het off-road energieverbruik dat in Figuur 22 voor ‘industrie’ wordt onderscheiden, is reeds
inbegrepen in de totale energieverbruiken van de industriële deelsectoren zoals deze tot nog toe
werden bepaald in de energiebalans (extrapolatiemethode voor bepaalde petroleumproducten en
elektriciteitsverbruiken afkomstig van de rapportering door de netbeheerders). Het gaat hier om
het gebruik van heftrucks in de industrie die op de bedrijfsterreinen actief zijn. De benzine- en
dieselverbruiken van off-road in de bouwsector zijn eigen aan het gebruik van machines in het
kader van wegenwerken, bouwwerkzaamheden en vinden dus niet plaats op de bedrijfsterreinen
van de bouwbedrijven zelf. Hierdoor zijn deze verbruiken niet inbegrepen in het energieverbruik
dat tot nog toe in de energiebalans voor de sector ‘andere industrieën’ gerapporteerd werd en
worden deze vanaf de balans van 2007 [16] bijgeteld bij de ‘andere industrieën’.
Verklaringen voor bepaalde tendensen en evoluties in het energieverbruik (stijgingen/dalingen,
omschakeling van brandstof) van bepaalde sectoren of individuele bedrijven kunnen van velerlei
aard zijn. De prijs van energiedragers kan de voorkeur beïnvloeden voor één of andere
energiedrager. In volgende figuur wordt de procentuele evolutie weergegeven van de prijzen van
enkele energiedragers vergeleken voor een klein(er) industrieel bedrijf.
510%
460%
aardgas halfjaarlijkse prijzen, tarief industrie I3-1
(taxen en BTW inclusief)
410%
360%
310%
gemiddelde prijs zware stookolie (incl BTW)
260%
210%
elektriciteit halfjaarlijkse prijzen, tarief industrie Ie
(taxen en BTW inclusief)
160%
110%
60%
1990
1994199519961997199819992000200120022003200420052006200720082009201020112012
Figuur 23: Evolutie van de prijs van aardgas, zware stookolie en elektriciteit, 1990=100% [85, 57]
36
HOOFDSTUK 5 Industrie
De gemiddelde prijs van zware stookolie is na de forse stijging in 2008, en een daling in 2009, terug
sterk gestegen in de periode 2010-2012. De aardgasprijs is in 2008 sterk gestegen tegenover 2007
(+31%), bleef ongeveer gelijk in 2009, maar daalde licht in 2010, om in 2011 en 2012 opnieuw te
stijgen. De elektriciteitsprijs vertoonde een lichte daling in 2008 ten opzichte van 2007 (-17%), is in
2009 opnieuw toegenomen om in 2010 terug te dalen tot ongeveer op het niveau in 2008. In 2011
is de elektriciteitsprijs terug wat gestegen en opnieuw gedaald in 2012.
5.2.3.
ENQUÊTERINGEN EN BIJSCHATTINGEN
Voor de berekening van het energieverbruik in de industrie werden de gegevens van 1185
ondernemingen meegenomen. Deze vertegenwoordigen ongeveer 79% van het
elektriciteitsverbruik van de hele industriële sector.
Er werd beslist om enkel de belangrijkste petroleumproducten te extrapoleren:
propaan/butaan/LPG, gas- en dieselolie en zware stookolie. Voor elektriciteit waren vanaf het
verbruiksjaar 2002 de Vlaamse distributienetbeheerders verplicht om afnamecijfers op te geven
per sector, voor het elektriciteitstransportnet en voor aardgas vanaf het verbruiksjaar 2004. Deze
verbruiken werden grotendeels overgenomen, met enkele correcties. De grote
brandstofverbruikers worden apart behandeld en niet meegenomen in de extrapolatie. De
extrapolatie gebeurde op basis van de geënquêteerde hoeveelheid elektriciteit ten opzichte van
het totale elektriciteitsverbruik per sector (zonder het elektriciteitsverbruik van de grote
aardgasverbruikers). In totaal werd er ongeveer 2,8 PJ aan petroleumproducten bijgeschat
bovenop de gerapporteerde hoeveelheden. Dit is 0,7% van het totale energieverbruik van de
industrie in Vlaanderen. In volgende tabel wordt aangegeven hoeveel energie werd bijgeschat per
deelsector.
[PJ]
IJzer en staal
andere
brandstoffen
(2)
vaste
brandstoffen
petroleum
producten
gas
elektriciteit
66,6
0,1
-4,8
8,2
0,7
0,5
4,7
6,4
0,1
2,9
38,1
35,0
70,1
21,7
12,8
1,7
6,7
1,0
0,4
1,4
0,8
0,4
0,3
1,2
8,9
3,4
0,9
0,1
0,1
0,7
8,2
7,5
4,5
3,0
9,5
10,5
0,7
2,8
92,5
93,5
72,8
8,3
biomassa
totaal
% bijgeschat op
het totaal
verbruik
70,1
waarvan geëxtrapoleerd
Non-ferro
12,5
waarvan geëxtrapoleerd
Chemie
0,2
146,3
0,5
37,8
0,8
15,6
0,3
14,9
waarvan geëxtrapoleerd
Voeding, dranken en tabak
1,3
waarvan geëxtrapoleerd
Papier en uitgeverijen
1,1
waarvan geëxtrapoleerd
Minerale nietmetaalprodukten
waarvan geëxtrapoleerd
Metaalverwerkende
nijverheid
waarvan geëxtrapoleerd
0,3
Textiel, leder en kleding
0,1
0,0
8,6
1,1
16,0
2,8
waarvan geëxtrapoleerd
Andere industrieën
0,0
waarvan geëxtrapoleerd
totaal
70,3
waarvan geëxtrapoleerd
4,7
0,1
2,1
2,1
0,1
16,6
0,7
0,3
2,0
7,6
0,0
32,2
1,1
378,5 (1)
2,8
0,6
3,6
0,7
Tabel 10: Extrapolatie van het energieverbruik in de industrie in Vlaanderen voor 2012
37
HOOFDSTUK 5 Industrie
Opmerking
(1)
inclusief warmte
(2)
restbrandstoffen vnl. van de chemische sector (oa. restbrandstoffen uit krakingsprocessen); energiewinst uit
grondstofgebruik (minerale niet metaalproducten)
Vooral in de deelsectoren met veel ‘kleinere’ bedrijven werd een gedeelte van het
petroleumverbruik bijgeschat.
38
HOOFDSTUK 6 Residentieel en gelijkgestelde sectoren
HOOFDSTUK 6. RESIDENTIEEL EN GELIJKGESTELDE SECTOREN
6.1.
HUISHOUDENS
6.1.1.
METHODOLOGIE
Het energieverbruik van 1990 wordt overgenomen uit de berekeningen van prof. Hens voor VITO
[58] gebaseerd op de algemene volks- en woningtelling van 1991 [62].
Het energieverbruik wordt voor de jaren 1994 tot en met 1999 geschat op basis van gegevens uit
de Panel Studie van Belgische Huishoudens voor Vlaanderen, uitgevoerd door de Universitaire
Instelling Antwerpen [59]. In deze studie werden sinds 1992 een 1500-tal Vlaamse huishoudens
bevraagd (400-tal variabelen op niveau huishouden en 800-tal variabelen op niveau individu). De
behandelde onderwerpen zijn: demografie, samenstelling van het huishouden, opvoeding,
beroepsactiviteit, tewerkstelling, inkomen, toelagen, uitgaven, welvaart, gezondheid, sociale
participatie, tijdsbesteding, waarden, relaties, rolpatronen, huisvesting, migratie en mobiliteit.
Dezelfde huishoudens werden in de daaropvolgende jaren telkens opnieuw bevraagd. Voor de
bevraging over 1995 (golf 5) werden ook vragen over energieverbruik opgenomen in de vragenlijst.
In latere bevragingen werden deze vragen weer weggelaten uit de reeks. Ondertussen is deze
bevraging gestopt en vervangen door de SILC (Statistics on Income and Living Conditions) enquête
(uitgevoerd door het NIS).
Het energieverbruik voor 2000 en 2001 is gebaseerd op de resultaten van de enquête energie- en
energiezuinig gedrag uitgevoerd in opdracht van VEA [60], gecombineerd met statistieken van het
NIS.
Voor gegevensjaar 2002 werd er in opdracht van VEA een studie uitgevoerd om een jaarlijks
herhaalbare methodologie uit te werken voor de bepaling van het huishoudelijke energieverbruik
[61]. Deze werd in eerste instantie gebruikt voor de jaren 2003 - 2011. In januari 2014 werd de
methodiek voor de jaren 2002- 2011 echter aangepast, en deze werd ook verder gebruikt voor
2012.
 Berekening van het energieverbruik van de huishoudens in Vlaanderen in
1990 volgens het rekenmodel van professor Hens
In het rekenmodel van professor Hens van de K.U. Leuven wordt het energieverbruik van de
huishoudens geschat op basis van het gebouwenbestand in Vlaanderen en een aantal aannames
betreffende de technische eigenschappen van de verschillende gebouwtypes in dit bestand.
Het gebouwenbestand voor 1990 is bekend via de Algemene Volks- en Woningtelling op 1 maart
1991 [62]. Deze telling gebeurt normaal om de tien jaar. De telling vraagt ook naar de wijze van
verwarmen en de gebruikte energiedrager om te verwarmen. Voor de volgende jaren wordt het
gebouwenbestand aangepast op basis van de jaarlijkse gegevens over nieuwbouw, verbouwingen
en sloop van het NIS. Het aandeel van de verschillende energiedragers in het totale verbruik wordt
door deze methode, voor jaren verder verwijderd van 1990, onzekerder.
39
HOOFDSTUK 6 Residentieel en gelijkgestelde sectoren
Om het energieverbruik van de huishoudens in 1990 te berekenen, wordt deze methode
aangewend. Het steenkoolverbruik bij de methode van Hens is waarschijnlijk overschat. Daarom
werd een correctie uitgevoerd. Het steenkoolverbruik in 1990 werd berekend als de verhouding
van het steenkoolverbruik van 1990 t.o.v. 1994, berekend met de methode van Hens (± 2),
vermenigvuldigd met het steenkoolverbruik van 1994, berekend met de gegevens van de PSBH (zie
b). Voor elektriciteit en aardgas werden de cijfers van BFE [63] en van FIGAS [64] gebruikt.
 Berekening van het energieverbruik van de huishoudens in Vlaanderen in
1994-1999 uit de gegevens van de PSBH
De gegevens uit de bevraging van 1995 werden gebruikt om het energieverbruik van de jaren 19941999 te berekenen. De antwoorden i.v.m. energieverbruiken bevatten een aantal contradicties of
onmogelijke getallen. De volgende berekeningsstappen werden telkens per energiedrager
toegepast. En dit voor de energiedragers stookolie, steenkool en butaan/propaan.
1) De gegevens werden gefilterd aan de hand van de verhouding kosten per fysische eenheid
verbruikt door een huishouden. De huishoudens die een ‘kosten / fysisch verbruik’ verhouding
hebben die binnen een interval van +/- 33% van de gemiddelde prijs per fysische eenheid voor
huishoudens voor 1995 (prijzen uit de literatuur) liggen, werden overgehouden om de
berekeningen te doen.
2) De weerhouden huishoudens werden opgesplitst in huishoudens die met de energiedrager
verwarmen en huishoudens die niet met de energiedrager verwarmen (in het geval
propaan/butaan). Deze opsplitsing wordt gedaan omdat huishoudens die met een
energiedrager verwarmen een ander gemiddeld verbruik hebben dan huishoudens die niet met
die energiedrager verwarmen.
De gemiddelde verbruiken werden berekend enerzijds voor huishoudens die met de
energiedrager verwarmen en anderzijds voor de huishoudens die niet met de energiedrager
verwarmen.
3) Het verbruik per energiedrager (zonder klimaatscorrectie) werd berekend. Voor de
energiedragers die naast verwarming ook nog voor andere doeleinden worden aangewend,
werd volgende berekening gedaan:
[aantal huishoudens in Vlaanderen in 199x] x [percentage van de huishoudens dat
verwarmt met de energiedrager] x [gemiddeld verbruik van de huishoudens dat verwarmt
met de energiedrager]
+
[aantal huishoudens in Vlaanderen in 199x] x [percentage van de huishoudens dat niet
verwarmt met de energiedrager] x [gemiddeld verbruik van de huishoudens dat niet
verwarmt met de energiedrager]
Voor de andere energiedragers werd volgende berekening gedaan:
[aantal huishoudens in Vlaanderen in 199x] x [gemiddeld verbruik van de huishoudens]
Het aantal huishoudens in Vlaanderen is een cijfer afkomstig van het NIS, de overige cijfers
werden berekend uit de gegevens van de PSBH.
4) Omdat de basisgegevens om de gemiddelde verbruiken te berekenen afkomstig zijn van 1995
en het huishoudelijk energieverbruik sterk afhangt van de klimatologische omstandigheden,
werd een klimaatscorrectie toegepast. Hier werd gesteld dat 85% van het gedeelte van het
energieverbruik dat aangewend wordt voor verwarming klimaatsafhankelijk is. Er werd telkens
40
HOOFDSTUK 6 Residentieel en gelijkgestelde sectoren
85% van het energieverbruik dat aangewend wordt voor verwarming vermenigvuldigd met de
verhouding ‘graaddagen 199x / graaddagen 1995’; de 15% die niet klimaatsafhankelijk is werd
hierbij opgeteld; zo ook het energieverbruik dat niet voor verwarming wordt aangewend.
5) Omdat voor de energiedrager ‘andere brandstoffen’ (andere energiedrager dan elektriciteit,
aardgas, stookolie, steenkool en propaan/butaan) geen gemiddeld verbruik per huishouden te
berekenen was, werd het energieverbruik van deze categorie, geschat als volgt:
[percentage van de huishoudens dat hoofdzakelijk met ‘andere brandstoffen’ verwarmt] /
[totaal percentage van de huishoudens dat hoofdzakelijk niet met ‘andere brandstoffen
verwarmt] x [totaal verbruik van alle energiedragers uitgezonderd ‘andere brandstoffen’]
Voor elektriciteit en aardgas werden respectievelijk de gegevens van BFE [63] en FIGAS [64]
genomen.
 Herrekening van het energieverbruik van de huishoudens in Vlaanderen in
2000 en 2001 op basis van gegevens uit de enquête energie- en
energiezuinig gedrag 2001
In 2001 werd een enquête uitgevoerd in opdracht van het VEA naar het energiezuinig gedrag van
de huishoudens in Vlaanderen [60]. Ongeveer 1.000 huishoudens werden bevraagd. Op basis van
de gemiddelde verbruiken uit de enquêtes en statistieken van het NIS over het aantal huishoudens
en een schatting van het percentage dat verwarmt met een bepaalde energiedrager, werd het
verbruik van 2000 bepaald. Voor elektriciteit en aardgas werden respectievelijk data overgenomen
van BFE [63] en Figas [64]. Voor 2001 werd het verbruik berekend op basis van dezelfde
enquêteresultaten. De extrapolatie naar Vlaanderen gebeurde voor 2001 op basis van een
schatting van het aantal woningen in Vlaanderen en op basis van cijfers van de procentuele
verdeling van woningen naar hun energiedrager voor verwarming uit de socio-economische
enquête van 2001 [65]. Er werd een correctie uitgevoerd op basis van het aantal graaddagen voor
het verbruik van stookolie, steenkool, propaan en butaan en andere brandstoffen. Hierbij werd
85% van het verbruik klimaatsafhankelijk genomen. Cijfers voor aardgas en elektriciteit werden
eveneens voor 2001 overgenomen van Figas en BFE.
 Berekening van het energieverbruik van de huishoudens in Vlaanderen in
2002 - 2012
In de loop van 2003 werd er in opdracht van het VEA gewerkt aan een verbetering van de
methodologie voor het bepalen van het energieverbruik in de huishoudens [61]. Deze
methodologie werd tot en met het vorige rapport (2010) gebruikt. Vanaf dit rapport zijn enige
aanpassingen gebeurd (stookolie- en houtverbruik).
Het aardgasverbruik voor verwarming per huishouden wordt bepaald op basis van de statistieken.
Het aardgasverbruik van 2002 werd nog gepubliceerd door Figas, voor 2003 is een schatting
gemaakt op basis van gegevens van Figas. Vanaf het verbruiksjaar 2004 is het cijfer zonder
correctie overgenomen van de rapportering van de aardgasnetbeheerders aan het VEA.
Voor stookolie werd in vorige rapporten gewerkt met gemiddelde verbruiken vanuit de
verschillende VEA enquêteringen [60, 66, 67, 68, 69, 70, 82Error! Bookmark not defined.] waarbij
elkens een voortschrijdend gemiddeld verbruik per huishouden gehanteerd, gecorrigeerd voor
klimaat aan de hand van graaddagen. Het ingeschatte gemiddelde verbruik werd vermenigvuldigd
met een inschatting van het aantal huishoudens die stookolie gebruiken. In deze inschatting werd
vertrokken van het aantal huishoudens met stookolie als hoofdverwarming vanuit de census 2001,
41
HOOFDSTUK 6 Residentieel en gelijkgestelde sectoren
en hierop werd voortgebouwd, rekening houdend met bijkomende nieuwbouw en sloop. Er werd
tot dan toe geen rekening gehouden met brandstof switch.
De methode voor de bepaling van het stookolieverbruik was aan herziening toe. In het najaar van
2013 werd gewerkt aan een voorstel voor de herrekening van het huishoudelijke stookolieverbruik
vanaf 2002. In januari 2014 werd het voorstel [71] aan het begeleidingscomité energiebalans
voorgelegd en in februari werd het door de minister bevoegd voor energie goedgekeurd. De
methode die vanaf dit nu wordt gehanteerd vanaf het gegevensjaar 2002, is een bottom-up
berekening, uitgaande van:
-
-
een gemiddeld stookolieverbruik, gebaseerd op de 2 jaarlijkse VEA enquêtes, door:
o voor de jaren waarvoor er enquête resultaten zijn het gemiddelde
stookolieverbruik per huishouden te berekenen uit de enquêtes
o voor de tussenin liggende jaren, waar geen enquête is uitgevoerd, het gemiddelde
stookolieverbruik te interpoleren, rekening houdend met graaddagen van het jaar
(het verbruik werd 85% klimaat afhankelijk genomen).
o Door van de bekomen tijdsreeks een 2 jaarlijks voortschrijdend gemiddelde
stookolieverbruik per huishouden te berekenen
een inschatting van het aantal huishoudens die stookolie verbruiken
o Het totaal aantal (private) huishoudens in Vlaanderen werd overgenomen van het
NIS.
o Op basis van het aantal aardgasafnemers van de jaarlijkse rapportering van de
netbeheerders aan VEA, werd een inschatting gemaakt van het aantal huishoudens
op aardgas. Hierbij werd (op basis van beschikbare statistieken van de VREG)
aangenomen dat 5% van de afnemers van aardgas klanten zijn die niet verwarmen
op aardgas (bv. enkel koken).
o Voor hout (hoofdverwarming) werd het aantal gebruikers overgenomen uit de
herrekening die werd uitgevoerd in de loop van 2013 [77]
o Voor de overige energiedragers voor hoofdverwarming werd een inschatting
gemaakt op basis van de census 2001 en de % uit de 2-jaarlijkse VEA enquêtes (met
tussenin liggende interpolaties).
o Het resterende aantal huishoudens werd dan beschouwd als stookolieverbruikers.
Momenteel is de FOD economie bezig met een project waarbij de stookolieleveringen worden
opgedeeld per gewest, op basis van een vernieuwde, uitgebreidere rapportering van de
stookolieleveranciers. De eerste resultaten worden pas ten vroegste in 2015 verwacht.
Het steenkoolverbruik als hoofdverwarming wordt bepaald door het aantal huishoudens, dat
steenkool als hoofdverwarming gebruikt, berekend in het model, te vermenigvuldigen met een
gemiddeld steenkoolverbruik voor hoofdverwarming. Voor steenkool wordt er echter geschat dat
de helft van de huishoudens die steenkool als hoofdverwarming hebben, steenkool als
bijverwarming gebruiken. Het ingeschatte gemiddelde verbruik werd vermenigvuldigd met een
inschatting van het aantal huishoudens die steenkool gebruiken. In deze inschatting werd
vertrokken van het aantal huishoudens met steenkool als hoofdverwarming vanuit de census 2001,
en hierop werd voortgebouwd, rekening houdend met bijkomende nieuwbouw en sloop. Er werd
geen rekening gehouden met brandstof switch. Naar analogie van de herrekening van het
stookolieverbruik, werd ook het verbruik van steenkool aangepast. De methode die vanaf dit nu
wordt gehanteerd vanaf het gegevensjaar 2002, is een bottom-up berekening, uitgaande van:
-
42
een gemiddeld steenkoolverbruik (hoofdverwarming en bijverwarming), gebaseerd op de 2
jaarlijkse VEA enquêtes, door:
HOOFDSTUK 6 Residentieel en gelijkgestelde sectoren
o
-
voor de jaren waarvoor er enquête resultaten zijn het gemiddelde
stookolieverbruik per huishouden te berekenen uit de enquêtes
o voor de tussenin liggende jaren, waar geen enquête is uitgevoerd, het gemiddelde
stookolieverbruik te interpoleren, rekening houdend met graaddagen van het jaar
(het verbruik werd 85% klimaat afhankelijk genomen).
o Door van de bekomen tijdsreeks een 2 jaarlijks voortschrijdend gemiddelde
stookolieverbruik per huishouden te berekenen
een inschatting van het aantal huishoudens die steenkool verbruiken
o Het totaal aantal (private) huishoudens in Vlaanderen werd overgenomen van het
NIS.
o Voor hoofdverwarming op steenkool werd een inschatting gemaakt op basis van de
census 2001 en de % uit de 2-jaarlijkse VEA enquêtes (met tussenin liggende
interpolaties).
o Voor bijverwarming werd de helft van het aantal huishoudens op
hoofdverwarming genomen.
Voor LPG, propaan en butaan werd 60% van de leveringen voor huishoudelijk gebruik in België
toegekend aan Vlaanderen [44].
Voor biomassa (hout), werd in het verleden een inschatting gemaakt op basis van de methodologie
gebruikt voor Wallonië en Brussel door ICEDD [72]. Aan de hand van resultaten van andere studies,
oa. van enquêtegegevens van de VITO studie over PAK’s en dioxines [73], de opdracht van de OUN
voor VITO [74] en een onderzoek uitgevoerd door VITO in de loop van 2011 in opdracht van VMM
over emissies door houtverbranding door gebouwenverwarming en landbouw [75], kon afgeleid
worden dat de inschatting van het houtverbruik te laag was. Einde 2011 is er tevens een
onderzoek uitgevoerd, gefinancierd door Eurostat, de 3 gewesten en de federale overheid om
betere data te verkrijgen over het energieverbruik in de huishoudens [76]. Op basis van deze
laatste studie en de inzichten uit de andere studies, werd een methode bepaald voor een betere
inschatting van het houtverbruik in de huishoudelijke sector. In een nota van mei 2013 [77] aan de
leden van de stuurgroep, werd een voorstel opgemaakt om de hele tijdsreeks te herzien, gebruik
makend van de parameters urbanisatiegraad, gecombineerd met de ongewogen gemiddelde
verbruiken voor hoofd- en bijverwarming uit de Eurostat enquête. Het voorstel werd aanvaard
door de stuurgroep en de data gebaseerd op deze methodiek zijn in dit rapport toegepast.
De elektriciteitsverbruiken zijn sinds 2002 gebaseerd op de gegevens van de
distributienetbeheerders voor elektriciteit. De gerapporteerde gegevens werden hiervoor herschikt
over de sectoren naar de resultaten van de BFE (voor 2002 en 2003). Voor 2004 – 2008 werd het
verbruik van de elektriciteitsdistributienetbeheerders voor huishoudens overgenomen zonder
correctie. Vanaf 2009 werd een inschatting bijgevoegd van het verbruik uit PV installaties met een
vermogen lager dan 10 kWp. Omdat deze geen dubbele teller hebben, ontbreekt een gedeelte van
het verbruik in de huishoudelijke afname cijfers en werd dit verbruik apart ingeschat.
 Berekening van het energieverbruik van de huishoudens voor het gebruik
van mobiele tuinmachines in Vlaanderen in 1990 - 2012
Het energieverbruik ten gevolge van het off-road gebruik van mobiele voertuigen en machines in
de huishoudens werd voor de eerste maal ingeschat en geïntegreerd in de energiebalans van 2007
voor de hele historische tijdsreeks. Het gaat hier om het gebruik van tuinmachines (Tabel 11) .
43
HOOFDSTUK 6 Residentieel en gelijkgestelde sectoren
Huishoudelijke mobiele machine-types
Grasmaaiers
Graskantensnijders
Haagscharen
Hakselaars
Bladblazers/bladzuigers
Hogedrukreinigers
Verticuteermachines
Freesmachines
Zitmaaiers/kleine tractor
Bosmaaiers
Tabel 11: Mobiele machinetypes die off-road gebruikt worden door de huishoudens
Naast deze tuinmachines wordt ook nog een verbruik ingeschat voor quads. Tot het rapport van
2011, werd dit verbruik meegerekend bij de tertiaire sector. Vanaf dit rapport, zal dit benzine
verbruik (in samenspraak met VMM) worden meegerekend in de huishoudelijke sector.
In de loop van 2008-2009 heeft de Vlaamse overheid (departement Leefmilieu, Natuur en Energie –
LNE) een studie laten uitvoeren voor de opmaak van een model voor de bepaling van energie en
emissies van het off-road gebruik van mobiele machines [53]. Voor de bepaling van de
energieverbruiken en emissies in de huishoudelijke sector werd gebruik gemaakt van een
machinepark bestaande uit allerlei tuinmachines (Tabel 11). Dit machinepark werd in het model
vastgelegd op basis van enkele recent uitgevoerde onderzoeken/studies [65, 78, 79, 80]. De
technische kenmerken (brandstoftype, vermogen, lastfactor, mediane leeftijd en het aantal
operationele draaiuren) van dit machinepark worden vastgelegd in het model [53].
Het OFFREM-model genereert vervolgens energieverbruiken als volgt:
Energieverbruik(kWh) = ontwerpvermogen(kW) x belastingsgraad (%) x draaiuren (h)
waarbij het elektriciteitsverbruik gelijkgesteld kan worden aan het energieverbruik uit vorige
formule. Voor de brandstofverbruiken geldt:
Brandstofverbruik (g) = energieverbruik (kWh) x verbruiksfactor (g/kWh)
Het elektriciteitsverbruik van tuinmachines is reeds inbegrepen in de totalen van de energiebalans
waardoor de output van het OFFREM-model voor elektriciteit niet bijgeteld wordt bij de totalen
van de energiebalans. De output van het OFFREM-model voor benzineverbruik door tuinmachines
en quads in de huishoudens wordt wel bijgeteld bij de huishoudelijke energieverbruiken aangezien
deze tot nog toe niet in kaart werden gebracht in de energiebalans.
6.1.2.
RESULTATEN BEVOLKING, HUISHOUDENS EN GEBOUWENPARK
Het verbruik in een huishouden is afhankelijk van verschillende zaken: aard van de woning (Vlaams
woningenpark) en zijn uitrusting voor verwarming en andere toepassingen, maar ook van het
gedrag van de bewoners. Al deze parameters samen bepalen het totale energieverbruik van de
residentiële sector in Vlaanderen.
In volgende tabel wordt de evolutie weergegeven van de bevolking en het aantal huishoudens in
België en Vlaanderen.
44
HOOFDSTUK 6 Residentieel en gelijkgestelde sectoren
Bevolking op 1 januari
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
België
[x1000]
Vlaanderen
[x1000]
Aandeel Vlaanderen
[%]
huishoudens in
Vlaanderen
[x1000] (1)
9.948
9.979
10.022
10.068
10.101
10.131
10.143
10.170
10.192
10.214
10.239
10.263
10.310
10.356
10.396
10.446
10.511
10.585
10.667
10.753
10.840
10.951
11.036
5.740
5.768
5.795
5.825
5.847
5.866
5.880
5.899
5.912
5.927
5.940
5.953
5.973
5.996
6.016
6.043
6.079
6.117
6.162
6.209
6.252
6.307
6.351
58
58
58
58
58
58
58
58
58
58
58
58
58
58
58
58
58
58
58
58
58
58
58
2.195
2.227
2.245
2.263
2.278
2.296
2.313
2.334
2.354
2.374
2.392
2.414
2.434
2.458
2.480
2.502
2.526
2.550
2.577
2.601
2.625
2.652
2.673
Tabel 12: Evolutie van bevolking en huishoudens (Opmerking: (1) alleen particuliere huishoudens)
De bevolking in Vlaanderen nam met 10,6% toe in 2012 ten opzichte van 1990. Het aantal
huishoudens in Vlaanderen steeg met 21,7% over de periode 1990-2012.
In 1991 [62] en 2001 [65] werden algemene enquêtes uitgevoerd door het Nationaal Instituut voor
de Statistiek NIS (in 1991: volks- en woningtelling, in 2001: socio-economische enquête), waarbij
ook vragen werden gesteld naar type woning en verwarmingssystemen. Voor 2001 kocht VITO de
database aan met de Vlaamse antwoorden (anoniem) naar type woningen ed. Op basis van deze
database werden een aantal berekeningen gedaan, waarvan de resultaten vermeld zijn in volgende
tabellen en figuren. Waar mogelijk worden de resultaten vergeleken met 1991.
Aard woning
Open gebouwd
Half opengebouwd
Aaneengebouwd
Appartement, studio
Andere
totaal
1991
%
2001
%
732.290
388.077
560.167
457.183
3.840
2.141.557
34,2
18,1
26,2
21,3
0,2
100,0
857.422
485.642
539.468
469.227
36,5
20,7
22,9
20,0
0,0
100,0
2.351.759
%
01/91
+17
+25
-4
+3
+10
Tabel 13: Aard van woning volgens de enquêtes 1991 en 2001 (alleen de antwoorden: 97,3% van de
bewoonde woningen in 1991; eigen berekening op database voor 2001, zonder de ‘andere’)
45
HOOFDSTUK 6 Residentieel en gelijkgestelde sectoren
0,2%
22%
20%
0,0%
36%
34%
open gebouwd
half opengebouwd
aaneengebouwd
26%
appartement, studio
23%
18%
21%
1991
andere/onbekend
2001
Figuur 24: Procentuele verdeling over types woningen in 1991 en 2001 [62, 65]
Volgens deze tellingen wonen er beduidend meer mensen in open of halfopen bebouwingen in
2001 dan in 1991 en dit ten nadele van de gesloten bebouwingen. Deze trend toont zich ook in de
opbouw van het woningenbestand in 2001 van de types woning per leeftijdscategorie.
350.000
300.000
aantallen
250.000
200.000
150.000
100.000
50.000
0
appartementen
open bebouwing
halfopen bebouwing
gesloten bebouwing
<1945
1946 1970
1971 1991
> 1990
71.401
191.254
109.510
97.062
151.954
255.630
295.896
153.942
128.503
276.524
204.793
180.180
108.034
61.809
44.312
20.955
appartementen
open bebouwing
halfopen bebouwing
gesloten bebouwing
Figuur 25: Woningen 2001 (enquête 2001) naar bouwjaar en type woning [65]
Woningen gebouwd voor 1945 zijn voornamelijk rijwoningen, terwijl het aandeel hiervan sterk
afneemt in de meer recentere woningen.
Ook het kadaster houdt gegevens bij over aantal gebouwen en woongelegenheden in gebouwen.
46
HOOFDSTUK 6 Residentieel en gelijkgestelde sectoren
gesloten bebouwing
halfopen bebouwing
open bebouwing
appartementen
handelshuizen
andere
aantal woongelegenheden (x 1000)
3500
3000
2500
2000
1500
1000
500
0
1992
1995
1998
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
andere
80
85
86
87
87
87
87
87
86
85
85
84
85
85
85
handelshuizen
118
116
114
111
110
108
107
105
103
101
99
98
96
95
93
appartementen
397
438
484
521
531
544
557
570
585
602
620
640
660
680
700
open bebouwing
685
729
774
809
817
824
831
837
844
851
858
866
871
876
881
halfopen bebouwing
486
496
508
518
521
525
528
531
535
540
544
549
554
558
563
gesloten bebouwing
687
686
687
688
688
688
689
689
690
690
690
691
691
691
692
Figuur 26: Evolutie van het aantal woongelegenheden in Vlaanderen volgens gegevens van het
kadaster [81]
Het aantal woongelegenheden volgens het kadaster ligt hoger dan deze bekomen uit de enquêtes
van 1991 of 2001. De voornaamste reden is dat de enquêtes van 1991 en 2001 werden gestuurd
aan de hoofdverblijfplaats van “huishoudens” en niet aan “gebouwen” en hun eigenaars. Het
verschil is bijvoorbeeld dat er in 2001 ongeveer 8% meer woongelegenheden zijn (exclusief deze in
handelshuizen en andere gebouwen) volgens het kadaster dan volgens de enquête 2001.
Naast het type woning, werd ook de energiedrager waarmee de huishoudens hun woning
verwarmen bevraagd in de enquêtes van 1991 en 2001.
7%
0%
1%
1%
2%
9%
1%
0%
0%
steenkool
1%
39%
42%
38%
stookolie
48%
stads- of aardgas
butaan/propaan
andere
9%
2%
hout
elektriciteit
onbekend
1991
2001
Figuur 27: Procentuele indeling van hoofdenergiedrager bij verwarming in de huishoudens volgens
de enquêtes 1991 en 2001 (% van het aantal huishoudens) [62,65]
Vooral het aandeel woningen op aardgasverwarming is sterk gestegen: van 38% naar 48%. Dit
gebeurde vooral ten nadele van steenkool (van 9% aandeel naar 2%), maar ook ten nadele van
47
HOOFDSTUK 6 Residentieel en gelijkgestelde sectoren
stookolie (van 42% in 1991 naar 39% in 2001). Deze trend naar aardgas lijkt zich in de nieuwbouw
door te zetten. In de volgende tabel wordt het aantal nieuwbouwvergunningen, dat wordt
uitgereikt in een jaar, weergegeven en dit naar energiedrager.
AANTAL WONINGEN
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
aardgas
20.942
22.887
25.428
31.022
33.945
36.298
32.626
31.358
26.881
30.529
26.688
29.606
stookolie
3.249
2.699
2.581
2.246
1.663
989
728
526
431
508
326
247
elektriciteit
3.189
3.491
3.042
3.555
2.577
1.998
871
369
208
309
142
157
andere/onbekend
824
245
372
355
271
327
385
511
645
914
732
990
zon
9
14
11
5
13
16
11
9
27
5
4
kolen
2
3
14
5
2
7
14
0
36
12
5
hout
12
18
18
24
54
28
32
40
29
22
prop/butaan
53
80
145
145
154
177
151
95
122
85
andere
Totaal
28.204
24
117
169
257
167
92
104
157
303
501
700
608
840
29.322
31.423
37.178
38.456
39.612
34.610
32.764
28.165
32.260
27.888
31.000
Tabel 14: Residentiële nieuwbouw (afgeleverde bouwvergunningen in jaar 200x), naar type
energiedrager [81]
In 2012 werd in 95,5% van de uitgereikte bouwvergunningen voor residentiële nieuwbouw aardgas
voorzien als energiedrager voor hoofdverwarming.
Uit de volks- en woningtelling van 1991 en de census van 2001 zijn de percentages van type
energiedrager voor hoofdverwarming van de Vlaamse huishoudens gekend. Voor de
tussenliggende jaren wordt een inschatting gemaakt door deze percentages lineair te interpoleren.
Voor 1990 werden de resultaten van de volks- en woningtelling van 1991 overgenomen, voor 2001
deze van de census 2001. Voor de jaren na 2001 werd in de nota rond de herrekening van het
stookolieverbruik [71] van januari 2014 een nieuwe inschatting gemaakt van de aandelen
hoofdverwarming van de huishoudens in Vlaanderen. In de volgende tabel staan deze data
weergegeven.
% woningen met energiedrager x
als hoofdverwarming
48
Aantal huishoudens (x 1000) met
energiedrager x als hoofdverwarming
stookolie
aardgas
steenkool
elektriciteit
propaan/
butaan/
LPG
hout
stookolie
aardgas
steenkool
elektriciteit
propaan/
butaan/
LPG
hout
1990
41,5
38,1
9,5
7,2
1,9
1,9
910
835
208
159
43
41
1994
40,5
41,5
6,9
7,7
1,8
1,7
922
946
158
175
41
39
1995
40,2
42,4
6,3
7,8
1,8
1,7
924
973
145
179
40
39
1996
40,0
43,3
5,7
7,9
1,7
1,6
925
1.000
132
183
40
38
1997
39,7
44,1
5,1
8,0
1,7
1,6
927
1.030
118
187
40
38
1998
39,5
45,0
4,4
8,1
1,7
1,6
929
1.059
104
192
39
37
1999
39,2
45,8
3,8
8,3
1,6
1,5
931
1.088
90
196
39
37
2000
39,0
46,7
3,2
8,4
1,6
1,5
933
1.117
76
200
38
36
2001
38,7
47,6
2,6
8,5
9,0
1,1
935
1.148
62
205
38
26
2002
37,8
48,7
2,0
9,0
1,3
1,2
920
1.186
49
219
33
28
2003
36,8
49,8
1,5
9,5
1,2
1,2
905
1.224
37
234
29
30
2004
35,9
50,9
1,0
10,0
1,0
1,3
889
1.261
25
248
25
32
2005
34,8
51,7
1,3
10,0
0,8
1,4
872
1.292
27
250
27
34
2006
33,8
52,9
1,7
10,0
0,2
1,4
854
1.337
29
253
18
36
2007
32,8
53,7
2,0
10,0
0,0
1,5
836
1.370
51
255
0
38
HOOFDSTUK 6 Residentieel en gelijkgestelde sectoren
2008
32,4
56,7
1,0
9,3
0,0
0,7
834
1.460
43
240
0
40
2009
32,0
57,9
0,6
8,7
0,0
0,9
832
1.506
35
225
0
42
2010
31,6
57,7
1,0
8,0
0,0
1,7
830
1.516
26
210
0
44
2011
30,2
58,8
1,0
7,5
0,9
1,7
800
1.558
26
199
24
44
2012
28,8
60,5
1,0
7,0
1,0
1,7
771
1.617
27
187
27
-15%
+93%
-87%
+18%
-37%
45
+10%
Tabel 15: Inschatting van de evolutie van het aantal particuliere huishoudens naar energiedrager
voor hoofdverwarming
Het aantal particuliere huishoudens met hoofdverwarming op stookolie is volgens deze inschatting
gedaald met 15% in 2012 ten opzichte van 1990, het aantal huishoudens op aardgas is met 93%
gestegen en de huishoudens op elektriciteit met 18%. Het aantal huishoudens met steenkool als
hoofdverwarming is gedaald met 87% over dezelfde periode, deze met propaan-butaan-LPG als
hoofdverwarming met 37%. Het aantal huishoudens met hout als hoofdverwarming is over
dezelfde periode gestegen met 10%.
Ook vragen naar isolatiegraad van de betrokken woning werden gesteld in de socio-economische
enquête van 2001. In 2001 zou 72,4% van de Vlaamse huishoudens in hun woning beschikken over
dubbel glas, 58,3% zou een geïsoleerd dak hebben, van 45,9% zouden de buitenmuren geïsoleerd
zijn en nog eens 63,2% zou isolatie rond verwarmingsbuizen voorzien hebben (de percentages zijn
gebaseerd op de ingevulde vragenlijsten voor deze vragen). Op basis van een eigen berekening op
basis van de aangekochte database, heeft ongeveer 3/4 van de Vlaamse huishoudens weet van 1 of
meerdere vormen van isolatie aan zijn woning (de antwoorden ‘niet gespecificeerd’ en ‘ik weet
niet’ werden niet meegeteld). Het totale aandeel dat één of meerdere vormen van isolatie heeft zal
waarschijnlijk nog wat hoger liggen. Het is echter niet mogelijk om op basis van de antwoorden op
de vragen een correct beeld te hebben van de volledigheid van de isolatiegraad van de woning
(bijvoorbeeld slechts deels dubbel glas).
In 1991 werden de vragen naar isolatie van de woning niet gesteld, maar wel in 1981. In 1981 zou
31% van de Vlaamse huishoudens een woning hebben met één of andere vorm van isolatie, voor
België was toen het gemiddelde 27,1%. Van deze 27,1% had 70% dubbel glas, 49% had isolatie van
vloeren en/of plafonds, 40% had isolatie van verwarmingsbuizen, en nog eens 37% had geïsoleerde
buitenmuren. Op 20 jaar tijd is er dus zeker vooruitgang geboekt inzake de isolatie van de
woningen.
Het VEA heeft reeds enkele malen een beperkte steekproef laten uitvoeren naar het energiezuinig
gedrag van Vlaamse huishoudens [60, 66, 67, 68, 69, 70, 82]. Hierin werden ook vragen gesteld
naar de isolatie van de woningen van de geënquêteerden en werd ook aandacht besteed aan de
volledigheid van de verschillende maatregelen. In de loop van 2011 werd eveneens een enquête
uitgevoerd door het NIS, deels gefinancierd door Eurostat en deels door de verschillende
overheden in België, waarbij gelijkaardige vragen werden gesteld als in de VEA enquête, bij een
ruimere steekproef [83]. In volgende tabel staan ter informatie beknopt de resultaten
weergegeven.
Type maatregel
dakisolatie
1998
2001
2003
2005
2008
2009
2010
2010
(Eurostat)
2012
56%
66%
66%
67%
69%
73%
76%
72%
80%
Geheel
nb
58%
58%
60%
60%
63%
66%
65%
68%
gedeeltelijk
nb
8%
8%
7%
9%
10%
10%
7%
12%
20%
25%
24%
26%
30%
37%
28%
26%
31%
nb
20%
19%
22%
22%
29%
20%
24%
vloerisolatie
Geheel
49
HOOFDSTUK 6 Residentieel en gelijkgestelde sectoren
gedeeltelijk
nb
5%
4%
8%
8%
6%
7%
41%
49%
49%
45%
48%
51%
41%
42%
45%
Geheel
nb
43%
41%
38%
40%
42%
34%
34%
35%
gedeeltelijk
nb
6%
8%
7%
8%
9%
7%
8%
10%
78%
78%
85%
89%
90%
92%
92%
87%
buitenmuurisolatie
Dubbel glas
5%
Geheel
79%
gedeeltelijk
21%
Tabel 16: Resultaten isolatiegraad van Vlaamse woningen [60, 66, 67, 68, 69, 70,82, 83]
6.1.3.
RESULTATEN ENERGIEVERBRUIK
300
3.000
250
2.500
200
2.000
150
1.500
100
1.000
[PJ]
50
0
500
1990
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
biomassa
6,6
7,1
7,6
9,1
7,6
7,7
7,4
7,2
8,0
7,7
9,2
9,7
10,0
10,4
9,9
11,7
12,3
15,6
11,3
13,6
elektriciteit
27,9
33,3
33,6
35,9
35,6
35,5
35,7
36,1
37,0
38,3
39,2
40,3
39,2
40,1
39,5
40,4
41,2
41,4
40,4
41,5
but/prop
6,0
6,2
6,3
6,5
6,4
6,5
6,5
2,8
2,1
2,7
1,8
1,9
1,6
1,3
1,5
2,3
1,7
1,1
2,2
2,1
aardgas
57,4
70,3
75,6
90,1
78,7
84,1
81,5
83,1
91,6
88,6
95,9
87,0
87,0
87,9
84,1
90,5
91,3
104,9
81,0
92,0
kolen
8,5
4,4
4,7
5,7
4,8
4,8
4,6
2,6
2,6
3,4
2,4
1,7
2,4
3,2
4,0
1,9
1,0
1,8
1,7
1,9
100,9
101,6
108,8
132,9
110,3
111,5
106,7
100,3
108,3
108,4
102,6
97,6
90,9
89,6
84,7
81,8
77,7
74,9
64,8
60,0
stookolie
benzine
graaddagen °(15/15) te Ukkel
In volgende figuur wordt het energieverbruik in de huishoudens per energiedrager weergegeven.
0,4
0,4
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,6
0,6
0,6
0,6
0,6
0,6
0,6
0,6
0,6
TOTAAL
207,7
223,3
237,2
280,7
243,9
250,7
243,1
232,8
250,2
249,7
251,6
238,8
231,7
233,2
224,3
229,3
225,7
240,3
202,1
211,8
graaddagen °(15/15) te Ukkel
1.722
1.786
1.922
0,5
2.383
1.900
1.906
1.791
1.714
1.929
1.683
1.920
1.894
1.829
1.795
1.578
1.831
0,6
1.825
2.308
1.538
1.919
0
Figuur 28: Evolutie van het energieverbruik in de huishoudens in Vlaanderen [2-20]
Het energieverbruik in de huishoudelijke sector is sterk klimaat gebonden. In koudere jaren (hoger
aantal graaddagen) is ook het verbruik hoger. In 2012 steeg het verbruik in totaal met 4,8% ten
opzichte van 2011. Ten opzichte van 1990 is het verbruik met 2,0% gestegen.
Het elektriciteitsverbruik is met 2,8% gestegen in 2012 ten opzichte van 2011. Ten opzichte van
1990 is het elektriciteitsverbruik met 49,2% gestegen.
Het aardgasverbruik is met 13,5% gestegen in 2012 ten opzichte van 2011. Ten opzichte van 1990
is het verbruik toegenomen met 60,3%, voornamelijk ten gevolge van de stijgende populariteit van
aardgas als energiebron in de huishoudelijke sector.
Het steenkoolverbruik is in 2012 met 14,8% gestegen ten opzichte van 2011. Ten opzichte van
1990 is het steenkoolverbruik met 77,5% gedaald.
Het stookolieverbruik in 2012 is ten opzichte van 2011 gedaald met 7,4% en met 40,5% gedaald
ten opzichte van 1990.
Het verbruik van LPG, propaan en butaan is in 2012 met 4,7% gedaald ten opzichte van 2011. Ten
opzichte van de 1990 is er een daling van het huishoudelijk verbruik met 64,8%.
50
HOOFDSTUK 6 Residentieel en gelijkgestelde sectoren
Het verbruik van biomassa is met 20,5% gestegen ten opzichte van 2011 en meer dan verdubbeld
ten opzichte van 1990.
Het verbruik van benzine door de huishoudens werd vanaf het rapport van 2007 [16] geïntegreerd
in de energiebalans voor de hele historische tijdsreeks. Het gaat hier om het verbruik van
tuinmachines en quads. De evolutie van het zogenaamde off-road energieverbruik in de
huishoudelijke sector wordt in de volgende figuur weergegeven.
0,60
0,50
0,40
PJ
0,30
0,20
0,10
0,00
1990
1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
0,45
0,45
0,45
0,45
0,45
0,46
0,46
0,47
0,47
0,47
0,48
0,48
0,49
0,49
0,49
0,50
0,50
0,50
0,51
0,51
elektriciteit tuinmachine 0,04
0,04
0,04
0,04
0,04
0,04
0,04
0,04
0,04
0,04
0,04
0,04
0,04
0,05
0,05
0,05
0,05
0,05
0,05
0,05
benzine quads
0,06
0,06
0,06
0,06
0,06
0,07
0,07
0,07
0,07
0,07
0,08
0,09
0,09
0,10
0,10
0,11
0,11
0,11
0,12
benzine tuinmachines
0,05
Figuur 29: Evolutie (1990, 1994-2012) van het energieverbruik van (off-road) tuinmachines en
quads
Het aandeel van stookolie, steenkool en propaan/butaan in het totale energieverbruik van de
huishoudens is gedaald in 2011 ten opzichte van 1990. Het aandeel van elektriciteit en aardgas is
gestegen.
6,5%
0,2%
3,2%
0,3%
19,7%
2,9%
stookolie
13,4%
1,0%
27,6%
kolen
28,0%
48,6%
aardgas
0,9%
but/prop
elektriciteit
43,6%
biomassa
benzine
4,1%
1990
2012
Figuur 30: Procentueel aandeel van de energiedragers in het huishoudelijk energieverbruik in
Vlaanderen
Omdat het energieverbruik sterk afhankelijk is van het buitenklimaat, is het soms nuttig om de
energieverbruiken te herrekenen naar eenzelfde jaar wat buitenklimaat betreft. In onderstaande
tabel werden de energieverbruiken van de huishoudens voor stookolie, kolen, aardgas en met
51
HOOFDSTUK 6 Residentieel en gelijkgestelde sectoren
elektriciteit als hoofdverwarming omgerekend naar graaddagen van het jaar 1990 (= 1722) (85%
van het energieverbruik wordt klimaatsafhankelijk beschouwd). De opdeling van het
elektriciteitsverbruik gebruikt door huishoudens met elektriciteit als hoofdverwarming en andere
huishoudens, werd geschat op basis van beschikbare gegevens. In 2001 [65] bleek ongeveer 22%
van het elektriciteitsverbruik gebruikt te worden door de 8,5% van de gezinnen die elektriciteit als
hoofdverwarming hebben. Dit aandeel blijkt redelijk constant over de jaren (in de veronderstelling
dat het verbruik per huishouden bij gelijke graaddagen ook redelijk stabiel is).
[TJ]
stookolie
kolen
1990
100.853
hoofdverwarming
6.723
hout
hoofdverwarming
aardgas
1994
98.507
3.352
793
826
1995
99.209
3.376
1996
101.570
1997
elektriciteit
57.365
hoofdverwarming
6.132
21.740
68.130
7.102
25.972
832
68.957
6.742
26.224
3.456
843
68.846
6.030
27.973
101.549
3.455
848
72.403
7.202
27.745
1998
102.402
3.484
857
77.225
7.164
27.666
1999
103.244
3.513
866
78.873
7.607
27.883
2000
100.719
2.092
875
83.416
7.976
28.172
2001
98.411
1.890
880
83.244
7.392
28.842
2002
110.481
2.771
949
90.360
8.598
29.902
2003
93.614
1.686
1.011
87.497
7.861
30.547
2004
90.081
1.249
1.077
80.318
8.193
31.472
2005
86.352
1.815
1.144
82.676
8.192
30.569
2006
86.532
2.479
1.210
84.903
8.524
31.300
2007
91.308
3.399
1.284
90.634
9.355
30.773
2008
77.659
1.408
1.341
85.955
8.443
31.529
2009
73.929
776
1.407
86.898
8.628
32.132
2010
58.716
1.071
1.475
82.234
7.146
32.311
2011
71.434
1.440
1.499
89.259
9.799
31.536
2012
54.795
1.372
1.496
83.960
8.332
32.357
% 2012/1990
-46%
-80%
+89%
+46%
+36%
+49%
ander
Tabel 17: Evolutie van het stookolie- en aardgasverbruik omgerekend naar graaddagen °(15/15)
van 1990 (= 1772) en elektriciteitsverbruik van gezinnen met elektriciteit, kolen en hout als
hoofdverwarming omgerekend naar graaddagen °(15/15) van 1990 (= 1772). Opmerking: het
elektriciteitsverbruik voor andere toepassingen dan hoofdverwarming werd niet omgerekend met graaddagen. Bij het
aardgasverbruik zit ook het verbruik voor koken inbegrepen.
Indien de vermelde klimaatcorrectie (ten opzichte van graaddagen van 1990, nl. 1772) wordt
toegepast, daalt het stookolieverbruik in 2012 met 46% ten opzichte van 1990, het aardgasverbruik
stijgt sterk met 46%. Het elektriciteitsverbruik in huishoudens met elektriciteit als
hoofdverwarming stijgt sterk met 36%. Het steenkoolverbruik (enkel hoofdverwarming) is met 80%
gedaald, het houtverbruik (enkel hoofdverwarming) met 89% gestegen. Het elektriciteitsverbruik
in huishoudens (zonder elektriciteit als hoofdverwarming mee te nemen) is met 49% gestegen.
Grafisch ziet de evolutie van de gecorrigeerde verbruiken er dan als volgt uit:
52
HOOFDSTUK 6 Residentieel en gelijkgestelde sectoren
stookolie
aardgas
elektriciteit ander
kolen (enkel hoofdverwarming)
elektriciteit hoofd-verwarming
hout (hoofdverwarming)
200
% (1990= 100%)
180
160
140
120
100
80
60
40
20
0
1990 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Figuur 31: Procentuele stijging (1990 = 100%) van energieverbruiken van de huishoudens
omgerekend naar graaddagen °(15/15) van 1990 (1772). Opmerking: het elektriciteitsverbruik voor andere
toepassingen dan hoofdverwarming werd niet omgerekend met graaddagen. Voor kolen en hout werd enkel het aandeel
hoofdverwarming meegenomen.
In volgende tabel wordt het energieverbruik per huishouden weergegeven, gebaseerd op de cijfers
uit Tabel 15 en Tabel 17.
[GJ/hh]
stookolie/hh
aardgas/hh
steenkool/hh
Hout/hh
elektriciteit/hh
hoofdverwarming
hoofdverwarming
hoofdverwarming
ander
1990
111
69
32
19
39
10
1994
107
72
21
21
41
11
1995
107
71
23
22
38
11
1996
110
69
26
22
33
12
1997
110
70
29
23
38
12
1998
110
73
33
23
37
12
1999
111
72
39
24
39
12
2000
108
75
28
24
40
12
2001
105
72
31
34
36
12
2002
120
76
56
34
39
12
2003
103
72
45
34
34
12
2004
101
64
50
34
33
13
2005
99
64
68
34
33
12
2006
101
64
86
34
34
12
2007
109
66
67
34
37
12
2008
93
59
33
34
35
12
2009
89
58
22
34
38
12
2010
71
54
41
34
34
12
2011
89
57
54
34
49
12
2012
71
52
51
33
45
12
-36%
-24%
+58%
+72%
+16%
+23%
2012/1990
Figuur 32: Evolutie van het energieverbruik per huishouden (genormaliseerd naar graaddagen van
1990, nl. 1772) voor stookolie, aardgas en elektriciteit, steenkool, hout als hoofdverwarming
53
HOOFDSTUK 6 Residentieel en gelijkgestelde sectoren
Het energieverbruik per huishouden voor verwarming is voor stookolie en aardgas is gedaald. Voor
de andere energiedragers zien we een stijging.
stookolie
kolen (enkel hoofdverwarming)
aardgas
elektriciteit hoofd-verwarming
elektriciteit ander
hout (hoofdverwarming)
% (1990= 100%)
300
250
200
150
100
50
0
1990 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Figuur 33: Procentuele stijging (1990 = 100%) van energieverbruiken per huishouden omgerekend
naar graaddagen °(15/15) van 1990 (1772). Opmerking: het elektriciteitsverbruik voor andere toepassingen dan
hoofdverwarming werd niet omgerekend met graaddagen. Voor kolen en hout werd enkel het aandeel hoofdverwarming meegenomen.
6.1.4.
RESULTATEN ECONOMISCHE INDICATOREN
De vraag naar energie in functie van de prijzen heeft een kleine maar statistisch significante
elasticiteit. Dit wil zeggen dat de prijs van energie wel enige invloed kan uitoefenen op de vraag
naar energie. Prijzen kunnen dus ook een invloed hebben op een eventuele omschakeling van
brandstof. In volgende figuur wordt ter informatie de procentuele evolutie gevolgd van de prijzen
van aardgas, elektriciteit en stookolie bij de huishoudens.
aardgas halfjaarlijkse prijzen, tarief huishoudens D3
elektriciteit halfjaarlijkse prijzen, tarief huishoudens Dc
gemiddelde prijs gasolie incl BTW
450
400
% (1991=100)
350
300
250
200
150
100
50
0
1991 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Figuur 34: Procentuele evolutie van de prijzen in België van aardgas, elektriciteit en lichte stookolie
54
HOOFDSTUK 6 Residentieel en gelijkgestelde sectoren
(1990 = 100%) [84, 85] Opmerking: de prijzen vanaf 2007 werden door Eurostat berekend volgens een nieuwe
methodologie.
De petroleumproducten kenden een scherpe prijsstijging in 2000. In 2001 en 2002 was de
gemiddelde prijs opnieuw gedaald, maar in 2004, 2005 en 2006 steeg de gemiddelde prijs van
gasolie steeds verder, in 2007 is de stijging minder sterk vooral dankzij de lagere maximumprijzen
in het begin van 2007. Op het einde van het jaar begint de maximumprijs van gasolie aan een
stevige opmars die zich in 2008 verder zette. In 2009 is de prijs opnieuw lager, door een algemeen
verminderde vraag naar olie. Vanaf 2010 zien we opnieuw een stijging van de gemiddelde
stookolieprijs.
De gasprijs volgt de prijs van de olieproducten met enkele maanden vertraging. Na een piekprijs in
2001, is de gasprijs (halfjaarlijkse prijzen, tarief huishoudens D3, vanaf 2007 gemiddelde prijs bij
een verbruik tussen 20 en 200 GJ) terug licht gedaald in 2002. In de jaren 2003, 2004 en 2005 is de
prijs min of meer stabiel gebleven. In 2006 is er een prijsstijging merkbaar, in 2007 daalt de prijs
weer lichtjes om in 2008 en 2009 opnieuw te stijgen. Na een kleine daling in 2010, steeg de
gemiddelde aardgasprijs in 2011 en 2012 opnieuw.
De elektriciteitsprijs (halfjaarlijkse prijzen, tarief huishoudens Dc) bleef nagenoeg constant in de
jaren voor 2008. In 2008 is de prijs gestegen, in 2009 bleef de prijs op ongeveer hetzelfde niveau.
Voor de jaren 2010-2012 is er opnieuw een lichte stijging.
6.2.
TERTIAIRE SECTOR
6.2.1.
METHODOLOGIE
In de tertiaire sector worden volgende sectoren onderscheiden.
Sector
NACE Rev. 1
NACE 2008
Hotels en restaurants
Gezondheidszorg en maatschappelijke
dienstverlening
Onderwijs
Andere gemeenschaps-, sociale en
persoonlijke dienstverlening
55
55;56
85
86;87;88;75
80
85
36;37; 38 (ex 38.3); 59; 60;
63.91; 90; 91; 92; 93; 94; 96
52; 79; 53; 61; 41.1; 58; 62-66
(ex. 63.91); 68-71; 73-74; 77-78;
80-82; 72;84;99
45;46;47;95
Kantoren en administratie
Handel
41; 90 tem 93
(40*), 60 tem 67;
70 tem 75; 99
50 tem 52
Tabel 18: Indeling van de tertiaire sector in deelsectoren, hun NACE Rev.1 codes [51] en hun nieuwe
NACE Rev.2 codes geldig vanaf 2008 [52] (Opm: * de kantoorgebouwen binnen de elektriciteitsproductie en/of
distributie die behoren tot NACE code 40 werden hier meegeteld)
Het energieverbruik van de tertiaire sector werd berekend op basis van energiegegevens die
afkomstig zijn van verschillende bronnen.
In maart – april 2013 werd door VITO een enquête uitgevoerd bij alle tertiaire sectoren
(uitgezonderd de deelsectoren waarvan globale cijfers verkregen zijn) over de verbruikscijfers van
2012 [41]. Voor een aantal deelsectoren zijn bij centrale instanties cijfers opgevraagd over het
55
HOOFDSTUK 6 Residentieel en gelijkgestelde sectoren
totale energieverbruik van de deelsector in gans Vlaanderen. Ook uit de
samenwerkingsovereenkomst met gemeenten, steden en provincies die de cluster energie
ondertekenden, zijn voor verschillende gemeentelijke en provinciale gebouwen energieverbruiken
bekend. Het Integraal Milieujaarverslag 2012 (IMJV) [49] gaf ook energiecijfers over bedrijven uit
de tertiaire sector. De centraal bevraagde diensten beschikken niet voor alle jaren over gegevens,
waardoor steeds gebruik wordt gemaakt van de meest recente gegevensjaren.
Ook voor de tertiaire sector is het sinds de liberalisering van de aardgas- en elektriciteitsmarkt
moeilijker om op vrijwillige basis gegevens te bekomen van de aardgas- en elektriciteitsverbruiken
per sector in Vlaanderen.
Vanaf 2003 zijn de distributienetbeheerders van elektriciteit in Vlaanderen verplicht om jaarlijks
hun afnamegegevens per sector op te geven aan de Vlaamse overheid tegen 1 mei van het
daaropvolgende jaar (1ste data van 2002 tegen 1/5/2003) [24]. Vanaf 2005 (gegevens 2004) is ook
de transportnetbeheerder (Elia) aan dezelfde verplichting onderworpen. De gerapporteerde data
worden overgenomen (inclusief openbare verlichting en een verschuiving van de
vervoersondersteunende activiteiten onder de sector vervoer naar de deelsector ‘kantoren’). De
opdeling van het laagspanningsverbruik over verschillende tertiaire deelsectoren geeft nog
problemen. Er werden een aantal correcties uitgevoerd op de verdeling van de cijfers van de
netbeheerders over de deelsectoren aan de hand van de eigen enquêtes. Voor 2006 – 2011 werd
voor de deelsectoren gezondheidszorg en onderwijs het elektriciteitsverbruik berekend op basis
van de verbruiken die gerapporteerd werden in de enquêtes en van kengetallen berekend uit de
gevoerde enquêtes (gemiddeld elektriciteitsverbruik per leerling en per bed * aantal leerlingen en
aantal bedden in 2006 - 2012). Het overige elektriciteitsverbruik werd vervolgens herverdeeld over
de andere deelsectoren op basis van de verhoudingen opgegeven door de netbeheerders.
Sinds 2005 (1ste data van 2004 tegen 1/5/2005) geldt eveneens een rapporteringsplicht voor de
distributie- en transportnetbeheerders van aardgas (1ste data van 2004 tegen 1/5/2005) [24]. De
data voor de ganse tertiaire sector voor 2004 en 2005 zijn overgenomen uit de rapporteringen. Er
gebeurde wel een herverdeling van dit totale verbruik van de tertiaire sector naar de verschillende
tertiaire deelsectoren. Daarvoor werd het aardgasverbruik van de deelsectoren onderwijs en
gezondheidszorg ingeschat op basis van kengetallen. Deze kengetallen werden berekend aan de
hand van de uitgevoerde enquêtes (gemiddeld brandstofverbruik per leerling en per bed * aantal
leerlingen en aantal bedden in het respectievelijke jaar). Voor 2006 - 2012 is het gerapporteerde
totale aardgasverbruik voor de tertiaire sector (door de distributie- en transportnetbeheerders van
aardgas) niet overgenomen. De cijfers weken te sterk af van de evolutie in de voorgaande jaren en
tot op dit moment kan dit door de netbeheerders niet verklaard of eventueel gecorrigeerd worden.
Bovendien bleek dat er een hoeveelheid aardgas in de industrie ontbrak. Daarom werd er voor
2006 gebruik gemaakt van de aardgasgegevens van de tertiaire sector over het jaar 2005
(gerapporteerd door de netbeheerders) en deze werden vervolgens gecorrigeerd met behulp van
graaddagen (85% werd klimaatsafhankelijk beschouwd). Hetzelfde gebeurde voor 2007 en 2008. In
2009 werd de inschatting van het aardgasverbruik bepaald door het totaal van Vlaanderen te
nemen, en hiervan het verbruik van de andere sectoren af te trekken, waarbij er voor de industrie
en energiesector een inschatting werd gemaakt mede gebaseerd op de enquête resultaten. In 2010
- 2012 werd het totaal aardgasverbruik van de tertiaire sector ingeschat als het totaal van de
netbeheerders voor de rubrieken ‘tertiair ‘ en ‘vervoer’, verminderd met het aardgasverbruik voor
transport door pijpleidingen en aan wegverkeer. Het aardgasverbruik van de tertiaire deelsectoren
werd vervolgens in 2006 - 2012 ook ingeschat op basis van enerzijds kengetallen voor de
deelsectoren onderwijs en gezondheidszorg en anderzijds op basis van een herverdeling van het
overig aardgasverbruik van de tertiaire sector over de andere deelsectoren volgens de
verhoudingen die werden gehanteerd door de netbeheerders. Vanaf de rapportage van de balans
56
HOOFDSTUK 6 Residentieel en gelijkgestelde sectoren
van 2006 [15] werd het aardgasverbruik per tertiaire deelsector van de tijdsreeks 1990 - 2003 ook
afgestemd op de gemiddelde verhoudingen van de laatste 3 gegevensjaren 2004, 2005 en 2006
(gebaseerd op de gegevens van de distributie- en transportnetbeheerders).
De geënquêteerde petroleumproducten per deelsector werden voor 2012 geëxtrapoleerd op basis
van de berekende elektriciteitsverbruiken (op basis van gegevens van de
elektriciteitsnetbeheerders). Dit werd enkel gedaan voor een beperkt (maar de belangrijkste)
aantal petroleumproducten: propaan/butaan/LPG, gas- en dieselolie en zware stookolie. Van de
geënquêteerde bedrijven, die geen gegevens doorgaven voor 2012 maar wel voor 2011, werden de
gegevens van 2011 mee verwerkt bij de extrapolatie.
Het energieverbruik ten gevolge van het off-road gebruik van mobiele voertuigen en machines in
de tertiaire sector werd voor de eerste maal ingeschat en geïntegreerd in het rapport van 2007
voor de hele historische tijdsreeks. Het gaat hier om het off-road gebruik van machinetypes eigen
aan bepaalde tertiaire deelsectoren. Onderstaande tabel geeft een overzicht van de machinetypes.
off-road sector
voorbeelden van machinetypes/voertuigen
havens
vork- en schaarliften, kranen, trekkers,
veegmachines, dienstwagens, ROROtrekkers,
wielladers, verreikers, stradle carriers
luchthavens
gemotoriseerde aanhangwagens, bagagewagens,
betankingsdispersers, brandweerwagens, bussen,
de-icers, dienstvoertuigen, passagierstrappen,
transportbanden, grasmaaiers, tractoren,
belijningsmachines, sproeiwagens,
startcompressoren, stroomaggregaten voor
vliegtuigen, trekkers, verwarmings-airco eenheden
voor vliegtuigen, vork- en schaarliften, ziekenwagens
hijskranen, heftrucks, verreikers, vorkliften,
dieplepelgraafmachines, laadschoppen
multi-modale
overslagterminals
defensie
kranen, tanks, gevechtsvoertuigen (rupsen),
vorkliften, generatoren, compressoren, betonmolens,
mobiele verwarmingselementen, veegmachines,
tractoren, vliegtuigtrekkers, vrachtwagens,
brandweerwagens, borstelwagens, minibussen voor
off-road toepassingen
tertiaire deelsector
waartoe de activiteiten
behoren
kantoren en administraties
(vervoersondersteunende
activiteiten)
kantoren en administraties
(defensie)
Tabel 19: Mobiele machinetypes die off-road gebruikt worden in de tertiaire sector (luchthavens,
havens, multimodale overslagterminals, defensie)
In de loop van 2008 - 2009 heeft de Vlaamse overheid (departement Leefmilieu, Natuur en Energie
– LNE) een studie laten uitvoeren voor de opmaak van een model voor de bepaling van energie en
emissies van het off-road gebruik van mobiele machines [53]. Voor de bepaling van de
energieverbruiken en emissies in de tertiaire sector werd gebruik gemaakt van machineparken
bestaande uit allerlei machines en voertuigen eigen aan de specifieke deelsectoren. Deze
machineparken werden in het model vastgelegd op basis van bestaande statistieken, op basis van
57
HOOFDSTUK 6 Residentieel en gelijkgestelde sectoren
aangeleverde machineparken van de luchthavens (Zaventem, Antwerpen, Oostende, KortrijkWevelgem) en van de havens (Antwerpen, de anderen werden op basis van machinepark van
haven van Antwerpen geëxtrapoleerd), van multimodale overslagterminals en van het Belgische
leger. De technische kenmerken (brandstoftype, vermogen, lastfactor, mediane leeftijd en het
aantal operationele draaiuren) van deze machineparken worden vastgelegd in het OFFREM-model.
Het OFFREM-model genereert vervolgens energieverbuiken als volgt:
Energieverbruik(kWh) = ontwerpvermogen(kW) X belastingsgraad (%) X draaiuren (h)
waarbij het elektriciteitsverbruik gelijkgesteld kan worden aan het energieverbruik uit vorige
formule. Voor de brandstofverbruiken geldt:
Brandstofverbruik (g) = energieverbruik (kWh) x verbruiksfactor (g/kWh)
De output van het OFFREM-model voor de sectoren havens, luchthavens, multimodale
overslagterminals en defensie hoort in de energiebalans thuis onder de tertiaire deelsector
‘kantoren en administraties’. Het gaat hier om vervoersondersteunende activiteiten en om
defensie-activiteiten. We stellen dat de off-road verbruiken van de havens, luchthavens en
multimodale overslagterminals reeds volledig inbegrepen zijn in de extrapolatiemethode van de
energiebalans. We weten immers dat er bij de geënquêteerde bedrijven ook
luchthavenbeheerders, havenbedrijven en op- en overslagbedrijven zijn. Op die manier zijn hun
verbruiksprofielen zeker meegenomen in de extrapolatiemethode. Een uitzondering hierop zijn de
benzineverbruiken die resulteren uit het OFFREM-model. In de energiebalansen werden voor de
rapportage van 2007 geen benzineverbruiken gerapporteerd in de tertiaire sector. Deze worden
dus voor de hele tijdreeks in meerdering gebracht bij de betreffende deelsector ‘kantoren en
administraties’. Voor defensie zat voor de rapportage van 2007 in de energiebalans enkel het
energieverbruik van de infrastructuur, maar niet het off-road gebruik van mobiele machines. De
OFFREM-output (benzine en diesel) voor defensie wordt vanaf de rapportering van 2007 dan ook
bijgevoegd bij de tertiaire deelsector ‘kantoren en administraties’ (voor de hele tijdsreeks).
De output van het OFFREM-model voor het energieverbruik van quads en moto’s wordt sinds dit
rapport in overleg met VMM bij de huishoudelijke sector geteld.
De elektriciteitsverbruiken van het off-road gebruik van mobiele machines in deze tertiaire
deelsectoren zit reeds vervat onder de totale elektriciteitsverbruiken van de tertiaire sector (cijfers
gebaseerd op globale statistieken van de netbeheerders en voorheen van de sectorfederatie BFE).
Elektriciteitsverbruiken uit OFFREM worden dus niet extra toegevoegd aan de energiebalans.
Ook sinds 2005 geldt een rapporteringsplicht (deadline 1/5/2005) van de producenten van
hernieuwbare energie, WKK-producenten en zelfproducenten [24]. Deze data werden voor het
gedeelte tertiair ook verwerkt in de balans.
Gezien de onzekerheid op de officieel gerapporteerde aardgas- en elektriciteitscijfers en de
beperkte steekproefgrootte van de enquêteringen, zijn de energieverbruiken van de tertiaire
sector en zijn deelsectoren indicatief. Diepgaande analyse van de evolutie van het energieverbruik
van de deelsectoren is dan ook niet mogelijk.
58
HOOFDSTUK 6 Residentieel en gelijkgestelde sectoren
Elektriciteit
[TJ]
Lichte en
zware
stookolie
1.044
Aardgas
LPG/
propaan/
butaan
237
Andere
Biomassa
Benzine
Totaal
0
0
0
11.202
4.574
5.346
2.814
5.091
976
3
0
24
0
8.909
1.705
6.621
659
1
0
6
0
8.992
16.942
15.319
1.997
28
0
3
3
34.292
12.852
8.469
2.621
69
0
64
0
24.076
4.813
4.037
1.407
39
1.127
2.777
0
14.200
43.700
44.884
8.705
378
1.127
2.874
3
101.670
Hotels en restaurants
Gezondheidszorg en
maatschappelijke
dienstverlening
Onderwijs
Kantoren en
administraties
Handel
Andere
gemeenschappelijke en
sociale dienstverlening
Totaal
Tabel 20: Energieverbruik per deelsector in de tertiaire sector in Vlaanderen in 2012 (exclusief
warmte)
In volgende figuur wordt de evolutie van het energieverbruik per deelsector in de tertiaire sector
weergegeven.
120
100
80
PJ
60
40
20
0
1990
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Handel
13,1
19,3
18,4
20,2
19,8
22,2
22,4
22,6
23,5
28,6
26,6
29,2
29,2
27,4
28,2
29,9
30,7
26,9
22,3
24,1
Kantoren en administraties
16,7
22,9
24,1
26,7
28,6
26,3
27,5
27,5
29,4
32,5
35,7
36,9
34,3
31,3
31,5
36,5
37,4
39,3
33,2
34,3
Andere gemeenschaps-,
sociale en persoonlijke dienstverlening
6,8
11,2
9,7
11,4
8,7
8,9
8,5
8,7
9,2
8,6
9,2
10,0
10,7
10,8
10,3
11,2
11,3
12,8
11,6
14,2
Onderwijs
6,7
12,9
9,6
11,5
9,9
10,2
10,0
9,5
10,7
11,5
11,9
11,2
11,2
11,7
11,5
10,3
11,2
10,1
10,4
9,0
Gezondheidszorg en
maatschappelijke dienstverlening
5,7
8,8
7,8
9,2
7,3
7,4
7,8
8,0
8,4
8,8
9,7
8,7
8,5
10,5
10,2
8,7
9,0
9,6
8,9
8,9
Hotels en restaurants
4,7
9,1
6,3
7,0
8,6
8,9
9,1
10,3
10,2
8,5
8,0
9,5
10,8
8,6
7,9
8,1
7,9
10,5
9,2
11,2
Totaal
53,7
84,2
75,9
86,0
82,8
84,0
85,1
86,5
91,4
98,6
104,6 107,6 109,1
95,5
101,7
101,1 105,5 104,8 100,3
99,7
Figuur 35: Evolutie van het energieverbruik in de tertiaire sector in Vlaanderen per deelsector
(exclusief warmte), 1990, 1994-2012 [2-20]
Het energieverbruik in de tertiaire sector is in 2012 met 6,4% gestegen ten opzichte van 2011.
In onderstaande figuur wordt de evolutie van het energieverbruik per energiedrager in de tertiaire
sector weergegeven.
59
HOOFDSTUK 6 Residentieel en gelijkgestelde sectoren
120
100
80
60
PJ
40
20
0
1990
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
stookolie, bezine en lamppet
14,0
30,1
20,2
24,6
22,4
22,7
21,3
21,4
21,6
22,0
19,9
16,2
15,4
11,2
10,5
9,7
12,2
11,5
8,6
8,7
vaste brandstoffen
0,03
0,09
0,05
0,06
0,03
0,03
0,01
0,01
0,01
0,0
0,0
aardgas
18,8
25,8
28,0
33,4
28,4
29,0
31,9
32,5
36,0
34,6
39,6
45,4
44,1
43,4
41,5
47,1
46,4
49,1
39,9
44,9
propaan/butaan/LPG
0,1
0,1
0,2
0,2
0,4
0,4
0,4
0,4
0,2
0,2
0,3
0,6
0,4
0,2
0,7
0,4
0,5
0,8
0,9
0,4
elektriciteit
20,2
27,1
26,3
26,6
30,4
30,6
30,1
31,1
32,3
40,9
40,4
41,7
43,2
43,7
45,1
45,5
46,4
45,4
43,7
43,7
andere
0,4
1,0
1,1
1,1
1,2
1,3
1,3
0,9
1,1
0,8
0,8
1,2
1,5
1,5
1,5
1,5
1,56
1,63
1,18
1,13
0,0
0,0
0,2
0,1
0,1
0,1
0,4
0,3
0,3
0,4
0,4
0,5
0,6
1,3
2,9
84,0
85,1
86,5
91,4
98,6
101,1
105,5
104,8
100,3
99,7
104,6
107,6
109,1
95,5
101,7
biomassa
Totaal
53,7
84,2
75,9
86,0
82,8
Figuur 36: Evolutie van het energieverbruik per energiedrager in de tertiaire sector in Vlaanderen
(exclusief warmte), 1990, 1994-2012 [2-20]
Het energieverbruik in de tertiaire sector is voor sommige deelsectoren, waar verwarming de
belangrijkste nood is, ook afhankelijk van het buitenklimaat. Dit zorgt ervoor dat de evolutie van
het energieverbruik gedeeltelijk mee varieert met de evolutie van de graaddagen.
De sterke toename van het elektriciteitsverbruik vanaf 2002 is het gevolg van een andere
inschatting van dit verbruik op basis van de gegevens van de netbeheerders van elektriciteit in
Vlaanderen. De sterke toename van het aardgasverbruik vanaf 2004 is eveneens het gevolg van de
aanwending van een andere gegevensbron (aardgasverbruik gerapporteerd door de netbeheerders
[24]).
Het aandeel van de energiedragers verschilt over de verschillende deelsectoren. In volgende figuur
wordt dit ter informatie grafisch weergegeven voor 1990 en de jaren vanaf 1997.
60
HOOFDSTUK 6 Residentieel en gelijkgestelde sectoren
Gezondheidszorg
Hotels en restaurants
12.000
12.000
10.000
10.000
8.000
8.000
petroleumproducten
6.000
TJ
vaste brandstoffen
biomassa
petroleumproducten
aardgas
elektriciteit
6.000
TJ
aardgas
elektriciteit
4.000
4.000
2.000
2.000
0
0
1990
1997
1999
2001
2003
2005
2007
2009
1990
2011
1997
1999
2001
2003
2005
2007
2009
2011
Kantoren en administratie
Onderwijs
45.000
14.000
40.000
12.000
35.000
10.000
30.000
biomassa
vaste brandstoffen
petroleumproducten
aardgas
elektriciteit
8.000
TJ
6.000
biomassa
25.000
petroleumproducten
TJ
20.000
aardgas
elektriciteit
15.000
4.000
10.000
2.000
5.000
0
0
1990
1997
1999
2001
2003
2005
2007
2009
2011
1997
1999
2001
2003
Handel
2005
2007
2009
2011
Andere diensten
35.000
16.000
30.000
14.000
12.000
25.000
andere
15.000
biomassa
andere
petroleumproducten
aardgas
elektriciteit
10.000
biomassa
20.000
TJ
TJ
8.000
petroleumproducten
aardgas
10.000
elektriciteit
5.000
6.000
4.000
2.000
0
0
1990
1997
1999
2001
2003
2005
2007
2009
2011
1990
1997
1999
2001
2003
2005
2007
2009
2011
Figuur 37: Evolutie van het energieverbruik per brandstofsoort in de deelsectoren van de tertiaire
sector in Vlaanderen (exclusief warmte), 1990, 1997-2012
Omwille van de gehanteerde methodologie en de onzekerheid op de getallen binnen deze sector,
zijn er soms grote wijzigingen van jaar tot jaar in de cijfers.
Figuur 38 toont de evolutie van het off-road energieverbruik voor de Vlaamse tertiaire sector.
61
HOOFDSTUK 6 Residentieel en gelijkgestelde sectoren
900
800
700
600
TJ
500
400
300
200
100
0
1990
1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
elektriciteit kantoren en administraties
1,1
1,5
1,6
1,7
2,0
2,2
2,5
2,6
2,4
2,0
2,1
2,2
2,3
2,4
2,6
2,5
2,1
2,1
2,3
2,3
LPG kantoren en administraties
1,0
1,1
1,2
1,2
1,3
1,4
1,6
1,7
1,6
1,6
1,7
1,8
1,9
2,0
2,1
2,0
1,7
1,7
1,7
1,6
diesel kantoren en administraties
benzine kantoren en administraties
totaal
373,9
1,4
429,9 431,2 439,9 480,4 511,8 531,6 576,1 563,3 573,9 612,8 656,2 682,9 725,4 800,2 824,3 725,7 811,9 817,9 797,8
1,8
377,4
2,0
2,3
2,5
2,8
3,1
3,3
3,2
2,8
2,8
2,8
2,9
2,9
3,0
3,0
2,7
2,6
2,7
2,5
434,2 436,0 445,1 486,2 518,3 538,7 583,7 570,5 580,2 619,4 663,1 690,0 732,7 807,9 831,7 732,1 818,3 824,5 804,2
Figuur 38: Off-road energieverbruik van luchthavens, havens, multimodale overslagterminals,
defensie (toe te kennen aan ‘kantoren en administraties’) per energiedrager
In totaal bedraagt het off-road energieverbruik in 2012 bijna 1% van het totaal energieverbruik in
de tertiaire sector.
6.2.2.
ENQUÊTERINGEN EN BIJSCHATTINGEN
In totaal werden 3725 individuele resultaten meegenomen in de berekeningen van het
energieverbruik in de tertiaire sector in 2012, aangevuld met (al dan niet van 2012) informatie van
centrale bevragingen (vb: infrastructuur defensie, NMBS, De Post, universiteiten,…). Al deze
vertegenwoordigen 16% van het totale elektriciteitsverbruik van de sector. De enquêtering in de
tertiaire sector is daarmee veel minder betrouwbaar/nauwkeurig te noemen in vergelijking met de
enquêteringen in de industrie. Afhankelijk van de tertiaire deelsector zijn er grote verschillen, zoals
blijkt uit de resultaten in volgende tabel.
Sector
Hotels en restaurants
68 TJ
34
4.574 TJ
1 %
Geënquêteerd elektriciteitsverbruik
Aantal bruikbare respondenten
Totaal elektriciteitsverbruik
% respons/totaal deelsector
Gezondheidszorg en maatschappelijke dienstverlening
1.584 TJ
350
2.814 TJ
56 %
Geënquêteerd elektriciteitsverbruik
Aantal bruikbare respondenten
Totaal elektriciteitsverbruik
% respons/totaal deelsector
Onderwijs
Geënquêteerd elektriciteitsverbruik
Aantal bruikbare respondenten
Totaal elektriciteitsverbruik
% respons/totaal deelsector
867 TJ
941
1.705 TJ
51 %
Andere gemeenschaps-, sociale en persoonlijke dienstverlening
Geënquêteerd elektriciteitsverbruik
Aantal bruikbare respondenten
62
981 TJ
1.336
HOOFDSTUK 6 Residentieel en gelijkgestelde sectoren
4.813 TJ
20 %
Totaal elektriciteitsverbruik
% respons/totaal deelsector
Kantoren en administraties
3.129 TJ
895
16.492 TJ
18 %
Geënquêteerd elektriciteitsverbruik
Aantal bruikbare respondenten
Totaal elektriciteitsverbruik
% respons/totaal deelsector
Handel
289 TJ
169
12.852 TJ
2 %
Geënquêteerd elektriciteitsverbruik
Aantal bruikbare respondenten
Totaal elektriciteitsverbruik
% respons/totaal deelsector
Tabel 21: Enquête resultaten tertiaire sector per deelsector in 2012
Net zoals bij de sector industrie werden er voor de tertiaire sector een beperkt aantal (de
belangrijkste) petroleumproducten geëxtrapoleerd. Het gaat om LPG/propaan/butaan, lichte
stookolie en zware stookolie die worden bijgeschat. De extrapolatie gebeurt op basis van het
elektriciteitsverbruik. In onderstaande tabel staat weergegeven hoeveel petroleumproducten er
werden bijgeschat ten opzichte van de totale hoeveelheid energieverbruik.
[TJ]
Hotels en restaurants
waarvan geëxtrapoleerd
Gezondheidszorg en maatschappelijke
dienstverlening
waarvan
geëxtrapoleerd
Onderwijs
waarvan geëxtrapoleerd
Andere gemeenschappelijke
en
socialegeëxtrapoleerd
dienstverlening
waarvan
Kantoren en administraties
waarvan geëxtrapoleerd
Handel
waarvan geëxtrapoleerd
Totaal
waarvan geëxtrapoleerd
Petroleumproducten
1.281
1.263
979
594
660
310
1.447
1.178
2.027
1.083
2.690
2.625
Aardgas
5.346
Elektriciteit
4.574
5.091
2.814
24
6.621
1.705
6
4.037
4.813
1.127
2.777
15.319
16.942
0
3
8.469
12.852
9.085
7.053
44.884
43.700
Andere
0
Biomassa
0
Totaal
11.202
1.263
8.909
594
8.992
310
14.200
1.178
34.292
1.083
24.076
2.625
64
1.127
2.874
% bijgeschat
op het totaal
verbruik
11 %
7 %
3 %
8 %
3 %
11 %
101.670
7 %
Tabel 22: Geëxtrapoleerd aandeel van het energieverbruik van de tertiaire sector in Vlaanderen in
2012
Voor alle sectoren werd een groot aandeel petroleumproducten bijgeschat. In totaal werd 7% van
het totale tertiaire energieverbruik bijgeschat.
Algemeen kan voor de tertiaire sector besloten worden dat gezien de onzekerheid op zowel het
elektriciteitsverbruik als op het aardgasverbruik in de tertiaire deelsectoren en gezien de enorme
bijschatting van petroleumproducten in deze sectoren, de energieverbruiken per deelsector als
louter indicatief moeten beschouwd worden. Een diepgaande analyse van de evolutie van de
verbruiken per deelsector is om die reden dan ook uitgesloten.
6.3.
LAND-EN TUINBOUW, ZEEVISSERIJ, BOSBOUW EN GROENVOORZIENING
6.3.1.
METHODOLOGIE LAND- EN TUINBOUW, ZEEVISSERIJ, BOSBOUW EN GROENVOORZIENING
63
HOOFDSTUK 6 Residentieel en gelijkgestelde sectoren
In de energiebalans Vlaanderen worden de meeste sectoren verder ingedeeld volgens het systeem
van de NACE-codering (NACE Rev.1/NACEBEL 2008). Voor de landbouwsector wordt hier een
uitzondering gemaakt. In de rapporteringen tot en met 2006 werd de indeling in deelsectoren
afgestemd op de tot dan toe gevolgde methodologie op basis van energiekengetallen. Die indeling
in 7 subsectoren sluit aan bij de indeling die gebruikt wordt in de jaarlijkse land- en
tuinbouwtellingen op 15 mei van het NIS [86]. Vanaf gegevensjaar 2007 wordt een nieuwe
methodologie voor de energieverbruiken van de land- en tuinbouwsector gehanteerd. Sinds de
rapportering van 2007 werden ook voor het eerst inschattingen gemaakt van de energieverbruiken
van de deelsectoren bosbouw en groenvoorziening voor de gehele tijdsreeks 1990 - 2007 [16]. De
nieuwe methode voor de land- en tuinbouwsector (gegevensjaar 2007 en volgende) maakt gebruik
van een andere indeling in deelsectoren. Aangezien de nieuwe methode resultaten genereert vanaf
het gegevensjaar 2007 is het voor het aangeven van evoluties belangrijk om de afstemming van de
deelsectoren op elkaar te verduidelijken. Daar waar er enkel gegevens van de jaren 2007-2012
worden besproken zal dit rapport de resultaten weergeven in de hoogste mate van detail. Daar
waar de evoluties van 1990 - 2012 worden besproken, zullen de sectoren gegroepeerd worden tot
gemeenschappelijke deelsectoren zoals in onderstaande tabel aangegeven.
Deelsectoren 19902006
akkerbouw
Deelsectoren 2007-2012 (na
update in 2012)
Gemeenschappelijk
akkerbouw
akkerbouw
overige landbouwbedrijven (incl.
pluimvee)
varkensteelt
gemengde bedrijven (incl.
pluimvee)
varkensteelt
graasdierhouderij
melkvee
melkvee
vleesvee
vleesvee
glastuinbouw
groenten onder glas
groenten en fruit onder glas
akkerbouw en intensieve
veeteelt
intensieve veehouderij
graasdierhouderij
glastuinbouw
vollegrondstuinbouw
blijvende teelten
Deelsectoren 2007-2012
Vollegrondstuinbouw
blijvende teelten
en
sierteelt glas
sierteelt
groenten in open lucht
groenten in open lucht
fruit totaal
fruit in open lucht
overige tuinbouwbedrijven
zeevisserij
zeevisserij
zeevisserij
zeevisserij
bosbouw
bosbouw
bosbouw
bosbouw
groenvoorziening
groenvoorziening
groenvoorziening
groenvoorziening
In 2012 werden er enkele wijzigingen aangebracht in de sectorindeling voor de gegevensjaren
2007-2012. De reden is een wijziging in de EU-typologie die de Afdeling Monitoring en Studie
(AMS) van het Departement Landbouw en Visserij van de Vlaamse overheid gebruikt voor het
landbouwmonitoringsnetwerk (LMN). De nieuwe vereenvoudigde EU-typologie is gebaseerd op de
economische indicator standaardopbrengst (afgekort SO, een soort van geldelijke omzet) in plaats
van de bruto standaard saldi (waarbij van de totale opbrengst de specifieke kosten werden
afgetrokken o.a. energiekost) [87]. De ondergrens van het waarnemingsveld bedraagt nu 25.000
euro en stemt niet meer overeen met het minimum van een volwaardig beroepsbedrijf. De nieuwe
opdeling voorziet ook minder deelsectoren, bijvoorbeeld fruitteelt wordt niet meer onderverdeeld
in ‘open lucht’ en ‘onder glas’, zodat de deelsector “glastuinbouw” vanaf nu de fruitteelt niet meer
omvat. Door al deze veranderingen op Europees niveau komen bepaalde bedrijven in een andere
deelsector terecht wat een impact heeft op de verdeling van het energiegebruik over de
deelsectoren. Voor de rapportering in dit rapport wordt dus gebruik gemaakt van de indeling
64
HOOFDSTUK 6 Residentieel en gelijkgestelde sectoren
volgens de 2e kolom uit bovenstaande tabel. Voor de gegevensjaren 1990-2006 kan u in de eerste
kolom de overeenstemmende deelsectoren terugvinden die aansluit met de methodologie voor
deze gegevensjaren en in de 3e kolom kan u de overeenstemmende deelsectoren terugvinden voor
de gegevensjaren 2007-2012.
 Methodologie land-en tuinbouw en zeevisserij voor 1990-2006
Er is relatief veel statistisch materiaal over de landbouwsector beschikbaar bij de Federale
Overheidsdienst Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie (FOD ADSEI) of beter
gekend als het voormalige Nationaal Instituut voor de Statistiek (NIS) en bij de diensten van het
departement landbouw en visserij van de Vlaamse overheid. De FOD ADSEI publiceert jaarlijks
gedetailleerde cijfers over de landbouw. Vroeger waren er de landbouwtellingen die elk jaar op 15
mei plaatsvonden [86]en die alle landbouwbedrijven bevroeg. De laatste jaren werden deze
vervangen door een enquête in mei en november. De enquête in mei berust op een steekproef
van 75 % van alle landbouwbedrijven. Daarop worden imputatieberekeningen uitgevoerd om
resultaten te verkrijgen op het niveau van het land, de gewesten, de provincies en de
landbouwstreken. De enquête in november wordt gehouden om de omvang en de samenstelling
van de veestapel te updaten en om over snelle cijfers te beschikken over de winterbezaaiingen. Zij
berust op een steekproef van ongeveer 15.000 bedrijven [88]. De statistieken over het aantal
hectare landbouwteelt, het aantal dieren (per soort) worden aangewend ter bepaling van het
energieverbruik voor de verschillende vermelde subsectoren.
Voor het verbruik van elektriciteit en aardgas wordt vanaf respectievelijk 2002 en 2004 gebruik
gemaakt van de gegevens die door de elektriciteits- en aardgasnetbeheerders worden verstrekt op
1 mei voor de totale landbouwsector [24]. Het gerapporteerde aardgasverbruik wordt volledig aan
de glastuinbouwsector toegekend. Voor het elektriciteitsverbruik gebeurt de verdeling naar de
subsectoren door voor alle deelsectoren de benadering met de kengetallen toe te passen (zie
beschrijving in volgende alinea), behalve voor de glastuinbouw. Het elektriciteitsverbruik van de
glastuinbouw wordt vervolgens gelijk gesteld aan de totale bruto elektriciteitsafname van de
landbouwsector (opgegeven door netbeheerders) verminderd met het elektriciteitsverbruik van de
andere subsectoren en groenvoorziening (zie 6.3.3). De motivering achter deze laatste werkwijze is
dat in het verleden voor de glastuinbouw de cijfers van het CLE werden aangewend [89, 90] waarbij
enkel het elektriciteitsverbruik voor verwarmingsdoeleinden werd opgenomen. Een onderschatting
dus door het elektriciteitsverbruik voor verlichting en andere niet-verwarmingsactiviteiten te
verwaarlozen. Deze onderschatting zou met de gegevens van de netbeheerders weggewerkt
moeten zijn. Vanaf het rapport van de energiebalans van 2004 [13] werd ook voor de jaren 19902001 de onderschatting weggewerkt van het elektriciteitsverbruik van de glastuinbouw. Hiervoor
werd de gemiddelde ‘onderschatting’ van 2002-2004 (462,41 GWh) voor de jaren 1990-2001 bij de
glastuinbouw bijgeteld. Een correctie die werd doorgevoerd bij de opmaak van dit rapport (balans
2010) is dat vanaf gegevensjaar 2006 het totale elektriciteitsverbruik van de gehele
landbouwsector werd afgestemd op de netto-afname van elektriciteit door de landbouwsector. Dit
omdat sinds 2006 een steeds groter wordend aandeel van de elektriciteitsproductie door
zelfproducenten in de landbouwsector op het net geplaatst wordt (en dus niet door de
landbouwsector zelf verbruikt wordt).
Voor het inschatten van het verbruik van lichte en zware stookolie, kolen, gassen (als propaan,
butaan en LPG), aardgas en elektriciteit in de verschillende deelsectoren van de landbouwsector
wordt gebruik gemaakt van de berekeningsmethode op basis van kengetallen [58] maar voor de
verbruiken (excl. aardgas en elektriciteit) in de glastuinbouw worden gegevens uit de vermelde
CLE-studie gebruikt. Deze studie geeft de evolutie tot 2000. Voor de volgende jaren (t.e.m. 2006)
65
HOOFDSTUK 6 Residentieel en gelijkgestelde sectoren
zijn geen cijfers meer beschikbaar bij het CLE, waardoor voor deze jaren steeds de gegevens over
2000 worden overgenomen.
Zonder verder in te gaan op de details van de kengetallen kan de gehanteerde methodologie als
volgt worden voorgesteld:
Energieverbruik = productie X gemiddeld energieverbruik per geproduceerde eenheid
OF
Energieverbruik = aantal dieren X gemiddeld energieverbruik per dier
Het energieverbruik per eenheid of per dier wordt geschat op basis van literatuurgegevens [58]. De
productie kan zowel de reële fysieke productie zijn (voorbeeld: liter melk) als het areaal, gebruikt
voor het realiseren van deze fysieke productie (voorbeeld: ha, gebruikt voor de teelt van tarwe).
Deze variabelen (productie, aantal dieren) werden jaarlijks bekomen uit de land- en
tuinbouwtellingen op 15 mei.
De energieverbruiken worden grotendeels bepaald door het gebruik van energiekengetallen. De
gebruikte kengetallen uit de literatuur dateren veelal van de jaren ’80 en ’90 en zijn mogelijks
achterhaald.
Details over de kengetallenmethode en de toepassing ervan voor de gegevensjaren 1990-2006 kan
in het rapport van de energiebalans 2006 [15] worden teruggevonden.
 Methode land- en tuinbouw en zeevisserij voor 2007-2012
Vanaf gegevensjaar 2007 wordt het energieverbruik van de Vlaamse landbouwsector ingeschat
met gegevens vanuit het landbouwmonitoringsnetwerk (LMN). Het LMN is een representatieve
steekproef landbouwboekhoudingen dat beheerd wordt door de Afdeling Monitoring en Studie
(AMS) van het Departement Landbouw en Visserij van de Vlaamse overheid. In opdracht van het
Europese Informatienet voor Landbouwbedrijven (ILB verordening nr 79/65/EEG) worden gegevens
voor een 750-tal Vlaamse land- en tuinbouwbedrijven geïnventariseerd.
Sinds 2005 verzamelt dit netwerk (waar landbouwers op een vrijwillige wijze zijn bij aangesloten)
naast bedrijfseconomische en technisch-economische gegevens ook milieugegevens, waaronder
het energieverbruik. Deze databron genereert jaarlijks nieuwe energiecijfers van een
representatieve steekproef van Vlaamse landbouwbedrijven. AMS werkte, in samenwerking met
VITO, een methode uit om op basis van het LMN een totaal energieverbruik voor de
landbouwsector te genereren. De beschrijving en de resultaten van deze methodologie kunnen
ook geraadpleegd worden in het rapport dat AMS en VITO opstelden [91]. Jaarlijks wordt de
methodologie wat bijgewerkt naargelang de noden en mogelijkheden.
De sectorindeling bij deze nieuwe methode is gebaseerd op een verplichte EU-typologie. Deze
typologie is in 2012 gewijzigd waardoor we vanaf de energiebalans van 2010 een gewijzigde
sectorindeling voor gegevensjaren vanaf 2007 gebruiken.
Om de energieverbruiken te bepalen werd de gefilterde representatieve steekproef vanuit het
LMN geëxtrapoleerd naar de Vlaamse landbouwpopulatie. Voor de filtering werden bedrijven met
66
HOOFDSTUK 6 Residentieel en gelijkgestelde sectoren
een afwijkend (> dan 4* standaardafwijking) gemiddeld energieverbruik per eenheid (bv. per ha
verwarmd glas of per 100 l melk) uit de steekproef geschrapt. Daarbij werden de bedrijven met
WKK-installatie uit de steekproef weggelaten. In de referentiepopulatie werden potentiële
bedrijven met WKK geselecteerd en weggelaten. Bedrijven met minstens 1,2ha (2,25 ha voor 2007;
1,8 ha voor 2008; 1,45 ha voor 2009; 1,26 ha voor 2010; 1,2 ha in 2011 en 0,9 ha in 2012) van
volgende teelten werden geselecteerd als potentiële WKK-bedrijven: substraattomaat, paprika,
komkommers, aubergines, snijbloemen en/of potplanten. Zo werden er in 2007 67 bedrijven
geschrapt, in 2008 113, in 2009 153, in 2010 178, in 2011 195 en in 2012 218 bedrijven geschrapt.
Dit aantal stemt goed overeen met het aantal landbouwbedrijven waarvoor VITO de WKK-gegevens
[24] heeft aangevuld : 69 bedrijven in 2007 (77 installaties); 113 bedrijven in 2008 en 153 bedrijven
in 2009, 182 bedrijven in 2010 en 195 in 2011 en 218 in 2012. De extrapolatie van het
energieverbruik van de bedrijven uit de steekproef gebeurt dus op basis van het aantal bedrijven in
de steekproef en het aantal bedrijven in de referentiepopulatie en dit per stratum.
Een belangrijke opmerking is wel data vanaf gegevensjaar 2011 de landbouwtellingen van de
Federale Overheidsdienst ADSEI (Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie) niet
meer op dezelfde wijze uitgevoerd als voorgaande jaren. Volgende mededeling begeleid de
nieuwe landbouwstatistieken en is ook relevant voor een goed begrip van de evolutie van de
energieverbruiken van de landbouwsector:
Na de uitvoering van de extrapolatie worden aanvullingen en correcties aangebracht.
Een eerste toevoeging gebeurt voor het energieverbruik van de kleinste bedrijven die niet
vertegenwoordigd zijn in de LMN-steekproef (<25.000€). Een aanzienlijk aantal bedrijven (9.984 in
2007; 9.470 in 2008; 8.846 in 2009; 8359 in 2010; 7050 in 2011 en 6722 in 2012 [86]) valt onder
deze grens. Om het energieverbruik van deze vele kleine bedrijven toch in rekening te brengen,
wordt er per deelsector jaarlijks een lineaire regressie-analyse uitgevoerd. Hierbij wordt per
deelsector het totale energieverbruik van het bedrijf uitgezet tegenover zijn totale SO. De trend
van deze waargenomen bedrijven wordt doorgetrokken naar de kleinere bedrijven en zo wordt er
per bedrijf een totaal energieverbruik bepaald in functie van zijn totaal SO. Voor een verdere
opsplitsing van het totale energieverbruik van de kleine bedrijven naar de verschillende
energiedragers hanteren we dezelfde verdeling die waargenomen wordt bij de grote bedrijven van
de overeenkomstige deelsector, daarbij wordt het loonwerk (verbruik van lichte stookolie) buiten
beschouwing gelaten omdat we ervan uitgaan dat deze kleine bedrijven geen beroep doen op
loonwerkers.
Het energieverbruik van de zeevisserij, de bosbouw en de groenvoorziening wordt per
energiedrager toegevoegd.
67
HOOFDSTUK 6 Residentieel en gelijkgestelde sectoren
Voor de zeevisserij wordt gebruik gemaakt van de kengetallenmethode zoals in de energiebalansen
1990-2011. Hiervoor worden basiscijfers gebruikt van de Dienst Zeevisserij van de Afdeling
landbouw- en visserijbeleid van de Administratie land- en tuinbouw van de Vlaamse overheid.
Enkel de zee- en kustvisserij worden in rekening gebracht. Zij zijn veruit de grootste
energieverbruikers. Hun energieverbruik wordt berekend op basis van het type visserij (borden,
garnaal, boomkor, kreeften, andere), het gemiddelde motorvermogen van de schepen, het aantal
vaartuigen en tenslotte het aantal zeedagen [92].
Voor de sectoren bosbouw en groenvoorziening worden energieverbruiken uit het OFFREM-model
gehaald. Meer informatie over de methodologie is terug te vinden in dit rapport onder 6.3.2 en
6.3.3.
Het geëxtrapoleerde LMN-energieverbruik voor loonwerk wordt volledig aan de energiedrager
‘lichte stookolie of gas- en dieselolie’ toegekend.
De bruto en netto-elektriciteitsafnames van elektriciteit en de afname van aardgas van de
landbouwsector is gekend vanuit de verplichte rapportering van de afnamegegevens van
elektriciteit en aardgas door de netbeheerders aan de Vlaamse overheid (VEA) (B.Vl. Reg. van
14/07/2004 en MB van 02/03/2005). In de berekeningsmethode wordt gebruik gemaakt van deze
verbruiken voor de totale landbouwsector. Voor gegevensjaar 2009 echter, bedroeg het
gerapporteerde aardgasverbruik door de netbeheerders minder dan het aardgasverbruik dat
gekend is van de zelfproducenten in de landbouwsector waardoor het opgegeven verbruik door de
netbeheerders gecorrigeerd werd en gelijkgesteld werd aan het aardgasverbruik door de
zelfproducenten. De verdeling van dit aardgasverbruik over de subsubsectoren (LMN) van de
glastuinbouw (groenten en fruit onder glas en sierteelt) gebeurt op basis van de resultaten van de
geëxtrapoleerde LMN-steekproef (in 2009 dus geen verdeling van aardgas over de andere
deelsectoren aangezien het totale aardgasverbruik nodig is voor de zelfproductie in de landbouw
(en toegekend aan de glastuinbouw= groenten & fruit onder glas + sierteelt). Sinds de rapportering
van de energiebalans 2010 wordt het elektriciteitsverbruik van de totale landbouwsector gelijk
gesteld aan de netto-afname van elektriciteit op het elektriciteitsnet, opgegeven door de
netbeheerders. Dit omdat een steeds groter wordend aandeel van de elektriciteitsproductie door
zelfproducenten in de landbouwsector op het net geplaatst wordt (en dus niet door de
landbouwsector zelf verbruikt wordt). De verdeling van het totale verbruik van elektriciteit over de
verschillende deelsectoren gebeurt als volgt:
het elektriciteitsverbruik voor de sector
groenvoorziening nemen we over uit het OFFREM-model (update maart 2013) [53]. Verder kennen
we de elektriciteitsproductie door zelfproducenten die op het net geïnjecteerd wordt, als negatief
verbruik toe aan hun respectievelijke deelsectoren toe. De overige hoeveelheid wordt vervolgens
verdeeld over alle niet off-road deelsectoren volgens de verhoudingen van de geëxtrapoleerde
LMN-steekproef. We maken bij dit laatste volgende kanttekening: tot en met gegevensjaar 2010
kennen we de zelfproductie in de landbouw voornamelijk toe aan de glastuinbouw. De
gehanteerde regel was: voor alle bedrijven waarvan we niet weten tot welke deelsector ze
behoren, veronderstellen we dat het glastuinbouw is. Voor de landbouwbedrijven waarvan we de
deelsector wel kenden, werd de toekenning uiteraard wel correct gemaakt. Voor gegevensjaar
2011 en 2012 hebben we een inspanning gedaan om de bedrijven waarvan we tot dan toe geen
deelsector kenden, effectief aan een deelsector toe te kennen.
Zoals reeds in de vorige alinea’s werd aangegeven, gebeurt de extrapolatie van de steekproef naar
de populatie zonder de WKK-bedrijven. Deze geëxtrapoleerde energieverbruiken worden nadien
vermeerderd met de brandstofverbruiken van de WKK-installaties in eigen beheer
(zelfproducenten). Hierbij worden de verbruiken van gasolie, bio-olie, biogas en biomassa, die als
input dienen voor deze WKK-installaties, toegekend aan de deelsectoren waar de installatie
68
HOOFDSTUK 6 Residentieel en gelijkgestelde sectoren
gelegen is (vooral glastuinbouw, vanaf 2009 ook 2 akkerbouwbedrijven en vanaf 2011 dus volgens
de effectieve indeling (zie vorige §). Voor de aardgasverbruiken geldt een andere aanpak: deze
zitten reeds vervat onder de totale aardgasverbruiken die we van de netbeheerders overnemen
(uitzondering dus voor gegevensjaar 2009  zie omschrijving voorgaande paragraaf).
Voor de WKK-installaties die in samenwerking met een elektriciteitsproducent worden beheerd, zit
de aangekochte elektriciteit ook reeds vervat onder de cijfers die overgenomen werden van de
netbeheerders. De aangekochte warmte wordt in de energiebalans (Bijlage A) niet op niveau van
de landbouwsector gerapporteerd, maar zit op een hoger niveau verrekend, namelijk: residentieel
en gelijkgestelde sectoren. Bij het bespreken van de resultaten van 2007-2012 voor de landbouw
zullen we deze aangekochte warmte wel onderscheiden voor de landbouwsector afzonderlijk. De
warmte wordt volledig toegekend aan de deelsector glastuinbouw.
Het aantal deelnemende bedrijven waar biomassa wordt aangewend in het LMN is eerder beperkt
(4 in 2007, 5 in 2008, 8 in 2009, 7 in 2010 en 6 in 2011). Uit de geëxtrapoleerde LMN-resultaten
blijkt dat de hoeveelheid biomassa in de landbouw kleiner is dan de officieel gerapporteerde
hoeveelheden biomassa, zoals deze gekend zijn vanuit de verplichte rapporteringen (B.Vl.Reg.
14/07/2004 en MB 02/03/2005) zijnde: hout voor warmteproductie + biomassa voor zelfproductieWKK's. Daarom worden de cijfers van biomassa aangepast : de biomassa, nodig voor WKKinstallaties in eigen beheer en het hout voor pure warmteproductie (vanuit officieel
gerapporteerde cijfers) wordt weerhouden (de geëxtrapoleerde verbruiken vanuit het LMN voor
biomassa worden dus niet meegenomen) en toegekend aan de deelsector waartoe de bewuste
bedrijven behoren. Indien de deelsector van het bedrijf niet gekend is (2007, 2008) wordt het
verschil tussen het LMN geëxtrapoleerde biomassaverbruik en het officieel gerapporteerde [24]
biomassaverbruik volledig toegekend aan de deelsector glastuinbouw (groenten en fruit onder
glas).
In 2014 werd voor de periode 2007-2012 ook de aanpak van de berekening van het energieverbruik
uit loonwerk aangepast.
6.3.2.
METHODOLOGIE BOSBOUW
Tot de balans van 2006 werd het energieverbruik voor de sector bosbouw niet in kaart gebracht in
de energiebalans Vlaanderen. In de loop van 2008-2009 heeft de Vlaamse overheid (departement
Leefmilieu, Natuur en Energie –LNE) een studie laten uitvoeren voor de opmaak van een model
voor de bepaling van energie en emissies van het off-road gebruik van mobiele machines [53]. Ook
voor de bosbouwsector werden er energieverbruiken en emissies berekend voor Vlaanderen en dit
voor de gehele tijdsreeks van 1990-2007. Er werden in de studie ook prognoses gemaakt tot het
jaar 2030. Voor de bepaling van de energieverbruiken en emissies werd gebruik gemaakt van een
gekend machinepark voor de provincie Vlaams-Brabant (kettingzagen, bosmaaiers, haagscharen,
zaagmachines, grondboren, tractoren, stroomgroepen, trilplaten,…), de vermogens,
brandstoftypes, bouwjaren, deels gekende draaiuren (per jaar). Op basis van deze gekende
gegevens en het gekende bosareaal van Vlaams-Brabant wordt het aantal draaiuren bepaald per
machinetype en per ha te onderhouden openbaar bos. De draaiuren voor onderhoud van private
bossen wordt gelijkgesteld aan 0,33 x de draaiuren voor openbaar bos (wegens minder
onderhouden en meer versnipperd). Het OFFREM-model genereert vervolgens energieverbruiken
als volgt:
energieverbruik(kWh) = ontwerpvermogen(kW) X belastingsgraad (%) X draaiuren (h)
69
HOOFDSTUK 6 Residentieel en gelijkgestelde sectoren
waarbij het elektriciteitsverbruik gelijkgesteld kan worden aan het energieverbruik uit vorige
formule. Voor de brandstofverbruiken geldt:
Brandstofverbruik (g) = energieverbruik (kWh) x verbruiksfactor (g/kWh)
De benzine-, diesel- en LPG-verbruiken die resulteren uit het OFFREM-model voor bosbouw
worden als afzonderlijke deelsector toegevoegd aan de landbouwsector in de energiebalans.
In november 2013 genereerde VMM nieuwe resultaten met het OFFREM-model voor de
gegevensjaren tot en met 2012. Deze werden mee opgenomen in de cijfers voor dit rapport.
6.3.3.
METHODOLOGIE GROENVOORZIENING
Tot de balans van 2006 werd het energieverbruik voor de sector groenvoorziening niet in kaart
gebracht in de energiebalans Vlaanderen. In de loop van 2008-2009 heeft de Vlaamse overheid
(departement Leefmilieu, Natuur en Energie –LNE) een studie laten uitvoeren voor de opmaak van
een model voor de bepaling van energie en emissies van het off-road gebruik van mobiele
machines [53]. Ook voor de sector groenvoorziening werden er energieverbruiken en emissies
berekend voor Vlaanderen en dit voor de gehele tijdsreeks van 1990-2007. Er werden in de studie
ook prognoses gemaakt tot het jaar 2030. 2 categorieën werden onderscheiden: onderhoud van
parken / natuurreservaten / natuurdomeinen / militaire domeinen (onderhouden door de Vlaamse
overheid en het onderhoud van wegbermen. Voor de bepaling van de energieverbruiken en
emissies werd gebruik gemaakt van een gekend machinepark voor de provincie Vlaams-Brabant
(kettingzagen, grasmaaiers, bladblazers, pneumohamers, babyfrezen, motorfrezen, …), de
vermogens, brandstoftypes, bouwjaren, draaiuren (per jaar, per machinetype ingeschat). Op basis
van deze gegevens en het gekende areaal aan parken, militaire domeinen beheerd door de
Vlaamse overheid, natuurreservaten, natuurdomeinen en openbaar groen (exclusief bos) van
Vlaams-Brabant wordt het aantal ha bepaald dat door 1 machine wordt onderhouden. Vervolgens
werd een inventarisatie gemaakt van het aantal ha van de gedefinieerde groenzones in Vlaanderen
waarmee de opschaling van het machinepark gebeurde. Voor de categorie onderhoud van
wegbermen werd in het OFFREM-model gesteld dat elke gemeente over 1 grasmaaier beschikt
voor het onderhoud van zijn wegbermen. Het OFFREM-model genereert vervolgens
energieverbruiken als volgt:
energieverbruik(kWh) = ontwerpvermogen(kW) X belastingsgraad (%) X draaiuren (h)
waarbij het elektriciteitsverbruik gelijkgesteld kan worden aan het energieverbruik uit vorige
formule. Voor de brandstofverbruiken geldt:
Brandstofverbruik (g) = energieverbruik (kWh) x verbruiksfactor (g/kWh)
De benzine- en dieselverbruiken en elektriciteitsverbruiken die resulteren uit het OFFREM-model
voor groenvoorziening worden in een afzonderlijke deelsector toegevoegd aan de landbouwsector
in de energiebalans: ‘groenvoorziening’. Het off-road elektriciteitsverbruik van de deelsector
groenvoorziening zit echter ook reeds vervat in de totale afnamecijfers van elektriciteit van de
landbouwsector, die gerapporteerd worden door de netbeheerders. Voor gegevensjaar 2007-2011
wordt het gedeelte elektriciteitsverbruik door de deelsector ‘groenvoorziening’ daarom eerst in
mindering gebracht van het totale elektriciteitsverbruik van de landbouwsector, alvorens dit totaal
(exclusief groenvoorziening) wordt herverdeeld over de andere landbouwdeelsectoren (zie vorige
paragrafen die de methodologie van 2007-2012 beschrijven). Voor gegevensjaren 1990,1994-2006
70
HOOFDSTUK 6 Residentieel en gelijkgestelde sectoren
werd een herverdeling van het elektriciteitsverbruik over de deelsectoren uitgevoerd door het
elektriciteitsverbruik van de glastuinbouwsector evenredig te verminderen.
In november 2013 genereerde VMM nieuwe resultaten met het OFFREM-model voor de
gegevensjaren tot en met 2012. Deze werden mee opgenomen in de cijfers voor dit rapport.
6.3.4.
RESULTATEN ENERGIEVERBRUIK TOTALE SECTOR
Het energieverbruik per deelsector in de Vlaamse land- en tuinbouw, zeevisserij en bosbouwsector
in 2012 wordt in volgende tabel weergegeven.
TJ
kolen
Akkerbouw
propaan/
butaan /
LPG
benzine
lichte
stookolie
3
1
7
3
0
0
2
0
614
230
253
295
12
1
1
0
1
5
1
0
0
0
0
1
145
2
0
Groenten in open lucht
Fruit totaal
Groenten onder glas
Sierteelt glas
Melkvee
108
63
0
Vleesvee
Varkensteelt
Overige
landbouwbedrijven
overige tuinbouwbedrijven
aardgas (1)
biomassa
elektriciteit
475
0
190
5
0
0
13.478
360
-35
252
394
-4.535
320
948
470
1.590
3.050
115
856
99
261
743
496
167
-11
529
-106
945
1.233
4
504
88
87
3
97
1.935
7
3
10.219
6
zeevisserij
Bosbouw
0
Groenvoorziening
Totaal landbouw
waarvan zelfproductie
329
25
zware
stookolie
15
65
393
77
14.497
14.453
warmte
TOTAAL
18
1.062
483
656
9.917
(2)
(1)
1.442
1.739
1.109
3.064
4.518
107
2.600
2.297
0
-1.227
927
18
1.935
94
6
26.951
16.756
Tabel 23: Energieverbruik van de landbouw, tuinbouw, zeevisserij, bosbouw en groenvoorziening in
Vlaanderen in 2012 (inclusief aangekochte warmte)
Opmerkingen:
(1)
(2)
Het totale elektriciteits- en aardgasverbruik voor de sector komt van de verplichte rapportering door de netbeheerders voor
elektriciteit en aardgas [24]
Aangekochte warmte (afkomstig van WKK-installaties in samenwerking met een elektriciteiteitsproducent) door
landbouwbedrijven
Het energieverbruik voor de totale sector bedroeg in 2012 26,9 PJ (exclusief aangekochte warmte).
Om de evolutie voor de periode 1990-2012 te kunnen weergeven, wordt voor de jaren 1990-2006
gebruik gemaakt van de oude methode voor het energieverbruik van de land- en tuinbouwsector
(beschreven in de rapporten van de energiebalans tot en met 2006), weliswaar aangevuld met
cijfers over bosbouw en groenvoorziening. Voor 2007-2012 wordt gebruik gemaakt van de nieuwe
methodologie. De deelsectoren worden op elkaar afgestemd zoals aangegeven in paragraaf 6.3.1
(update indeling in 2012). De evolutie geeft een daling van het energieverbruik weer met 24,8% in
2012 ten opzichte van 1990. Ten opzichte van 2005 daalt het verbruik met 17,8%. De evolutie per
deelsector wordt in volgende tabel weergegeven.
71
HOOFDSTUK 6 Residentieel en gelijkgestelde sectoren
akkerbouw
en intensieve
veeteelt
graasdierhouderij
glastuinbouw
groenten en
fruit in open
lucht
Zeevisserij
bosbouw
groenvoorziening
totaal
1990
6.007
1.620
23.881
1.346
2.873
105
7
35.838
1994
6.679
1.804
26.678
1.128
2.533
96
7
38.925
1995
7.190
1.600
24.557
1.066
2.362
96
7
36.878
1996
7.321
1.621
25.352
1.067
2.452
96
7
37.916
1997
7.459
1.639
24.041
1.083
2.435
96
7
36.759
1998
7.573
1.670
23.814
1.114
2.198
96
7
36.473
1999
7.527
1.680
21.491
1.328
2.262
96
7
34.390
2000
7.319
1.677
20.060
1.302
2.236
96
7
32.697
2001
7.322
1.339
20.060
1.338
2.239
96
6
32.400
2002
7.112
1.302
20.116
1.295
2.365
95
6
32.293
2003
6.828
1.283
20.316
1.272
2.560
95
6
32.361
2004
6.694
1.267
21.056
1.238
2.699
95
6
33.055
2005
6.627
1.254
21.026
1.206
2.537
95
6
32.752
2006
6.542
1.239
19.817
1.162
2.382
95
6
31.243
2007*
7.175
1.848
13.710
2.821
2.220
95
6
27.876
2008*
7.088
1.990
11.837
2.520
1.947
95
6
25.485
2009*
7.792
2.242
13.107
2.611
2.083
94
6
27.934
2010*
8.092
2.223
15.825
2.456
2.131
94
6
30.827
2011*
8.556
2.481
11.032
1.984
2.001
94
6
26.154
2012*
8.643
2.847
11.341
2.066
1.935
94
6
26.933
TJ
Tabel 24: Evolutie van het energieverbruik in de landbouw, tuinbouw, zeevisserij, bosbouw en
groenvoorziening in Vlaanderen per deelsector (exclusief aangekochte warmte)
Opmerkingen:
1990-2006: kengetallenmethode gebruikt voor de gegevensjaren 1990-2006 [2-15]
2007-2012*: nieuwe methode op basis van data uit het Landbouw Monitoringsnetwerk (LMN)
De daling ten opzichte van 2006 moet wel geduid worden: vanaf 2007 wordt de nieuwe
methodologie gebruikt. De sprong geeft dus vooral de verandering van methodologie weer. In
realiteit zal de daling veel geleidelijker zijn verlopen.
In de evolutie van het totale energieverbruik van de verschillende deelsectoren is er weinig variatie
in de periode 1990, 1994-2006 waar te nemen. Elke sector blijft in deze periode ongeveer hetzelfde
aandeel behouden in het energieverbruik van de globale sector. Glastuinbouw loopt daarbij op kop
met een gemiddeld aandeel van 64% in het totale energieverbruik van de landbouw (in de periode
1990, 1994-2006). Dit is dan ook de meest energie-intensieve deelsector waarbij het
energieverbruik voor verwarming van serres de belangrijkste rol speelt. Vanaf het gegevensjaar
2007 is er wel een verschuiving waar te nemen van het verbruik van de verschillende deelsectoren
(samenvallend met de verandering van methodologie). De grootste verandering doet zich voor bij
de deelsector glastuinbouw. Het verbruik in 2007 vermindert er sterk ten opzichte van de
voorgaande jaren en het aandeel van de sector daalt daardoor naar 49% in het totale
energieverbruik. Dit resultaat is geen onverwacht resultaat. Bij de bespreking van de evolutie van
de energiedragers wordt dit uitgebreid besproken. De bijkomende sterke daling van het
energieverbruik van de glastuinbouw van 2010 naar 2011 kan door 2 factoren verklaard worden:
72
HOOFDSTUK 6 Residentieel en gelijkgestelde sectoren
1) 2011 was een relatief zacht jaar betreffende buitenklimaat
2) De gegevensbron voor de extrapolatie naar het totaal aantal bedrijven in Vlaanderen
wijzigde qua methodologie (zie bovenstaande tekstbox)
Het verbruik van de akkerbouw en veeteelt neemt in 2007-2012 een groter aandeel in dan
voorheen: bijna 29% in plaats van 20%. Ook het energieverbruik van de graasdierhouderij is in de
periode 2007-2012 met een aandeel van 8% belangrijker geworden dan de periode voordien (4,3%
voor 1990, 1994-2006).
Een opvallende trend doet zich voor in de evolutie van de aangewende energiedragers. De
omschakeling van petroleumproducten naar meer aardgas is duidelijk waar te nemen in volgende
figuur.
40.000
3.000
35.000
2.500
30.000
25.000
TJ
2.000
20.000
1.500
15.000
10.000
1.000
5.000
500
0
-5.000
1990
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
biomassa
2005
2006
5
71
2007* 2008* 2009* 2010* 2011* 2012*
800
1.226
2.601
3.330
2.362
petroleumproducten
28.800
31.305 29.474 30.078 28.634 28.768 27.139 22.855 22.556 22.457 22.442 22.394 22.152 21.881 17.688 14.310 14.174 14.333 11.330 10.734
steenkool
2.242
1.163
931
970
928
612
441
816
816
816
816
816
816
816
1.623
1.734
aardgas
1.201
2.572
2.551
2.949
3.254
3.088
2.879
5.177
5.177
5.177
5.177
6.741
6.568
5.925
5.456
6.667
3.922
3.919
3.942
4.004
3.931
3.848
3.851
3.843
3.926
3.104
3.211
2.550
2.311
1.548
984
505
219
329
9.320 12.957 13.122 14.497
elektriciteit
3.595
3.885
totaal
35.838
38.925 36.878 37.916 36.759 36.473 34.390 32.697 32.400 32.293 32.361 33.055 32.752 31.243 27.876 25.485 27.934 30.827 26.154 26.933
graaddagen °d(15/15) 1.722
1.786
1.922
2.383
1.900
1.906
1.791
1.714
1.929
1.683
1.920
1.894
1.829
1.795
1.578
1.831
0
2.600
854
1.825
-298
2.308
-879
1.538
-1.227
1.919
Figuur 39: Evolutie van het energieverbruik in de landbouw, tuinbouw, zeevisserij, bosbouw en
groenvoorziening in Vlaanderen per energiedrager (exclusief aangekochte warmte) en evolutie van
de graaddagen (rechter Y-as) Opmerking: 2007* - 2012*: nieuwe methode op basis van data uit het Landbouw
Monitoringsnetwerk (LMN)
Figuur 39 toont duidelijk dat het verbruik van petroleumproducten in de periode 2000-2006 weinig
variatie vertoont. Zoals aangegeven is de glastuinbouw energetisch de belangrijkste deelsector.
Voor deze deelsector werden sinds 2000 echter geen updates meer gedaan van de
energieverbruiken (wel voor aardgas en elektriciteit) waardoor de petroleumproducten voor deze
deelsector kunstmatig constant werden gehouden. Terwijl het aardgas- en elektriciteitsverbruik
wel werden aangepast bij het beschikbaar komen van de officieel gerapporteerde afnames van het
aardgas- en elektriciteitsnet (rapportering door de netbeheerders). Hierdoor ontstond er een
inconsistentie in de tijdsreeks. De Vlaamse overheid heeft net in de glastuinbouwsector de
overschakeling naar aardgas zeer sterk gepromoot. Dit kunnen we ook waarnemen in de evolutie
73
HOOFDSTUK 6 Residentieel en gelijkgestelde sectoren
van de afnamecijfers van de netbeheerders, maar de daling van petroleumproducten die daar
vermoedelijk mee gepaard gaat, konden we tot in 2006 niet waarnemen in de periode 2000-2006
wegens het niet beschikbaar zijn van recente gegevens. Daar komt vanaf gegevensjaar 2007
verandering in en dit uit zich in de zeer sterke daling van het verbruik van 2006 naar 2007 toe.
Ingezoomd op de verschillende petroleumproducten betekent dit vooral een daling van zware
stookolie. Dit verschil is niet zo verwonderlijk. Het verbruik van zware stookolie in 2006 was nog
steeds het cijfer van het gegevensjaar 2000 en werd volledig toegekend aan de
glastuinbouwsector. Ook 22% van de lichte stookolie uit de oude methode was afkomstig van de
glastuinbouw en gelijkgesteld aan het verbruik daarvan in 2000. Het overige gedeelte van de gasen dieselolie (78%) werd wel jaarlijks geupdate aan de hand van de jaarlijks variabele parameters
(land- en tuinbouwtelling/melkproductie/…) maar gekoppeld aan energiekengetallen die in 1996
bepaald werden (Hens H., 1996). De nieuwe cijfers vanaf 2007 lijken op deze manier meer
realistisch te zijn.
Steenkool is een “opportuniteitsenergiedrager” en wordt meestal gebruikt als bijverwarming in
serres en stallen als de prijs gunstiger is dan de klassieke energiedragers. Het verbruik zakt in 2009
terug tot op het niveau van 2006. Het aantal bedrijven in LMN met steenkool schommelt tussen
2007-2012 steeds rond een kleine 20 tal, maar het zijn niet steeds dezelfde bedrijven en de
verbruikte hoeveelheid is omwille van de opportuniteit zeer wisselend. Een erg opvallende trend
die niet direct zichtbaar is in de resultaten van Tabel 24 en Figuur 39 is de spectaculaire stijging van
het verbruik door zelfproducenten in de land- en tuinbouwsector. In 2003 worden er voor het
eerst zelfproducenten geregistreerd in deze sector en toen bedroeg het aandeel van het
energieverbruik voor zelfproductie 0,4% ten opzichte van het totale energieverbruik van de
landbouwsector. Dit aandeel is sindsdien gestegen naar een niveau van 10% in tot 57% in 2012.
Volgende figuur geeft de evolutie van het verbruik door zelfproducenten weer in verhouding (2e Yas, rechts) met het totale energieverbruik van de landbouwsector.
[TJ] brandstofinput zelfpr.
landbouw
[TJ] totaal verbruik
landbouwsector
18.000
35.000
16.000
30.000
14.000
25.000
12.000
biomassa
aardgas
10.000
20.000
8.000
15.000
zware stookolie
lichte stookolie
TOTAAL zelfproductie
6.000
10.000
TOTAAL landbouw incl zelfprod (excl aangekochte warmte)
4.000
5.000
2.000
0
0
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Figuur 40: Evolutie van het energieverbruik door zelfproducenten in de landbouwsector (Y-as links)
ten opzichte van het totale energieverbruik in de landbouwsector (excl. aangekochte warmte) (Y-as
rechts), uitgedrukt in TJ
74
HOOFDSTUK 6 Residentieel en gelijkgestelde sectoren
6.3.5.
RESULTATEN ENERGIEVERBRUIK ZEEVISSERIJ
De visserij kan ingedeeld worden in 3 belangrijke categorieën :
Zee- en kustvisserij
Binnenvisserij
Kweken van vis- en schaaldieren
Enkel zee- en kustvisserij worden in dit rapport beschouwd. Wat betreft energieverbruik is deze
groep veruit de belangrijkste. Het energieverbruik in deze sector is sterk afhankelijk van het type
vaartuig (grootte en vermogen) en van de vangmethode.
Een verdere onderverdeling van de zee- en kustvisserij gebeurt aan de hand van de vaartuigen. Het
energieverbruik van de zee- en kustvisserij wordt vervolgens berekend op basis van het
gemiddelde verbruik per type visserij en per eenheid motorvermogen, het gemiddelde vermogen
en het aantal zeedagen [58]. De variabelen (jaarlijks), het aantal zeedagen en het gemiddeld
motorvermogen worden jaarlijks gepubliceerd door de Dienst Zeevisserij van de Afdeling
landbouw- en visserijbeleid van de Administratie land- en tuinbouw van de Vlaamse overheid [92].
In volgende tabel worden de types visserijen, het aantal vaartuigen, het aantal zeedagen, het
gemiddelde vermogen en het berekende energieverbruik voor 2012 weergegeven.
aantal vaartuigen
zeedagen
kW
TJ
borden
24
1.346
603
148
garnaal
32
2.283
223
99
boomkor
82
10.125
792
1.579
kreeften
Andere en passief
totaal
5
685
221
29
12
894
492
80
81 (1)
15.333
1.935
Tabel 25: Energieverbruik per visserijtype in Vlaanderen in 2012 [58,92]
Opmerking:
(1)
Daar een vaartuig, naargelang het seizoen, soms op een andere visserij kan overschakelen, komt dit vaartuig bij meerdere
visserijtypes voor. De som van het aantal vaartuigen per visserijtype komt daardoor niet overeen met het totaal aantal
vaartuigen.
Het aandeel van het energieverbruik van de Vlaamse zeevisserij in de totale sector in Vlaanderen
bedraagt 7,2% (in 2012). Ten opzichte van 1990 is het verbruik in de sector met 33% gedaald. De
daling van het verbruik (t.o.v. 1990) is vooral te wijten aan de daling van het totale aantal
zeedagen. Het gemiddeld vermogen van de vaartuigen is voor alle types groter geworden of
ongeveer constant gebleven in deze tijdsreeks.
6.3.6.
RESULTATEN ENERGIEVERBRUIK BOSBOUW EN GROENVOORZIENING
Tabel 26 geeft een overzicht van de resultaten van het OFFREM-model [53] voor de sectoren
bosbouw en groenvoorziening.
75
HOOFDSTUK 6 Residentieel en gelijkgestelde sectoren
De sectoren bosbouw en groenvoorziening in de energiebalans omvatten enkel verbruiken te
wijten aan het off-road gebruik van mobiele machines.
TJ
bosbouw
benzine
diesel
groenvoorziening
LPG
benzine
diesel
elektriciteit
1990
97,8
7,6
0,002
3,1
3,7
0,050
1994
88,9
7,2
0,002
3,03
3,57
0,050
1995
88,9
7,2
0,002
3,03
3,56
0,050
1996
88,9
7,2
0,002
3,03
3,55
0,050
1997
88,9
7,2
0,002
3,02
3,54
0,050
1998
88,9
7,2
0,002
3,02
3,54
0,050
1999
88,9
7,2
0,002
3,02
3,54
0,050
2000
88,9
7,2
0,002
3,02
3,54
0,050
2001
88,6
7,0
0,002
3,02
3,43
0,050
2002
88,6
6,8
0,002
3,02
3,42
0,050
2003
88,6
6,8
0,002
3,01
3,42
0,050
2004
88,6
6,8
0,002
3,01
3,42
0,050
2005
88,6
6,8
0,002
3,01
3,41
0,050
2006
88,6
6,8
0,002
3,01
3,41
0,050
2007
88,6
6,8
0,002
2,99
3,41
0,050
2008
88,6
6,8
0,002
2,99
3,41
0,050
2009
86,9
6,8
0,002
2,97
3,41
0,050
2010
86,9
6,8
0,002
2,97
3,41
0,050
2011
86,9
6,8
0,002
2,97
3,41
0,050
2012
86,8
6,8
0,002
2,97
3,41
0,050
Tabel 26: Evolutie van het energieverbruik van off-road gebruik van mobiele machines in de
bosbouw- en groenvoorzieningssector (1990-2012) [53]
In november 2013 genereerde VMM nieuwe resultaten met het OFFREM-model voor de
gegevensjaren tot en met 2012. Deze werden mee opgenomen in de cijfers voor dit rapport.
6.3.7.
RESULTATEN ENERGIEVERBRUIK OFF-ROAD GEBRUIK VAN MACHINES EN VOERTUIGEN IN DE
LANDBOUWSECTOR
Zoals in de rapporten van de energiebalans van 2007 en 2008 werd aangegeven, was het niet
mogelijk om de energieverbruiken uit het OFFREM-model ten gevolge van het off-road gebruik van
mobiele machines in de landbouwsector (excl bosbouw en groenvoorziening) op deelsectorniveau
te gebruiken in combinatie met de totale energieverbruiken van de landbouwsector (exclusief
bosbouw en groenvoorziening). Het totale off-road energieverbruik voor landbouw uit het
OFFREM-model lag gemiddeld (1990-2009) op 15% van het totale energieverbruik van de
landbouwsector (excl aangekochte warmte). Echter op deelsectorniveau en op niveau van de
individuele energiedragers liggen de energieverbruiken uit het OFFREM-model in sommige gevallen
(gas- en dieselolie, graasdierhouderij) hoger dan het totale energieverbruik van die deelsector.
76
HOOFDSTUK 6 Residentieel en gelijkgestelde sectoren
Voor VMM is het (in kader van internationale emissierapporteringen) noodzakelijk om zowel
energieverbruiken en emissies voor mobiele bronnen, als voor stationaire bronnen te kunnen
onderscheiden in het totale verbruik en de totale emissies. Het totale energieverbruik haalt VMM
uit de energiebalans Vlaanderen. Hiervan zouden de mobiele bronnen moeten afgesplitst kunnen
worden (per deelsector). Op de resterende fractie kunnen vervolgens stationaire emissiefactoren
toegepast worden (zoals de huidige methode VMM). Voor de mobiele (off-road) emissies zouden
de emissies van OFFREM kunnen overgenomen worden. Dit kan echter enkel als de off-road
verbruiken, de totale verbruiken niet overstijgen.
In juni 2013 rapporteerden ILVO en VITO over de verdere verfijning van het OFFREM-model voor
de landbouwsector (studie in opdracht van LNE [93]). De verfijningen op zich brachten geen
oplossing voor de overschrijding van het totale energieverbruik (gas- en dieselolie) van de
deelsector ‘graasdierhouderij’. Een verschuiving van de teelten ‘braakland’ en ‘permanente
weiden en grasland’ van de deelsector ‘graasdierhouderij’ naar de deelsector ‘akkerbouw’ zorgt
wel voor een betere afstemming tussen de OFFREM-II output en energiebalans (vanaf gegevensjaar
2007). Voor de periode 1990-2006 werd het resultaat van OFFREM-II afgetopt op het totaal van de
energiebalans. Hiervoor werd een bijkomende correctiefactor voorzien in de landbouwmodule
van OFFREM-II.
Gedetailleerde analyses, gedurende het bovenvermelde project, op basis van de
steekproefgegevens van het landbouwmonitoringsnetwerk leerde dat de resterende verschillen
tussen OFFREM II en de Vlaamse energiebalans voornamelijk te wijten zijn aan (1) de manier van
opschalen naar Vlaanderen in zijn geheel en (2) de methode die gebruikt wordt om het
energieverbruik per deelsector te schatten. Verder toonde analyse ook aan dat de berekende
verbruiken in OFFREM II globaal lager liggen dan de gerapporteerde (als off-road geïnterpreteerde )
gegevens binnen het LMN van AMS, namelijk: de som van de gerapporteerd lichte
stookolieverbruiken (categorie: machines) en de ingeschatte verbruiken uit loonwerk. Een
mogelijke herziening van de inschatting van de verbruiken uit loonwerk zullen voor de opmaak van
een volgende energiebalans verder bekeken worden.
In afwachting van het gebruik van de resultaten door de opdrachtgever (LNE), passen we de
energiebalans in een volgende rapportering aan.
77
HOOFDSTUK 7 Transport
HOOFDSTUK 7. TRANSPORT
In de energieverbruiken voor de transportsector worden enkel de verbruiken van de eigenlijke
vervoersactiviteiten opgenomen. Verbruiken van de kantoren, opslagruimtes, e.d. van
transportbedrijven worden ondergebracht onder de tertiaire sector (kantoren en administraties).
Ook het verbruik van voertuigen die niet op de openbare weg gebeuren (off-road) zoals vervoer,
activiteiten van heftrucks, kranen, tractoren, gevechtsvoertuigen, tanks op bedrijfsterreinen of
werven, bossen, parken, landbouwgebied worden niet onder de transportsector gerapporteerd
maar wel bij de sectoren (industrie, bouw, tertiaire sectoren) waar de activiteiten plaatsvinden.
Per transportmodus wordt een andere methodologie gehanteerd voor de inschatting van het
energieverbruik. De gevolgde methodologie wordt per modus toegelicht in onderstaande
tekstdelen. Een overzicht van de energieverbruiken per transportmodus wordt weergegeven in
volgende tabel en figuur.
[PJ]
1990
%
1994
%
1995
%
1996
%
1997
%
1998
%
1999
%
2000
%
2001
%
2002
%
2003
%
2004
%
2005
%
2006
%
2007
%
2008
%
78
wegvervoer
spoorvervoer
lucht
-vaart
scheep
-vaart
pijpleidingen
totaal
[% tov 1990]
147,2
93,5
158,0
93,9
159,3
94,0
161,2
94,0
164,3
94,5
169,5
94,7
183,7
94,6
175,8
94,0
177,0
94,2
179,6
94,3
180,1
94,2
183,3
94,2
184,6
94,3
188,0
94,2
192,1
94,3
185,6
94,0
3,5
2,2
3,3
2,0
3,2
1,9
3,2
1,9
3,3
1,9
3,5
2,0
3,9
2,0
4,0
2,1
3,9
2,1
3,6
1,9
3,5
1,8
3,6
1,9
3,7
1,9
4,0
2,0
4,1
2,0
4,1
2,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,0
0,1
0,0
0,1
0,0
0,1
0,0
0,1
0,0
0,1
0,0
0,1
0,0
0,1
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
4,0
2,6
4,0
2,4
4,1
2,4
4,2
2,5
4,3
2,5
4,4
2,4
4,5
2,3
4,9
2,6
5,0
2,7
5,1
2,7
5,2
2,7
5,4
2,8
5,3
2,7
5,2
2,6
5,6
2,7
5,6
2,8
2,6
1,7
2,7
1,6
2,8
1,6
2,8
1,6
2,0
1,1
1,6
0,9
2,0
1,0
2,3
1,2
1,9
1,0
2,1
1,1
2,3
1,2
2,3
1,2
2,1
1,1
2,4
1,2
2,0
1,0
2,1
1,1
157,5
100,0
168,2
106,8
169,5
107,6
171,6
108,9
173,8
110,4
179,0
113,7
194,2
123,3
187,1
118,8
187,9
119,3
190,5
121,0
191,2
121,4
194,7
123,6
195,7
124,2
199,6
126,7
203,7
129,3
197,5
125,4
HOOFDSTUK 7 Transport
2009
%
2010
%
2011
%
2012
%
182,9
93,9
185,3
93,7
185,7
93,9
187,8
94,6
3,6
1,8
3,6
1,8
3,5
1,8
3,3
1,7
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
4,7
2,4
5,5
2,8
5,7
2,9
5,6
2,8
3,4
1,8
3,2
1,6
2,9
1,5
2,0
1,0
194,7
123,6
197,7
125,5
197,8
125,6
198,7
126,1
Tabel 27: Evolutie van het energieverbruik in de transportsector in Vlaanderen (1990-1994-2012) [220]
250
200
150
PJ
100
50
0
1990
1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
pijpleidingen
2,6
2,7
2,8
2,8
2,0
1,6
2,0
2,3
1,9
2,1
2,3
2,3
2,1
2,4
2,0
2,1
3,4
3,2
2,9
2,0
scheepvaart
4,0
4,0
4,1
4,2
4,3
4,4
4,5
4,9
5,0
5,1
5,2
5,4
5,3
5,2
5,6
5,6
4,7
5,5
5,7
5,6
luchtvaart
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
spoorvervoer
3,5
3,3
3,2
3,2
3,3
3,5
3,9
4,0
3,9
3,6
3,5
3,6
3,7
4,0
4,1
4,1
3,6
3,6
3,5
3,3
wegvervoer
147,2
158,0 159,3 161,2 164,3 169,5 175,9 175,8 177,0 179,6 180,1 183,3 184,6 188,0 192,1 185,6 182,9 185,3 185,7 187,7
totaal
157,5
168,2 169,5 171,6 173,8 179,0 186,4 187,1 187,9 190,5 191,2 194,7 195,7 199,6 203,7 197,5 194,7 197,7 197,8 198,7
Figuur 41: Evolutie van het energieverbruik in de transportsector in Vlaanderen (1990; 1994-2012)
[2-20]
Het energieverbruik in de transportsector wordt voor meer dan 90% bepaald door het wegvervoer.
De andere transportmodi spelen op energetisch vlak een kleinere rol. Dit neemt niet weg dat er
binnen de verschillende transportsectoren energetische evoluties zijn waar te nemen. Deze
evoluties worden verduidelijkt voor achtereenvolgens

wegvervoer

spoorvervoer (trein, tram en trolleybus),

luchtvaart (militair en burgerlijk, internationale bunkers),

scheepvaart (toegekend aan Vlaanderen en aan de internationale bunkers) en

transport doorheen pijpleidingen.
79
HOOFDSTUK 7 Transport
Het energieverbruik van de transportsector per energiedrager wordt weergegeven in volgende
figuur. Ten opzichte van 1990 is het energieverbruik van de transportsector gestegen met 26,1%,
waarbij vooral een sterke stijging van het dieselverbruik wordt vastgesteld: +73%. Het
benzineverbruik is in diezelfde periode daarentegen met 55,5% gedaald. Het aandeel gas- en
dieselolie lijkt zich de laatste jaren wat te stabiliseren en bedraagt in 2012 80% (in 1990: 58%).
Er wordt sinds 2007 biodiesel in bijgemengde vorm op Belgisch grondgebied verstrekt. In de
energiebalans van 2007 werd dus voor het eerst een verbruik van biodiesel gerapporteerd. Bioethanol werd vanaf 2008 ook in een beperkt aantal tankstations beschikbaar gesteld. De
ingevoerde diesel bevat echter ook biodiesel, maar werd (tot nu toe) niet mee in rekening
gebracht.
250
200
150
PJ
100
50
0
1990
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
biomassa
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2,0
2,2
5,6
7,8
7,2
8,6
elektriciteit
1,9
1,9
1,9
2,0
2,1
2,4
2,8
2,8
2,9
2,7
2,7
2,7
2,8
2,8
2,8
3,0
2,8
2,8
2,7
2,6
aardgas
2,6
2,7
2,8
2,8
2,0
1,6
2,0
2,3
1,9
2,1
2,3
2,3
2,1
2,4
1,9
2,0
3,3
3,1
2,8
1,9
gas- en dieselolie 91,4
105,0 108,1 111,7 116,2 122,8 131,0 133,9 137,1 141,1 143,1 148,7 150,2 157,0 162,2 158,7 153,2 156,0 158,0 158,1
benzine
59,1
56,4
54,8
53,2
51,8
50,4
48,6
45,7
43,3
41,6
40,5
38,4
38,3
35,3
32,9
29,9
28,2
26,7
26,1
26,3
LPG
2,4
1,9
1,8
1,7
1,6
1,8
1,9
2,2
2,6
2,8
2,6
2,4
2,1
2,0
1,7
1,5
1,4
1,2
1,1
1,0
totaal
157,5
168,2 169,5 171,6 173,8 179,0 186,4 187,1 187,9 190,5 191,2 194,7 195,7 199,6 203,7 197,5 194,7 197,7 197,8 198,7
Figuur 42: Evolutie van het energieverbruik in de transportsector per type energiedrager in
Vlaanderen (1990; 1994-2012) [2-20]
7.1.
WEGVERVOER
1.1.1
Methodologie
Voor het wegverkeer werd in januari 2014 de hele tijdsreeks voor wegtransport herrekend door
VMM met Copert 4 versie, 10.0. Omwille van een harmonisering tussen de gewesten van de
gebruikte transportmodellen, werd er in Vlaanderen dus omgeschakeld van MIMOSA naar Copert.
Deze harmonisering houdt in:
-
-
80
Voertuigenpark: actualisatie en herwerking van de data van de DIV (Dienst voor Inschrijving
van Voertuigen) waarbij minder aannames werden gemaakt dan bij de berekening in de
voorbije jaren;
Voertuigkilometers: voorheen werden voor de Vlaamse berekeningen met MIMOSA data
van het Vlaams Verkeerscentrum als bron genomen. Omwille van de harmonisatie tussen
HOOFDSTUK 7 Transport
-
de gewesten wordt voortaan gewerkt met de voertuigkilometers per gewest van de FOD
Mobiliteit;
Een aantal specifieke aannames in de gewesten (bv. verbrandingswaardes) werden
vervangen door algemenere, gelijke aannames in de 3 gewesten.
Het elektriciteitsverbruik voor wegtransport werd gelijkgesteld aan het cijfer 2010 uit de laatste
berekeningen met MIMOSA omdat er in Copert geen data voorhanden zijn. Voor benzine, diesel,
LPG en CNG werden de data uit Copert overgenomen in de Vlaamse energiebalans, met voor diesel
en benzine een correctie voor het aandeel biobrandstoffen. De percentages biobrandstoffen
(gewichts %) werden bepaald door IRCEL en worden door alle gewesten verder gebruikt en staan
ter informatie in de volgende tabel weergegeven.
gewichts % biobrandstoffen
biodiesel
2007
2008
2009
2010
2011
2012
1,47
1,42
3,45
4,79
4,44
5,29
1,35
5,28
6,55
5,83
6,62
bio-ethanol
Tabel 28: Massa % biobrandstoffen (bron: IRCEL)
In de volgende tabel staan nog ter informatie de hoeveelheden onder quotum geproduceerde
hoeveelheden biobrandstoffen in België.
3
overzicht geproduceerde hoeveelheden in België onder quotum (m )
biodiesel
2007
2008
2009
2010
2011
2012
107.592
115.300
280.708
401.750
367.863
407.059
24.100
74.917
108.933
105.967
107.260
bio-ethanol
Tabel 29: Overzicht hoeveelheden biobrandstoffen onder quotum geproduceerd in België
In de Vlaamse energiebalans zijn dan uiteindelijk volgende hoeveelheden biobrandstoffen
opgenomen (berekend op basis van de data benzine en diesel uit de Copert berekeningen en de
gewichts% van IRCEL).
verbruik in Vlaamse energiebalans (PJ)
biodiesel
bio-ethanol
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2,0
1,9
4,6
6,6
6,1
7,4
0,3
1,0
1,2
1,1
1,2
Tabel 30: Overzicht van de hoeveelheden biobrandstoffen verbruikt in Vlaanderen
81
HOOFDSTUK 7 Transport
7.1.1.
RESULTATEN ENERGIEVERBRUIK
Enkele statistieken relevant voor het energieverbruik van wegverkeer zijn het voertuigenpark en de
afgelegde voertuigkilometers. In volgende tabellen worden cijfers omtrent deze parameters
weergegeven.
Vlaanderen
personenwagens
autobussen en -cars
vrachtwagens en trekkers
landbouwtractoren
andere
moto's
totaal
evolutie
1990
2012
%
2.254.705
7.429
227.022
87.719
24.242
65.245
2.658.534
3.248.035
9.121
481.589
106.232
38.796
251.171
4.134.944
+44,1
+22,8
+112,1
+21,1
+60,0
+285,
+55,5
Tabel 31: Het motorvoertuigenpark volgens voertuigtype in Vlaanderen in 1990 en 2012 [113]
Het voertuigenpark is in 2012 in Vlaanderen meer dan 55% groter ten opzichte van 1990. De
grootste procentuele toename is waar te nemen bij het aantal moto’s, de grootste absolute
toename bij de personenwagens.
Het energieverbruik in de sector wegvervoer is in 2012 met 26,1% gestegen ten opzichte van 1990
en met 0,4% ten opzichte van 2011. Het wegvervoer heeft ook een aanzienlijke bijdrage in het
totale bruto binnenlandse energieverbruik (in 2012: 12%). Volgende figuur geeft een overzicht van
het energieverbruik door wegvervoer in Vlaanderen van 1990 tot en met 2012.
160.000
140.000
120.000
100.000
80.000
[TJ]
60.000
40.000
20.000
0
1990
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
benzine
58.993
56.334
54.725
53.142
51.726
50.314
48.512
45.586
43.183
41.538
40.394
38.326
38.309
35.300
32.864
29.876
28.190
26.709
26.025
26.292
diesel
85.836
99.713 102.758 106.383 110.924 117.442 125.478 127.975 131.177 135.245 137.145 142.648 144.117 150.788 155.460 152.015 147.674 149.556 151.390 151.782
LPG
2.359
1.945
1.831
1.716
1.601
1.768
1.868
2.232
2.639
2.828
2.594
2.361
2.125
1.952
1.747
1.524
1.365
1.216
1.062
969
CNG
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,15
2,15
3,76
5,84
7,65
11,58
elektriciteit
0,00
0,04
0,06
0,04
0,04
0,95
0,91
0,90
0,87
0,78
0,56
0,04
0,04
0,01
0,01
0,01
0,02
0,15
0,27
0,27
biodiesel
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
2.020
1.911
4.613
6.575
6.139
7.413
269
1.034
1.232
1.060
1.226
bio-ethanol
TOTAAL
147.188 157.992 159.314 161.240 164.251 169.525 175.859 175.794 177.000 179.611 180.134 183.335 184.550 188.040 192.090 185.597 182.880 185.293 185.684 187.693
Figuur 43: Evolutie van het energieverbruik van het wegvervoer in Vlaanderen per energiedrager
(1990, 1994-2012) [94, 95]
Het aandeel van de verschillende energiedragers voor wegtransport is in de loop der jaren wel
aanzienlijk gewijzigd. Daar waar in 1990 nog 40% van het verbruik van het wegverkeer bestond uit
benzine, is dit aandeel in 2012 weggezakt tot 14%. Het dieselverbruik is dan weer enorm gestegen
van 58% in 1990 naar 81% in 2012. Het aandeel LPG schommelt in heel deze periode ongeveer
rond de waarde van 1% en het aandeel van aardgas en elektriciteit is te verwaarlozen ten opzichte
van alle andere brandstoffen. Vanaf het gegevensjaar 2007 werd ook biodiesel op de Belgische
markt gebracht, vanaf 2008 ook bio-ethanol. Het aandeel biobrandstoffen ten opzichte van de
82
HOOFDSTUK 7 Transport
totale hoeveelheid transportbrandstoffen voor wegvervoer in Vlaanderen bedraagt voor 2012 4,6%
(joule basis).
7.2.
SPOORVERVOER
Sinds 1 januari 2007 is het goederenvervoer volledig geliberaliseerd [96]. Het principe is dat het
openbare Belgische spoorwegnet is opengesteld voor andere treinondernemingen. In de eerste
plaats is dit gebeurd voor het goederenvervoer en in een later stadium (het Europees Parlement
heeft uitstel gegeven tot 2023) komt ook het reizigersvervoer aan bod. Tot nog toe is het aantal
bedrijven dat spoorvervoer aanbiedt beperkt in Vlaanderen. Momenteel beschikken 7
ondernemingen over een vergunning van spoorwegonderneming (maart 2014) [97]. Hun aandeel
in het goederenvervoer is tot nog toe echter nog beperkt. In de toekomst zal het aandeel van nietNMBS voertuigen op het spoornet omwille van de liberalisering wel gaan toenemen.
Het tramverkeer in Vlaanderen wordt door de Lijn georganiseerd en in een klein deel van VlaamsBrabant door de MIVB. Het trolleybusverkeer is sinds juni 2009 volledig verdwenen in Vlaanderen.
De resterende 2 trolleybussen die in Gent nog actief waren tot dan, zijn naar het museum
overgebracht.
7.2.1.
METHODOLOGIE
Sinds de elektriciteits- en aardgasnetbeheerders vanaf 1 mei 2003, respectievelijk 1 mei 2005
verplicht zijn om gegevens aan te leveren over de elektriciteits- en aardgasverbruiken van de
afnemers op hun net, wordt van deze gegevens ook gebruik gemaakt voor het spoorvervoer.
Concreet betekent dit dat, waar mogelijk, het elektriciteitsverbruik voor spoorvervoer (trein, tram
en trolleybus) in de energiebalans gebaseerd is op de gegevens van de netbeheerders [24]. Indien
de gegevens van de netbeheerders voor spoorvervoer niet in lijn liggen met de bestaande bottomup gegevens (nl. voor de jaren 2004-2010), worden deze cijfers herrekend op basis van de bottomup gegevens van de NMBS [100], De Lijn [102], de MIVB [103] en Infrabel [98]. Infrabel heeft voor
de eerste maal voor dit rapport elektriciteitsafnames van het treinverkeer in Vlaanderen
aangeleverd voor de periode 2009-2012, dewelke ook voor de ze periode werden overgenomen.
Voor het verbruik van gas- en dieselolie door spoorvervoer wordt gebruik gemaakt van de
resultaten van het EMMOSS-model van VMM [99].
Een beschrijving van de methode wordt per vervoersmodus opgegeven.
Methodologie voor energieverbruik treinvervoer
Het gasolieverbruik van treinvervoer wordt vanaf dit rapport overgenomen van het EMMOSS
model [99]. Voor baanlocomotieven en motorwagens, wordt 1 formule gebruikt:
totaal energieverbruik = bruto tonkilometer x specifiek energieverbruik
In de formule wordt de term bruto tonkilometer in detail opgesplitst per treintype en per
diensttype. Er wordt rekening gehouden met een extra energieverbruik voor rangeeractiviteiten.
De activiteiten van andere operatoren dan de NMBS, worden in het model ingeschat door een
toeslagpercentage voor de extra tonkilometers.
83
HOOFDSTUK 7 Transport
De NMBS publiceert jaarlijks cijfers over het elektriciteitsverbruik van treinen in België. Deze
gegevens zijn beschikbaar voor de totalen van de verschillende vervoersmodi
(goederenvervoer/personenvervoer elektrisch of op diesel aangedreven en motorwagens of
locomotieven) [100,101]. Op basis van de Belgische gegevens voor het elektriciteitsverbruik en de
beschikbare regionale gegevens over de gereden trein- en tonkilometers van het reizigers- en
goederenvervoer in Vlaanderen wordt een inschatting gemaakt van het totale elektriciteitsverbruik
van het treinvervoer in Vlaanderen. Voor 2002, werd het elektriciteitsverbruik in de voorafgaande
jaren (1990, 1994-2001) op basis van cijfers van de NMBS. Vanaf het jaar 2002 worden de gegevens
van de netbeheerders [24] gebruikt voor het totale spoorvervoer. Er gebeurt wel steeds een
controle van het elektriciteitsverbruik dat opgegeven wordt door de netbeheerders met het
verbruik voor treinen, trams en trolleybussen dat kan afgeleid worden uit de NMBS-statistieken en
statistieken van De Lijn en MIVB. Voor de jaren 2004 – 2011 lag het cijfer van elektriciteitsafname
voor ‘vervoer per spoor’ van de netbeheerders laag, en werden deze cijfers aangepast aan de hand
van de bottom-up cijfers van de NMBS (2004 tem 2008), De Lijn en de MIVB en Infrabel (2009 tem
2012).
Methodologie voor energieverbruik tramvervoer
Voor het energieverbruik van het tramvervoer (uitsluitend elektriciteit) in Vlaanderen wordt vanaf
het jaar 2002 gebruik gemaakt van de elektriciteitsverbruiken die door de
elektriciteitsnetbeheerders worden opgegeven voor het totale spoorvervoer (= trein + tram +
trolleybus) [24]. Er kunnen hier aanpassingen nodig zijn (zie reeds hoger).
De beschikbare statistieken van De Lijn en de MIVB worden eveneens voor de bepaling van het
elektriciteitsverbruik van trams in de jaren 1990, 1994-2001 gebruikt. De methodologie wordt hier
kort beschreven.
Er wordt onderscheid gemaakt tussen tramvervoer van De Lijn in Vlaanderen en tramvervoer van
de MIVB in Vlaanderen. De Lijn geeft jaarlijks het aantal gereden kilometers op (per provincie) die
door de trams in Vlaanderen worden gepresteerd [102]. Van sommige jaren werden bijkomend ook
de elektriciteitsverbruiken opgegeven. Voor de jaren dat de elektriciteitsverbruiken beschikbaar
zijn worden deze rechtstreeks aangewend en indien enkel de afgelegde kilometers beschikbaar
zijn, worden deze vermenigvuldigd met het gemiddeld verbruik (kWh/km) van het laatst
beschikbare jaar.
Van de MIVB zijn er geen jaarlijkse gegevens beschikbaar. De berekening gebeurt op basis van het
aantal voertuigkilometers in 1991 [103] en een gemiddeld elektriciteitsverbruik per gereden
voertuigkilometer (2,35 kWh/km). De vermenigvuldiging van deze twee gegevens geeft een ruwe
inschatting van het elektriciteitsverbruik (kWh) van de trams van de MIVB op Vlaams grondgebied.
[104]. Aangezien er geen recentere cijfergegevens beschikbaar zijn wordt deze inschatting nog
steeds gehanteerd.
De som van het berekende elektriciteitsverbruik van de trams van de Lijn van de MIVB geven het
totaal elektriciteitsverbruik van trams in Vlaanderen.
Methodologie voor energieverbruik trolleybussen
Vanaf juni 2009 zijn de laatste trolleybussen uit het Vlaamse landschap verdwenen. De methode
die hier wordt beschreven wordt dus gehanteerd voor 1990,1994-2008. Vanaf het jaar 2002 wordt
eveneens gebruik gemaakt van de totale elektriciteitsverbruiken die door de netbeheerders
84
HOOFDSTUK 7 Transport
worden opgegeven voor het totale spoorvervoer (waaronder trolleybussen) [24]. Er kunnen hier
aanpassingen nodig zijn (zie reeds hoger).
De beschikbare statistieken van De Lijn worden ook gebruikt voor de bepaling van het
elektriciteitsverbruik van trolleybussen in de jaren 1990, 1994-2001. De Lijn verstrekte jaarlijks
gegevens over gereden kilometers van de trolleybussen in Vlaanderen. Van sommige jaren werd
het elektriciteitsverbruik van de trolleybussen ook rechtstreeks in kWh opgegeven. Voor de jaren
dat de elektriciteitsverbruiken beschikbaar zijn, worden deze integraal aangewend. Indien enkel de
afgelegde kilometers beschikbaar zijn, worden deze vermenigvuldigd met het gemiddelde verbruik
(kWh/km) van het laatst beschikbare jaar.
7.2.2.
RESULTATEN ENERGIEVERBRUIK
Enkele statistieken over het spoorvervoer in België en Vlaanderen kaderen het geheel van de
energieverbruiken in deze sector. Volgende tabellen geven de evoluties weer van enkele
parameters die gebruikt worden voor de inschatting van de energieverbruiken van het
spoorvervoer. Tabel 35 toont de evolutie van de energieverbruiken van het spoorvervoer in
Vlaanderen.
1990
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
Vlaanderen
treinkm reizigers (miljoen)
Nb
38,3
37,5
37,8
37,5
39,6
42,5
40,8
40,4
40,5
tonkm goederen (miljoen)
nb
3.522
3.243
3.439
3.494
3.710
3.520
3.619
3.315
3.382
België
73,9
77,3
75,8
76,6
75,1
76,2
78,1
77,9
76,3
76,9
reizigerskm (miljoen)
6.539
6.638
6.757
6.788
6.980
7.097
7.354
7.755
8.036
8.260
tonkm goederen (miljoen)
8.354
8.081
7.287
7.244
7.465
7.600
7.392
7.674
7.080
7.297
2012
treinkm reizigers (miljoen)
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Vlaanderen
treinkm reizigers (miljoen)
40,5
41,0
41,0
41,7
42,4
49,2
43,2
*
*
*
tonkm goederen (miljoen)
3484
3531
3941
4058
3692
3652
*
*
*
*
België
77,2
78,2
77,5
78,3
79,6
90,1
80,8
*
*
*
Reizigerskm (miljoen)
8.265
8.676
9.150
9.607
9.932
10.403
10.493
10.609
10.848
10.847
tonkm goederen (miljoen)
7.293
7.691
8.130
8.572
8.149
7.882
5.439
5.729
5.913
5.220
treinkm reizigers (miljoen)
Tabel 32: Evolutie van de bevrachte tonkilometers met wagenladingen en de productieve
treinkilometer reizigers in Vlaanderen en België (enkel NMBS) (1990, 1994-2012) [99,100] Opmerking:
*ontbreekt
[eenheden]
1990
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
elektrische motorstellen
663
573
581
609
638
654
669
669
669
diesellocomotieven
659
601
591
575
570
556
565
538
487
elektrische locomotieven
381
376
376
375
372
383
404
427
427
24
25
30
28
28
32
72
95
andere krachtvoertuigen
(1)
2002
reizigerswagons
1.826
1.741
1.812
1.799
1.681
1.683
1.668
1.589
1.461
goederenwagons
27.345
15.171
13.611
13.660
13.508
13.867
14.314
15.190
15.642
2003
2011
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
elektrische motorstellen
653
652
652
645
644
644
645
637
*
diesellocomotieven
375
385
376
347
328
254
213
229
*
elektrische locomotieven
andere krachtvoertuigen
(1)
reizigerswagons
387
384
383
370
370
399
380
356
*
107
107
107
107
107
106
103
107
*
1.322
1.280
1.280
1.320
1.378
1.452
1.525
*
1.386
2012
85
HOOFDSTUK 7 Transport
14.927
goederenwagons
13.685
12.567
11.003
10.616
9.454
11.612
11.612
*
Tabel 33: Evolutie van het rollend materieel bij de NMBS in België (1990, 1995-2010) [100 en NIS]
Opmerking: (1) motorwagens en HST-stellen; * ontbreekt
(1000 km)
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
726
706
690
704
682
662
471
377
629
591
573
11.117
11.247
11.612
11.447
11.285
11.423
11.409
11.496
11.669
12.861
12.761
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
558
538
182
131
564
428
217
0
0
0
0
14.252
14.681
15.093
15.143
15.699
15.485
16.646
16.512
15.882
15.508
15.711
trolleybussen
trams
trolleybussen
trams
2001
Tabel 34: Evolutie van de afgelegde kilometers van trams en trolleybussen van de Lijn in Vlaanderen
(1991-2012) [102]
[TJ]
treinvervoer
1990
3.420
1994
3.228
1995
3.142
1996
3.104
1997
3.123
1998
3.373
1999
3.796
2000
3.794
diesel
1.667
1.420
1.360
1.211
1.155
1.143
1.141
1.152
998
898
elektriciteit
1.753
1.808
1.782
1.893
1.968
2.230
2.655
2.642
2.724
2.469
106
107
106
107
141
144
141
165
165
189
3.526
3.336
3.248
3.211
3.264
3.517
3.936
3.959
3.887
3.557
2003
3.348
2004
3.426
2005
3.553
2006
3.776
2007
3.896
2008
3.894
2009
3.370
2010
3.426
2011
3.295
2012
3.118
trams en
trolleybussen
TOTAAL
[TJ]
treinvervoer
diesel
elektriciteit
trams en
trolleybussen
TOTAAL
2001
3.722
2002
3.367
891
887
959
1.177
1.320
1.258
969
924
908
825
2.457
2.539
2.593
2.598
2.575
2.636
2.401
2.502
2.387
2.294
185
189
189
200
181
216
214
206
201
205
3.534
3.615
3.741
3.975
4.077
4.110
3.584
3.632
3.496
3.323
Tabel 35: Evolutie van het energieverbruik van het spoorvervoer in Vlaanderen (1990, 1994-2012)
[24, 104, 103, 102, 100] Opmerking: Voor de jaren 2002 en 2003 wordt het totale elektriciteitsverbruik van het
spoorvervoer overgenomen van de gegevens van de elektriciteitsnetbeheerders. Voor 2004 -2012 werden de cijfers van de
netbeheerders gecorrigeerd op basis van de bottom-up gegevens van de NMBS (2004-2008), De Lijn en de MIVB, Infrabel
(2009-2012)
86
HOOFDSTUK 7 Transport
4.500
4.000
3.500
3.000
treinvervoer
diesel
elektriciteit
trams en trolleybussen
TOTAAL
2.500
[TJ]
2.000
1.500
1.000
500
0
1990 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Figuur 44: Evolutie van het energieverbruik van het spoorvervoer in Vlaanderen (1990, 1994-2012)
[24,104, 103, 102, 100,98]
De bovenstaande figuur toont een hoogtepunt van het energieverbruik in de periode 1999 – 2001.
Daarna volgt een daling van het energieverbruik in 2002 en 2003, waarna het energieverbruik terug
stijgt tot 2009. In 2010 was het energieverbruik na de terugval in 2009 opnieuw gestegen. Vanaf
2001 zien we terug een daling. In 2012 is het verbruik van het totale spoorvervoer met 10,8%
gedaald ten opzichte van 2011 en met 11,6% ten opzichte van 1990. Het treinverkeer
vertegenwoordigt het belangrijkste aandeel binnen het spoorvervoer in Vlaanderen en het is
duidelijk dat de beschreven evolutie dan ook hoofdzakelijk deze van het treinverkeer volgt.
7.3.
LUCHTVAART
7.3.1.
METHODOLOGIE
Alle Vlaamse luchthavens verstrekken gegevens over de getankte hoeveelheden vliegtuigbenzine
en kerosine voor burgerluchtvaart [105, 106, 107, 108]. Tot en met 2003 werd door 1 Vlaamse
luchthaven (Zaventem) geen vliegtuigbenzine aangegeven. Tot dan werd deze hoeveelheid
ingeschat aan de hand van het verschil van de opgegeven hoeveelheden in de Belgische
petroleumbalans met deze van de andere Vlaamse en Waalse luchthavens. De brandstofverbruiken
(kerosine en vliegtuigbenzine) voor de militaire luchtvaart in Vlaanderen worden jaarlijks
aangeleverd door het Ministerie van Defensie [109].
Een opsplitsing van het energieverbruik van de luchtvaart in een binnenlands en een buitenlands
verbruik is zeer moeilijk. In de benadering van de Vlaamse energiebalans wordt tot nog toe gesteld
dat alle kerosine in het buitenland wordt verbruikt en alle vliegtuigbenzine binnen Vlaanderen. De
hoeveelheid kerosine van de Vlaamse luchtvaart wordt dus integraal aan de internationale
luchtvaartbunkers toegekend, terwijl het brandstofverbruik van de luchtvaart in Vlaanderen in de
Vlaamse energiebalans overeenstemt met de hoeveelheid getankte vliegtuigbenzine op de
Vlaamse luchthavens. Tijdens de in country review van de UNFCC inzake de broeikasgasinventaris
in België van september 2012, werd deze verdeling in vraag gesteld. VMM heeft naar aanleiding
87
HOOFDSTUK 7 Transport
van deze review nagekeken op basis van data van Belgocontrol berekend wat het aandeel is van
‘binnenlandse’ LTO in Vlaanderen (binnenlands = start en vertrek punt ligt in Vlaanderen). In 1990
bedroeg dit aandeel 0,02%, in 2010 0,9%. Als een voorlopige opdeling van het kerosine verbruik
tussen binnenlands en buitenlands luchtverkeer, werden deze percentages op het totaal kerosine
verbruik. Dit is een overschatting van het binnenlands verbruik, aangezien een binnenlandse vlucht
beduidend korter is en dus minder verbruik vraagt. Omdat deze indeling zeer waarschijnlijk nog
herzien moet worden, werd voor de energiebalans deze aanpassing niet doorgevoerd.
Vanaf 1 oktober 2007 wordt er geen vliegtuigbenzine meer verstrekt op de internationale
luchthaven van Zaventem. Vliegtuigen (het gaat hier om kleine vliegtuigtypes die vooral voor
zakenvluchten en privédoeleinden worden aangewend) die aangedreven zijn op vliegtuigbenzine
moeten dus vanaf deze datum uitwijken naar andere luchthavens.
7.3.2.
RESULTATEN ENERGIEVERBRUIK
In de resultaten moet een duidelijk onderscheid gemaakt worden tussen de luchtvaart die wordt
toegewezen aan de internationale bunkers en de luchtvaart die als Vlaams wordt beschouwd. Door
de kleine oppervlakte van Vlaanderen en het belang van België als doorvoerland kan het als logisch
worden aangenomen dat het aandeel ‘binnenlandse’ luchtvaart maar een zeer klein aandeel
inneemt van het totale luchtverkeer. Een exacte opsplitsing naar de beide posten is echter
onmogelijk te maken op basis van de huidige beschikbare informatie.
In volgende tabel wordt de evolutie van het energieverbruik in Vlaanderen weergegeven, zowel
voor binnenlandse luchtvaart als voor de luchtvaartbunkers.
TJ
1990
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
luchtvaart Vlaanderen
121
91
107
78
64
65
67
83
84
95
burgerluchtvaart
106
72
87
64
49
63
65
81
82
92
14
19
20
14
14
2
2
1
2
3
internationale
luchtvaartbunkers
34.831
35.544
40.624
46.890
50.182
55.669
62.375
62.354
55.200
43.799
burgerluchtvaart
34.831
34.099
39.281
45.138
48.430
54.098
60.598
60.698
53.449
42.082
1.445
1.343
1.752
1.752
1.570
1.777
1.657
1.751
1.717
militaire luchtvaart
militaire luchtvaart
TJ
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
luchtvaart Vlaanderen
84
36
28
28
25
27
29
26
28
22
burgerluchtvaart
82
33
27
28
25
27
29
26
28
22
3
3
0
0,3
internationale
luchtvaartbunkers
46.169
44.821
44.431
45.150
47.689
50.444
44.147
42.517
44.271
42.848
burgerluchtvaart
44.441
43.362
42.988
43.704
46.396
49.085
42.874
41.448
43.168
41.745
1.728
1.459
1.443
1.446
1.293
1.359
1.273
1.069
1.104
1.104
militaire luchtvaart
militaire luchtvaart
Tabel 36: Evolutie van het energieverbruik van de luchtvaart in Vlaanderen en van de Vlaamse
internationale luchtvaartbunkers (1990, 1994-2012) [105, 106, 107, 108, 109, 44] Opmerking: Voor het
jaar 1990 is geen opsplitsing mogelijk in internationale militaire- en burgerluchtvaartbunkers. Vanaf 2007 is er geen
verbruik van vliegtuigbenzine voor de militaire luchtvaart in Vlaanderen.
In de evolutie van het energieverbruik voor de Vlaamse luchtvaart, toegekend aan de
internationale luchtvaartbunkers, is de economische crisis in de luchtvaartsector sinds 2001
duidelijk waar te nemen. De sprong in het energieverbruik in 2004 in de Vlaamse luchtvaart is dan
weer volledig te wijten aan een wijziging in de beschikbare gegevens. Vanaf 2004 gaven alle
Vlaamse luchthavens de hoeveelheden getankte vliegtuigbenzine op, terwijl er voordien een
88
HOOFDSTUK 7 Transport
inschatting gebeurde aan de hand van de federale petroleumbalans en de vliegtuigbenzine die in
Wallonië werd geïnventariseerd. De bottom-up benadering geeft dus duidelijk een verschil aan met
de top-down benadering (federale petroleumbalans). Een verklaring hiervoor kan tot op heden niet
gegeven worden.
Het energieverbruik van de luchtvaart in Vlaanderen is erg laag en nauwelijks waar te nemen in de
totaliteit van de Vlaamse energiebalans, namelijk: 0,022 PJ (of 22 TJ) in 2012. Door de wijziging van
de methodologie in 2004 is de evolutie van het verbruik ten opzichte van 1990 enorm gewijzigd.
Een visuele voorstelling in Figuur 45 van het energieverbruik in de periode 1990,1994-2012, geeft
de sprongen duidelijk weer.
140
120
100
80
[TJ]
militaire luchtvaart
60
burgerluchtvaart
40
20
0
1990 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Figuur 45: Evolutie van het energieverbruik van de Vlaamse luchtvaart (1990, 1994-2012) [105,
106, 107, 108, 109, 44]
In het kader van de rapporteringen van België over de National Emission Ceilings (NEC) dienen
energieverbruiken van de luchtvaart opgesplitst te worden in cruise en LTO (Landing & Take-off).
Het gedeelte LTO omvat (zoals de naam zelf aangeeft) het gedeelte van de vlucht op lagere hoogte
(alles beneden de 914 meter). Cruise vindt plaats als het vliegtuig boven 914 meter vliegt. Om deze
opdeling te maken werden de aanwijzingen van de IPCC Good Practice Guidance (GPG) [110]
gevolgd. Deze GPG geeft aan dat voor de Tier 1 benadering wordt verondersteld dat 10% van de
brandstof voor LTO wordt gebruikt en de overige 90% voor cruise (Bron: Olivier, 1995). Het
percentage van 10% varieert wel naargelang de nationale omstandigheden en de landen worden
daarom aangemoedigd om hun eigen inschatting te maken. Bij gebrek aan een betere
methodologie voor Vlaanderen (of België) wordt toch de 10% regel gevolgd en geeft dit het
volgende resultaat:
TJ Landing and Takeoff
1990
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
luchtvaart Vlaanderen
12,1
9,1
10,7
7,8
6,4
6,5
6,7
8,3
8,4
9,5
burgerluchtvaart
10,6
7,2
8,7
6,4
4,9
6,3
6,5
8,1
8,2
9,2
1,4
1,9
2,0
1,4
1,4
0,2
0,2
0,1
0,2
0,3
internationale
luchtvaartbunkers
3.483
3.554
4.062
4.689
5.018
5.567
6.237
6.235
5.520
4.380
burgerluchtvaart
3.483
3.410
3.928
4.514
4.843
5.410
6.060
6.070
5.345
4.208
144
134
175
175
157
178
166
175
172
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
militaire luchtvaart
militaire luchtvaart
TJ Cruise
1990
89
HOOFDSTUK 7 Transport
108,8
81,7
96,4
70,2
57,5
58,5
60,5
74,3
75,2
85,2
burgerluchtvaart
95,8
64,6
78,5
57,2
44,5
56,5
58,7
73,2
73,4
82,7
militaire luchtvaart
13,0
17,1
17,9
13,0
13,0
1,9
1,8
1,1
1,8
2,5
internationale
luchtvaartbunkers
31.348
31.989
36.562
42.201
45.164
50.102
56.137
56.119
49.680
39.419
burgerluchtvaart
31.348
30.689
35.353
40.624
43.587
48.688
54.538
54.628
48.104
37.874
1.300
1.208
1.577
1.577
1.413
1.600
1.491
1.576
1.545
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
luchtvaart Vlaanderen
militaire luchtvaart
TJ Landing and Takeoff
luchtvaart Vlaanderen
8,4
3,6
2,8
2,8
2,5
2,7
2,9
2,6
2,8
2,2
burgerluchtvaart
8,2
3,3
2,7
2,8
2,5
2,7
2,9
2,6
2,8
2,2
militaire luchtvaart
0,3
0,3
0,0
0,0
4.617
4.482
4.443
4.515
4.769
5.044
4.359
4.252
4.427
4.285
4.444
4.336
4.299
4.370
4.640
4.909
4.232
4.145
4.317
4.174
173
146
144
145
129
136
127
107
110
110
TJ Cruise
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
luchtvaart Vlaanderen
76,0
32,5
24,8
25,4
22,7
24
26
24
25
20
burgerluchtvaart
73,5
29,8
24,7
25,1
22,7
24
26
24
25
20
2,5
2,6
0,1
0,3
internationale
luchtvaartbunkers
41.552
40.339
39.988
40.635
42.920
45.400
39.230
38.266
39.844
38.564
burgerluchtvaart
39.997
39.026
38.689
39.334
41.756
44.177
38.084
37.303
38.851
37.570
1.555
1.313
1.299
1.301
1.164
1.223
1.146
962
993
993
internationale
luchtvaartbunkers
burgerluchtvaart
militaire luchtvaart
militaire luchtvaart
militaire luchtvaart
Tabel 37: Opsplitsing van het energieverbruik voor luchtvaart in cruise en LTO (1990, 1994-2012)
[105, 106, 107, 108, 109, 44]
Een aantal luchtvaartstatistieken kunnen meer duiding geven bij het verloop van het
energieverbruik in de Vlaamse luchtvaartsector en het energieverbruik dat aan de internationale
luchtvaartbunkers wordt toegekend. Zo geven de onderstaande tabellen de evolutie weer van het
aantal vervoerde passagiers, de hoeveelheden vracht en het aantal vliegbewegingen van de
burgerluchtvaart in de Vlaamse luchthavens.
aantal
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
8,3
8,2
9,2
10,0
11,2
12,5
13,4
15,9
18,4
20,0
21,7
Deurne [103]
164,0
149,4
181,4
213,0
253,2
261,0
273,0
257,9
221,5
231,1
261,6
Oostende [103]
109,6
87,3
85,7
81,9
94,4
80,5
90,5
126,2
124,4
139,3
124,0
91,6
82,9
92,5
97,2
115,3
96,3
103,8
106,7
105,1
104,1
83,1
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
19,7
14,4
15,2
15,6
16,2
16,7
17,9
18,5
17,0
17,2
18,8
18,9
Deurne [103]
273,2
190,4
168,3
152,7
142,7
147,8
174,9
177,0
169,4
162,8
166,1
140,1
Oostende [103]
117,8
103,4
150,5
111,3
126,1
146,4
180,1
200,0
192,8
213,6
232,7
223,7
84,9
70,7
73,1
61,6
61,5
65,2
67,1
66,4
65,2
65,2
69,6
69,2
Zaventem [106]
Kortrijk-Wevelgem
[10³]
Zaventem [106]
Kortrijk-Wevelgem
[10³]
2000
2012
Tabel 38: Evolutie van het aantal passagiers op de luchthavens van Zaventem, Deurne, Oostende en
Kortrijk-Wevelgem (1990-2012) [107, 108, 111, 112, 113]
1990
1991
1992
1993
1994
Zaventem
286
317
314
306
Deurne
0,5
0,1
1,3
1,6
[kton]
90
1995
1996
1997
1998
1999
2000
381
427
464
531
595
675
687
2,2
10,8
9,9
8,1
6,9
7,3
8,0
HOOFDSTUK 7 Transport
Oostende
47,5
50,4
44,3
42,6
60,2
81,5
91,8
105,7
87,9
108,0
93,5
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Zaventem
584
537
607
664
703
720
784
661
449
476
475
459
Deurne
6,7
5,2
4,9
4,3
4,7
6,8
5,3
5,6
3,8
3,5
4,2
4,3
88,8
57,1
78,1
97,6
108,3
98,5
109,0
83
74
64
57
53
Oostende
Tabel 39: Evolutie van de vracht vervoerd via de luchthavens van Zaventem, Deurne en Oostende
(1990-2012) [107, 108, 111,112,113]
aantal
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
Zaventem [103]
193
202
205
211
226
245
264
277
300
314
2000
326
Deurne [103]
60,7
58,2
65,6
56,4
59,0
57,6
61,2
66,1
62,5
74,4
66,9
Oostende [103]
48,9
47,2
37,8
34,9
38,1
37,6
36,4
42,5
41,7
45,0
44,1
Kortrijk-wevelgem
[10³]
39,7
36,9
38,0
42,0
52,0
41,5
45,6
48,3
48,2
49,2
38,8
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Zaventem [103]
306
257
252
252
253,3
254,8
264,4
258,8
231,6
225,7
233,8
223,4
Deurne [103]
69,5
67,4
64,0
58,1
54,9
55,0
51,6
56,1
60,3
51,7
52,7
47,0
39,3
37,3
37,4
33,0
25,1
26,9
27,6
33,3
37,4
37,9
37,6
28,7
38,6
32,2
32,4
28,7
28,5
30,2
31,0
32,1
28,2
32,0
33,3
33,5
3
Oostende [10 ]
Kortrijk-wevelgem
[10³]
Tabel 40: Evolutie van het aantal vliegbewegingen op de luchthavens van Zaventem, Deurne,
Oostende en Kortrijk-Wevelgem (1990-2012) [107, 108, 111,112,113]
De passagiers- vracht-, en vliegbewegingstatistieken uit de tabellen kunnen vooral verklaringen
opleveren voor de evolutie van het energieverbruik dat toegekend wordt aan de internationale
luchtvaartbunkers. Duidelijke stijgingen kunnen waargenomen worden in de periode 1990 tot en
met 2000, waarna vanaf 2001 (economische crisis in de internationale luchtvaartsector ten gevolge
van de aanslagen van 11 september 2001 en het faillissement van Sabena) een duidelijk dalende
trend intreedt die weer begint te stabiliseren vanaf 2003 maar nog niet terug het niveau van 2000
behaalt.
70.000
60.000
50.000
40.000
[TJ]
30.000
militaire luchtvaart
burgerluchtvaart
20.000
10.000
0
1990 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Figuur 46: Evolutie van het energieverbruik van de Vlaamse luchtvaartsector toegekend aan de
internationale luchtvaartbunkers (1990, 1994-2012) [105, 106, 107, 108, 109, 44] Opmerking: voor het
jaar 1990 is er geen opsplitsing mogelijk naar de militaire luchtvaart en burgerluchtvaart, de balk vertegenwoordigt het
totale energieverbruik in 1990 in Vlaanderen dat toegekend wordt aan de internationale luchtvaartbunkers.
91
HOOFDSTUK 7 Transport
7.4.
SCHEEPVAART
7.4.1.
METHODOLOGIE
Als scheepvaartsector in Vlaanderen beschouwen we enerzijds de scheepvaart op Vlaams
grondgebied en anderzijds de scheepvaart die aan de internationale scheepvaartbunkers wordt
toegekend. De zeevisserij wordt niet onder de transportsector opgenomen, deze sector wordt
bekeken onder de landbouwsector.
Voor de bepaling van het energieverbruik van de scheepvaart in Vlaanderen wordt een opsplitsing
gemaakt naar de ‘binnenscheepvaart op rivieren en kanalen’ (goederen en pleziervaart) en de
‘scheepvaart (goederen en personen) tussen de Vlaamse zeehavens’ (Oostende, Zeebrugge, Gent
en Antwerpen), inclusief de ‘bagger- en sleepactiviteiten en zandwinning’.
Vanaf de energiebalans van 2007 [16] maken we voor de Vlaamse scheepvaart verbruiken gebruik
van de resultaten van het EMMOSS-model [99] dat in opdracht van de Vlaamse Milieumaatschappij
werd opgemaakt. In het EMMOSS-model wordt de scheepvaart opgedeeld in ‘zeevaart’ en
‘binnenvaart’. Onder ‘zeevaart’ worden alle zeevarende schepen op zee en in de havens verstaan.
Met andere woorden, deze die varen in de Vlaamse havens, op de Vlaamse territoriale wateren
(12-mijlszone) en op de Schelde aan de haven van Antwerpen. Anderzijds berekent EMMOSS ook
de energieverbruiken en emissies buiten de 12-mijlszone, maar binnen het Belgisch Continentaal
Plat (BCP). Echter de activiteiten op de internationale Noord-Zuid zeevaartroute via Het Kanaal
(valt net binnen het BCP) werden niet meegenomen omwille van databeperkingen.
Onder ‘binnenvaart’ worden de binnenvaartschepen en in beperkte mate ook pleziervaart
verstaan. Het zijn de schepen die geregistreerd staan als binnenschip in de officiële Vlaamse en
communautaire registers. Ze varen of verblijven op de vaarwegen binnen het Vlaamse territorium.
In de energiebalans wordt het energieverbruik van de binnenscheepvaart (goederenvervoer) op
rivieren en kanalen gelijkgesteld aan de ‘binnenvaart’ van het EMMOSS model [99]. Het model
berekent voor de binnenvaart het nodige energieverbruik op basis van gedetailleerde gegevens van
het aantal afgelegde kilometers door binnenvaartschepen per waterweg. Op basis van het
berekende nodige energieverbruik en de gemiddelde rendementen van de scheepsmotoren, wordt
het brandstofverbruik berekend. De berekening van het energieverbruik gebeurt in het model met
de volgende bewerkingen:
Energiegebruik(kWh) = vermogen (kW) x tijd (h)
(formule voor de geplande 5 jaarlijkse update van het model)
Energiegebruik (kWh) = energiegebruik richtjaar (kWh) / trafiek richtjaar (tonkm) x trafiek basisjaar (tonkm)
(formule voor de geplande jaarlijkse update van het model)
en
Brandstofgebruik (kg) = energiegebruik (kWh) x rendement / energieinhoud (kWh/kg)
De verdeling van schepen over verschillende scheepstypen en de snelheid van schepen zijn
vastgelegde, gekalibreerde modelvariabelen in het EMMOSS-model. Er zijn ook modelvariabelen
92
HOOFDSTUK 7 Transport
voorzien die kunnen gewijzigd worden zoals het % leegvaart, de leeftijdsverdeling van de
scheepstypen, het % biodiesel per jaar, de emissiefactoren per bouwjaarklasse (belangrijk voor de
emissieberekeningen) en het zwavelpercentage (belangrijk voor de emissieberekeningen).
In de energiebalans wordt het energieverbruik van de scheepvaart tussen de Vlaamse zeehavens
gelijkgesteld aan een deel van de ‘zeevaart’ van het EMMOSS-model [99]. EMMOSS berekent een
totaal energieverbruik per haven en per vaarroute op basis van het aantal scheepsaanmeldingen
per haven. Op basis van dit energieverbruik wordt dan verder het brandstofverbruik bepaald. Enkel
de ‘zeevaart’ tussen de Vlaamse havens wordt in de energiebalans overgenomen. De berekening
van het energieverbruik gebeurt in het model met de volgende bewerkingen:
Energieverbruik (kWh)= duur (h) x ingesteld vermogen (kW) x % vermogen x aantal
Brandstofverbruik (kg) = energieverbruik (kWh) / rendement /energie- inhoud (kWh/kg) x verdeling
De vermelde parameters in de voorgaande 2 formules zijn modelvariabelen die gekalibreerd
werden op basis van diverse bronnen. De modelvariabelen kunnen geactualiseerd worden,
naargelang de noodzaak daartoe. Het aantal scheepsbewegingen wordt bepaald per haven, per
scheepstype en per scheepsgrootte. Deze parameter is de jaarlijks aanpasbare modelvariabele die
als sleutel dient voor de jaarlijkse update van het model.
Het EMMOSS-model berekent ook het energieverbruik van slepen, zandwinning en baggeren als
een onderdeel van ‘zeevaart’. Deze tellen we in de energiebalans eveneens bij de verbruiken van
de scheepvaart tussen de Vlaamse zeehavens. De verbruiken worden in EMMOSS bepaald door de
brandstofverbruiken van de grote bagger- en sleepbedrijven die actief zijn in en tussen de Vlaamse
zeehavens rechtstreeks mee te nemen. Het gaat om de bedrijven: Dredging International, Jan
Denul, het Gemeentelijk Havenbedrijf Antwerpen en URS. Voor de brandstofverbruiken van
zandwinning worden gegevens uit de MER-studie van Arcadis (Ecolas) gehaald.
Aangezien Vlaanderen het enige gewest is dat aan de zee grenst, worden de Vlaamse
scheepvaartbunkers gelijkgesteld aan deze van België. De Belgische gegevens over internationaal
en lokaal bunkeren voor de scheepvaart worden integraal overgenomen van de federale
petroleumbalans [44].
7.4.2.
RESULTATEN ENERGIEVERBRUIK
Het energieverbruik van de scheepvaart in Vlaanderen bedroeg in 2012 5,6 PJ. Onderstaande tabel
geeft een overzicht van de evolutie van het energieverbruik van de Vlaamse scheepvaart met
daarbij ook de evolutie van de internationale scheepvaartbunkers van Vlaanderen.
[TJ]
1990
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
scheepvaart op
rivieren en kanalen
2.114
2.135
2.217
2.339
2.372
2.455
2.623
3.025
3.141
lichte stookolie
2.114
2.135
2.217
2.339
2.372
2.455
2.623
3.025
3.141
scheepvaart tussen
Vlaamse zeehavens
1.918
1.895
1.897
1.897
1.901
1.908
1.912
1.906
1.901
lichte stookolie
1.775
1.764
1.766
1.764
1.765
1.766
1.767
1.771
1.762
zware stookolie
93
HOOFDSTUK 7 Transport
143
131
131
133
136
142
145
136
139
totale scheepvaart in
Vlaanderen
4.031
4.030
4.114
4.235
4.273
4.363
4.535
4.931
5.042
internationale
scheepvaartbunkers
174.925
187.015
170.517
209.088
231.479
241.746
195.044
210.972
212.978
[TJ]
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
scheepvaart op
rivieren en kanalen
3.247
3.300
3.413
3.315
3.208
3.247
3.210
2.599
2.969
lichte stookolie
3.247
3.300
3.413
3.315
3.208
3.247
3.210
2.599
2.969
zware stookolie
0
1.891
0
1.892
0
1.967
0
1.972
0
1.974
0
2.319
0
2.404
0
2.143
0
2.574
1.759
132
1.759
133
1.788
179
1.788
184
1.838
136
2.158
161
2.223
181
1.986
156
2.512
62
totale scheepvaart in
Vlaanderen
5.138
5.192
5.380
5.287
5.182
5.566
5.614
4.742
5.543
internationale
scheepvaartbunkers
297.175
301.239
317.616
326.972
357.687
398.487
405.036
296.984
274.526
[TJ]
2011
2012
scheepvaart op
rivieren en kanalen
3.131
3.131
lichte stookolie
3.131
3.131
zware stookolie
scheepvaart tussen
Vlaamse zeehavens
lichte stookolie
zware stookolie
0
0
scheepvaart tussen
Vlaamse zeehavens
2.584
2.584
lichte stookolie
2.526
58
2.526
58
totale scheepvaart in
Vlaanderen
5.715
5.715
internationale
scheepvaartbunkers
330.952
330.952
zware stookolie
zware stookolie
Tabel 41: Evolutie van het energieverbruik in de Vlaamse scheepvaart en van de Vlaamse
scheepvaart toegekend aan de internationale scheepvaartbunkers (1990, 1994-2012) [44, 99]
In Figuur 47 wordt de evolutie van de verbruiken grafisch weergegeven.
6.000
450.000
[TJ scheepvaartbunkers]
400.000
5.000
350.000
4.000
300.000
scheepvaart op rivieren en kanalen
250.000
scheepvaart tussen Vlaamse
zeehavens
200.000
totale scheepvaart in Vlaanderen
150.000
internationale scheepvaartbunkers
3.000
2.000
100.000
1.000
50.000
0
0
1990 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Figuur 47: Evolutie van de energieverbruiken van de Vlaamse scheepvaart (linker Y-as) en de
internationale scheepvaartbunkers in Vlaanderen (rechter Y-as) (1990, 1994-2012) [44,99]
94
HOOFDSTUK 7 Transport
7.5.
PIJPLEIDINGEN
7.5.1.
METHODOLOGIE
Om vloeistoffen of gassen door een pijpleiding te transporteren is een zekere hoeveelheid energie
vereist. Het energieverbruik voor het transport van aardgas, de transit en de distributie van
aardgas (inclusief compressiestations, inclusief verbruik van de heaters voor de opwarming van gas
aan Statoil) in Vlaanderen wordt ingeschat op basis van cijfers die Fluxys en Statoil bezorgen aan
VMM [114, 115] en die de elektriciteitsnetbeheerders [24] aanleveren.
Het energieverbruik voor het transport van petroleumproducten doorheen pijpleidingen wordt
geschat op minder dan 0,02 PJ per jaar in Vlaanderen. Dit verbruik wordt in de energiebalans voor
Vlaanderen verwaarloosd.
7.5.2.
RESULTATEN ENERGIEVERBRUIK
Het energieverbruik voor het transport door pijpleidingen bedroeg in 2012 2,0 PJ waarvan 1.893 TJ
aardgas en 147 TJ elektriciteit.
95
HOOFDSTUK 8 Energieverbruik per energiedrager
HOOFDSTUK 8. ENERGIEVERBRUIK PER ENERGIEDRAGER
In het volgende deel wordt de evolutie van de verschillende energiedragers weergegeven per
sector voor elektriciteit, aardgas, petroleumproducten, vaste brandstoffen (kolen, cokes, koolteer),
hoogovengas en cokesgas, andere brandstoffen, biomassa en warmte.
8.1.
ELEKTRICITEIT
In volgende tabel wordt de evolutie weergegeven van de elektriciteitsbalans in Vlaanderen.
96
HOOFDSTUK 8 Energieverbruik per energiedrager
[PJ]
netto invoer
1990
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2,2
27,1
22,1
25,3
20,2
10,5
13,2
19,9
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
primaire en centrale productie:
primaire productie uit wind, water en zon
bruto elektriciteitsproductie in centrales (1)
139,0
138,8
148,6
151,2
158,0
178,8
172,2
172,3
netto elektriciteitsproductie in centrales (1)
131,3
131,5
140,7
143,2
150,0
167,2
164,7
164,3
eigenverbruik in centrales (2)
7,7
7,3
8,0
8,0
8,0
11,6
7,5
8,0
netverliezen
7,0
8,2
8,4
8,9
8,6
9,0
9,5
8,4
126,6
150,4
154,4
159,7
161,7
168,8
168,5
175,8
raffinaderijen
2,2
3,0
3,4
3,9
4,1
4,4
4,4
5,0
cokesfabrieken
0,2
0,2
0,2
0,2
0,1
0,1
0,1
0,1
-0,8
-0,6
-0,2
0,0
0,0
0,0
verbruik, exclusief zelfproductie
verbruikt on site (3)
andere transformatie (4)
industrie
70,6
81,7
85,6
87,4
85,3
91,8
91,3
96,8
residentieel ea
51,7
64,3
63,8
66,3
70,0
70,0
69,8
71,1
waarvan residentieel
27,9
33,3
33,6
35,9
35,6
35,5
35,7
36,1
waarvan tertiair
20,2
27,1
26,3
26,6
30,4
30,6
30,1
31,1
3,6
3,9
3,9
3,9
3,9
4,0
3,9
3,8
1,9
1,9
1,9
2,0
2,1
2,4
2,8
2,8
bruto zelfproductie
4,1
4,3
4,1
4,0
3,4
3,6
3,3
3,2
netto zelfproductie
4,1
4,0
3,8
2,8
3,0
3,1
3,0
2,9
154,3
158,2
162,5
164,6
171,9
171,5
178,7
waarvan landbouw
transport
zelfproductie:
verbruik, inclusief zelfproductie (5)
130,7
raffinaderijen
2,7
3,6
4,0
4,5
4,7
4,9
4,8
5,3
cokesfabrieken
0,2
0,2
0,2
0,2
0,1
0,1
0,1
0,1
andere transformatie (4)
1,5
0,1
0,0
0,1
0,0
0,0
0,0
industrie
72,6
84,1
88,2
89,4
87,7
94,3
93,8
99,2
residentieel ea
51,7
64,4
63,9
66,4
70,0
70,2
69,9
71,2
waarvan residentieel
27,9
33,3
33,6
35,9
35,6
35,5
35,7
36,1
waarvan tertiair
20,3
27,2
26,4
26,6
30,5
30,7
30,2
31,2
3,6
3,9
3,9
3,9
3,9
4,0
4,0
3,9
1,9
1,9
1,9
2,0
2,1
2,4
2,8
2,8
waarvan landbouw
transport
97
HOOFDSTUK 8 Energieverbruik per energiedrager
[PJ]
netto invoer
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
25,6
28,6
23,8
28,8
22,2
31,6
23,9
32,7
8,0
17,8
20,2
35,4
primaire en centrale productie:
primaire productie uit wind, water en zon
0,1
0,2
0,2
0,4
0,6
0,9
1,1
1,3
1,9
3,2
5,4
8,7
bruto elektriciteitsproductie in centrales (1)
168,6
172,2
180,5
176,0
184,2
180,6
187,8
176,3
183,7
185,8
172,1
152,7
netto elektriciteitsproductie in centrales (1)
160,7
163,3
172,2
167,9
175,5
172,2
179,4
168,5
175,8
177,6
164,7
145,4
eigenverbruik in centrales (2)
7,9
8,9
8,3
8,1
8,7
8,5
8,4
7,8
7,9
8,3
7,4
7,3
netverliezen
8,7
8,7
8,7
8,8
8,9
9,3
9,4
9,4
9,3
9,9
9,3
9,9
177,7
183,5
187,5
188,2
189,4
195,3
194,9
193,1
176,4
188,8
181,0
179,6
raffinaderijen
4,8
4,8
4,7
4,8
4,7
4,8
5,2
5,2
1,4
1,9
1,4
1,0
cokesfabrieken
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,2
0,1
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
industrie
96,7
92,7
96,4
95,3
96,2
101,1
99,9
97,4
83,6
97,3
93,5
91,8
residentieel ea
73,2
83,1
83,5
85,2
85,6
86,4
86,9
87,4
88,4
86,5
83,2
84,0
waarvan residentieel
37,0
38,3
39,2
40,3
39,2
40,1
39,5
40,4
41,2
41,4
40,4
41,5
waarvan tertiair
32,3
40,9
40,4
41,7
43,2
43,7
45,1
45,5
46,4
45,4
43,7
43,7
3,9
3,8
3,9
3,1
3,2
2,6
2,3
1,5
0,9
-0,3
-0,9
-1,2
2,9
2,7
2,7
2,7
2,8
2,9
2,8
3,0
2,8
2,8
2,7
2,6
bruto zelfproductie
3,6
3,2
3,2
3,4
3,7
3,6
4,7
6,7
11,2
15,1
15,6
17,5
netto zelfproductie
3,3
2,7
2,7
3,1
3,4
3,2
4,3
6,4
10,7
14,6
15,2
17,0
181,0
186,2
190,2
191,3
192,8
199,0
199,6
199,0
185,6
202,0
195,2
195,2
raffinaderijen
5,2
4,9
4,7
4,8
4,7
4,8
5,2
5,2
4,9
5,5
5,1
5,0
cokesfabrieken
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,2
0,1
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
industrie
99,5
95,2
99,0
98,1
99,1
104,0
103,0
100,8
86,3
102,1
98,4
97,3
residentieel ea
73,3
83,2
83,7
85,5
86,0
87,2
88,5
89,8
91,6
91,3
88,9
90,0
waarvan residentieel
37,0
38,3
39,2
40,3
39,2
40,1
39,5
40,4
41,2
41,4
40,4
41,5
waarvan tertiair
32,4
41,0
40,5
41,9
43,4
43,9
45,4
45,7
46,7
45,8
44,3
44,7
3,9
3,9
4,0
3,2
3,4
3,2
3,7
3,7
3,7
4,1
4,2
3,9
2,9
2,7
2,7
2,7
2,8
2,9
2,8
3,0
2,8
2,8
2,7
2,6
verbruik, exclusief zelfproductie verbruikt on site (3)
andere transformatie (4)
waarvan landbouw
transport
zelfproductie:
verbruik, inclusief zelfproductie (5)
andere transformatie (4)
waarvan landbouw
transport
98
HOOFDSTUK 8 Energieverbruik per energiedrager
Tabel 42: Evolutie van de elektriciteitsbalans
(1)
(2)
(3)
(4)
(5)
exclusief de productie van elektriciteit uit wind, water en PV, en exclusief de zelfproductie
bruto – netto elektriciteitsproductie in centrales (‘hulpdiensten’)
inclusief zelfproductie verkocht aan net
zelfproducent op oude mijnterreinen van de KS die elektriciteit levert aan net (hogere output dan verbruik on site)
dit is de inschatting van het totaal elektriciteitsverbruik, inclusief de zelfproductie: voor raffinaderijen, industrie , tertiair = verbruik vermeld in balans (bruto afname NB, gecorrigeerd naar individuele
bedrijven waar nodig geacht) + zelfproductie; voor landbouw: bruto afname van de netbeheerders + inschatting van elektriciteit verbruikt on site vanuit individuele cijfers van WKK/zelfproducenten.
99
HOOFDSTUK 8 Energieverbruik per energiedrager
In volgende figuur wordt deze evolutie grafisch weergegeven.
netto elektriciteitproductie in centrales
primaire productie uit wind, water en zon
netto zelfproductie (excl. PV)
netto invoer
netverliezen
andere transformatie
raffinaderijen
cokesfabrieken
industrie
residentieel ea
transport
netto zelfproductie, on site verbruikt
250
200
150
100
50
[PJ]
0
1990
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
-50
-100
-150
-200
-250
Figuur 48: Evolutie van de netto elektriciteitsproductie, de primaire elektriciteitsproductie uit wind,
water en zon en het eigenverbruik van de centrales (negatieve Y-as) en het verbruik (exclusief
zelfproductie verbruikt on site) en verliezen (positieve Y-as) per sector in Vlaanderen
De netto elektriciteitsproductie is in de periode 1990-2012 met 17% gestegen, maar de
elektriciteitsverbruiken (exclusief de elektriciteit on site geproduceerd en verbruikt) en de verliezen
te samen stegen in dezelfde periode met 39%.
De residentiële en gelijkgestelde sectoren en de industrie zijn qua absolute stijging (2012 t.o.v.
1990) van het verbruik de belangrijkste sectoren:
+ 32,2 PJ (+62) in de residentiële en gelijkgestelde sectoren,
+ 21,7 PJ (+30%) in industrie.
Om aan de vraag te voldoen die niet gedekt is met productie op Vlaams grondgebied, is er een
netto invoer uit andere gewesten of het buitenland. Dit is voor Vlaanderen een berekend getal. De
netto productie is in 2012 met 9,6% gedaald ten opzichte van 2011, en het verbruik (exclusief de
elektriciteit on site geproduceerd en verbruikt) is minder sterk gedaald (-0,7%). Hierdoor is de
berekende invoer van elektriciteit in Vlaanderen in 2012 gestegen tot 35,4 PJ in vergelijking met
19,9 PJ in 2011.
100
HOOFDSTUK 8 Energieverbruik per energiedrager
Sinds 1 juli 2003 is de elektriciteitsmarkt in Vlaanderen vrij. De liberalisering van de
elektriciteitsmarkt heeft als gevolg dat gegevens rond elektriciteitsproductie en -verbruiken die
vroeger vrijwillig verzameld konden worden, moeilijker te bekomen zijn. Daarom heeft de Vlaamse
Regering een rapporteringsplicht ingevoerd voor de beheerders van de aardgas- en
elektriciteitsnetten, de brandstofleveranciers en de exploitanten van warmtekracht-, hernieuwbare
warmte- en zelfopwekkingsinstallaties (wettelijke basis Energiedecreet 8/5/2009 (art 12.2.1);
Energiebesluit 19/11/2010 (art. 11.1.2, 11.2.4 en 11.2.5); MB 23/2/2005, gewijzigd 1/12/2010).
Statistieken rond elektriciteit werden in het verleden verzameld door de BFE (Beroepsfederatie van
de elektriciteitssector in België). Statistieken rond aardgas werden verzameld door FIGAS. Beide
federaties leverden de basisgegevens waarop de energiebalansen verder werden berekend. Sinds
midden 2005 werden deze taken overgenomen door FEBEG (Federatie van de Belgische
elektriciteits- en gasbedrijven), doch in veel beperktere mate. Het initiatief van de Vlaamse
Regering om gegevens via regelgeving te verzamelen, wordt gevolgd door de federale overheid en
de andere gewesten. Sinds 1 juli 2005 zijn aangevers van de markten van aardgas (de houders van
een leveringsvergunning voor aardgas), elektriciteit en warmte (de autonome producenten en
zelfopwekkers, de beheerders van de transmissie en distributienetten), ertoe gehouden om aan de
Algemene directie Energie van de Federale Overheidsdienst Economie, KMO, Middenstand en
Energie de informatie te bezorgen die vereist is voor het opstellen van de federale balansen voor
aardgas, elektriciteit en warmte. Afstemming tussen de verschillende rapporteringen op regionaal
en federaal niveau gebeurt in de werkgroep energiebalansen van de Nationale Klimaatcommissie.
Hier gebeurt ook het overleg rond de petroleumstatistieken. Binnen Enover werd beslist in mei
2009 om de activiteiten van de werkgroep energiebalansen onder Enover voortaan te laten
doorgaan vinden in plaats vanonder de NKC.
De data met betrekking tot elektriciteitsafnames op het net van de Vlaamse netbeheerders werden
gebruikt om de elektriciteitsverbruiken per sector te bekomen in de Vlaamse energiebalans. Één
van de belangrijkste problemen is: verdeling over de sectoren door de netbeheerders is niet
eenvoudig wegens soms ongekende activiteiten.
Waar nodig geacht, worden correcties op de cijfers van de netbeheerders doorgevoerd. Deze
gebeuren aan de hand van gegevens uit andere bronnen (eigen enquêtes of berekeningen). Zo is
bijvoorbeeld het probleem rond de lokale productie van elektriciteit, (met name: een gedeelte van
deze lokaal geproduceerde elektriciteit verscheen in het verleden niet in de afnamegegevens van
de netbeheerders) opgelost sinds de rapportering van 2006 (cijfers m.b.t. 2005). De netbeheerders
rapporteren sindsdien naast netto afnames ook bruto afnames. In het vorige rapport werden reeds
een aantal belangrijke correcties doorgevoerd ten opzichte van de vorige jaren, oa. voor de
landbouwsector en raffinaderijen gebeurde een correctie voor zelfproductie eenheden die een
aanzienlijk gedeelte van hun elektriciteit via het net verkopen. Deze wijzigingen zijn kort
beschreven in het rapport van de energiebalans van 2010.
Om de volledige elektriciteitsvraag van een sector te kennen, moet bij het elektriciteitsverbruik
vermeld in de balans, ook de on site geproduceerde en verbruikte elektriciteit geteld worden. Dit
kan echter niet op zich uit de balansen in bijlage worden afgeleid. In Tabel 42 worden de
verbruiken inclusief de on site geproduceerde en verbruikte elektriciteit al weergegeven. In het
verleden was het zo dat zelfproductie lager lag dan de nodige elektriciteit op het bedrijf zelf,
waardoor de injectie op het net beperkt bleef. Er kon vanuit gegaan worden dat de bruto
afnamecijfers van de netbeheerders exclusief de zelfgeproduceerde en verbruikte elektriciteit
waren (vermoeden van ‘niet-injectie’ indien ten allen tijde de productie kleiner is dan de vraag).
Vooral voor een aantal nieuwe installaties wordt de productie de laatste jaren grotendeels op het
101
HOOFDSTUK 8 Energieverbruik per energiedrager
net geïnjecteerd, en werden daarom vanaf 2006 de bruto afname cijfers van de netbeheerders
gecorrigeerd.
Voor de sectoren met zelfproductie, wordt in onderstaande figuren de cijfers weergegeven voor
netto productie, elektriciteit verbruikt on site en de elektriciteit die wordt verkocht aan het net.
Vooral voor de raffinaderijen (en enkele industriële zelfproducenten vanaf 2010) en de
landbouwsector wordt de productie de laatste jaren grotendeels op het net geïnjecteerd, en
werden daarom vanaf 2006 de bruto afname cijfers van de netbeheerders gecorrigeerd.
6
Industrie
5
4
3
PJ
2
1
0
1990 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
netto productie elekriciteit
2,1
2,4
2,6
1,9
2,4
2,6
2,5
2,4
2,8
2,5
2,5
2,8
3,0
2,8
3,1
3,4
2,7
4,9
4,9
5,5
ele verbruikt on site
2,1
2,3
2,6
1,8
2,4
2,5
2,5
1,7
2,8
2,4
2,5
2,8
2,9
2,5
3,1
3,3
2,3
4,8
4,9
5,3
elektriciteit op net
0,0
0,0
0,0
0,1
0,0
0,1
0,0
0,7
0,1
0,1
0,0
0,0
0,0
0,3
0,0
0,1
0,4
0,1
0,0
0,2
4,5
4,0
raffinaderijen
3,5
3,0
2,5
PJ
2,0
1,5
1,0
0,5
0,0
102
1990 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
netto productie elekriciteit
0,5
0,6
0,5
0,5
0,5
0,4
0,3
0,3
0,3
0,0
0,0
3,4
3,5
3,7
4,0
ele verbruikt on site
0,5
0,6
0,5
0,5
0,5
0,4
0,3
0,3
0,3
0,0
0,0
1,4
1,6
1,9
1,8
elektriciteit op net
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
2,0
1,9
1,8
2,2
HOOFDSTUK 8 Energieverbruik per energiedrager
8
landbouw
7
6
5
PJ
4
3
2
1
0
1990 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
netto productie elekriciteit
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,1
0,2
0,2
0,9
2,7
4,3
5,9
6,1
6,8
ele verbruikt on site
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,1
0,2
0,1
0,6
1,0
0,8
1,4
1,6
1,2
0,1
0,4
1,7
3,5
4,5
4,5
5,6
elektriciteit op net
1,1
tertiair
1,0
0,9
0,8
0,7
0,6
PJ
0,5
0,4
0,3
0,2
0,1
0,0
1990 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
netto productie elekriciteit
0,0
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,2
0,2
0,2
0,3
0,3
0,3
0,4
0,6
1,0
ele verbruikt on site
0,0
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,2
0,2
0,2
0,3
0,3
0,3
0,2
0,4
0,6
elektriciteit op net
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,1
0,2
0,4
Figuur 49: Evolutie van de netto zelfproductie van elektriciteit, verbruik on site en de elektriciteit op
het net gezet, per sector
De laatste jaren zien we dat bij de zelfproducenten, vooral in de landbouw en de raffinaderijen, er
veel meer elektriciteit wordt geproduceerd dan ter plaatse verbruikt.
103
HOOFDSTUK 8 Energieverbruik per energiedrager
8.2.
AARDGAS
In volgende tabel en figuur wordt de evolutie van de aardgasbalans weergegeven.
[PJ]
1990
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
netto invoer
200,0
251,3
274,1
312,3
293,2
342,6
364,4
365,6
verbruik
200,0
251,2
274,1
312,3
293,2
342,6
364,4
365,6
38,0
49,1
52,5
62,1
62,2
97,8
112,1
106,2
0,2
0,1
2,9
0,1
0,5
1,1
3,0
2,6
18,4
18,7
19,4
17,6
21,2
21,7
elektriciteits- en
warmtecentrales
raffinaderijen
cokesfabrieken
andere
niet-energetisch
eindverbruik
industrie
4,7
18,9
77,0
81,8
91,3
102,1
98,9
108,3
109,8
112,1
residentieel en andere
77,4
98,6
106,2
126,4
110,3
116,2
116,4
120,8
waarvan
residentieel
57,4
70,3
75,6
90,1
78,7
84,1
81,5
83,1
waarvan tertiair
18,8
25,8
28,0
33,4
28,4
29,0
31,9
32,5
1,2
2,6
2,6
2,9
3,3
3,1
2,9
5,2
transport
2,6
2,7
2,8
2,8
2,0
1,6
2,0
2,3
waarvan voor zelfproductie
5,3
4,7
6,4
8,0
9,1
5,0
5,7
9,6
waarvan landbouw
104
HOOFDSTUK 8 Energieverbruik per energiedrager
[PJ]
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
netto invoer
362,7
378,1
408,9
396,8
412,8
414,2
420,9
433,8
442,0
487,6
414,8
421,2
verbruik
362,7
378,1
408,9
396,8
412,8
414,2
420,9
433,8
442,0
487,6
414,8
421,2
99,7
112,7
133,9
123,5
134,7
136,3
146,3
145,7
158,6
157,4
127,3
113,8
1,6
1,9
2,4
2,5
3,8
3,7
4,7
7,7
16,1
19,2
17,8
19,5
17,7
20,8
26,5
28,8
30,0
28,6
33,0
33,2
29,2
36,2
33,1
30,2
industrie
108,9
112,2
103,3
100,6
104,7
106,0
103,9
100,9
87,8
104,8
99,7
103,8
residentieel en andere
132,8
128,4
140,7
139,1
137,6
137,2
131,0
144,3
147,0
167,0
134,0
151,3
waarvan
residentieel
91,6
88,6
95,9
87,0
87,0
87,9
84,1
90,5
91,3
104,9
81,0
92,0
waarvan tertiair
36,0
34,6
39,6
45,4
44,1
43,4
41,5
47,1
46,4
49,1
39,9
44,9
5,2
5,2
5,2
6,7
6,6
5,9
5,5
6,7
9,3
13,0
13,1
14,5
transport
1,9
2,1
2,3
2,3
2,0
2,4
1,9
2,0
3,3
3,1
2,8
1,9
waarvan voor zelfproductie
7,5
7,8
8,2
8,3
10,7
10,8
13,6
17,3
30,1
34,1
36,3
41,2
elektriciteits- en
warmtecentrales
raffinaderijen
cokesfabrieken
andere
niet-energetisch
eindverbruik
waarvan landbouw
Tabel 43: Evolutie van de aardgasbalans
105
HOOFDSTUK 8 Energieverbruik per energiedrager
elektriciteits- en warmtecentrales
raffinaderijen
industrie
residentieel
tertiair
landbouw
transport
niet-energetisch
500
450
400
350
[PJ]
300
250
200
150
100
50
0
1990
1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Figuur 50: Evolutie van het aardgasverbruik per sector in Vlaanderen
Vlaanderen heeft geen eigen aardgasproductie en voert alle verbruikte aardgas in. Het
aardgasverbruik steeg in 2012 ten opzichte van 2011 met 1,5%, ten opzichte van 1990 steeg het
verbruik met 121%. Ten opzichte van 2005 is het aardgasverbruik in Vlaanderen met 2,0%
toegenomen.
De grootste stijging in absolute hoeveelheden deed zich voor in de sector ‘elektriciteits- en
warmtecentrales’, waar de omschakeling van het elektriciteitsproductiepark van kolen naar
aardgas zich in de loop van de jaren negentig zich sterk doorzette. Ook de ingebruikname van WKKinstallaties in de loop van de tijd heeft mee bijgedragen aan de stijging van het aardgasverbruik.
Ook in andere sectoren is het aardgasverbruik sterk toegenomen, vooral ten nadele van vaste
brandstoffen en deels ten nadele van petroleumproducten.
In alle sectoren met uitzondering van e elektriciteitssector, het niet-energetisch verbruik en het
verbruik voor transport, is er een stijging van het aardgasverbruik. In de residentieel en
gelijkgestelde sectoren is de stijging van het verbruik een gevolg van het koudere jaar 2012 in
tegenstelling tot 2011. In de elektriciteitssector is er opnieuw beduidend minder aardgas gebruikt.
Gasgestookte centrales waren niet erg rendabel. De reden is dat ze gemakkelijk aan- en
afgekoppeld worden naargelang van de vraag en doordat er steeds meer groene stroom op het
energienet komt dat voorrang heeft, worden de gasgestookte centrales onderbenut. Op basis van
cijfers van de CREG (juli 2012) blijkt dat de gebruiksgraad van de gascentrales in 2010 nog 69%
was, in 2011 was die al gedaald tot onder de 49%. In zijn jaarverslag over 2012 geeft de CREG voor
106
HOOFDSTUK 8 Energieverbruik per energiedrager
de verdere daling van het aardgasverbruik voor elektriciteitsproductie als verklaring het kleine
verschil tussen de beursprijzen voor elektriciteit en de prijs van aardgas.
Ook voor aardgas geldt sinds 2005 (gegevens 2004) een rapporteringsplicht [24] voor de
netbeheerders van aardgas over de afnamegegevens. Ook hier worden, waar nodig geacht,
correcties op de verdeling van de cijfers van de netbeheerders over de sectoren uitgevoerd. Deze
gebeuren aan de hand van gegevens uit andere bronnen (eigen enquêtes of berekeningen).
107
HOOFDSTUK 8 Energieverbruik per energiedrager
8.3.
PETROLEUMPRODUCTEN
In volgende tabel en figuur wordt de evolutie van de petroleumbalans weergegeven.
[PJ]
1990
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
725,5
866,2
855,8
937,1
954,1
975,5
915,1
920,6
input
1.250,6
1.355,0
1.238,2
1.499,2
1.557,2
1.611,0
1.522,2
1.615,3
output
1.245,9
1.346,7
1.234,6
1.489,3
1.551,1
1.610,3
1.514,7
1.610,9
eigenverbruik
56,1
56,2
61,5
65,5
67,8
69,2
61,2
62,1
verbruik (1)
60,8
64,5
65,1
75,5
73,9
69,9
68,7
66,6
446,1
579,1
579,5
605,7
598,6
608,2
588,9
580,7
elektriciteit en warmte
7,6
12,1
7,9
7,1
8,7
18,4
4,1
2,7
andere transformatie (2)
0,0
1,1
1,2
1,9
2,0
1,5
1,0
niet-energetisch eindverbruik
75,7
175,8
185,9
192,3
203,3
194,1
204,2
industrie
59,3
56,8
54,1
42,8
46,1
48,6
35,3
31,7
residentieel en andere
150,4
169,8
165,5
194,8
168,7
170,4
162,7
148,4
waarvan residentieel
107,4
108,3
115,6
139,9
117,3
118,5
113,8
103,7
waarvan tertiair
14,2
30,2
20,4
24,8
22,8
23,1
21,8
21,8
waarvan landbouw
28,8
31,3
29,5
30,1
28,6
28,8
27,1
22,9
transport
153,0
163,5
164,9
166,8
169,7
175,1
181,6
182,0
waarvan voor zelfproductie
11,7
9,1
8,1
7,3
6,8
3,4
2,5
2,1
internationale bunkers
219
223
211
256
282
297
257
273
scheepvaart
175
187
171
209
231
242
195
211
luchtvaart
44
36
41
47
50
56
62
62
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
933,1
1008,0
1000,1
1021,9
1043,2
1074,8
1110,0
1103,8
937,1
993,5
944,9
887,0
input
1.691,6
1.938,6
1.923,2
1.823,8
1.571,1
1.569,9
1.649,5
1.604,1
1.470,6
1.490,8
1.400,1
1.478,6
output
1.681,7
1.927,8
1.909,9
1.821,2
1.570,3
1.543,2
1.617,7
1.593,2
1.453,4
1.476,6
1.384,4
1.466,5
eigenverbruik
64,0
63,2
69,2
66,8
61,8
64,3
65,1
63,1
58,0
57,2
50,0
53,2
verbruik (1)
74,0
73,9
82,4
69,4
62,7
90,9
96,9
74,0
75,2
71,5
65,8
65,2
590,9
593,2
570,3
590,1
609,1
581,1
567,0
574,3
521,3
557,0
548,2
522,1
8,8
5,1
7,5
12,6
11,5
9,9
5,3
2,6
1,4
2,2
1,0
2,1
netto invoer
raffinaderijen
Verbruik
[PJ]
netto invoer
215,9
raffinaderijen
Verbruik
elektriciteit en warmte
andere transformatie (2)
108
HOOFDSTUK 8 Energieverbruik per energiedrager
niet-energetisch eindverbruik
204,9
210,4
195,3
215,9
245,3
224,0
222,8
247,5
211,2
249,7
256,2
236,0
38,8
35,7
33,5
32,7
30,5
27,9
26,2
24,8
19,0
17,9
17,4
16,0
155,3
156,3
147,6
139,3
131,0
124,9
115,7
109,2
106,8
103,3
88,6
82,6
111,0
111,6
104,9
100,0
93,1
91,5
86,8
84,7
79,9
76,6
67,7
62,8
waarvan tertiair
21,8
22,2
20,2
16,9
15,8
11,5
11,2
10,1
12,7
12,3
9,6
9,1
waarvan landbouw
22,6
22,5
22,4
22,4
22,2
21,9
17,7
14,3
14,2
14,3
11,3
10,7
185,5
industrie
residentieel en andere
waarvan residentieel
transport
183,1
185,7
186,3
189,6
190,8
194,4
197,0
190,3
183,0
184,0
185,1
waarvan voor zelfproductie
3,6
2,7
2,5
2,2
2,3
2,0
2,3
1,5
1,5
1,2
1,5
1,6
internationale bunkers
268
341
347
362
371
403
446
455
341
365
331
300
213
297
301
318
327
358
398
405
297
323
287
257
55
44
46
45
44
45
48
50
44
43
44
43
scheepvaart
luchtvaart
Tabel 44: Evolutie van de petroleumbalans
Opm:
(1) input –output +eigenverbruik
(2) oa. steenkoolmijnen, sorteerders en verwerkers van vaste brandstoffen
109
HOOFDSTUK 8 Energieverbruik per energiedrager
elektriciteits- en warmtecentrales
raffinaderijen
industrie
residentieel
tertiair
landbouw
transport
niet-energetisch
andere transformatie
700
600
500
[PJ]
400
300
200
100
0
1990
1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Figuur 51: Evolutie van het verbruik van petroleumproducten per sector in Vlaanderen
Het verbruik van petroleumproducten (eindverbruik en verbruik raffinaderijen) is in 2012 ten
opzichte van 1990 met 15,9% gestegen. De grootste absolute (+160 PJ) en procentuele stijging
(+211%) deed zich voor bij het niet-energetisch gebruik van petroleumproducten. Dit is een gevolg
van de uitbreiding van de petrochemie begin jaren negentig.
Ook de internationale bunkers (leveringen aan internationale zeevaart en internationale
luchtvaart) zijn sterk toegenomen (+37% in 2012 ten opzichte van 1990). Deze maken geen deel uit
van het binnenlands energieverbruik.
110
HOOFDSTUK 8 Energieverbruik per energiedrager
8.4.
KOLEN, COKES EN KOOLTEER
In volgende tabel en figuur wordt de evolutie van de balans van kolen, cokes en koolteer weergegeven.
[PJ]
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
212,5
222,1
217,4
213,3
202,0
205,6
173,0
189,0
input
57,2
56,1
54,7
50,0
46,6
47,4
48,2
48,0
output
44,7
44,5
43,1
40,0
37,1
37,5
38,2
38,1
primaire productie
netto invoer
1990
25,6
cokesfabrieken
eigenverbruik
12,5
11,6
11,6
10,0
9,5
9,9
10,0
9,9
verbruik (ex. cokesfabrieken)
verbruik (1)
225,7
210,5
205,8
203,3
192,5
195,6
163,0
179,1
elektriciteit en warmte centrales
117,9
119,5
118,5
114,8
105,7
108,7
77,6
93,2
6,3
3,4
2,2
1,1
andere transformative (2)
niet-energetisch eindverbruik
5,7
6,8
8,5
8,6
8,2
7,1
7,6
7,9
industrie
84,9
75,1
71,0
72,0
72,9
74,3
72,7
74,6
residentieel en andere
10,8
5,6
5,7
6,8
5,7
5,5
5,1
3,5
waarvan residentieel
8,6
4,4
4,7
5,7
4,8
4,8
4,6
2,6
waarvan tertiair
0,0
0,1
0,0
0,1
0,0
0,0
0,0
0,0
waarvan landbouw
2,2
1,2
0,9
1,0
0,9
0,6
0,4
0,8
11,3
6,7
5,5
3,7
2,3
2,3
2,5
2,5
waarvan voor zelfproductie
111
HOOFDSTUK 8 Energieverbruik per energiedrager
[PJ]
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
163,8
180,2
175,2
182,5
173,9
163,9
152,4
139,0
122,9
130,9
122,1
122,6
input
48,7
output
38,1
48,6
38,3
48,5
37,9
49,7
39,2
49,3
38,9
48,9
38,4
49,3
38,7
48,6
38,1
41,1
32,5
48,2
37,9
48,8
38,2
49,1
38,6
10,3
169,9
82,0
10,6
164,6
78,6
10,5
172,0
71,4
10,4
163,6
69,2
10,4
153,4
57,2
10,6
141,8
56,9
10,5
128,5
48,6
8,7
114,2
46,7
10,3
120,6
38,5
10,6
111,5
31,5
10,4
112,2
30,9
7,5
76,2
4,2
3,4
0,0
0,8
2,7
7,2
75,5
3,2
2,4
0,0
0,8
2,9
8,4
89,7
2,5
1,7
8,5
82,7
3,2
2,4
8,5
83,7
4,1
3,2
8,4
70,8
5,7
4,0
9,1
67,1
3,6
1,9
8,0
57,4
2,0
1,0
9,0
70,8
2,3
1,8
8,4
69,7
1,9
1,7
8,7
70,3
2,2
1,9
0,8
2,8
0,8
2,6
0,8
2,7
1,6
2,2
1,7
2,6
1,0
2,3
0,5
2,7
0,2
2,5
0,3
2,4
primaire productie
netto invoer
cokesfabrieken
eigenverbruik
verbruik (1)
10,6
verbruik (ex. cokesfabrieken)
153,2
elektriciteit en warmte centrales
82,3
andere transformative (2)
niet-energetisch eindverbruik
industrie
residentieel en andere
8,5
59,0
3,5
waarvan residentieel
2,6
waarvan tertiair
0,0
waarvan landbouw
0,8
waarvan voor zelfproductie
2,5
Tabel 45: Evolutie van de balans van kolen, cokes en koolteer
Opm:
112
(1) input –output +eigenverbruik
(2) oa. steenkoolmijnen, sorteerders en verwerkers van vaste brandstoffen
HOOFDSTUK 8 Energieverbruik per energiedrager
elektriciteits- en warmtecentrales
industrie
residentieel
tertiair
landbouw
niet-energetisch
andere transformatie
cokesfabrieken
250
200
[PJ] 150
100
50
0
1990
1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Figuur 52: Evolutie van het verbruik van vaste brandstoffen (kolen, cokes, koolteer) per sector in
Vlaanderen
Van de beschouwde jaren was enkel in 1990 nog een deel primaire productie van kolen aanwezig in
Vlaanderen. Het verbruik van kolen, cokes en koolteer (eindverbruik en verbruik cokesfabrieken) is
met bijna 49% gedaald in 2012 ten opzichte van 1990. Vooral bij de elektriciteitsproductie werden
kolencentrales gesloten en vervangen door gasgestookte centrales. Ook in de andere sectoren,
behalve bij industrie, is het verbruik van vaste brandstoffen afgenomen. De daling van 2009 ten
opzichte van 2008 (-10,8%) was voornamelijk te wijten aan een (tijdelijk) verlaagd gebruik van
kolen door verminderde activiteiten in de ijzer- en staalsector.
In het rapport van energiebalans 2008 [17] werd een correctie aangebracht aan het verbruik van
vaste brandstoffen in de industrie, met name de ijzer- en staalsector. Het verbruik van cokesgruis
en antraciet werd voorheen niet meegenomen als energiedrager in de energiebalans. Deze worden
sinds het rapport over 2008 wel mee opgenomen in het verbruik van vaste brandstoffen.
113
HOOFDSTUK 8 Energieverbruik per energiedrager
8.5.
HOOGOVENGAS EN COKESGAS
In volgende tabel en figuur wordt de evolutie van de balans hoogoven- en cokesovengas weergegeven. De cijfers bevatten even het convertorgas.
[PJ]
netto invoer
1990
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2,8
2,1
1,5
1,4
1,5
1,4
0,4
-0,2
-1,2
-0,2
-0,2
-0,3
-0,2
-0,2
-0,2
-0,5
-0,2
-0,1
-0,2
-0,1
cokesfabrieken
input
output
10,4
11,1
11,0
9,3
9,5
9,9
10,0
9,9
10,6
10,3
10,6
10,5
10,4
10,4
10,6
10,5
8,7
10,3
10,6
10,4
eigenverbruik
5,8
5,6
5,1
4,3
4,2
4,0
4,1
4,3
4,1
4,2
4,0
4,1
4,2
4,1
4,1
4,1
3,4
4,0
4,0
4,1
netto-output (1)
4,6
5,5
5,8
5,1
5,2
5,9
5,9
5,7
6,5
6,1
6,6
6,3
6,2
6,3
6,5
6,4
5,3
6,3
6,6
6,3
output
16,0
17,0
17,3
16,9
17,1
17,7
17,4
18,3
14,1
17,9
17,1
23,2
22,5
24,3
21,2
19,9
14,5
20,0
23,0
24,4
eigenverbruik
10,9
12,9
13,0
12,1
12,3
13,2
12,2
12,2
11,0
12,6
12,9
15,3
14,2
15,4
14,3
13,7
10,6
12,3
14,0
13,2
5,1
4,2
4,2
4,8
4,8
4,4
5,2
6,1
3,2
5,4
4,3
7,9
8,3
8,9
6,9
6,2
3,8
7,7
9,0
11,2
12,5
11,8
11,5
11,3
11,6
11,7
11,5
11,6
8,5
11,2
10,6
14,0
14,3
15,0
13,1
12,1
9,0
13,9
15,4
17,5
industrie
input
netto output
verbruik
elektriciteitscentrales
Tabel 46: Evolutie van de balans van afgeleide gassen (hoogovengas en cokesovengas)
Opm:
114
(1) netto output = output – eigenverbruik
HOOFDSTUK 8 Energieverbruik per energiedrager
verbruik elektriciteitscentrales
output cokesfabrieken
output industrie
eigenverbruik industrie
eigenverbruik cokesfabriek
40
30
20
[PJ]
10
0
1990
1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
-10
-20
-30
-40
Figuur 53: Evolutie van de output (negatieve Y-as) en het verbruik (positieve Y-as) van afgeleide
gassen (hoogovengas en cokesovengas)
De evolutie van het verbruik van hoogovengas en cokesgas hangt voor een stuk samen met het
verbruik van vaste brandstoffen (voor wat betreft de ijzer- en staalindustrie). Enkel ArcelorMittal
Gent produceert in Vlaanderen nog deze afgeleide gassen, waarvan een deel van het
geproduceerde hoogovengas wordt verkocht aan de elektriciteitssector. Sinds 2004 is er beduidend
meer hoogovengas geproduceerd. Na de herstellingwerken in 2001 en ook 2003, kende de
staalfabriek van ArcelorMittal Gent een recordjaar in 2004, mede dankzij de grote vraag naar staal
in de wereld. In 2007 is hoogoven A van ArcelorMittal Gent enkele weken buiten dienst geweest
wegens technische problemen. Bovendien is de staalvraag eind 2007 gedaald omwille van de hoge
prijzen. De eerste 3 kwartalen van 2008 kenden een hoge productie met zelfs een record in maand
juli 2008. De laatste 2 maanden van 2008 kenden een drastische terugval omwille van de
economische/financiële crisis, en de productie viel terug op 25 à 30% van deze van juli. Globaal is
de ruwijzerproductie van in 2008 met 5,7% gedaald ten opzichte van 2007 (van 3914 miljoen ton
naar 3690 miljoen ton). Hoogoven B werd 3 maanden vroeger dan gepland stilgelegd voor
vervanging van onderdelen, en een 10-tal finishing lijnen werden voor minstens 6 maanden
stilgelegd [56]. Bij ArcelorMittal Gent werd in de eerste helft van 2009 slechts op halve kracht
gedraaid, met slechts 1 hoogoven in werking. Daarnaast werden ook een aantal afwerkingslijnen
tijdelijk gesloten. Bij het begin van het 3de kwartaal 2009, steeg de vraag naar staal opnieuw. In juli
werd de 2de hoogoven dan ook terug opgestart, waardoor vanaf begin augustus terug het ‘normale’
productieniveau werd bereikt. Globaal is de ruwijzerproductie in 2009 met 25% gedaald ten
opzichte van 2008 (van 3.690 miljoen ton naar 2.751 miljoen ton) [116].In 2010 is de
ruwijzerproductie opnieuw gestegen met bijna 39% ten opzichte van 2009 (van 2.751 miljoen ton
naar 3.814 miljoen ton). In 2011 bedroeg deze 3.981 miljoen ton [116]. In 2011 bedroeg deze 3.981
miljoen ton, in 2012 4.078 miljoen ton [116].
115
HOOFDSTUK 8 Energieverbruik per energiedrager
8.6.
ANDERE BRANDSTOFFEN
Onder deze verzamelnaam horen oa. de gerecupereerde brandstoffen in de industrie, maar ook het niet-hernieuwbare deel van de huishoudelijke (en
gelijkgestelde) afvalstroom die verbrand wordt en waarmee energierecuperatie gepaard gaat.
In volgende tabel en figuur wordt de evolutie van de balans van de andere brandstoffen weergegeven.
1990
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
transformatiesector
[PJ]
5,2
3,0
3,0
3,1
3,8
3,6
5,0
5,5
elektriciteit en warmte
5,2
3,0
3,0
3,1
3,8
3,6
5,0
5,5
22,6
49,9
54,7
59,8
69,1
73,8
76,0
81,3
22,2
49,0
53,6
58,7
68,0
72,5
74,7
80,3
0,4
1,0
1,1
1,1
1,2
1,3
1,3
0,9
0,4
1,0
1,1
1,1
1,2
1,3
1,3
0,9
27,8
53,0
57,7
63,0
72,9
77,4
80,9
86,8
raffinaderijen
cokesfabrieken
andere
eindverbruik
niet-energetisch eindverbruik
industrie
residentieel en andere
waarvan residentieel
waarvan tertiair
waarvan landbouw
transport
totaal
116
HOOFDSTUK 8 Energieverbruik per energiedrager
[PJ]
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
transformatiesector
6,4
7,1
6,9
7,1
7,1
9,3
12,5
13,3
11,2
12,2
11,5
14,4
elektriciteit en warmte
6,4
6,9
6,7
6,9
7,1
8,4
9,7
11,5
10,2
10,8
10,2
11,5
0,2
0,3
0,2
0,9
2,8
1,8
1,0
1,4
1,3
2,8
79,2
70,8
70,9
74,4
77,9
77,0
72,9
78,9
78,5
84,3
84,2
73,9
78,1
70,1
70,1
73,3
76,4
75,6
71,5
77,4
77,0
82,6
83,1
72,8
1,1
0,8
0,8
1,2
1,5
1,5
1,5
1,5
1,6
1,6
1,2
1,1
1,1
0,8
0,8
1,2
1,5
1,5
1,5
1,5
1,6
1,6
1,2
1,1
85,6
77,9
77,8
81,6
85,0
86,3
85,5
92,2
89,8
96,5
95,8
88,3
raffinaderijen
cokesfabrieken
andere
eindverbruik
niet-energetisch eindverbruik
industrie
residentieel en andere
waarvan residentieel
waarvan tertiair
waarvan landbouw
transport
totaal
Tabel 47: Evolutie van het verbruik van andere brandstoffen
117
HOOFDSTUK 8 Energieverbruik per energiedrager
elektriciteits- en warmtecentrales
industrie
tertiair
raffinaderijen
120
100
80
[PJ]
60
40
20
0
1990
1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Figuur 54: Evolutie van het verbruik van andere brandstoffen
Het verbruik van andere brandstoffen is met 217% gestegen in 2012 ten opzichte van 1990. De
stijging doet zich vooral voor bij de industrie. De andere brandstoffen zijn daar grotendeels
gerecupereerde brandstoffen uit de krakers van de chemische industrie. De stijging hiervan hangt
sterk samen met de uitbreiding van deze industrie begin jaren negentig. In de sector ‘elektriciteitsen warmtecentrales’ zijn deze brandstoffen voornamelijk het niet-hernieuwbare deel van de
afvalverbranding met energierecuperatie. De onderstaande tabel toont een overzicht van de
evolutie van de afvalverbranding in Vlaanderen met daarbij de opdeling naar de fractie ‘biomassa’
en ‘andere brandstoffen’.
118
HOOFDSTUK 8 Energieverbruik per energiedrager
1990
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
totaal verbrand biomassa
PJ
6,24
4,35
4,50
4,34
5,02
4,63
3,65
4,27
totaal verbrand andere brandstoffen
6,22
3,87
3,27
3,44
3,98
3,68
5,02
5,87
12,46
8,22
7,76
7,78
9,00
8,31
8,67
10,14
waarvan met
energierecuperatie
biomassa
waarvan met
energierecuperatie andere
brandstoffen
4,23
2,90
3,50
3,37
3,74
3,77
3,11
3,65
4,02
2,58
2,54
2,67
2,97
2,99
4,27
5,01
waarvan met
energierecuperatie totaal
afval
8,25
5,49
6,05
6,04
6,71
6,75
7,37
8,65
totaal verbrand afval
PJ
2001
2002
2003
2004
totaal verbrand biomassa
5,22
5,63
5,50
5,22
totaal verbrand andere brandstoffen
7,49
8,07
7,90
7,48
12,70
13,70
13,40
waarvan met
energierecuperatie
biomassa
4,43
4,81
waarvan met
energierecuperatie andere
brandstoffen
6,36
10,79
totaal verbrand afval
waarvan met
energierecuperatie totaal
afval
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
12,70
12,32
14,08
15,93
17,65
16,75
19,49
18,26
19,93
4,66
4,78
5,20
5,65
6,24
6,85
7,15
9,31
8,74
9,49
6,90
6,69
6,86
7,12
8,43
9,70
10,80
9,60
10,18
9,52
10,44
11,71
11,35
11,64
12,32
14,08
15,93
17,65
16,75
19,49
18,26
19,93
Tabel 48: Evolutie van de energie-inhoud van het verbrand afval in Vlaanderen (1990, 1994-2012)
Opmerking: Vanaf 2005 gebeurt er bij alle afvalverbrandingsovens (huishoudelijk en gelijkgesteld) een vorm van energierecuperatie.
119
HOOFDSTUK 8 Energieverbruik per energiedrager
8.7.
BIOMASSA
Onder biomassa staan de hoeveelheden hernieuwbare brandstoffen zoals hout, biogas, stortgas, olijfpitten en –pulp, enz. Ook het hernieuwbare aandeel
van het verbrande huishoudelijke afval waarop energierecuperatie gebeurt is hier inbegrepen
1990
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
transformatiesector
[PJ]
4,2
2,9
3,5
3,4
3,8
3,8
3,2
3,7
elektriciteit en warmte
4,2
2,9
3,5
3,4
3,8
3,8
3,2
3,7
6,7
7,4
8,1
10,1
8,8
9,0
8,6
8,4
industrie
0,2
0,4
0,5
1,0
1,2
1,3
1,1
1,0
residentieel en andere
6,6
7,1
7,6
9,1
7,6
7,8
7,5
7,4
6,6
7,1
7,6
9,1
7,6
7,7
7,4
7,2
0,0
0,0
0,2
12,9
11,8
12,1
raffinaderijen
cokesfabrieken
andere
eindverbruik
niet-energetisch eindverbruik
waarvan residentieel
waarvan tertiair
waarvan landbouw
transport
totaal
120
11,0
10,3
11,6
13,5
12,6
HOOFDSTUK 8 Energieverbruik per energiedrager
[PJ]
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
transformatiesector
4,6
5,9
7,1
8,6
11,2
15,2
16,3
19,6
23,1
24,3
26,1
32,9
elektriciteit en warmte
4,6
5,9
7,1
8,6
11,2
15,2
16,3
19,6
23,1
24,3
26,1
32,9
8,8
8,4
13,6
14,5
15,3
16,4
19,5
21,9
27,1
35,3
30,4
36,7
industrie
0,7
0,6
4,2
4,4
5,1
5,6
6,3
6,3
6,0
8,0
8,3
8,9
residentieel en andere
8,2
7,9
9,3
10,1
10,3
10,8
11,1
13,4
15,4
19,6
14,9
19,1
waarvan residentieel
8,0
7,7
9,2
9,7
10,0
10,4
9,9
11,7
12,3
15,6
11,3
13,6
waarvan tertiair
0,1
0,1
0,1
0,4
0,3
0,3
0,4
0,4
0,5
0,6
1,3
2,9
0,0
0,1
0,8
1,2
2,6
3,3
2,4
2,6
2,0
2,2
5,6
7,8
7,2
8,6
35,8
41,5
50,2
59,6
56,5
69,6
raffinaderijen
cokesfabrieken
andere
eindverbruik
niet-energetisch eindverbruik
waarvan landbouw
transport
totaal
13,5
14,3
20,7
23,1
26,6
31,6
Tabel 49: Evolutie van het verbruik van biomassa
121
HOOFDSTUK 8 Energieverbruik per energiedrager
elektriciteits- en warmtecentrales
industrie
tertiair
residentieel
landbouw
transport
2006
2008
80
70
60
[PJ]
50
40
30
20
10
0
1990
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2007
2009
2010
2011
2012
Figuur 55: Evolutie van het verbruik van biomassa
Het verbruik van biomassa is met meer dan een factor 5 vermeerderd ten opzichte van 1990. Dit is
vooral het gevolg van een groot gebruik van biomassa bij de productie van elektriciteit en warmte.
De sterke uitbreiding van co-verbranding van biomassa in de kolencentrales speelt hierin de
belangrijkste rol. Ook bijkomende energierecuperatie bij afvalverbranding en het meer benutten
van stortgas en biogas voor energieproductie spelen mee. In 2007 kon er voor het eerst op de
Belgische markt biodiesel getankt worden en dit is ook duidelijk zichtbaar in de figuur. Vanaf 2008
komt daar nog een deel bio-ethanol bij.
In de industrie is er een sterke stijging vanaf 2003. Dit is deels door een verbeterde inventarisatie
sinds dat jaar (voornamelijk in de houtverwerkende industrie).
8.8.
WARMTE
Naast de nucleaire warmte, staat enkel de verkochte of verhandelde warmte tussen sectoren in de
Vlaamse energiebalans (Bijlage A) vermeld. Ook gerecupereerde warmte uit processen die gebruikt
wordt door de zelfproducenten voor opwekken van elektriciteit is meegenomen en is in de balans
vermeld onder de kolom warmte.
122
HOOFDSTUK 8 Energieverbruik per energiedrager
[PJ]
transformatiesector
1990
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
208,0
171,4
198,8
197,0
225,2
228,9
230,2
223,1
208,0
179,3
207,5
206,4
237,0
242,6
246,2
242,4
9,9
10,8
11,4
14,2
16,6
18,8
23,8
0,1
0,7
1,1
0,9
0,9
elektriciteit en warmte
Input
Output
Eigenverbruik
Verbruik (1)
208,0
169,4
196,8
195,1
223,6
227,1
228,3
219,5
2,0
2,0
1,8
1,6
1,8
2,0
3,6
2,5
8,8
9,3
10,6
13,4
17,3
20,2
23,1
2,5
8,3
9,3
9,7
12,6
16,5
19,7
22,0
0,6
0,0
0,9
0,9
0,9
0,5
1,1
180,2
208,1
207,6
238,6
246,2
250,5
246,2
raffinaderijen
cokesfabrieken
andere
eindverbruik
niet-energetisch eindverbruik
industrie
residentieel en andere
waarvan residentieel
waarvan tertiair
waarvan landbouw
transport
totaal
210,5
123
HOOFDSTUK 8 Energieverbruik per energiedrager
[PJ]
transformatiesector
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
223,2
220,6
223,5
218,8
223,6
217,6
229,2
204,2
209,4
213,1
222,5
173,8
243,7
238,0
238,8
234,5
239,4
235,8
246,3
222,2
228,6
234,6
243,8
195,3
24,7
23,0
21,8
21,6
23,4
26,5
24,1
25,3
25,9
28,4
28,4
28,1
0,6
0,9
0,9
0,9
0,8
1,0
0,8
0,8
0,8
0,9
1,2
0,7
219,5
215,9
218,0
213,8
216,8
210,2
223,1
197,8
203,4
207,1
216,6
167,9
3,6
4,7
5,5
5,0
6,8
7,4
6,0
6,4
6,0
6,1
5,9
5,9
23,0
19,6
18,9
20,7
24,4
23,7
23,3
24,0
23,3
29,0
27,1
29,3
21,8
18,4
17,0
17,8
20,5
20,6
19,4
21,7
21,1
26,2
24,2
24,1
1,2
1,2
1,9
2,9
3,8
3,2
3,9
2,3
2,2
2,8
2,9
3,2
246,1
240,2
242,4
239,5
248,0
241,3
252,4
228,2
232,8
242,1
249,6
203,1
elektriciteit en warmte
Input
Output
Eigenverbruik
Verbruik (1)
raffinaderijen
cokesfabrieken
andere
eindverbruik
niet-energetisch eindverbruik
industrie
residentieel en andere
waarvan residentieel
waarvan tertiair
waarvan landbouw
transport
totaal
Tabel 50: Evolutie van het warmteverbruik (inclusief nucleaire warmte, inclusief groene warmte door zonneboilers en warmtepompen,
warmtepompboilers)
Opm: (1) netto verbruik = input- output + eigenverbruik
124
HOOFDSTUK 8 Energieverbruik per energiedrager
elektriciteits- en warmtecentrales
raffinaderijen
industrie
residentieel en andere
300
250
200
[PJ]
150
100
50
0
1990
1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Figuur 56: Evolutie van het verbruik van warmte
Het totaal warmteverbruik is gedaald met 3,5% in 2012 ten opzichte van 1990, ten opzichte van
2011 bedraagt de daling 18,6%. De daling is vooral het gevolg van een daling van het verbruik van
nucleaire warmte is in 2012 fors gedaald ten opzichte van 2011 (-19,9%), omwille van de tijdelijke
sluiting van Doel 3 vanaf de zomer van 2012.
Sinds het rapport van 2010 wordt de evolutie van groene warmte door warmtepompen en
warmtepompboilers ook inbegrepen in het warmteverbruik van de ‘residentieel en gelijkgestelde
sectoren’. De gehanteerde methodologie voor de berekening kan teruggevonden worden in de
inventaris duurzame energie in Vlaanderen.
125
HOOFDSTUK 9 Besluit
HOOFDSTUK 9. BESLUIT
De onafhankelijke methode voor het opstellen van de energiebalans Vlaanderen steunt op zoveel
mogelijk bottom-up gegevens, uit eigen enquêteringen, van sectorfederaties (al dan niet afkomstig
uit de benchmarkconvenant) en andere bronnen zoals de samenwerkingsovereenkomst met de
gemeentes en de integrale milieujaarverslagen (IMJV’s) van bedrijven. Globale gegevens zijn sinds
de liberalisering van de elektriciteit- en aardgasmarkten minder beschikbaar. De Vlaamse overheid
heeft hierin verbetering gebracht oa. door het opleggen van sectorale afnamerapporteringen aan
de netbeheerders van elektriciteit (sinds 2002) en aardgas (sinds 2004). Hierdoor komen gegevens
beschikbaar over de afname op de respectievelijke netten. Ook nieuw vanaf verbruiksjaar 2004 was
een rapporteringsplicht voor exploitanten van WKK’s, hernieuwbare warmte-installaties en
zelfproducenten. Deze rapportering maakt het mogelijk om de afnamecijfers op het net aan te
vullen of te corrigeren naar sector waar nodig.
Het eindverbruik van energie in Vlaanderen bedroeg in 2012 1.195,6 PJ, wat een daling van 1,1%
betekent tegenover 2011 en een stijging van 40,2% ten opzichte van 1990. Deze daling ten opzichte
van 2011 is vooral te wijten een verminderd verbruik in de industrie. In de residentieel en
gelijkgestelde sectoren steeg het energieverbruik, omdat 2012 kouder was ten opzichte van het
zeer warme 2011. Ten opzichte van 2005 is het eindverbruik van energie gedaald met 5,1%.
Het bruto binnenlands energieverbruik in Vlaanderen daalde met 2,7% ten opzichte van 2011,
vooral door een daling van het energieverbruik in de elektriciteits- en warmtesector. Ten opzichte
van 1990 is het bruto binnenlands energieverbruik met 28,1% gestegen.
126
Begrippenlijst
BEGRIPPENLIJST
Autonome producent: een “autonome producent” is een onderneming, waarvan de belangrijkste
activiteit erin bestaat elektrische energie te produceren met als enig doel deze te verkopen aan
een verdeler of via een derde, aan verbruikers.
Biomassa: biologisch afbreekbare fractie van producten, afvalstoffen en residuen van de landbouw
(met inbegrip van plantaardige en dierlijke stoffen), de bosbouw en aanverwante bedrijfstakken,
alsmede de biologisch afbreekbare fractie van industrieel en huishoudelijk afval.
(Besluit van de Vlaamse regering van 5 maart 2004 inzake de bevordering van
elektriciteitsopwekking uit hernieuwbare energiebronnen, richtlijn 2001/77/EG)
Bruto binnenlands energieverbruik: primair energieverbruik, verminderd met de internationale
scheepvaart- en luchtvaartbunkers. De hier gebruikte definitie wijkt af van degene die door
Eurostat en het IEA gebruikt wordt. Deze organisaties boeken alle brandstofleveringen aan
vliegtuigen bij de transportsector i.p.v. enkel de leveringen voor binnenlandse vluchten.
Capaciteitsbezettingsgraad: percentage van het industriële productievermogen dat effectief wordt
aangewend.
Eindenergieverbruik of finaal energieverbruik: geleverde hoeveelheid energie aan de
eindverbruikers energie.
Energietransformatie: zie transformatiesector.
Hernieuwbare energiebronnen: hernieuwbare niet-fossiele energiebronnen (wind, zonne-energie,
aardwarmte,
golfenergie,
getijdenenergie,
waterkracht,
biomassa,
stortgas,
rioolwaterzuiveringsgas en biogas). (richtlijn 2001/77/EG)
Internationale scheepvaartbunkers: geleverde hoeveelheden energiedragers (hoofdzakelijk
brandstof) aan zeeschepen die naar buitenlandse havens varen.
Internationale luchtvaartbunkers: geleverde hoeveelheden energiedragers (hoofdzakelijk
brandstof) aan vliegtuigen die op buitenlandse luchthavens vliegen.
Niet-energetisch verbruik van energiedragers: verbruik van energiedragers als grondstof voor het
aanmaken van andere producten (voorbeeld: aardgas voor kunstmestproductie) of verbruik voor
niet-energetische doeleinden (voorbeeld: verbruik als smeermiddel).
Primair energieverbruik (ook wel: bruto energieverbruik): hoeveelheid energie die een
geografische entiteit nodig heeft om gedurende de bestudeerde periode aan de vraag naar energie
te kunnen voldoen. Het primair energieverbruik is gelijk aan de som van de primaire
energieproductie en de netto invoer van energie (zie ook bruto binnenlands energieverbruik).
Transformatiesector: verzamelnaam voor de bedrijven die energietransformatie als hoofdactiviteit
hebben. Men spreekt van energietransformatie als energie van één vorm (transformatie input) in
een andere vorm (transformatie output) wordt omgezet en de fysische toestand van de
energiedrager die men transformeert daarbij verandert. De energie die nodig is om deze
transformaties door te voeren wordt geboekt als eigenverbruik van de transformatiesector. In
127
Begrippenlijst
Vlaanderen zijn de elektriciteitscentrales, de raffinaderijen en de cokesovens de belangrijkste
installaties binnen de transformatiesector.
VGE of Vlaamse grootte-eenheid: is een dimensieloos getal dat afgeleid wordt van de
economische dimensie van het bedrijf of bedrijfs-BSS (bruto standaardsaldo). Voor BSS-2002
bedroeg deze factor € 5.755,00.
WKK: warmte-krachtkoppeling, gelijktijdige opwekking van warmte (stoom, warm water,…) en
elektriciteit of mechanische aandrijving in één installatie.
Zelfproducent (van elektriciteit): maatschappij of bedrijf dat naast haar hoofdactiviteit ook zelf
elektriciteit produceert voor eigen verbruik en eventuele verkoop aan anderen (meestal
producenten-verdelers).
128
Bijlage A Energiebalans Vlaanderen 2012
BIJLAGE A ENERGIEBALANS VLAANDEREN 2012
129
2012
Koolteer
Kolen
Cokes
[PJ]
[PJ]
[PJ]
Totaal
kolen
[PJ]
Aardolie en
interm. prod.
[PJ]
Raff.
gas
[PJ]
LPG
Benzine
Kerosine
[PJ]
[PJ]
[PJ]
Gas-en
dieselolie
[PJ]
Lamppetroleum
[PJ]
Zware
stookolie
[PJ]
Nafta
[PJ]
Petroleumcokes
[PJ]
Andere
petro. prod.
[PJ]
Totaal petro.
producten
[PJ]
Aard- en
mijngas
[PJ]
Cokesovengas
[PJ]
Hoogovengas
[PJ]
Totaal gas
[PJ]
Totaal fossiele
brandstoffen
[PJ]
Primaire produktie
Netto invoer
6,9
114,9
0,8
122,6
1.478,6
0,9
25,0
-170,8
-35,6
-269,5
-1,5
26,2
82,4
3,2
-251,7
887,0
421,2
-0,1
421,1
1.430,6
Primair verbruik
6,9
114,9
0,8
122,6
1.478,6
0,9
25,0
-170,8
-35,6
-269,5
-1,5
26,2
82,4
3,2
-251,7
887,0
421,2
-0,1
421,1
1.430,6
42,8
21,3
235,5
299,6
299,6
21,3
235,5
256,9
42,8
256,9
42,8
Internationale bunkers
scheepvaart
luchtvaart
Bruto consumptie
42,8
6,9
114,9
0,8
122,6
1.478,6
0,9
1.478,6
Transformatie input
80,0
80,0
Elektriciteit en warmte
* Elektriciteit
Thermische centrales
Kerncentrales
* WKK
* Warmte
Raffinaderijen
Andere transformatie
Cokesfabrieken
Andere
30,9
30,9
30,9
30,9
30,9
30,9
Transformatie output
25,0
-170,8
-78,4
-290,9
-1,5
-209,4
0,9
0,1
0,1
0,0
0,9
0,1
0,1
0,1
0,1
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
82,4
3,2
-251,7
587,3
421,2
0,4
0,6
1.480,6
114,4
0,4
0,4
0,4
0,6
0,6
0,6
2,1
1,2
1,2
114,4
45,6
45,6
-0,1
Andere
brandst.
[PJ]
Biomassa
Elektriciteit
[PJ]
Warmte
[PJ]
88,3
47,3
22,3
8,7
35,4
7,8
195,3
152,0
1.683,6
88,3
69,6
44,1
7,8
195,3
1.835,6
44,1
7,8
195,3
1.536,0
0,9
0,0
0,9
1.478,6
49,1
49,1
1,7
38,6
299,6
256,9
42,8
69,6
17,5
131,9
1.692,5
11,5
32,9
195,3
1.932,2
17,5
17,5
17,5
131,9
63,1
63,1
164,9
95,2
95,2
11,5
9,9
9,9
32,9
30,5
30,5
195,3
195,3
404,6
330,9
135,6
195,3
73,5
0,3
1.478,6
49,1
49,1
68,7
0,1
68,7
0,1
69,5
0,1
1.478,6
49,1
49,1
10,4
1.515,6
1.478,6
39,1
22,1
197,9
78,4
536,9
1,5
215,7
83,2
10,4
281,4
1.466,5
39,1
1,7
1,7
36,9
36,9
10,4
22,1
197,9
78,4
536,9
1,5
215,7
83,2
10,4
281,4
1.466,5
38,6
38,6
39,1
Elektriciteit en warmte
* Elektriciteit
Thermische centrales
Kerncentrales
* WKK
* Warmte
Raffinaderijen
Andere transformatie
Cokesfabrieken
Andere
0,1
39,1
0,1
1,2
12,8
1,2
53,2
12,8
53,2
19,5
10,4
10,4
10,4
10,4
1.466,5
49,1
49,1
4,1
23,5
76,7
19,5
1,7
2,2
0,2
2,8
152,7
28,2
1.696,4
152,7
122,9
53,7
69,2
29,8
28,2
1,6
1,6
180,9
124,6
55,4
69,2
56,2
26,4
0,1
0,1
1.466,5
49,1
49,1
8,5
6,6
94,7
7,3
6,6
2,6
4,0
0,7
0,7
8,0
6,6
2,6
4,0
1,4
1,0
0,2
0,2
5,9
82,4
4,3
4,3
1.195,6
0,7
19,5
4,1
4,1
72,7
4,1
4,1
2,8
-17,5
276,0
877,3
73,9
36,7
178,4
29,3
-17,5
276,0
877,3
73,9
36,7
178,4
29,3
30,2
30,2
274,9
245,7
29,2
245,8
92,5
-4,8
4,7
38,1
21,7
1,7
8,9
8,2
4,5
602,4
178,8
61,9
6,0
41,0
24,4
3,1
10,6
9,2
4,6
73,9
72,8
36,7
8,9
0,0
0,0
0,1
0,5
5,4
178,4
91,8
7,6
6,1
34,5
12,9
6,6
3,4
7,4
3,0
29,3
26,2
0,7
3,6
4,1
4,1
Verliezen elektriciteitsnet
9,9
8,7
34,9
37,7
81,2
47,0
Finaal verbruik
8,7
34,9
37,7
81,2
47,0
Niet energetisch finaal verbruik
* Chemie
* Andere
8,7
8,7
8,7
8,7
40,9
40,9
37,7
37,7
36,8
0,7
72,6
70,3
66,6
0,7
0,0
1,3
1,1
0,4
0,1
6,1
2,6
0,0
0,0
0,1
0,1
0,1
0,0
0,1
0,0
Statistisch verschil in Joule
Energetisch finaal verbruik
* Industrie
IJzer en staal
Non-ferro
Chemie
Voeding, dranken en tabak
Papier en uitgeverijen
Minerale niet-metaalprodukten
Metaalverwerkende nijverheid
Textiel, leder en kleding
34,9
32,6
29,8
Andere industrieën
Waarvan zelfproducenten industrie
IJzer en staal
Non-ferro
Chemie
Voeding, drank en tabak
Papier en uitgeverijen
Minerale niet-metaalprodukten
Metaalverwerkende nijverheid
Textiel, leder en kleding
Andere industrie
*Residentiële en gelijkgestelde sectoren
0,0
2,4
Huishoudelijke sector, handel, administratie, …
Tertiaire sector, handel en administratie
hotels en restaurants
gezondheidszorg
onderwijs
kantoren en administraties
handel
andere diensten
waarvan zelfproducenten
Huishoudens
Land- en tuinbouw, zeevisserij, bosbouw,
groenvoorziening
akkerbouw + intensieve veehouderij
graasdierhouderij
glastuinbouw
vollegrondstuinbouw + blijvende teelten
zeevisserij
bosbouw
groenvoorziening
waarvan zelfproducenten
* Transport
1,3
1,1
0,4
0,0
0,1
0,0
2,4
27,0
245,8
4,7
-14,2
28,4
25,8
27,0
245,8
27,0
2,2
165,5
0,7
29,2
520,0
0,3
-17,8
113,7
4,7
165,5
0,7
29,2
520,0
287,3
0,0
0,0
0,4
0,4
165,5
165,5
29,2
0,0
29,2
236,0
206,8
29,2
30,2
30,2
245,8
9,2
0,1
0,2
0,3
0,8
0,3
0,5
0,9
0,1
4,4
3,4
0,0
0,2
1,8
0,4
284,0
16,0
0,1
0,5
2,9
1,3
0,4
1,2
0,9
0,1
257,1
103,8
6,5
4,7
38,1
21,7
1,7
8,9
8,2
4,5
6,1
0,0
0,2
8,5
0,0
9,5
13,2
9,5
13,2
18,0
15,7
1,1
6,9
4,9
0,1
0,1
0,0
0,1
0,1
151,3
1,1
6,9
4,9
0,1
0,1
0,0
0,1
0,1
151,3
1,1
6,9
6,2
1,2
0,1
0,0
0,1
0,1
236,2
136,9
44,9
5,3
5,1
6,6
15,3
8,5
4,0
0,4
92,0
136,9
44,9
5,3
5,1
6,6
15,3
8,5
4,0
0,4
92,0
210,6
54,0
6,6
6,1
7,3
17,3
11,2
5,5
0,4
156,7
14,5
0,1
14,5
0,1
14,3
0,1
14,3
0,1
14,5
1,9
14,5
1,9
0,0
0,0
1,9
1,9
0,6
0,0
0,0
0,0
0,7
0,7
0,1
0,6
0,0
1,3
1,1
1,3
1,1
2,2
2,2
2,5
0,7
78,4
0,9
82,6
1,9
1,9
2,5
0,4
0,2
0,0
0,0
0,0
0,1
0,0
0,6
0,0
68,2
8,2
1,0
1,0
0,7
2,0
2,6
0,9
0,5
0,5
71,9
9,1
1,3
1,0
0,7
2,0
2,7
1,4
0,0
0,0
1,9
1,9
2,1
0,6
60,0
0,3
0,0
0,0
0,2
0,1
0,3
0,0
0,0
0,2
0,1
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,1
0,0
0,0
0,0
0,0
10,2
5,3
1,4
0,6
1,0
1,9
0,0
0,0
0,0
158,1
Wegvervoer
Spoorvervoer
Luchtvaart
Scheepvaart
Transport door pijpleidingen
*Waarvan off-road totaal
*Waarvan off-road Industrie
*Waarvan off-road tertiaire sector
*Waarvan off-road huishoudens
*Waarvan off-road Land- en tuinbouw, zeevisserij, bosbouw, groenvoorziening
0,0
0,1
0,0
1,0
26,3
1,0
26,3
0,0
0,5
62,8
0,4
0,1
10,7
5,3
1,4
0,9
1,1
1,9
0,1
0,0
0,0
185,5
0,1
179,0
0,8
0,0
5,6
0,3
0,1
151,8
0,8
0,0
5,5
0,2
0,2
0,0
0,0
0,9
0,2
0,0
0,6
0,1
9,8
4,7
0,8
4,2
10,8
5,1
0,8
0,6
4,3
287,3
6,2
0,9
6,2
6,2
6,2
6,2
[PJ]
88,3
49,1
49,1
36,9
Totaal
1.131,0
195,3
Eigenverbruik transformatiesector
Beschikbaar voor finale consumptie
Nucleaire
warmte
[PJ]
421,1
Elektriciteit en warmte
* Elektriciteit
Thermische centrales
Kerncentrales
* WKK
* Warmte
Raffinaderijen
Andere transformatie
Cokesfabrieken
Andere
[PJ]
-56,8
-17,5
-17,5
-17,5
9,9
3,6
274,9
245,7
29,2
0,1
70,1
1,0
0,9
0,1
0,0
2,7
2,8
5,5
10,4
6,9
1,1
5,8
1,0
0,0
0,2
5,4
1,1
19,1
84,0
1,1
1,1
16,5
2,9
0,0
0,0
0,0
0,0
0,1
2,8
2,4
13,6
85,2
43,7
4,6
2,8
1,7
16,9
12,9
4,8
25,6
5,4
1,4
15,4
1,3
1,9
0,1
0,0
14,5
187,4
2,6
1,1
1,0
0,5
0,0
-1,2
2,1
0,4
-4,5
0,8
179,1
0,8
0,0
5,6
1,9
8,6
10,8
5,1
0,8
0,6
4,3
1.195,6
0,0
1,1
1,1
41,5
0,0
2,3
8,6
2,4
0,0
2,3
3,2
920,7
378,5
69,5
12,1
145,7
37,8
16,1
14,9
16,7
7,7
31,9
31,7
2,2
15,3
6,3
7,5
0,1
0,0
0,1
0,1
343,5
313,4
101,7
11,2
8,9
9,0
34,3
24,1
14,2
3,9
211,8
26,9
8,6
2,8
11,3
2,1
1,9
0,1
0,0
16,8
198,5
0,1
187,7
3,1
0,0
5,6
2,0
0,1
0,1
0,0
0,0
0,0
10,9
5,1
0,8
0,7
4,3
Bijlage B Overzicht energiebalansen 1990; 1994-2011
BIJLAGE B OVERZICHT ENERGIEBALANSEN 1990; 1994-2011
131
Bijlage B Overzicht energiebalansen 1990; 1994-2011
132
Koolteer
Kolen
Cokes
[PJ]
[PJ]
[PJ]
Totaal
kolen
[PJ]
Aardolie en
interm. prod.
[PJ]
Raff.
gas
[PJ]
LPG
Primaire produktie
Netto invoer
5,1
25,6
191,2
16,2
25,6
212,5
1.250,6
-5,5
-171,7
-18,3
-185,1
-3,4
9,7
-7,8
1,9
-144,8
725,5
200,0
Primair verbruik
5,1
216,8
16,2
238,1
1.250,6
-5,5
-171,7
-18,3
-185,1
-3,4
9,7
-7,8
1,9
-144,8
725,5
200,0
0,0
0,0
43,7
0,0
43,7
26,9
26,9
0,0
0,0
146,3
146,3
1,8
1,8
218,6
174,9
43,7
-171,7
-62,0
-212,0
-3,4
-136,6
[PJ]
Benzine Kerosine
[PJ]
[PJ]
Gas-en Lamppetro- Zware
dieselolie
leum
stookolie
[PJ]
[PJ]
[PJ]
Nafta
[PJ]
Petroleumcokes
[PJ]
Andere
Totaal petro. Aard- en CokesHoogpetro. prod.
producten
mijngas ovengas ovengas
[PJ]
[PJ]
[PJ]
[PJ]
[PJ]
Totaal gas
[PJ]
Totaal fossiele
brandstoffen
[PJ]
Andere biomassa
brandst.
[PJ]
27,8
11,0
2,8
202,8
25,6
1.140,8
2,8
202,8
1.166,4
27,8
11,0
Elektriciteit
[PJ]
Warmte Nucleaire
warmte
[PJ]
[PJ]
Totaal
[PJ]
1990
Internationale bunkers
scheepvaart
luchtvaart
Bruto consumptie
238,1
1.250,6
Transformatie input :
175,1
175,1
1.250,6
Elektriciteit en warmte
* Elektriciteit
Conventionele thermische centrales
Kerncentrales
* WKK
* Warmte
Raffinaderijen
Andere transformatie
Cokesfabrieken
Andere (steenkoolmijnen)
117,9
112,0
112,0
117,9
112,0
112,0
Transformatie output :
Elektriciteit en warmte
* Elektriciteit
Conventionele thermische centrales
Kerncentrales
* WKK
* Warmte
Raffinaderijen
Andere transformatie
Cokesfabrieken
Andere (steenkoolmijnen)
5,1
5,9
5,9
57,2
57,2
57,2
57,2
0,6
44,1
-7,8
1,9
-146,5
208,0
208,0
1.417,9
218,6
174,9
43,7
506,9
200,0
2,8
202,8
947,8
27,8
11,0
208,0
1.199,3
7,4
1.258,2
38,0
2,1
10,3
50,4
1.483,7
5,2
4,2
208,0
1.701,1
0,2
0,2
0,2
7,4
5,6
5,6
7,6
5,8
5,8
38,0
31,9
31,9
2,1
2,1
2,1
10,3
10,3
10,3
50,4
44,4
44,4
175,9
162,2
162,2
5,2
4,0
4,0
4,2
4,2
4,2
208,0
208,0
393,4
378,4
170,4
208,0
14,5
0,4
1.250,6
57,2
57,2
1,8
0,0
44,7
31,8
31,8
0,6
0,6
44,1
44,1
6,3
20,4
20,4
231,7
231,7
62,0
62,0
436,7
1,8
0,0
1.250,6
436,7
3,4
3,4
228,8
228,8
61,2
61,2
7,2
7,2
162,7
162,7
5,6
0,4
1.245,9
10,4
6,3
31,6
0,0
18,3
6,2
18,3
4,0
6,2
0,1
0,1
5,6
0,4
13,3
0,4
1.250,6
57,2
57,2
10,4
1.301,1
1.245,9
44,7
44,7
31,6
2,3
2,2
2,5
56,2
0,3
6,3
0,0
56,1
3,2
0,0
0,2
6,3
6,3
6,3
6,3
6,3
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
161,8
0,0
10,4
10,4
10,4
10,4
1.245,9
55,2
55,2
5,8
6,1
68,6
0,2
5,8
5,8
5,9
5,8
0,0
1,2
139,0
1.440,0
139,0
136,5
63,5
73,0
2,5
139,0
136,5
63,5
73,0
2,5
1.245,9
55,2
55,2
56,4
3,2
12,2
5,8
6,4
6,3
10,1
78,7
7,7
7,6
3,4
4,1
0,1
7,7
7,6
3,4
4,1
0,1
2,2
58,6
3,2
12,5
6,1
6,4
6,3
7,0
0,2
0,2
7,0
5,7
Statistisch verschil in Joule
35,4
60,3
-14,2
Finale consumptie :
5,7
Niet energetisch finaal verbruik :
* Chemie
* Andere
5,7
5,7
*Waarvan off-road totaal
*Waarvan off-road Industrie
*Waarvan off-road tertiaire sector
*Waarvan off-road huishoudens
*Waarvan off-road Land- en tuinbouw, zeevisserij, bosbouw, groenvoorziening
-5,5
2,5
218,6
174,9
43,7
0,2
1.250,6
Eigenverbruik transformatiesector
Energetisch finaal verbruik :
* Industrie
IJzer en staal
Non-ferro
Chemie
Voeding, dranken en tabak
Papier en uitgeverijen
Minerale niet-metaalprodukten
Metaalverwerkende nijverheid
Textiel, leder en kleding
Andere industrieën
Waarvan zelfproducenten industrie
IJzer en staal
Non-ferro
Chemie
Voeding, drank en tabak
Papier en uitgeverijen
Minerale niet-metaalprodukten
Metaalverwerkende nijverheid
Textiel, leder en kleding
Andere industrie
Residentiële en gelijkgestelde sectoren
Huishoudelijke sector, handel, administratie, …
Tertiaire sector, handel en administratie
hotels en restaurants
gezondheidszorg
onderwijs
kantoren en administraties
handel
andere diensten
waarvan zelfproducenten
Huishoudens
Land- en tuinbouw, zeevisserij, bosbouw,
groenvoorziening
akkerbouw + intensieve veehouderij
graasdierhouderij
glastuinbouw
vollegrondstuinbouw + blijvende teelten
zeevisserij
bosbouw
groenvoorziening
* Transport
Wegvervoer
Spoorvervoer
Luchtvaart
Scheepvaart
Transport door pijpleidingen
16,2
2,2
2,2
66,9
1.351,0
208,0
Elektriciteit en warmte
* Elektriciteit
Conventionele thermische centrales
Kerncentrales
* WKK
* Warmte
Raffinaderijen
waarvan zelfproducenten
Andere transformatie
Cokesfabrieken
Andere ( o.a. steenkoolmijnen)
waarvan zelfproducenten
Verliezen elektriciteitsnet
Beschikbaar voor finale consumptie :
216,8
2,5
35,4
35,4
24,6
13,2
3,2
6,6
1,3
0,3
101,4
14,9
-14,2
60,3
60,3
60,3
58,7
1,4
0,3
0,0
14,9
5,7
5,7
4,5
4,5
95,7
84,9
71,9
1,4
3,2
6,8
1,3
0,3
10,4
1,9
0,0
0,0
0,2
0,0
1,0
2,8
1,2
10,8
8,6
0,0
10,8
8,6
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
8,5
8,5
59,9
59,9
0,2
1,2
0,5
5,0
1,0
2,8
1,2
224,8
14,2
101,4
5,0
59,9
0,2
66,6
-28,4
0,0
0,0
0,1
0,0
6,0
0,5
2,9
16,0
438,4
161,8
1,6
75,7
58,3
17,4
4,7
4,7
1,6
16,0
0,2
15,8
224,6
8,1
0,0
0,3
1,0
0,6
0,1
0,2
0,4
0,5
5,2
0,1
66,5
47,9
1,5
2,5
17,6
15,2
1,5
1,3
0,5
5,8
2,1
5,3
1,3
1,3
0,0
0,0
362,7
59,3
1,5
2,8
19,6
15,8
1,6
3,1
0,9
6,2
8,0
5,4
157,1
77,0
10,0
3,9
27,5
8,7
3,0
8,9
7,0
5,7
2,3
5,3
0,03
1,1
1,2
2,7
1,1
1,2
2,8
125,1
114,9
14,0
0,2
1,5
3,1
4,9
1,5
2,8
0,0
100,9
18,5
1,2
2,9
0,0
0,0
91,4
85,8
1,7
0,1
0,1
3,9
0,1
0,1
0,0
0,0
0,8
0,2
0,0
0,5
0,1
-56,8
53,4
53,4
18,5
2,4
2,4
-10,7
53,4
2,2
0,1
0,0
59,1
59,0
-0,9
0,1
0,1
5,0
1,2
0,0
438,4
66,6
2,2
2,2
16,0
0,2
0,2
0,2
0,6
0,5
0,0
2,9
224,8
0,05
6,2
6,2
0,1
0,1
53,4
8,5
4,0
0,4
4,1
0,1
0,8
0,5
0,0
5,3
5,3
-10,3
696,5
4,7
4,7
86,1
68,7
17,4
152,0
71,9
4,1
3,9
28,3
8,7
3,0
8,9
7,0
5,7
2,3
5,3
610,4
216,2
77,5
8,0
51,1
31,3
5,9
12,3
7,9
11,9
10,3
15,6
0,8
3,6
0,9
0,8
3,6
0,9
1,9
5,8
6,5
1,2
77,4
76,2
18,8
1,7
2,4
2,8
5,9
4,4
1,6
77,4
76,2
18,8
1,7
2,4
2,8
5,9
4,4
1,6
57,4
57,4
238,6
206,3
33,0
2,0
3,9
5,9
10,8
6,0
4,4
0,0
173,3
0,8
-10,3
-10,3
-10,3
0,0
0,2
150,3
121,5
14,2
0,3
1,5
3,1
4,9
1,6
2,8
0,0
107,4
28,8
5,0
1,2
18,5
1,2
2,9
0,1
0,0
153,0
147,2
1,7
0,1
4,0
9,4
4,3
0,4
0,5
4,2
696,5
156,7
5,3
5,3
4,5
-10,3
156,7
22,6
6,7
124,1
-3,6
-0,9
1,2
1,2
2,6
2,6
2,6
2,6
32,2
5,0
1,2
21,9
1,2
2,9
0,1
0,0
155,6
147,2
1,7
0,1
4,0
2,6
9,4
4,3
0,4
0,5
4,2
852,5
22,6
6,7
124,1
2,5
852,5
22,6
22,2
6,7
0,2
124,1
70,6
6,67
6,63
26,6
7,3
5,6
2,3
7,4
5,5
2,5
2,5
2,5
766,4
311,6
84,1
14,6
99,9
38,8
11,6
14,5
15,2
17,4
12,8
18,5
-113,7
86,1
68,7
17,4
0,0
22,2
0,0
0,1
0,4
2,5
1,0
1,5
0,4
0,0
0,0
0,2
1,2
2,5
2,9
7,7
6,5
1,2
0,0
0,2
0,4
0,4
0,4
6,6
6,6
51,7
48,1
20,2
2,7
1,7
0,8
5,9
7,1
2,0
6,6
27,9
0,0
0,0
0,4
0,4
3,6
1,0
0,5
2,0
0,1
0,0
1,9
1,9
0,1
0,0
0,0
0,0
0,0
297,3
261,5
53,729
4,657
5,676
6,743
16,729
13,098
6,826
0,46
207,7
35,8
6,0
1,6
23,9
1,3
2,9
0,1
0,0
157,5
147,2
3,5
0,1
4,0
2,6
9,5
4,3
0,4
0,5
4,2
Koolteer
Kolen
Cokes
[PJ]
[PJ]
[PJ]
Totaal
kolen
[PJ]
Aardolie en
interm. prod.
[PJ]
Raff.
gas
[PJ]
LPG
[PJ]
Benzine Kerosine
[PJ]
[PJ]
Gas-en Lamppetro- Zware
dieselolie
leum
stookolie
[PJ]
[PJ]
[PJ]
Nafta
[PJ]
Petroleumcokes
[PJ]
Andere
Totaal petro. Aard- en CokesHoogpetro. prod.
producten
mijngas ovengas ovengas
[PJ]
[PJ]
[PJ]
[PJ]
[PJ]
Totaal gas
[PJ]
Totaal fossiele
brandstoffen
[PJ]
Andere Biomassa
brandst.
[PJ]
Elektriciteit
[PJ]
Warmte Nucleaire
warmte
[PJ]
[PJ]
Totaal
[PJ]
1994
Primaire produktie
Netto invoer
6,2
206,2
9,7
222,1
1.355,0
0,0
3,1
-192,5
-34,2
-199,8
-3,1
25,8
103,0
-0,3
-190,8
866,2
251,3
2,1
253,4
1.341,7
Primair verbruik
6,2
206,2
9,7
222,1
1.355,0
0,0
3,1
-192,5
-34,2
-199,8
-3,1
25,8
103,0
-0,3
-190,8
866,2
251,3
2,1
253,4
1.341,7
0,2
0,2
35,5
31,5
31,5
0,0
0,0
153,4
153,4
1,8
1,8
222,6
187,0
35,5
-3,1
-127,6
Internationale bunkers
scheepvaart
luchtvaart
Bruto consumptie
35,5
3,1
-192,7
103,0
-0,3
-192,7
0,9
53,0
10,3
27,1
0,9
179,3
64,2
1.548,1
179,3
1.612,3
222,6
187,0
35,5
2,1
222,6
187,0
35,5
222,1
1.355,0
0,0
-69,7
-231,4
643,6
251,3
253,4
1.119,1
53,0
10,3
179,3
1.389,7
175,6
1.355,0
0,4
0,0
0,1
11,6
1.367,0
49,1
11,8
60,9
1.603,5
3,0
2,9
179,3
1.788,7
Elektriciteit en warmte
* Elektriciteit
Conventionele thermische centrales
Kerncentrales
* WKK
* Warmte
Raffinaderijen
Andere transformatie
Cokesfabrieken
Andere (steenkoolmijnen)
119,5
119,5
119,5
119,5
119,5
119,5
0,4
0,1
0,1
0,0
0,0
0,0
0,1
0,1
0,1
11,6
6,2
6,2
12,1
6,3
6,3
49,1
40,3
40,3
11,8
11,8
11,8
60,9
52,0
52,0
192,4
177,9
177,9
3,0
2,6
2,6
2,9
2,9
2,9
179,3
179,3
377,6
362,7
183,4
179,3
14,6
0,4
1.355,0
56,1
56,1
27,1
0,9
179,3
0,3
0,0
5,4
0,0
5,7
0,0
1.355,0
1.355,0
56,1
56,1
0,6
44,5
35,4
35,4
43,9
43,9
3,4
Elektriciteit en warmte
* Elektriciteit
Conventionele thermische centrales
Kerncentrales
* WKK
* Warmte
Raffinaderijen
waarvan zelfproducenten
Andere transformatie
Cokesfabrieken
Andere ( o.a. steenkoolmijnen)
waarvan zelfproducenten
Verliezen elektriciteitsnet
8,4
0,4
8,4
0,4
14,1
0,4
1.355,0
56,1
56,1
11,1
1.402,3
56,1
56,1
43,9
0,6
0,6
Eigenverbruik transformatiesector
Beschikbaar voor finale consumptie :
9,7
0,0
27,1
175,6
Elektriciteit en warmte
* Elektriciteit
Conventionele thermische centrales
Kerncentrales
* WKK
* Warmte
Raffinaderijen
Andere transformatie
Cokesfabrieken
Andere (steenkoolmijnen)
206,2
10,3
Transformatie input :
Transformatie output :
6,2
53,0
23,0
23,0
249,9
249,9
69,8
69,8
488,4
488,4
3,6
3,6
218,4
218,4
39,9
39,9
9,0
9,0
209,4
209,4
1.346,7
11,1
1.346,7
44,5
44,5
3,4
35,0
0,1
0,0
0,0
14,3
7,6
0,2
57,3
0,1
11,1
11,1
11,1
11,1
1.346,7
55,6
55,6
5,6
5,7
66,5
0,4
138,8
9,9
1.551,0
138,8
135,2
71,4
63,9
3,6
9,9
0,4
0,4
148,7
135,6
71,8
63,9
12,8
0,3
1.346,7
55,6
55,6
9,7
2,0
9,2
0,3
7,3
7,2
3,6
3,5
0,2
3,4
3,4
0,1
0,0
0,0
13,4
1,0
0,9
3,4
3,4
3,4
3,4
35,0
1,9
0,1
0,0
0,0
0,0
0,9
7,6
0,2
56,2
2,9
1,1
0,1
0,0
1,1
0,0
0,1
0,1
0,0
0,1
0,1
5,6
5,6
5,7
5,6
0,1
0,1
56,3
2,9
10,2
5,6
4,6
3,5
3,0
78,2
7,3
7,2
3,6
3,5
0,2
2,0
61,2
2,9
9,6
5,8
3,8
3,5
8,2
-0,6
0,2
-0,8
8,2
6,8
27,1
53,7
87,6
26,1
57,2
256,8
0,6
64,9
142,9
1,0
16,5
566,0
202,0
7,6
-11,8
197,9
851,5
49,9
7,4
148,0
8,8
1.065,6
Finale consumptie :
6,8
27,1
53,7
87,6
26,1
57,2
256,8
0,6
64,9
142,9
1,0
16,5
566,0
202,0
7,6
-11,8
197,9
851,5
49,9
7,4
148,0
8,8
1.065,6
Niet energetisch finaal verbruik :
* Chemie
* Andere
6,8
6,8
6,8
6,8
17,1
17,1
0,1
0,1
142,9
142,8
0,1
15,8
0,3
15,4
175,8
160,3
15,5
18,9
18,9
18,9
18,9
201,5
186,0
15,5
53,7
53,7
51,8
1,7
80,8
75,1
66,3
1,7
9,0
0,5
1,0
1,0
0,7
0,6
1,0
0,6
0,1
5,3
1,2
0,7
390,2
56,8
1,8
2,5
22,7
14,3
0,6
2,0
1,1
5,5
6,4
6,2
183,1
81,8
6,5
3,3
29,8
8,8
3,4
10,1
8,1
7,0
4,6
4,6
179,0
77,6
1,8
3,3
30,3
8,8
3,4
10,1
8,1
7,0
4,6
4,6
649,9
209,6
69,9
7,4
53,0
28,4
5,3
12,8
9,3
12,4
11,0
14,0
1,6
1,8
2,8
0,3
3,5
0,8
0,3
3,5
0,8
1,9
5,3
5,6
1,2
0,0
169,8
138,5
30,2
3,0
3,4
8,1
7,0
3,5
5,3
98,6
96,1
25,8
2,3
3,2
3,9
8,0
6,1
2,2
98,6
96,1
25,8
2,3
3,2
3,9
8,0
6,1
2,2
0,0
274,1
239,1
56,1
5,3
6,6
12,1
15,0
9,6
7,5
108,3
70,3
70,3
183,0
31,3
5,5
1,2
21,1
1,0
2,5
0,1
0,0
163,5
158,0
1,4
0,1
4,0
2,6
2,6
2,6
2,6
2,7
2,7
2,7
2,7
35,0
5,5
1,2
24,8
1,0
2,5
0,1
0,0
166,3
158,0
1,4
0,1
4,0
2,7
Statistisch verschil in Joule
Energetisch finaal verbruik :
* Industrie
IJzer en staal
Non-ferro
Chemie
Voeding, dranken en tabak
Papier en uitgeverijen
Minerale niet-metaalprodukten
Metaalverwerkende nijverheid
Textiel, leder en kleding
Andere industrieën
Waarvan zelfproducenten industrie
IJzer en staal
Non-ferro
Chemie
Voeding, drank en tabak
Papier en uitgeverijen
Minerale niet-metaalprodukten
Metaalverwerkende nijverheid
Textiel, leder en kleding
Andere industrie
Residentiële en gelijkgestelde sectoren
Huishoudelijke sector, handel, administratie, …
Tertiaire sector, handel en administratie
hotels en restaurants
gezondheidszorg
onderwijs
kantoren en administraties
handel
andere diensten
waarvan zelfproducenten
Huishoudens
Land- en tuinbouw, zeevisserij, bosbouw,
groenvoorziening
akkerbouw + intensieve veehouderij
graasdierhouderij
glastuinbouw
vollegrondstuinbouw + blijvende teelten
zeevisserij
bosbouw
groenvoorziening
* Transport
Wegvervoer
Spoorvervoer
Luchtvaart
Scheepvaart
Transport door pijpleidingen
27,1
21,5
14,5
5,2
1,2
0,5
0,2
0,0
0,0
57,2
0,2
0,1
0,1
0,3
0,2
3,3
3,3
2,1
1,2
2,1
1,2
5,6
4,5
0,1
5,6
4,5
0,1
0,1
0,1
256,8
7,3
0,0
0,7
0,3
0,8
0,6
0,0
0,5
0,3
4,1
0,2
0,6
64,8
47,2
1,8
1,7
20,7
13,5
0,1
1,6
0,6
5,2
2,1
6,0
0,0
1,6
1,8
2,7
0,09
0,05
6,6
6,3
0,1
0,6
0,5
0,0
0,1
0,0
0,02
144,5
131,7
30,1
3,0
3,3
8,1
7,0
3,5
5,3
4,4
4,4
6,2
0,5
101,6
1,2
1,2
0,3
0,1
1,2
1,2
0,3
12,8
5,5
1,2
2,7
1,0
2,5
0,0
0,0
105,0
99,7
1,4
0,0
1,9
1,9
0,1
0,0
56,4
56,3
0,5
-11,8
-11,8
-11,8
0,0
0,6
17,5
0,1
0,6
17,5
0,1
0,6
17,5
0,1
0,1
0,1
3,9
7,6
7,6
7,1
0,1
201,5
186,0
15,5
49,9
49,0
7,4
0,4
48,8
0,2
0,0
0,4
148,0
81,7
8,07
5,76
29,5
8,1
5,5
2,5
7,0
5,9
6,1
0,4
8,8
8,3
0,9
0,2
0,7
0,4
0,0
0,0
864,1
348,9
78,0
13,2
131,3
36,7
10,8
15,4
16,3
18,4
17,5
15,3
2,0
6,4
5,6
1,2
0,0
1,0
1,0
1,0
64,3
60,4
27,1
3,7
2,2
0,8
8,0
9,8
2,7
7,1
33,3
223,3
3,9
1,1
0,6
2,0
0,1
38,9
6,7
1,8
26,8
1,1
2,5
0,1
0,0
168,2
158,0
3,3
0,1
4,0
2,7
1,0
0,0
1,9
0,0
1,9
0,6
0,0
347,0
307,5
84,193
9,057
8,787
12,911
22,926
19,333
11,178
7,1
7,1
*Waarvan off-road totaal finaal verbruik
*Waarvan off-road Industrie
*Waarvan off-road tertiaire sector
*Waarvan off-road huishoudens
0,1
0,1
0,0
0,8
0,2
0,1
0,4
10,3
3,9
0,4
11,2
4,2
0,5
0,4
11,2
4,2
0,5
0,4
0,1
0,0
0,0
0,0
11,3
4,2
0,5
0,5
*Waarvan off-road Land- en tuinbouw, zeevisserij, bosbouw, groenvoorziening
0,0
0,1
6,0
6,1
6,1
0,0
6,1
1995
Koolteer
Kolen
Cokes
[PJ]
[PJ]
[PJ]
Totaal
kolen
[PJ]
Aardolie en
interm. prod.
[PJ]
Raff.
gas
[PJ]
LPG
Benzine
Kerosine
[PJ]
[PJ]
[PJ]
Gas-en
dieselolie
[PJ]
Lamppetroleum
[PJ]
Zware
stookolie
[PJ]
Nafta
[PJ]
Petroleumcokes
[PJ]
Andere
petro. prod.
[PJ]
Totaal petro.
producten
[PJ]
Aard- en
mijngas
[PJ]
Cokesovengas
[PJ]
Hoogovengas
[PJ]
Totaal gas
[PJ]
Totaal fossiele
brandstoffen
[PJ]
Primaire produktie
Netto invoer
7,9
199,4
10,1
217,4
1.238,2
0,1
-175,5
-14,0
-180,6
-3,8
25,4
126,4
-0,5
-159,9
855,8
274,1
1,5
275,6
1.348,8
Primair verbruik
7,9
199,4
10,1
217,4
1.238,2
0,1
-175,5
-14,0
-180,6
-3,8
25,4
126,4
-0,5
-159,9
855,8
274,1
1,5
275,6
1.348,8
40,6
0,0
40,6
30,3
30,3
0,0
0,0
138,5
138,5
1,7
1,7
211,1
170,5
40,6
-3,8
Internationale bunkers
scheepvaart
luchtvaart
217,4
1.238,2
Transformatie input :
173,1
173,1
1.238,2
Elektriciteit en warmte
* Elektriciteit
Conventionele thermische centrales
Kerncentrales
* WKK
* Warmte
Raffinaderijen
Andere transformatie
Cokesfabrieken
Andere (steenkoolmijnen)
Bruto consumptie
118,5
118,5
118,5
118,5
118,5
118,5
Transformatie output :
Elektriciteit en warmte
* Elektriciteit
Conventionele thermische centrales
Kerncentrales
* WKK
* Warmte
Raffinaderijen
Andere transformatie
Cokesfabrieken
Andere (steenkoolmijnen)
7,9
10,1
0,1
-175,5
-0,5
-161,6
hernieuwbare
brandstoffen
[PJ]
Elektriciteit
[PJ]
Warmte
57,7
11,6
0,0
22,1
0,5
57,7
11,6
22,1
0,5
[PJ]
Nucleaire
warmte
[PJ]
207,5
1.648,2
211,1
170,5
40,6
-54,6
-210,9
-113,2
126,4
644,6
274,1
275,6
1.137,7
57,7
11,6
207,5
1.437,1
0,3
0,0
0,1
7,5
0,0
1.246,1
52,5
11,5
64,1
1.483,3
3,0
3,5
207,5
1.697,4
0,3
0,0
0,0
0,0
0,1
0,0
0,0
7,5
4,7
4,7
0,0
0,0
0,0
7,9
4,8
4,8
52,5
37,1
37,1
11,5
11,5
11,5
64,1
48,6
48,6
190,5
171,9
171,9
3,0
2,5
2,5
3,5
3,5
3,5
207,5
207,5
404,5
385,5
177,9
207,5
18,6
0,5
1.238,2
54,7
54,7
0,3
0,0
2,9
0,0
3,2
0,0
1.238,2
1.238,2
54,7
54,7
0,6
43,1
36,1
36,1
0,6
0,6
Eigenverbruik transformatiesector
15,0
0,4
15,0
0,4
18,2
0,5
1.238,2
54,7
54,7
11,0
1.288,6
54,7
54,7
42,5
42,5
42,5
2,2
21,0
21,0
231,1
231,1
54,7
54,7
469,4
469,4
3,8
3,8
199,9
199,9
30,6
30,6
7,3
7,3
180,6
180,6
1.234,6
11,0
1.234,6
43,1
43,1
2,2
22,1
0,5
35,8
0,1
1,3
0,0
19,4
5,9
0,1
62,7
2,9
11,0
11,0
11,0
11,0
1.234,6
54,0
54,0
5,1
8,1
72,9
0,4
148,6
10,8
1.448,0
148,6
144,5
70,6
73,9
4,1
10,8
0,5
0,5
159,4
145,0
71,1
73,9
14,0
0,4
1.234,6
54,0
54,0
11,1
2,0
9,9
0,4
8,0
7,8
3,7
4,1
8,5
2,2
2,2
0,1
0,5
0,0
18,9
1,7
0,6
2,2
2,2
2,2
2,2
0,1
0,5
0,0
0,0
0,6
85,2
21,0
257,1
0,0
59,8
24,1
52,6
0,8
-21,3
Finale consumptie :
8,5
Niet energetisch finaal verbruik :
* Chemie
* Andere
8,5
8,5
Energetisch finaal verbruik :
* Industrie
IJzer en staal
Non-ferro
Chemie
Voeding, dranken en tabak
Papier en uitgeverijen
Minerale niet-metaalprodukten
Metaalverwerkende nijverheid
Textiel, leder en kleding
Andere industrieën
Waarvan zelfproducenten industrie
IJzer en staal
Non-ferro
Chemie
Voeding, drank en tabak
Papier en uitgeverijen
Minerale niet-metaalprodukten
Metaalverwerkende nijverheid
Textiel, leder en kleding
Andere industrie
Residentiële en gelijkgestelde sectoren
Huishoudelijke sector, handel, administratie, …
Tertiaire sector, handel en administratie
hotels en restaurants
gezondheidszorg
onderwijs
kantoren en administraties
handel
andere diensten
waarvan zelfproducenten
Huishoudens
Land- en tuinbouw, zeevisserij, bosbouw,
groenvoorziening
akkerbouw + intensieve veehouderij
graasdierhouderij
glastuinbouw
vollegrondstuinbouw + blijvende teelten
zeevisserij
bosbouw
groenvoorziening
* Transport
Wegvervoer
Spoorvervoer
Luchtvaart
Scheepvaart
Transport door pijpleidingen
*Waarvan off-road totaal
*Waarvan off-road Industrie
*Waarvan off-road tertiaire sector
*Waarvan off-road huishoudens
*Waarvan off-road Land- en tuinbouw, zeevisserij, bosbouw, groenvoorziening
24,1
24,1
18,4
15,1
2,0
1,3
0,0
55,6
7,1
52,6
85,2
21,0
8,5
8,5
12,5
12,5
52,6
52,6
50,7
1,7
76,7
71,0
65,7
1,7
8,5
0,2
0,3
2,3
1,3
0,0
55,6
55,6
0,2
0,0
0,0
0,2
0,2
3,3
3,3
2,0
1,3
2,0
1,3
5,7
4,7
0,0
5,7
4,7
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
4,7
5,9
0,1
0,0
157,0
0,2
257,1
59,8
157,0
0,0
0,0
0,1
0,1
157,0
157,0
257,1
7,0
0,0
0,3
0,3
1,1
0,1
0,0
0,7
0,3
4,2
0,1
59,7
43,9
1,6
1,8
15,4
17,2
0,6
2,7
1,1
2,8
0,7
4,8
0,1
1,3
0,6
2,9
0,6
0,5
0,0
0,0
0,0
0,1
0,0
4,7
6,3
0,5
0,9
0,9
0,0
0,1
0,9
0,9
0,0
0,0
1,8
1,8
0,1
0,0
54,8
54,7
0,0
113,7
214,4
870,0
18,4
18,4
212,8
196,7
16,1
196,0
87,1
2,1
3,5
35,9
9,8
3,9
10,9
8,9
7,0
5,2
6,4
657,2
212,2
69,5
7,3
54,4
30,5
5,8
13,8
10,6
10,1
10,3
14,6
0,5
5,0
0,9
0,5
5,0
0,9
1,7
5,6
6,0
1,3
165,5
136,0
20,4
0,4
2,1
4,3
7,5
2,3
3,8
0,0
115,6
106,2
103,7
28,0
2,5
3,5
4,2
8,7
6,6
2,4
106,2
103,7
28,0
2,5
3,5
4,2
8,7
6,6
2,4
75,6
75,6
277,4
244,4
48,5
3,0
5,7
8,6
16,2
8,9
6,3
0,0
196,0
29,5
5,8
1,2
19,1
2,6
2,6
2,6
2,6
2,8
2,8
2,8
2,8
570,4
218,6
7,3
3,6
113,7
28,4
-0,9
0,9
18,9
570,4
218,6
7,3
16,3
0,2
16,1
185,9
169,9
16,1
18,4
18,4
0,9
0,9
2,7
1,9
0,9
1,9
384,5
54,1
1,6
2,1
18,5
18,4
0,7
2,9
1,7
3,1
5,2
4,9
200,3
91,3
6,9
3,5
35,4
9,8
3,9
10,9
8,9
7,0
5,2
6,4
1,3
0,6
3,0
7,3
7,3
6,8
0,5
-11,5
-11,5
-11,5
-11,5
-11,5
0,0
0,8
15,6
0,8
3,9
870,0
28,4
18,9
15,6
8,2
3,9
0,4
214,4
5,1
5,1
0,4
13,0
5,8
1,2
2,7
4,0
0,8
0,2
0,0
0,5
0,1
5,1
5,1
64,4
3,2
8,5
5,1
3,4
2,2
0,9
15,6
0,1
0,1
0,1
0,1
0,0
2,9
1,2
0,0
142,0
129,1
20,2
0,3
2,1
4,3
7,5
2,2
3,8
0,0
108,8
0,9
2,4
0,0
0,0
108,1
102,8
1,4
2,9
0,0
0,0
6,5
6,5
0,2
0,1
61,5
3,2
1,2
0,1
0,8
0,9
2,4
0,1
0,0
164,9
159,3
1,4
0,1
4,1
9,0
4,2
0,4
0,5
3,9
86,0
8,0
7,8
3,7
4,1
0,2
35,8
1,5
Statistisch verschil in Joule
[PJ]
207,5
211,1
170,5
40,6
1,5
Totaal
69,8
1.578,5
207,5
Elektriciteit en warmte
* Elektriciteit
Conventionele thermische centrales
Kerncentrales
Hydraulische en windkrachtcentrales
* WKK
* Warmte
Raffinaderijen
waarvan zelfproducenten
Andere transformatie
Cokesfabrieken
Andere ( o.a. steenkoolmijnen)
waarvan zelfproducenten
Verliezen elektriciteitsnet
Beschikbaar voor finale consumptie :
199,4
Andere
brandst.
[PJ]
0,2
3,4
-0,5
-0,3
0,2
-0,6
-0,6
8,4
2,0
69,8
2,7
8,2
5,4
2,8
1,6
8,4
54,7
8,1
151,3
9,3
1.093,4
54,7
8,1
151,3
9,3
1.093,4
54,7
53,6
8,1
0,5
151,3
85,6
8,5
5,7
30,1
8,7
5,7
2,6
7,4
5,8
6,0
9,3
9,3
212,8
196,7
16,1
53,4
0,2
0,0
0,0
0,4
1,1
880,6
361,1
78,0
13,0
137,8
39,4
11,6
16,4
18,0
15,9
16,8
15,7
0,1
1,0
1,9
6,6
6,0
1,3
0,0
349,9
313,0
75,9
6,3
7,8
9,6
24,1
18,4
9,8
1,1
237,2
0,0
36,9
7,2
1,6
24,6
0,0
0,0
1,1
1,1
1,1
7,6
7,6
63,8
59,9
26,3
3,3
2,1
1,0
7,9
9,5
2,4
7,6
33,6
0,0
0,0
1,1
1,1
33,0
5,8
1,2
22,6
3,9
1,4
0,4
2,0
0,9
2,4
0,1
0,0
167,7
159,3
1,4
0,1
4,1
2,8
0,0
1,9
0,0
1,9
1,1
2,4
0,1
0,0
169,5
159,3
3,2
0,1
4,1
2,8
9,0
4,2
0,4
0,5
3,9
0,1
0,0
0,0
0,0
0,0
9,1
4,2
0,4
0,6
3,9
0,1
1996
Koolteer
Kolen
Cokes
[PJ]
[PJ]
[PJ]
Totaal
kolen
[PJ]
Aardolie en
interm. prod.
[PJ]
Raff.
gas
[PJ]
LPG
Benzine
Kerosine
[PJ]
[PJ]
[PJ]
Gas-en
dieselolie
[PJ]
Lamppetroleum
[PJ]
Zware
Nafta
stookolie
[PJ]
[PJ]
PetroleumAndere
Totaal petro.
cokes
petro. prod. producten
[PJ]
[PJ]
[PJ]
Aard- en
mijngas
[PJ]
Cokesovengas
[PJ]
Hoogovengas
[PJ]
Totaal gas
[PJ]
Totaal fossiele
brandstoffen
[PJ]
Primaire produktie
Netto invoer
6,9
192,3
14,1
213,3
1.499,2
-1,0
-207,2
-28,1
-210,8
-4,3
-27,5
111,2
-1,3
-193,1
937,1
312,3
1,4
313,7
1.464,1
Primair verbruik
6,9
192,3
14,1
213,3
1.499,2
-1,0
-207,2
-28,1
-210,8
-4,3
-27,5
111,2
-1,3
-193,1
937,1
312,3
1,4
313,7
1.464,1
0,2
0,2
46,9
34,7
34,7
0,0
0,0
171,8
171,8
2,4
2,4
256,0
209,1
46,9
-4,3
Internationale bunkers
scheepvaart
luchtvaart
Bruto consumptie
46,9
213,3
1.499,2
Transformatie input
164,8
164,8
1.499,2
Elektriciteit en warmte
* Elektriciteit
Conventionele thermische centrales
Kerncentrales
* WKK
* Warmte
Raffinaderijen
Andere transformatie
Cokesfabrieken
Andere (steenkoolmijnen)
114,8
114,8
114,8
114,8
114,8
114,8
Transformatie output
Elektriciteit en warmte
* Elektriciteit
Conventionele thermische centrales
Kerncentrales
* WKK
* Warmte
Raffinaderijen
Andere transformatie
Cokesfabrieken
Andere (steenkoolmijnen)
6,9
192,3
14,1
-1,0
-207,4
-1,3
-195,5
Andere
brandst.
[PJ]
hernieuwbare
brandstoffen
[PJ]
Elektriciteit
[PJ]
Warmte
63,0
13,5
0,0
25,3
1,2
63,0
13,5
25,3
1,2
1.773,5
256,0
209,1
46,9
-245,5
-199,3
111,2
681,1
312,3
313,7
1.208,1
63,0
13,5
206,4
1.517,5
0,0
0,1
5,8
0,0
1.506,3
62,1
11,3
73,4
1.744,5
3,1
3,4
206,4
1.957,4
1,2
0,0
0,0
0,0
0,1
0,0
0,0
5,8
5,1
5,1
0,0
0,0
0,0
7,1
5,2
5,2
62,1
43,0
43,0
11,3
11,3
11,3
73,4
54,3
54,3
195,3
174,3
174,3
3,1
2,7
2,7
3,4
3,4
3,4
206,4
206,4
408,2
386,7
180,3
206,4
21,0
0,5
1.499,2
50,0
50,0
0,0
0,7
0,0
1,9
0,0
1.499,2
38,3
40,0
34,8
34,8
1,7
1,7
18,6
0,5
18,6
0,5
20,5
0,5
1.499,2
50,0
50,0
9,3
1.538,6
50,0
50,0
25,3
1,2
38,3
38,3
1,1
25,0
25,0
261,4
261,4
75,0
75,0
538,8
538,8
4,3
4,3
277,9
277,9
50,5
50,5
9,4
9,4
212,2
212,2
1.489,3
9,3
1.489,3
40,0
40,0
1,1
33,6
0,1
1,6
33,6
1,5
0,8
1,1
1,1
0,1
0,8
1,1
1,1
1,1
1,1
0,1
0,8
0,0
24,2
7,8
23,4
1,7
0,9
7,8
0,0
0,0
0,0
0,9
0,0
67,4
65,5
3,2
1,9
0,1
9,3
9,3
9,3
9,3
1.489,3
49,3
49,3
4,3
4,3
72,9
0,1
0,1
4,3
4,3
4,3
4,3
1,9
0,0
0,5
65,6
3,2
7,3
4,3
3,0
2,2
Verliezen elektriciteitsnet
151,2
11,4
1.701,2
151,2
146,9
72,7
74,3
4,2
11,4
0,5
0,5
162,6
147,5
73,2
74,3
14,7
0,4
1.489,3
49,3
49,3
11,9
2,0
86,8
8,0
7,7
3,7
4,0
0,1
8,0
7,7
3,7
4,0
0,2
0,1
0,3
3,9
1,8
0,0
0,2
-0,2
0,1
0,1
0,1
71,4
3,2
7,3
4,4
2,9
1,6
10,4
0,4
8,9
8,6
26,3
52,4
87,3
23,9
54,0
Finaal verbruik
8,6
26,3
52,4
87,3
23,9
54,0
Niet energetisch finaal verbruik
* Chemie
* Andere
8,6
8,6
8,6
8,6
14,7
14,7
Statistisch verschil in Joule
*Waarvan off-road totaal
*Waarvan off-road Industrie
*Waarvan off-road tertiaire sector
206,4
206,4
-75,0
1,2
1,7
291,6
48,5
291,6
0,0
0,0
7,1
161,7
0,3
0,3
7,1
48,5
161,7
0,3
0,1
0,1
161,7
161,7
-7,1
16,7
596,7
250,1
16,7
596,7
250,1
15,8
192,3
176,5
15,8
18,7
18,7
404,3
42,8
1,1
2,6
10,4
14,5
0,4
2,5
1,7
2,1
7,6
4,0
231,4
102,1
7,5
4,1
40,4
11,7
4,1
11,0
9,9
7,7
5,7
8,0
1,1
0,5
2,3
15,8
26,3
19,5
16,9
0,0
1,2
1,3
0,1
2,6
52,4
52,4
50,3
1,7
0,0
0,3
78,7
72,0
67,2
1,7
0,0
1,2
1,3
0,1
0,3
9,2
0,6
54,0
0,2
0,0
0,4
0,0
0,0
0,0
0,1
0,0
0,2
2,6
1,2
1,3
1,2
1,3
6,8
5,8
0,1
6,8
5,8
0,1
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
5,7
[PJ]
77,7
1.695,8
256,0
209,1
46,9
1,4
Totaal
1,2
1.499,2
50,0
50,0
Eigenverbruik transformatiesector
Energetisch finaal verbruik
* Industrie
IJzer en staal
Non-ferro
Chemie
Voeding, dranken en tabak
Papier en uitgeverijen
Minerale niet-metaalprodukten
Metaalverwerkende nijverheid
Textiel, leder en kleding
Andere industrieën
Waarvan zelfproducenten industrie
IJzer en staal
Non-ferro
Chemie
Voeding, drank en tabak
Papier en uitgeverijen
Minerale niet-metaalprodukten
Metaalverwerkende nijverheid
Textiel, leder en kleding
Andere industrie
*Residentiële en gelijkgestelde sectoren
Huishoudelijke sector, handel, administratie, …
Tertiaire sector, handel en administratie
hotels en restaurants
gezondheidszorg
onderwijs
kantoren en administraties
handel
andere diensten
waarvan zelfproducenten
Huishoudens
Land- en tuinbouw, zeevisserij, bosbouw,
groenvoorziening
akkerbouw + intensieve veehouderij
graasdierhouderij
glastuinbouw
vollegrondstuinbouw + blijvende teelten
zeevisserij
bosbouw
groenvoorziening
* Transport
Wegvervoer
Spoorvervoer
Luchtvaart
Scheepvaart
Transport door pijpleidingen
Nucleaire
warmte
[PJ]
206,4
Elektriciteit en warmte
* Elektriciteit
Conventionele thermische centrales
Kerncentrales
Hydraulische en windkrachtcentrales
* WKK
* Warmte
Raffinaderijen
waarvan zelfproducenten
Andere transformatie
Cokesfabrieken
Andere ( o.a. steenkoolmijnen)
waarvan zelfproducenten
Beschikbaar voor finale consumptie
[PJ]
291,6
8,6
0,0
0,4
1,0
0,8
0,2
0,5
0,9
0,3
4,6
0,1
48,3
33,1
1,1
2,2
9,0
13,7
0,2
1,7
0,7
1,7
2,9
3,9
0,0
1,1
0,5
2,3
0,3
0,3
0,9
0,3
0,0
6,9
6,7
0,2
0,1
0,6
0,5
0,0
171,4
157,5
24,6
0,4
2,7
5,4
8,6
2,6
4,9
0,9
0,0
5,7
6,5
0,5
132,9
1,0
1,0
0,2
0,1
15,1
0,9
1,0
1,0
0,2
13,9
5,9
1,2
3,3
0,9
2,5
0,0
0,0
111,7
106,4
1,2
15,1
0,9
4,1
0,1
0,0
0,1
0,0
53,2
53,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,0
0,8
0,2
0,0
8,2
3,9
0,4
8,9
-11,3
245,3
929,3
59,8
10,1
155,8
10,6
1.165,6
-11,3
245,3
929,3
59,8
10,1
155,8
10,6
1.165,6
18,7
18,7
219,6
203,8
15,8
226,6
97,3
2,7
4,1
40,4
11,7
4,1
11,0
9,9
7,7
5,7
8,0
709,7
212,1
71,0
8,4
50,8
27,5
5,8
13,7
11,9
9,8
13,3
14,6
59,8
58,7
10,1
1,0
155,8
87,4
8,4
5,8
30,8
9,2
5,4
2,7
7,4
5,9
6,2
10,6
9,7
1,0
5,7
1,4
1,0
5,7
1,4
2,1
6,2
4,9
1,3
194,8
164,7
24,8
0,5
2,7
5,4
8,6
2,7
4,9
126,4
123,5
33,4
3,0
4,2
5,0
10,4
7,9
2,9
126,4
123,5
33,4
3,0
4,2
5,0
10,4
7,9
2,9
328,0
294,0
58,3
3,5
6,9
10,4
19,0
10,6
7,8
139,9
90,1
90,1
235,7
30,1
5,9
1,2
19,5
0,9
2,5
0,1
0,0
166,8
161,2
1,2
0,1
4,2
2,9
2,9
2,9
2,9
2,8
2,8
2,8
2,8
34,0
5,9
1,2
23,4
0,9
2,5
0,1
0,0
169,6
161,2
1,2
0,1
4,2
2,8
-0,9
6,5
6,5
6,5
6,5
-11,3
-11,3
-11,3
0,0
15,1
0,0
0,0
0,1
1,7
1,7
6,5
9,1
4,1
0,4
219,6
203,8
15,8
58,7
0,0
1,0
0,3
1,1
0,3
0,2
0,9
2,3
7,4
4,9
1,3
0,9
0,9
405,5
367,6
86,0
7,0
9,2
11,5
26,7
20,2
11,5
1,1
280,7
0,0
37,9
7,3
1,6
25,4
1,1
2,5
0,1
0,0
171,6
161,2
3,2
0,1
4,2
2,8
0,0
9,1
4,1
0,4
946,0
368,9
79,4
14,2
140,3
36,7
11,2
16,4
19,3
15,7
20,5
16,0
0,0
1,1
1,1
1,1
9,1
9,1
66,3
62,4
26,6
3,4
2,3
1,1
7,6
9,6
2,6
9,1
35,9
0,0
0,0
1,1
1,1
3,9
1,4
0,4
2,0
0,1
0,0
2,0
0,0
2,0
0,1
0,0
0,0
9,1
4,2
0,4
1997
Koolteer
Kolen
Cokes
[PJ]
[PJ]
[PJ]
Totaal Aardolie en Raff.
kolen interm. prod. gas
[PJ]
[PJ]
[PJ]
LPG
[PJ]
Benzine Kerosine Gas-enLamppetro- Zware
Nafta Petroleum- Andere
Totaal petro.
dieselolie leum
stookolie
cokes petro. prod.
producten
[PJ]
[PJ]
[PJ]
[PJ]
[PJ]
[PJ]
[PJ]
[PJ]
[PJ]
Aard- en Cokes- Hoog- Totaal gas
mijngas ovengas ovengas
[PJ]
[PJ]
[PJ]
[PJ]
Totaal fossiele
brandstoffen
[PJ]
Andere Biomassa
brandst.
[PJ]
[PJ]
Elek- Warmte Nucleaire
triciteit
warmte
[PJ]
[PJ]
[PJ]
6,5
180,2
15,2
202,0
1.557,2
15,7
-215,6
-20,7
-226,1
-4,8
-27,2
94,6
-1,0
-217,9
954,1
293,2
1,5
294,8
1.450,9
Primair verbruik
6,5
180,2
15,2
202,0
1.557,2
15,7
-215,6
-20,7
-226,1
-4,8
-27,2
94,6
-1,0
-217,9
954,1
293,2
1,5
294,8
1.450,9
0,1
0,1
50,2
35,1
35,1
0,0
0,0
195,1
195,1
1,3
1,3
281,7
231,5
50,2
-70,9
-261,2
-4,8
-222,3
94,6
672,5
293,2
294,8
1.169,2
72,9
12,6
237,0
1.513,6
0,0
0,6
8,0
0,1
1.565,9
62,2
11,6
73,7
1.792,0
3,8
3,8
237,0
2.036,6
0,0
0,0
0,0
0,6
0,6
0,6
8,0
6,3
6,3
0,1
8,7
6,9
6,9
62,2
42,5
42,5
11,6
11,6
11,6
73,7
54,1
54,1
188,1
166,7
166,7
3,8
3,0
3,0
3,8
3,8
3,8
237,0
237,0
432,7
410,4
173,4
237,0
21,8
0,5
1.557,2
46,6
46,6
Bruto consumptie
50,2
202,0
1.557,2
Transformatie input
152,3
152,3
1.557,2
Elektriciteit en warmte
* Elektriciteit
Conventionele thermische centrales
Kerncentrales
* WKK
* Warmte
Raffinaderijen
Andere transformatie
Cokesfabrieken
Andere (steenkoolmijnen)
105,7
105,7
105,7
105,7
105,7
105,7
Transformatie output
Elektriciteit en warmte
* Elektriciteit
Conventionele thermische centrales
Kerncentrales
* WKK
* Warmte
Raffinaderijen
Andere transformatie
Cokesfabrieken
Andere (steenkoolmijnen)
6,5
180,2
15,2
15,7
-215,7
-1,0
-219,2
12,6
0,0
20,2
1,6
72,9
12,6
20,3
1,6
[PJ]
Primaire produktie
Netto invoer
Internationale bunkers
scheepvaart
luchtvaart
72,9
Totaal
0,0
1,7
0,1
0,1
302,3
61,9
1,7
0,1
1.557,2
1.557,2
46,6
46,6
1,5
1,7
35,5
37,1
35,5
35,5
1,7
1,7
19,2
0,4
19,2
0,4
20,9
0,5
1.557,2
46,6
46,6
9,5
1.597,7
46,6
46,6
35,5
35,5
27,3
27,3
268,2
268,2
70,9
70,9
534,6
534,6
4,8
4,8
302,3
61,9
9,3
9,3
236,3
236,3
1.551,1
9,5
1.551,1
37,1
37,1
Eigenverbruik transformatiesector
35,5
0,1
1,1
25,0
35,5
1,1
20,3
1,6
0,1
1,1
24,3
1,2
0,6
0,1
1,1
0,6
7,9
7,9
0,3
0,1
69,8
0,5
0,2
67,8
2,3
2,0
0,2
2,0
16,8
587,9
230,6
16,8
587,9
230,6
15,9
0,6
15,4
203,3
188,0
15,4
19,4
19,4
0,9
384,6
46,1
1,9
2,1
14,1
8,8
0,6
4,0
1,3
2,1
11,2
4,4
211,1
98,9
7,3
3,5
37,2
13,3
4,2
11,2
8,4
9,0
4,7
9,1
1,1
0,7
2,5
0,9
6,3
1,9
9,5
9,5
9,5
9,5
1.551,1
46,6
46,6
4,2
4,8
74,5
0,5
0,5
4,2
4,2
4,2
4,2
0,8
68,3
2,3
6,2
4,2
2,0
158,0
14,2
1.769,9
158,0
149,2
66,9
82,3
8,8
14,2
0,5
0,5
172,2
149,7
67,4
82,3
19,6
2,9
1.551,1
46,6
46,6
12,3
2,3
89,2
8,0
7,8
3,5
4,3
0,7
8,7
7,8
3,5
4,3
0,2
0,7
0,9
4,1
1,6
74,1
2,3
6,4
4,4
2,0
13,4
1.149,2
1.149,2
10,8
2,9
0,1
0,1
0,0
8,6
8,2
27,9
Finaal verbruik
8,2
27,9
Niet energetisch finaal verbruik
* Chemie
* Andere
8,2
8,2
Statistisch verschil in Joule
*Waarvan off-road totaal
*Waarvan off-road Industrie
*Waarvan off-road tertiaire sector
1.795,3
281,7
231,5
50,2
Verliezen elektriciteitsnet
Energetisch finaal verbruik
* Industrie
IJzer en staal
Non-ferro
Chemie
Voeding, dranken en tabak
Papier en uitgeverijen
Minerale niet-metaalprodukten
Metaalverwerkende nijverheid
Textiel, leder en kleding
Andere industrieën
Waarvan zelfproducenten industrie
IJzer en staal
Non-ferro
Chemie
Voeding, drank en tabak
Papier en uitgeverijen
Minerale niet-metaalprodukten
Metaalverwerkende nijverheid
Textiel, leder en kleding
Andere industrie
*Residentiële en gelijkgestelde sectoren
Huishoudelijke sector, handel, administratie, …
Tertiaire sector, handel en administratie
hotels en restaurants
gezondheidszorg
onderwijs
kantoren en administraties
handel
andere diensten
waarvan zelfproducenten
Huishoudens
Land- en tuinbouw, zeevisserij, bosbouw,
groenvoorziening
akkerbouw + intensieve veehouderij
graasdierhouderij
glastuinbouw
vollegrondstuinbouw + blijvende teelten
zeevisserij
bosbouw
groenvoorziening
* Transport
Wegvervoer
Spoorvervoer
Luchtvaart
Scheepvaart
Transport door pijpleidingen
237,0
281,7
231,5
50,2
237,0
Elektriciteit en warmte
* Elektriciteit
Conventionele thermische centrales
Kerncentrales
Hydraulische en windkrachtcentrales
* WKK
* Warmte
Raffinaderijen
waarvan zelfproducenten
Andere transformatie
Cokesfabrieken
Andere ( o.a. steenkoolmijnen)
waarvan zelfproducenten
Beschikbaar voor finale consumptie
237,0
87,1
1.708,2
50,7
86,8
42,9
50,7
86,8
42,9
8,2
8,2
30,7
30,7
12,2
3,8
0,0
0,0
0,0
0,7
0,0
0,0
0,0
0,0
2,9
-7,1
271,7
0,0
47,0
0,3
-14,2
271,7
0,0
47,0
156,5
0,2
0,2
156,5
156,5
-14,2
27,9
22,2
19,5
50,7
50,7
49,0
1,5
78,6
72,9
68,5
1,5
1,3
1,3
0,1
0,1
1,4
1,3
0,1
0,1
2,3
52,6
0,0
0,1
52,6
0,0
0,0
52,6
0,2
0,2
2,3
1,1
1,2
1,1
1,2
5,7
4,8
0,0
0,0
0,0
5,7
4,8
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,1
0,0
0,0
4,8
4,8
6,4
0,5
0,9
0,9
0,0
0,1
0,9
0,9
0,0
271,7
9,2
0,0
0,6
1,0
0,7
0,4
0,5
0,9
0,3
4,8
0,1
0,0
0,0
0,0
0,0
46,8
32,5
1,9
1,5
13,2
7,3
0,2
3,1
0,4
1,7
3,2
4,3
156,5
0,4
-0,7
0,4
0,4
0,4
0,0
1,6
1,6
0,6
0,5
0,0
0,0
0,1
0,0
51,8
51,7
0,4
1,1
0,7
2,5
146,3
132,6
22,3
1,8
1,3
4,5
10,6
2,1
2,0
0,1
110,3
14,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,0
0,8
0,2
0,0
13,6
6,0
1,3
3,0
0,9
2,4
0,0
0,0
116,2
110,9
1,2
14,0
0,9
14,0
0,9
4,1
0,1
8,5
3,9
0,5
0,9
0,1
0,0
0,0
0,1
0,1
-11,6
225,7
56,8
113,7
6,8
-11,6
225,7
900,5
19,4
19,4
230,9
215,6
15,4
206,3
94,0
2,5
3,5
37,2
13,3
4,2
11,2
8,4
9,0
4,7
9,1
669,5
213,0
72,9
7,1
51,4
23,4
6,2
15,3
9,9
11,0
15,9
15,8
0,9
6,3
1,9
2,0
7,0
5,6
1,2
28,4
0,1
6,8
6,8
0,4
0,3
6,8
6,8
6,8
6,8
-11,6
-11,6
-11,6
900,5
0,1
0,0
0,0
0,1
168,7
140,1
22,8
2,0
1,3
4,5
10,8
2,2
2,1
0,1
117,3
110,3
107,0
28,4
2,6
3,6
4,3
8,8
6,7
2,5
110,3
107,0
28,4
2,6
3,6
4,3
8,8
6,7
2,5
78,7
78,7
284,8
251,9
51,2
4,6
4,9
8,8
19,6
8,8
4,6
0,1
200,7
28,6
6,0
1,3
17,9
0,9
2,4
0,1
0,0
169,7
164,3
1,2
0,1
4,3
3,3
3,3
3,3
3,3
2,0
2,0
2,0
2,0
9,3
4,2
0,5
32,8
6,0
1,3
22,1
0,9
2,4
0,1
0,0
171,7
164,3
1,2
0,1
4,3
2,0
9,3
4,2
0,5
8,6
69,1
8,8
157,4
69,1
8,8
157,4
13,4
69,1
68,0
8,8
1,2
157,4
85,3
9,0
5,7
31,2
10,1
5,8
2,7
7,6
6,1
6,8
13,4
12,6
-28,4
230,9
215,6
15,4
68,0
1,2
918,3
380,0
81,9
12,8
150,5
33,6
12,0
17,9
17,5
17,2
23,8
17,9
0,5
1,5
0,5
0,2
1,2
0,2
2,2
8,7
5,7
1,2
0,9
0,9
364,4
326,8
82,8
8,6
7,3
9,9
28,6
19,8
8,7
1,3
243,9
0,0
36,8
7,5
1,6
24,0
1,1
2,4
0,1
0,0
173,8
164,3
3,3
0,1
4,3
2,0
0,1
1,2
1,2
1,2
7,6
7,6
70,0
66,0
30,4
4,0
2,4
1,1
9,0
11,0
3,0
7,6
35,6
0,0
0,0
0,0
1,2
1,2
3,9
1,5
0,4
1,9
0,1
0,0
2,1
0,0
2,1
0,1
0,0
0,0
9,4
4,2
0,5
1998
Koolteer
Kolen
Cokes
[PJ]
[PJ]
[PJ]
Totaal
kolen
[PJ]
Aardolie en
interm. prod.
[PJ]
Raff.
gas
[PJ]
LPG
Benzine
Kerosine
[PJ]
[PJ]
[PJ]
Gas-en
dieselolie
[PJ]
Lamppetroleum
[PJ]
Zware
stookolie
[PJ]
Nafta
[PJ]
Petroleumcokes
[PJ]
Andere
petro. prod.
[PJ]
Totaal petro.
producten
[PJ]
Aard- en
mijngas
[PJ]
Cokesovengas
[PJ]
Hoogovengas
[PJ]
Totaal gas
[PJ]
Totaal fossiele
brandstoffen
[PJ]
Andere
brandst.
[PJ]
Biomassa
Elektriciteit
[PJ]
Warmte
77,4
12,9
0,0
10,5
3,6
77,4
12,9
10,5
3,6
[PJ]
[PJ]
Nucleaire
warmte
[PJ]
Totaal
[PJ]
Primaire produktie
Netto invoer
5,2
184,0
16,4
205,6
1.611,0
4,4
-231,4
-33,4
-217,1
-5,5
-32,9
88,2
-1,2
-206,5
975,5
342,6
1,4
344,0
1.525,1
Primair verbruik
5,2
184,0
16,4
205,6
1.611,0
4,4
-231,4
-33,4
-217,1
-5,5
-32,9
88,2
-1,2
-206,5
975,5
342,6
1,4
344,0
1.525,1
0,1
0,1
55,7
33,9
33,9
0,0
0,0
207,1
207,1
0,7
0,7
297,4
241,7
55,7
-89,1
-251,0
-5,5
-239,9
678,1
342,6
344,0
1.227,7
77,4
12,9
242,6
1.574,7
0,0
0,7
17,7
1.629,4
97,8
11,7
109,5
1.895,1
3,6
3,8
242,6
2.145,2
0,0
0,0
0,0
0,7
0,5
0,5
17,7
17,1
17,1
18,4
17,6
17,6
97,8
68,6
68,6
11,7
11,7
11,7
109,5
80,3
80,3
236,6
206,6
206,6
3,6
3,0
3,0
3,8
3,8
3,8
242,6
242,6
486,7
456,1
213,5
242,6
27,6
3,0
1.611,0
47,4
47,4
Internationale bunkers
scheepvaart
luchtvaart
Bruto consumptie
55,7
205,6
1.611,0
Transformatie input
156,1
156,1
1.611,0
Elektriciteit en warmte
* Elektriciteit
Conventionele thermische centrales
Kerncentrales
* WKK
* Warmte
Raffinaderijen
Andere transformatie
Cokesfabrieken
Andere (steenkoolmijnen)
108,7
108,7
108,7
108,7
108,7
108,7
Transformatie output
Elektriciteit en warmte
* Elektriciteit
Conventionele thermische centrales
Kerncentrales
* WKK
* Warmte
Raffinaderijen
Andere transformatie
Cokesfabrieken
Andere (steenkoolmijnen)
5,2
184,0
16,4
4,4
-231,5
88,2
-1,2
-207,3
0,2
0,4
0,2
0,6
0,2
1.611,0
1.611,0
47,4
47,4
1,4
1,9
35,6
37,5
39,7
39,7
1,9
1,9
26,4
2,8
26,4
2,8
27,0
3,0
1.611,0
47,4
47,4
9,9
1.657,7
47,4
47,4
35,6
35,6
31,8
31,8
282,7
282,7
89,1
89,1
531,4
531,4
5,5
5,5
326,5
326,5
67,1
67,1
9,5
9,5
226,9
226,9
1.610,3
9,9
1.610,3
37,5
37,5
Eigenverbruik transformatiesector
39,7
0,0
0,8
39,7
0,7
10,5
3,6
0,0
21,7
0,0
0,8
21,5
0,1
0,2
0,0
0,8
0,2
279,0
47,2
7,9
7,9
0,6
0,1
70,8
0,5
69,2
0,8
1,5
0,5
1,5
19,1
588,2
1,1
9,9
9,9
9,9
9,9
1.610,3
47,4
47,4
4,0
5,2
75,9
1,1
1,1
4,0
4,0
4,0
4,0
0,6
0,0
70,4
0,8
5,6
4,0
1,5
178,8
16,6
1.853,2
178,8
168,8
84,2
84,5
10,0
16,6
0,4
0,4
195,4
169,2
84,6
84,5
25,9
0,4
1.610,3
47,4
47,4
16,2
2,9
95,0
11,6
11,0
6,7
4,4
1,1
12,7
11,0
6,7
4,4
0,6
1,1
1,6
4,4
1,8
76,6
0,8
5,7
4,2
1,5
15,8
0,4
0,1
0,1
0,0
9,0
7,1
Statistisch verschil in Joule
0,9
Finaal verbruik
7,1
Niet energetisch finaal verbruik
* Chemie
* Andere
7,1
7,1
*Waarvan off-road totaal
*Waarvan off-road Industrie
*Waarvan off-road tertiaire sector
1.872,1
297,4
241,7
55,7
Verliezen elektriciteitsnet
Energetisch finaal verbruik
* Industrie
IJzer en staal
Non-ferro
Chemie
Voeding, dranken en tabak
Papier en uitgeverijen
Minerale niet-metaalprodukten
Metaalverwerkende nijverheid
Textiel, leder en kleding
Andere industrieën
Waarvan zelfproducenten industrie
IJzer en staal
Non-ferro
Chemie
Voeding, drank en tabak
Papier en uitgeverijen
Minerale niet-metaalprodukten
Metaalverwerkende nijverheid
Textiel, leder en kleding
Andere industrie
*Residentiële en gelijkgestelde sectoren
Huishoudelijke sector, handel, administratie, …
Tertiaire sector, handel en administratie
hotels en restaurants
gezondheidszorg
onderwijs
kantoren en administraties
handel
andere diensten
waarvan zelfproducenten
Huishoudens
Land- en tuinbouw, zeevisserij, bosbouw,
groenvoorziening
akkerbouw + intensieve veehouderij
graasdierhouderij
glastuinbouw
vollegrondstuinbouw + blijvende teelten
zeevisserij
bosbouw
groenvoorziening
* Transport
Wegvervoer
Spoorvervoer
Luchtvaart
Scheepvaart
Transport door pijpleidingen
242,6
297,4
241,7
55,7
242,6
Elektriciteit en warmte
* Elektriciteit
Conventionele thermische centrales
Kerncentrales
Hydraulische en windkrachtcentrales
* WKK
* Warmte
Raffinaderijen
waarvan zelfproducenten
Andere transformatie
Cokesfabrieken
Andere ( o.a. steenkoolmijnen)
waarvan zelfproducenten
Beschikbaar voor finale consumptie
242,6
93,9
1.778,2
27,9
51,9
86,9
36,3
51,2
27,9
51,9
86,9
36,3
51,2
7,1
7,1
23,6
23,6
12,7
4,1
0,0
0,0
0,0
1,7
0,0
0,0
0,0
0,1
2,2
-7,1
27,9
22,4
20,0
0,0
51,9
51,9
51,1
0,7
79,8
74,3
71,1
0,7
1,1
1,3
0,0
1,1
1,3
0,0
0,1
0,0
0,1
2,3
51,2
0,2
0,2
2,3
155,2
-35,5
0,3
-0,5
279,0
47,2
155,2
0,0
0,0
0,2
0,2
155,2
155,2
279,0
9,5
0,0
0,9
1,0
0,7
0,3
0,7
0,4
0,3
5,1
0,1
47,0
31,5
0,8
0,8
10,9
10,2
0,1
3,1
0,2
1,7
3,7
2,4
0,3
0,3
0,3
-113,7
-56,8
19,1
588,2
243,6
15,1
0,1
15,0
194,1
179,1
15,0
17,6
17,6
4,0
3,1
394,1
48,6
0,8
1,7
15,1
12,6
0,4
4,1
0,6
2,1
11,2
2,5
226,1
108,3
8,3
4,5
42,6
14,2
4,5
11,1
8,1
9,4
5,6
5,0
0,2
0,0
2,2
1,7
1,6
1,6
3,1
0,3
0,2
1,1
1,2
0,0
0,0
1,1
1,2
2,2
0,1
0,0
5,5
4,9
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
5,5
4,9
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
6,9
6,9
0,4
0,3
4,8
4,8
6,5
0,5
0,6
0,6
0,0
0,1
0,6
0,6
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
1,8
1,8
0,6
0,5
0,0
0,0
0,1
0,0
50,4
50,3
0,8
0,2
0,0
146,7
132,7
21,1
1,9
1,3
4,8
8,7
2,4
2,0
0,0
111,5
15,3
1,6
1,6
14,0
6,1
1,3
3,5
1,0
2,2
0,0
0,0
122,8
117,4
1,1
13,7
0,9
13,7
0,9
4,2
0,1
8,7
4,1
0,5
7,3
-11,7
239,2
914,4
-56,8
-113,7
7,3
-11,7
239,2
914,4
17,6
17,6
218,8
203,8
15,0
221,6
103,9
3,9
4,5
42,6
14,2
4,5
11,1
8,1
9,4
5,6
5,0
695,6
226,8
75,9
6,9
57,6
28,0
6,2
15,2
8,8
11,5
16,8
9,7
1,7
1,6
1,6
1,9
1,6
4,9
1,2
0,0
0,1
0,0
7,3
7,3
7,3
-11,7
-11,7
-11,7
0,0
0,0
170,4
141,6
23,1
2,2
1,3
4,8
8,8
3,9
2,1
0,0
118,5
116,2
113,1
29,0
2,6
3,6
4,4
9,0
6,8
2,5
0,1
84,1
116,2
113,1
29,0
2,6
3,6
4,4
9,0
6,8
2,5
0,1
84,1
292,1
259,6
52,1
4,8
5,0
9,2
17,8
10,8
4,6
0,1
207,5
28,8
6,1
1,3
18,2
1,0
2,2
0,1
0,0
175,1
169,5
1,1
0,1
4,4
3,1
3,1
3,1
3,1
1,6
1,6
1,6
1,6
32,5
6,1
1,3
21,9
1,0
2,2
0,1
0,0
176,7
169,5
1,1
0,1
4,4
1,6
0,1
0,0
0,9
0,1
1,5
0,0
0,1
0,1
0,1
0,1
0,0
243,6
9,6
4,4
0,5
9,6
4,4
0,5
9,0
73,8
9,0
164,2
17,3
1.178,8
73,8
9,0
164,2
17,3
1.178,8
73,8
72,5
9,0
1,3
164,2
91,8
9,0
5,9
32,6
9,7
5,8
2,9
7,8
6,4
8,1
17,3
16,5
218,8
203,8
15,0
72,5
0,1
0,0
1,2
0,0
3,6
0,0
0,7
2,9
2,6
4,5
4,9
1,2
0,0
0,1
0,0
0,9
0,9
372,0
334,7
84,0
8,9
7,4
10,2
26,3
22,2
9,0
1,4
250,7
0,0
1,3
1,3
1,3
7,8
7,8
0,0
0,0
0,0
0,0
1,3
1,3
0,0
0,0
7,7
70,0
66,0
30,6
4,1
2,4
1,1
8,5
11,5
3,0
35,5
4,0
1,5
0,4
2,0
0,2
959,9
408,9
84,9
12,8
162,7
37,7
12,1
18,1
16,6
17,9
26,1
13,4
0,0
36,5
7,6
1,7
23,8
1,1
2,2
0,1
0,0
179,0
169,5
3,5
0,1
4,4
1,6
0,1
0,0
0,0
9,6
4,4
0,5
0,0
2,4
0,0
2,4
1999
Koolteer
Kolen
Cokes
[PJ]
[PJ]
[PJ]
Totaal
kolen
[PJ]
Aardolie en
interm. prod.
[PJ]
Raff.
gas
[PJ]
LPG
Benzine
Kerosine
[PJ]
[PJ]
[PJ]
Gas-en
dieselolie
[PJ]
LamppetroZware
Nafta
leum
stookolie
[PJ]
[PJ]
[PJ]
Petroleumcokes
[PJ]
Andere
petro. prod.
[PJ]
Totaal petro.
producten
[PJ]
Aard- en
mijngas
[PJ]
Cokesovengas
[PJ]
Hoogovengas
[PJ]
Totaal gas
[PJ]
Totaal fossiele
brandstoffen
[PJ]
Andere
brandst.
[PJ]
Biomassa
Elektriciteit
[PJ]
Warmte
80,9
11,8
0,0
13,2
4,3
80,9
11,8
13,3
4,3
[PJ]
[PJ]
Nucleaire
warmte
[PJ]
Totaal
[PJ]
Primaire produktie
Netto invoer
5,8
152,9
14,4
173,0
1.522,2
0,4
-215,7
-25,1
-187,8
-4,2
-57,5
100,1
-1,0
-216,2
915,1
364,4
0,4
364,8
1.452,8
Primair verbruik
5,8
152,9
14,4
173,0
1.522,2
0,4
-215,7
-25,1
-187,8
-4,2
-57,5
100,1
-1,0
-216,2
915,1
364,4
0,4
364,8
1.452,8
0,0
0,0
62,4
27,9
27,9
0,0
0,0
166,5
166,5
0,6
0,6
257,4
195,0
62,4
-87,5
-215,7
-4,2
-224,1
657,7
364,4
364,8
1.195,4
80,9
11,8
246,2
1.551,9
0,0
0,1
4,0
1.526,3
112,1
11,5
123,5
1.775,6
5,0
3,2
246,2
2.029,9
0,0
0,0
0,0
0,1
0,1
0,1
4,0
3,5
3,5
4,1
3,6
3,6
112,1
79,6
79,6
11,5
11,5
11,5
123,5
91,1
91,1
205,2
172,3
172,3
5,0
4,3
4,3
3,2
3,2
3,2
246,2
246,2
459,5
425,9
179,8
246,2
32,2
1,4
1.522,2
48,2
48,2
Internationale bunkers
scheepvaart
luchtvaart
Bruto consumptie
62,4
5,8
Transformatie input
Elektriciteit en warmte
* Elektriciteit
Conventionele thermische centrales
Kerncentrales
* WKK
* Warmte
Raffinaderijen
Andere transformatie
Cokesfabrieken
Andere (steenkoolmijnen)
Transformatie output
Elektriciteit en warmte
* Elektriciteit
Conventionele thermische centrales
Kerncentrales
* WKK
* Warmte
Raffinaderijen
Andere transformatie
Cokesfabrieken
Andere (steenkoolmijnen)
152,9
173,0
1.522,2
125,8
14,4
125,8
1.522,2
77,6
77,6
77,6
77,6
77,6
77,6
0,4
-215,7
100,1
-1,0
-216,8
0,4
0,0
0,4
0,0
1.522,2
1.522,2
48,2
48,2
0,4
1,8
36,4
38,2
33,6
33,6
1,8
1,8
31,0
1,4
31,0
1,4
31,5
1,4
1.522,2
48,2
48,2
10,0
1.562,9
48,2
48,2
36,4
36,4
27,2
27,2
265,1
265,1
87,5
87,5
501,6
501,6
4,2
4,2
280,0
280,0
70,8
70,8
8,7
8,7
235,9
235,9
1.514,7
10,0
1.514,7
38,2
38,2
Eigenverbruik transformatiesector
33,6
0,0
3,0
33,6
13,3
4,3
0,0
2,1
18,2
7,2
18,1
7,2
0,1
62,2
3,0
0,1
61,2
0,0
0,9
0,0
0,1
0,0
1,0
0,0
0,9
0,0
0,1
0,0
1,0
282,9
0,0
33,7
19,0
583,8
249,3
10,0
10,0
10,0
10,0
1.514,7
48,2
48,2
4,1
7,1
69,3
3,0
4,1
4,1
0,7
172,2
18,8
1.753,9
172,2
159,6
74,3
85,4
12,5
18,8
1,0
1,0
191,0
160,7
75,3
85,4
29,9
0,4
1.514,7
48,2
48,2
12,1
2,9
84,3
7,5
6,8
2,4
4,4
0,9
8,4
6,8
2,4
4,4
17,4
0,4
0,7
0,9
1,6
3,0
64,2
4,4
2,0
70,6
4,1
4,1
5,1
4,1
1,0
0,1
0,1
0,0
5,3
4,3
1,0
9,5
7,6
27,0
Finaal verbruik
7,6
27,0
Niet energetisch finaal verbruik
* Chemie
* Andere
7,6
7,6
Statistisch verschil in Joule
*Waarvan off-road totaal
*Waarvan off-road Industrie
*Waarvan off-road tertiaire sector
1.809,3
257,4
195,0
62,4
Verliezen elektriciteitsnet
Energetisch finaal verbruik
* Industrie
IJzer en staal
Non-ferro
Chemie
Voeding, dranken en tabak
Papier en uitgeverijen
Minerale niet-metaalprodukten
Metaalverwerkende nijverheid
Textiel, leder en kleding
Andere industrieën
Waarvan zelfproducenten industrie
IJzer en staal
Non-ferro
Chemie
Voeding, drank en tabak
Papier en uitgeverijen
Minerale niet-metaalprodukten
Metaalverwerkende nijverheid
Textiel, leder en kleding
Andere industrie
*Residentiële en gelijkgestelde sectoren
Huishoudelijke sector, handel, administratie, …
Tertiaire sector, handel en administratie
hotels en restaurants
gezondheidszorg
onderwijs
kantoren en administraties
handel
andere diensten
waarvan zelfproducenten
Huishoudens
Land- en tuinbouw, zeevisserij, bosbouw,
groenvoorziening
akkerbouw + intensieve veehouderij
graasdierhouderij
glastuinbouw
vollegrondstuinbouw + blijvende teelten
zeevisserij
bosbouw
groenvoorziening
* Transport
Wegvervoer
Spoorvervoer
Luchtvaart
Scheepvaart
Transport door pijpleidingen
246,2
257,4
195,0
62,4
246,2
Elektriciteit en warmte
* Elektriciteit
Conventionele thermische centrales
Kerncentrales
Hydraulische en windkrachtcentrales
* WKK
* Warmte
Raffinaderijen
waarvan zelfproducenten
Andere transformatie
Cokesfabrieken
Andere ( o.a. steenkoolmijnen)
waarvan zelfproducenten
Beschikbaar voor finale consumptie
246,2
97,1
1.712,2
50,8
85,4
50,8
14,2
27,6
49,4
85,4
27,6
49,4
7,6
7,6
15,0
15,0
12,6
3,8
0,0
0,1
0,9
0,1
0,0
0,0
0,1
0,1
2,5
14,2
27,0
22,0
19,4
0,0
50,8
50,8
49,7
0,9
77,8
72,7
69,1
0,9
1,2
1,3
0,1
0,2
1,4
1,3
0,1
2,5
0,0
7,1
49,4
0,2
0,0
0,2
2,5
-0,2
7,1
0,4
-0,3
-3,6
0,4
19,0
583,8
249,3
18,1
0,3
17,8
204,2
186,4
17,8
21,2
21,2
0,8
379,6
35,3
0,1
1,8
9,8
7,6
0,2
2,8
1,5
1,2
10,4
2,3
228,1
109,8
10,3
4,1
41,5
13,7
4,2
10,6
8,5
9,2
7,6
5,6
0,2
0,0
2,0
1,6
1,6
2,3
282,9
33,7
170,8
0,0
0,0
0,2
0,2
170,8
170,8
282,9
10,8
0,0
0,9
0,9
1,1
0,2
0,5
1,1
0,4
5,7
0,0
33,5
20,2
0,1
0,9
8,0
6,4
0,4
0,4
1,9
0,3
0,7
2,0
2,2
0,4
0,0
1,2
1,3
170,8
1,2
1,3
0,2
0,0
2,0
0,0
0,0
0,0
5,1
4,6
0,0
0,0
0,0
5,1
4,6
0,0
0,0
0,0
7,0
6,9
0,4
0,3
0,0
0,0
0,0
0,0
0,1
0,6
0,5
0,0
0,0
0,0
4,6
4,6
6,5
0,5
0,4
0,4
0,0
0,1
0,4
0,4
0,0
0,0
1,9
1,9
0,0
0,1
0,0
48,6
48,5
141,1
127,7
20,9
1,7
1,3
4,3
8,6
3,5
1,5
0,1
106,7
13,1
0,4
0,4
13,4
6,0
1,3
2,7
1,2
2,3
0,0
0,0
131,0
125,5
1,1
12,7
0,8
12,7
0,8
4,4
0,1
0,1
0,3
0,0
0,1
0,1
0,1
0,1
0,0
0,8
0,2
0,0
8,9
4,3
0,5
0,8
9,5
6,3
-11,5
244,1
913,4
76,0
8,6
163,9
20,2
1.182,0
6,3
-11,5
244,1
913,4
76,0
8,6
163,9
20,2
1.182,0
21,2
21,2
233,1
215,2
17,8
222,9
104,6
5,1
4,1
41,5
13,7
4,2
10,6
8,5
9,2
7,6
5,6
680,3
212,7
74,3
6,8
51,3
22,7
5,7
13,5
9,9
10,4
18,0
10,3
76,0
74,7
8,6
1,1
163,9
91,3
9,1
6,0
32,1
10,1
6,0
3,0
7,8
6,2
8,9
20,2
19,7
1,6
1,6
2,3
28,4
6,3
6,3
6,3
-11,5
-11,5
-11,5
0,0
0,0
0,0
0,0
0,1
0,1
1,8
1,6
5,6
1,3
0,0
0,0
0,1
162,7
135,5
21,8
2,0
1,3
4,3
8,7
3,9
1,5
0,1
113,8
116,4
113,5
31,9
2,9
4,0
4,8
9,9
7,5
2,8
0,1
81,5
116,4
113,5
31,9
2,9
4,0
4,8
9,9
7,5
2,8
0,1
81,5
284,1
253,6
53,7
4,9
5,3
9,1
18,6
11,4
4,3
0,2
199,9
27,1
6,0
1,3
16,3
1,2
2,3
0,1
0,0
181,6
175,9
1,1
0,1
4,5
2,9
2,9
2,9
2,9
2,0
2,0
2,0
2,0
30,5
6,0
1,3
19,6
1,2
2,3
0,1
0,0
183,6
175,9
1,1
0,1
4,5
2,0
9,8
4,6
0,5
0,0
9,8
4,6
0,5
233,1
215,2
17,8
74,6
0,0
0,1
0,1
0,2
1,0
0,0
4,3
0,2
0,6
3,7
2,4
5,4
5,6
1,3
0,0
0,0
0,1
0,5
363,1
328,2
85,1
9,1
7,8
10,0
27,5
22,4
8,5
1,5
243,1
0,0
1,3
1,3
1,3
0,0
0,0
1,3
1,3
7,5
7,5
0,0
0,0
0,0
7,4
69,8
65,8
30,1
4,1
2,4
0,9
8,8
11,0
2,9
35,7
3,9
1,5
0,4
1,9
0,2
949,0
399,5
83,4
12,8
158,0
32,8
11,7
16,6
17,8
16,7
28,0
14,8
0,0
34,4
7,5
1,7
21,5
1,3
2,3
0,1
0,0
186,4
175,9
3,9
0,1
4,5
2,0
0,1
0,0
0,0
9,9
4,6
0,5
0,0
2,8
0,0
2,8
Koolteer
Kolen
Cokes
[PJ]
[PJ]
[PJ]
2000
Totaal
kolen
[PJ]
Aardolie en
interm. prod.
[PJ]
Raff.
gas
[PJ]
LPG
Benzine
Kerosine
[PJ]
[PJ]
[PJ]
Gas-en
dieselolie
[PJ]
Lamppetroleum
[PJ]
Zware
stookolie
[PJ]
Nafta
[PJ]
Petroleumcokes
[PJ]
Andere
petro. prod.
[PJ]
Totaal petro.
producten
[PJ]
Aard- en
mijngas
[PJ]
Cokesovengas
[PJ]
Hoogovengas
[PJ]
Totaal gas
[PJ]
Totaal fossiele
brandstoffen
[PJ]
Andere
brandst.
[PJ]
biomassa
Elektriciteit
[PJ]
Warmte
86,8
12,1
0,0
19,9
3,9
86,8
12,1
20,0
3,9
[PJ]
Nucleaire
warmte
[PJ]
Totaal
[PJ]
Primaire produktie
Netto invoer
6,3
165,1
17,5
189,0
1.615,3
-6,7
-186,9
-33,8
-222,9
-3,7
-97,1
92,1
-0,9
-234,7
920,6
365,6
-0,2
365,3
1.475,0
Primair verbruik
6,3
165,1
17,5
189,0
1.615,3
-6,7
-186,9
-33,8
-222,9
-3,7
-97,1
92,1
-0,9
-234,7
920,6
365,6
-0,2
365,3
1.475,0
0,1
0,1
62,4
32,3
32,3
0,0
0,0
178,3
178,3
0,3
0,3
273,3
211,0
62,4
-96,1
-255,2
-3,7
-275,4
647,3
365,6
365,3
1.201,6
86,8
12,1
242,4
1.566,7
0,0
0,0
2,7
1.618,1
106,2
11,6
117,7
1.877,0
5,5
3,7
242,4
2.128,6
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
2,7
2,3
2,3
2,7
2,4
2,4
106,2
61,0
61,0
11,6
11,6
11,6
117,7
72,5
72,5
213,6
168,1
168,1
5,5
5,0
5,0
3,7
3,7
3,7
242,4
242,4
465,3
419,2
176,8
242,4
45,0
1,1
1.615,3
48,0
48,0
Internationale bunkers
scheepvaart
luchtvaart
Bruto consumptie
62,4
189,0
1.615,3
Transformatie input
141,2
141,2
1.615,3
Elektriciteit en warmte
* Elektriciteit
Conventionele thermische centrales
Kerncentrales
* WKK
* Warmte
Raffinaderijen
Andere transformatie
Cokesfabrieken
Andere
6,3
93,2
93,2
93,2
93,2
93,2
93,2
Transformatie output
Elektriciteit en warmte
* Elektriciteit
Conventionele thermische centrales
Kerncentrales
* WKK
* Warmte
Raffinaderijen
Andere transformatie
Cokesfabrieken
Andere (steenkoolmijnen)
165,1
17,5
-6,7
-187,0
92,1
-0,9
-235,0
0,0
0,4
0,0
0,4
0,0
1.615,3
1.615,3
48,0
48,0
-0,2
1,6
36,6
38,1
36,5
36,5
1,6
1,6
44,1
1,1
44,1
1,1
44,5
1,1
1.615,3
48,0
48,0
9,9
1.658,9
48,0
48,0
36,6
36,6
35,1
35,1
233,4
233,4
96,1
96,1
533,8
533,8
3,8
3,8
324,4
324,4
89,1
89,1
8,5
8,5
250,1
250,1
1.610,9
9,9
1.610,9
38,1
38,1
36,5
Elektriciteit en warmte
* Elektriciteit
Conventionele thermische centrales
Kerncentrales
* WKK
* Warmte
Raffinaderijen
waarvan zelfproducenten
Andere transformatie
Cokesfabrieken
Andere
36,5
0,0
0,3
0,0
17,9
0,3
17,9
0,1
0,1
7,2
7,2
0,1
0,1
62,1
62,1
2,6
9,9
9,9
9,9
9,9
1.610,9
48,0
48,0
4,3
6,8
69,0
2,6
4,3
4,3
20,0
3,9
0,5
172,3
23,8
1.855,0
172,3
156,1
71,4
84,7
16,2
23,8
0,3
0,3
196,0
156,4
71,7
84,7
38,7
0,9
1.610,9
48,0
48,0
13,1
4,5
86,6
8,0
7,1
2,4
4,6
0,9
0,9
0,9
8,9
7,1
2,4
4,6
1,8
3,6
73,3
2,6
64,7
5,0
4,3
4,3
4,3
4,3
0,1
0,1
250,7
914,6
22,5
0,9
4,4
4,4
8,4
7,9
23,9
54,1
Statistisch verschil in Joule
Finaal verbruik
7,9
Niet energetisch finaal verbruik
* Chemie
* Andere
7,9
7,9
akkerbouw + intensieve veehouderij
graasdierhouderij
glastuinbouw
vollegrondstuinbouw + blijvende
1.840,1
273,3
211,0
62,4
Verliezen elektriciteitsnet
Energetisch finaal verbruik
* Industrie
IJzer en staal
Non-ferro
Chemie
Voeding, dranken en tabak
Papier en uitgeverijen
Minerale niet-metaalprodukten
Metaalverwerkende nijverheid
Textiel, leder en kleding
Andere industrieën
Waarvan zelfproducenten industrie
IJzer en staal
Non-ferro
Chemie
Voeding, drank en tabak
Papier en uitgeverijen
Minerale niet-metaalprodukten
Metaalverwerkende nijverheid
Textiel, leder en kleding
Andere industrie
*Residentiële en gelijkgestelde sectoren
Huishoudelijke sector, handel, administratie, …
Tertiaire sector, handel en administratie
hotels en restaurants
gezondheidszorg
onderwijs
kantoren en administraties
handel
andere diensten
waarvan zelfproducenten
Huishoudens
Land- en tuinbouw, zeevisserij, bosbouw,
groenvoorziening
242,4
273,3
211,0
62,4
242,4
Eigenverbruik transformatiesector
Beschikbaar voor finale consumptie
242,4
102,8
1.737,2
23,9
54,1
85,9
28,4
46,5
278,2
0,0
28,4
14,2
-3,6
-7,1
56,8
0,0
14,2
85,9
28,4
46,5
278,2
0,0
28,4
181,1
7,9
7,9
19,7
19,7
0,2
0,2
181,1
181,1
8,7
2,8
0,0
0,1
0,0
0,1
0,0
0,0
0,1
0,1
2,4
23,9
20,4
17,8
54,1
54,1
53,2
0,7
78,0
74,6
71,0
0,7
1,2
1,4
0,0
0,2
1,4
1,4
0,1
0,1
2,5
0,0
0,1
0,0
0,0
46,5
0,2
0,0
0,0
0,2
2,5
278,2
10,6
0,0
0,4
0,8
1,1
0,1
0,4
1,1
0,5
6,2
0,1
1,1
1,4
1,1
1,4
3,5
2,7
0,0
0,0
0,0
3,5
2,7
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
2,6
2,6
2,8
0,5
133,8
121,1
20,8
2,9
1,3
3,7
8,0
3,2
1,7
0,1
100,3
0,8
0,8
0,5
0,1
12,6
0,0
28,2
17,7
0,3
0,7
6,9
5,5
0,1
1,4
0,2
0,8
1,9
1,8
0,0
0,0
1,8
0,0
0,8
0,8
0,6
0,5
0,0
0,0
5,8
1,3
2,1
0,5
teelten
zeevisserij
bosbouw
groenvoorziening
0,0
* Transport
Wegvervoer
Spoorvervoer
Luchtvaart
Scheepvaart
Transport door pijpleidingen
2,2
2,2
*Waarvan off-road totaal
*Waarvan off-road Industrie
*Waarvan off-road tertiaire sector
*Waarvan off-road huishoudens
*Waarvan off-road Land- en tuinbouw, zeevisserij, bosbouw, groenvoorziening
0,1
0,1
0,0
0,1
0,0
45,7
45,6
1,1
2,2
0,0
0,0
133,9
128,0
1,2
0,0
0,8
0,2
0,0
0,5
0,1
9,1
4,5
0,6
4,0
15,0
-5,3
578,0
256,8
0,4
15,0
578,0
256,8
14,9
0,2
14,7
215,9
201,2
14,7
21,7
21,7
0,4
0,4
0,0
0,0
0,4
0,0
362,0
31,7
0,3
1,2
7,7
6,7
0,2
2,3
1,3
1,3
10,6
1,9
235,1
112,1
11,9
4,0
41,0
13,9
4,5
10,4
8,5
8,7
9,2
9,5
0,0
0,0
1,8
1,8
4,2
3,5
5,4
-11,6
81,3
8,4
14,2
5,4
5,4
5,4
5,4
-11,6
-11,6
-11,6
-11,6
250,7
914,6
21,7
21,7
245,5
230,8
14,7
229,0
105,9
5,8
4,0
41,0
13,9
4,5
10,4
8,5
8,7
9,2
9,5
669,1
212,2
77,0
5,8
48,8
22,0
6,1
12,7
9,9
10,0
19,8
13,9
1,8
4,2
3,5
170,7
8,4
23,1
-28,4
1.198,0
227,4
81,3
8,4
170,7
23,1
81,3
80,3
8,4
1,0
170,7
96,8
9,5
6,6
34,8
10,6
6,0
3,0
8,4
6,7
8,9
23,1
22,0
1.198,0
245,5
230,8
14,7
80,3
0,0
0,0
0,1
0,9
0,0
3,8
952,5
412,3
86,5
12,4
163,8
32,6
12,2
15,8
18,3
16,8
29,6
17,8
0,1
0,0
0,0
0,0
0,0
148,4
125,5
21,8
3,2
1,3
3,7
8,4
3,4
1,9
0,1
103,7
120,8
115,6
32,5
2,9
4,1
4,9
10,1
7,7
2,8
0,2
83,1
120,8
115,6
32,5
2,9
4,1
4,9
10,1
7,7
2,8
0,2
83,1
272,6
243,8
54,3
6,2
5,4
8,6
18,5
11,0
4,7
0,2
189,4
9,7
22,9
5,2
5,2
28,8
3,8
32,7
9,7
5,8
1,3
12,2
5,2
5,8
1,3
18,2
1,5
0,4
1,9
7,319
1,677
20,060
1,1
2,2
0,1
0,0
184,2
175,8
1,2
0,1
4,9
2,3
0,2
4,96964E-05
2,8
0,0
2,8
0,0
1,302
2,236
0,096
0,007
187,1
175,8
4,0
0,1
4,9
2,3
10,0
4,8
0,6
0,5
4,1
0,1
0,0
0,0
0,0
0,0
10,1
4,9
0,6
0,6
4,1
0,0
0,0
0,0
10,3
0,6
0,6
0,0
0,4
0,1
0,1
0,1
0,1
4,8
0,4
-0,3
1,8
4,2
6,4
1,4
0,0
0,1
0,1
3,7
3,2
0,4
0,3
0,0
0,0
0,1
0,0
181,1
0,1
1,1
2,2
0,1
0,0
182,0
175,8
1,2
0,1
4,9
10,0
4,8
0,6
0,5
4,1
5,2
2,3
2,3
2,3
2,3
0,6
3,2
2,3
7,4
6,4
1,4
0,0
0,1
1,1
353,1
319,3
86,5
10,3
7,9
9,5
27,5
22,6
8,8
1,3
232,8
0,0
0,9
0,9
0,9
7,4
7,4
0,2
0,0
0,9
0,9
0,1
0,1
7,2
71,1
67,2
31,1
4,1
2,5
0,9
9,0
11,5
3,0
36,1
Koolteer
Kolen
Cokes
[PJ]
[PJ]
[PJ]
2001
Totaal
kolen
[PJ]
Aardolie en
interm. prod.
[PJ]
Raff.
gas
[PJ]
LPG
Benzine
Kerosine
[PJ]
[PJ]
[PJ]
Gas-en
dieselolie
[PJ]
Lamppetroleum
[PJ]
Primaire produktie
Netto invoer
6,9
150,0
6,9
163,8
1.691,6
0,9
-197,3
-27,2
-221,0
-4,9
Primair verbruik
6,9
150,0
6,9
163,8
1.691,6
0,9
-197,3
-27,2
-221,0
-4,9
0,1
0,1
55,2
33,2
33,2
Internationale bunkers
scheepvaart
luchtvaart
Bruto consumptie
163,8
1.691,6
130,9
130,9
1.691,6
Elektriciteit en warmte
* Elektriciteit
Conventionele thermische centrales
Kerncentrales
* WKK
* Warmte
Raffinaderijen
Andere transformatie
Cokesfabrieken
Andere
6,9
82,3
82,3
82,3
82,3
82,3
82,3
Elektriciteit en warmte
* Elektriciteit
Conventionele thermische centrales
Kerncentrales
* WKK
* Warmte
Raffinaderijen
Andere transformatie
Cokesfabrieken
Andere (steenkoolmijnen)
Nafta
[PJ]
Petroleumcokes
[PJ]
Andere
petro. prod.
[PJ]
150,0
6,9
0,9
-197,4
-4,9
Totaal petro.
producten
[PJ]
Aard- en
mijngas
[PJ]
Cokesovengas
[PJ]
Hoogovengas
[PJ]
Totaal gas
[PJ]
Totaal fossiele
brandstoffen
[PJ]
-45,7
79,0
-0,8
-341,5
933,1
362,7
-1,2
0,0
361,4
1.458,3
-45,7
79,0
-0,8
-341,5
933,1
362,7
-1,2
0,0
361,4
1.458,3
0,8
0,8
268,2
213,0
55,2
178,9
178,9
55,2
Transformatie input
Transformatie output
Zware
stookolie
[PJ]
-224,6
79,0
-0,8
-342,3
Andere
brandst.
[PJ]
Biomassa
Elektriciteit
[PJ]
Warmte
85,6
13,5
0,1
25,6
2,4
85,6
13,5
25,7
2,4
[PJ]
243,7
1.829,2
268,2
213,0
55,2
-254,2
664,9
362,7
0,0
361,4
1.190,1
85,6
13,5
243,7
1.561,0
0,0
8,7
1.700,5
99,7
8,5
108,2
1.939,6
6,4
4,6
243,7
2.194,3
0,1
0,1
0,1
0,0
0,0
0,0
8,7
8,7
8,7
8,8
8,8
8,8
99,7
57,0
57,0
8,5
8,5
8,5
108,2
65,5
65,5
199,3
156,6
156,6
6,4
6,4
6,4
4,6
4,6
4,6
243,7
243,7
454,0
411,3
167,5
243,7
42,2
0,5
1.691,6
48,7
48,7
0,0
0,0
1.691,6
0,0
36,5
38,1
37,3
37,3
1,6
1,6
42,2
0,5
42,2
0,5
42,2
0,5
1.691,6
48,7
48,7
10,6
1.730,3
48,7
48,7
25,7
2,4
36,5
36,5
29,7
29,7
241,4
241,4
82,5
82,5
545,5
545,5
4,9
4,9
284,8
284,8
93,9
93,9
9,8
9,8
351,8
351,8
1.681,7
10,6
1.681,7
38,1
38,1
37,3
1,0
37,3
1,0
16,9
16,9
0,3
0,3
8,6
64,0
8,6
64,0
1,6
10,6
10,6
10,6
10,6
1.681,7
48,7
48,7
4,1
5,7
69,7
1,6
4,1
4,1
0,0
168,6
24,7
1.923,6
168,6
152,7
67,5
85,2
15,9
24,7
3,9
3,9
193,3
156,5
71,3
85,2
36,3
0,4
1.681,7
48,7
48,7
12,9
4,2
86,8
7,9
7,3
2,6
4,6
0,7
0,6
0,6
8,5
7,3
2,6
4,6
1,2
3,6
74,1
1,6
65,6
4,8
4,1
4,1
4,1
4,1
0,1
0,1
258,1
911,2
Verliezen elektriciteitsnet
20,4
0,4
4,2
4,2
8,7
8,5
Statistisch verschil in Joule
19,0
43,4
71,0
30,6
7,1
Finaal verbruik
8,5
Niet energetisch finaal verbruik
* Chemie
* Andere
8,5
8,5
akkerbouw + intensieve veehouderij
graasdierhouderij
glastuinbouw
vollegrondstuinbouw + blijvende
243,7
0,1
0,0
1,6
19,0
290,3
34,6
172,7
0,3
9,5
21,3
-28,4
-0,6
-14,2
290,3
34,6
172,7
0,3
9,5
582,1
261,3
0,0
0,0
0,3
0,3
172,7
172,7
9,5
0,1
9,4
204,9
195,4
9,4
17,7
17,7
290,3
11,8
0,0
0,3
0,9
1,2
0,2
0,6
0,9
0,6
7,1
0,0
34,3
23,7
1,2
1,9
7,9
5,6
0,1
2,1
2,4
0,6
2,0
3,5
377,2
38,8
1,2
2,2
9,1
6,9
0,2
3,0
3,3
1,3
11,5
3,5
243,6
108,9
10,4
3,5
41,3
14,4
4,4
9,8
8,1
8,0
9,1
7,4
0,0
0,9
0,7
1,8
0,9
0,7
1,9
0,7
3,5
3,1
7,1
43,4
71,0
30,6
8,5
8,5
22,4
22,4
8,2
2,8
19,0
15,6
12,9
0,0
43,4
43,4
42,5
0,6
62,4
59,0
55,4
0,7
1,3
1,4
0,0
0,1
1,4
1,4
0,0
0,1
2,5
44,1
0,0
0,1
0,0
0,3
0,1
0,0
0,0
0,1
0,0
2,2
44,1
44,1
0,2
0,2
2,5
1,3
1,3
1,3
1,3
3,5
2,6
0,0
0,0
0,0
3,5
2,6
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
2,6
2,6
2,1
0,5
0,0
141,4
129,1
20,8
2,5
1,2
4,2
7,9
3,3
1,6
0,1
108,3
0,8
0,8
0,5
0,1
12,3
0,8
0,8
0,6
0,5
0,0
0,0
5,9
1,0
2,1
0,5
teelten
zeevisserij
bosbouw
groenvoorziening
0,0
* Transport
Wegvervoer
Spoorvervoer
Luchtvaart
Scheepvaart
Transport door pijpleidingen
2,6
2,6
*Waarvan off-road totaal
*Waarvan off-road Industrie
*Waarvan off-road tertiaire sector
*Waarvan off-road huishoudens
*Waarvan off-road Land- en tuinbouw, zeevisserij, bosbouw, groenvoorziening
0,1
0,1
0,0
0,1
0,0
43,3
43,2
1,2
2,2
0,0
0,0
137,1
131,2
1,0
4,9
0,0
8,9
4,7
0,6
3,6
0,3
261,3
5,3
-8,5
-56,8
79,2
8,8
-56,8
5,3
5,3
5,3
5,3
-8,5
-8,5
-8,5
-8,5
172,7
8,7
23,0
1.195,0
1.195,0
-28,4
258,1
911,2
17,7
17,7
231,1
221,6
9,4
240,4
105,8
7,2
3,5
41,3
14,4
4,4
9,8
8,1
8,0
9,1
7,4
680,1
203,5
63,7
6,3
50,4
22,7
6,1
12,9
11,6
9,3
20,6
13,5
0,7
3,5
3,1
79,2
8,8
172,7
23,0
79,2
78,1
8,8
0,7
23,0
21,8
78,0
0,2
0,1
0,1
172,7
96,7
8,6
6,5
34,7
11,0
5,8
3,0
8,1
6,7
9,7
231,1
221,6
9,4
0,1
0,5
0,3
0,3
0,5
0,2
5,3
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
132,8
127,6
36,0
3,2
4,5
5,4
11,2
8,5
3,1
0,1
91,6
132,8
127,6
36,0
3,2
4,5
5,4
11,2
8,5
3,1
0,1
91,6
0,0
291,6
263,0
57,8
5,9
5,8
9,7
19,7
11,9
4,9
0,2
205,2
9,7
22,6
5,2
5,2
28,5
3,9
32,4
9,7
5,9
1,0
12,2
5,2
5,9
1,0
18,2
1,5
0,4
1,9
7,322
1,339
20,060
1,2
2,2
0,1
0,0
185,0
177,0
1,0
0,1
5,0
1,9
0,2
4,96964E-05
2,9
0,0
2,9
0,0
1,338
2,239
0,096
0,006
187,9
177,0
3,9
0,1
5,0
1,9
9,8
5,0
0,6
0,5
3,7
0,1
0,0
0,0
0,0
0,0
9,9
5,0
0,6
0,6
3,7
0,6
0,1
0,1
0,1
0,1
1,2
2,2
0,1
0,0
183,1
177,0
1,0
0,1
5,0
9,8
5,0
0,6
0,5
3,7
5,2
1,9
1,9
1,9
1,9
0,6
4,7
963,9
400,8
72,4
12,8
163,3
33,8
12,0
16,0
19,7
16,0
30,6
19,6
0,0
155,3
132,7
21,8
2,7
1,2
4,2
8,5
3,4
1,7
0,1
111,0
10,5
0,8
0,8
0,1
0,8
0,2
0,0
0,5
0,1
0,3
0,3
582,1
1,7
4,2
6,3
1,3
0,0
0,0
0,0
2,8
2,3
0,2
0,1
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
[PJ]
101,6
1.727,6
268,2
213,0
55,2
-1,2
Totaal
-82,4
1.691,6
48,7
48,7
Elektriciteit en warmte
* Elektriciteit
Conventionele thermische centrales
Kerncentrales
* WKK
* Warmte
Raffinaderijen
waarvan zelfproducenten
Andere transformatie
Cokesfabrieken
Andere
Energetisch finaal verbruik
* Industrie
IJzer en staal
Non-ferro
Chemie
Voeding, dranken en tabak
Papier en uitgeverijen
Minerale niet-metaalprodukten
Metaalverwerkende nijverheid
Textiel, leder en kleding
Andere industrieën
Waarvan zelfproducenten industrie
IJzer en staal
Non-ferro
Chemie
Voeding, drank en tabak
Papier en uitgeverijen
Minerale niet-metaalprodukten
Metaalverwerkende nijverheid
Textiel, leder en kleding
Andere industrie
*Residentiële en gelijkgestelde sectoren
Huishoudelijke sector, handel, administratie, …
Tertiaire sector, handel en administratie
hotels en restaurants
gezondheidszorg
onderwijs
kantoren en administraties
handel
andere diensten
waarvan zelfproducenten
Huishoudens
Land- en tuinbouw, zeevisserij, bosbouw,
groenvoorziening
Nucleaire
warmte
[PJ]
243,7
Eigenverbruik transformatiesector
Beschikbaar voor finale consumptie
[PJ]
0,1
1,1
1,1
1,1
8,2
8,2
0,1
0,0
1,1
1,1
0,1
0,1
8,0
73,2
69,3
32,3
4,3
2,5
1,0
9,7
11,6
3,2
37,0
1,2
2,3
9,7
6,3
1,3
0,0
0,0
0,0
375,2
341,6
91,4
10,2
8,3
10,7
29,4
23,5
9,3
1,4
250,2
Koolteer
Kolen
Cokes
[PJ]
[PJ]
[PJ]
2002
Totaal
kolen
[PJ]
Aardolie en
interm. prod.
[PJ]
Raff.
gas
[PJ]
LPG
Benzine
Kerosine
[PJ]
[PJ]
[PJ]
Gas-en
dieselolie
[PJ]
Lamppetroleum
[PJ]
Zware
stookolie
[PJ]
Nafta
[PJ]
Petroleumcokes
[PJ]
Andere
petro. prod.
[PJ]
Totaal petro.
producten
[PJ]
Aard- en
mijngas
[PJ]
Cokesovengas
[PJ]
Hoogovengas
[PJ]
Totaal gas
[PJ]
Totaal fossiele
brandstoffen
[PJ]
Primaire produktie
Netto invoer
6,2
155,5
18,5
180,2
1.938,6
4,8
-211,4
-45,3
-201,5
-3,4
3,9
87,1
-1,2
-563,6
1.008,0
378,1
-0,2
377,8
1.566,1
Primair verbruik
6,2
155,5
18,5
180,2
1.938,6
4,8
-211,4
-45,3
-201,5
-3,4
3,9
87,1
-1,2
-563,6
1.008,0
378,1
-0,2
377,8
1.566,1
43,8
36,7
36,7
0,1
0,1
341,0
297,2
43,8
-563,7
667,0
378,1
Internationale bunkers
scheepvaart
luchtvaart
Bruto consumptie
6,2
155,5
18,5
180,2
1.938,6
1.938,6
Transformatie input
130,6
130,6
Elektriciteit en warmte
* Elektriciteit
Thermische centrales
Kerncentrales
* WKK
* Warmte
Raffinaderijen
Andere transformatie
Cokesfabrieken
Andere
82,0
82,0
82,0
82,0
82,0
82,0
Transformatie output
Elektriciteit en warmte
* Elektriciteit
Thermische centrales
Kerncentrales
* WKK
* Warmte
Raffinaderijen
Andere transformatie
Cokesfabrieken
Andere (steenkoolmijnen)
260,3
260,3
43,8
4,8
-211,4
-3,4
-256,5
87,1
-1,2
Andere
brandst.
[PJ]
Biomassa
Elektriciteit
[PJ]
Warmte
[PJ]
77,9
9,5
4,8
0,2
28,6
2,2
238,0
89,8
1.837,5
77,9
14,3
28,9
2,2
238,0
1.927,3
28,9
2,2
238,0
1.586,3
-238,2
0,0
0,0
5,1
1.943,7
112,7
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
5,1
5,1
5,1
5,1
5,1
5,1
112,7
68,5
68,5
0,0
0,0
0,0
1.938,6
43,8
0,4
-0,2
1.938,6
48,6
48,6
1,3
38,3
38,6
38,6
1,3
1,3
37,0
37,0
30,1
30,1
253,8
253,8
89,1
89,1
532,2
532,2
3,4
3,4
308,7
308,7
90,2
90,2
10,8
10,8
570,8
570,8
1.927,8
341,0
297,2
43,8
77,9
14,3
11,2
123,8
2.198,1
6,9
5,9
238,0
2.448,9
11,2
11,2
11,2
123,8
79,6
79,6
210,9
166,7
166,7
6,9
6,9
6,9
5,9
5,8
5,8
238,0
238,0
43,8
0,4
43,8
0,4
1.938,6
48,6
48,6
461,7
417,4
179,4
238,0
43,9
0,4
1.938,6
48,6
48,6
10,3
1.976,5
10,3
1.927,8
38,3
38,3
38,6
0,8
38,6
0,8
14,4
9,3
14,4
63,2
9,3
63,2
1,9
10,3
10,3
10,3
10,3
1.927,8
48,6
48,6
4,2
6,1
69,3
1,9
0,1
0,2
0,2
23,0
2.171,6
172,2
155,0
72,0
83,0
17,1
23,0
2,1
2,1
195,2
157,1
74,1
83,0
37,7
0,3
1.927,8
48,6
48,6
13,8
5,6
88,9
8,9
8,2
3,6
4,5
0,7
0,9
0,9
9,7
8,2
3,6
4,5
1,6
4,8
4,7
74,8
20,6
0,3
65,1
4,2
4,2
4,2
4,2
-11,2
258,2
934,1
70,8
8,4
178,5
19,6
1.211,5
-11,2
258,2
934,1
70,8
8,4
178,5
19,6
1.211,5
20,8
20,8
238,6
231,8
6,8
237,4
106,9
4,6
4,3
45,0
14,3
4,3
10,6
7,7
7,6
8,6
7,7
695,5
218,8
77,5
6,7
52,8
26,1
5,9
13,3
8,8
8,7
19,0
12,8
0,1
0,1
Verliezen elektriciteitsnet
4,3
4,3
8,7
24,9
Finaal verbruik
7,5
24,9
Niet energetisch finaal verbruik
* Chemie
* Andere
7,5
7,5
Statistisch verschil in Joule
akkerbouw + intensieve veehouderij
graasdierhouderij
glastuinbouw
vollegrondstuinbouw + blijvende
172,2
1,9
4,2
4,2
7,5
55,5
87,9
34,9
42,4
55,5
87,9
34,9
42,4
7,5
7,5
25,7
25,7
80,4
76,2
72,0
0,9
9,2
3,0
0,0
0,0
0,1
0,1
0,0
0,0
0,1
0,0
2,6
7,1
24,9
20,7
17,7
0,0
1,4
1,4
0,1
2,7
1,4
1,3
293,1
7,1
55,5
55,5
54,3
0,9
0,2
0,0
0,1
1,6
1,4
0,1
0,1
42,4
0,2
0,2
2,7
1,4
1,3
14,2
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
156,3
133,8
22,2
1,5
1,9
4,4
6,8
6,5
1,1
0,2
111,6
128,4
123,3
34,6
3,1
4,4
5,2
10,8
8,2
3,0
0,1
88,6
128,4
123,3
34,6
3,1
4,4
5,2
10,8
8,2
3,0
0,1
88,6
0,0
288,9
260,5
56,8
4,6
6,2
9,6
17,6
14,6
4,2
0,3
203,7
9,7
22,5
5,2
5,2
28,4
3,8
32,3
9,7
5,7
0,9
12,2
5,2
5,2
5,7
0,9
18,2
1,4
0,4
1,9
7,112
1,302
20,116
2,1
4,96964E-05
2,7
0,0
2,7
2,1
2,1
1,1
2,4
0,1
0,0
187,8
179,6
0,9
0,1
5,1
2,1
0,2
2,1
0,0
1,295
2,365
0,095
0,006
190,5
179,6
3,6
0,1
5,1
2,1
9,8
5,1
0,6
0,5
3,7
0,1
0,0
0,0
0,0
0,0
9,9
5,1
0,6
0,6
3,7
12,2
0,1
0,1
0,0
5,7
0,9
2,1
1,1
2,4
0,0
0,0
141,1
135,2
0,9
11,2
1,5
1,5
1,0
0,2
0,3
0,1
0,1
0,1
5,0
0,0
0,8
0,2
0,0
0,5
0,1
242,7
112,2
9,9
4,3
45,0
14,3
4,3
10,6
7,7
7,6
8,6
7,7
0,0
8,9
4,7
0,6
3,6
0,1
0,4
0,4
0,4
1,1
2,4
0,1
0,0
185,7
179,6
0,9
0,1
5,1
9,8
5,1
0,6
0,5
3,7
5,9
56,8
1,9
3,0
6,5
1,3
0,0
0,1
0,1
*Waarvan off-road totaal
*Waarvan off-road Industrie
*Waarvan off-road tertiaire sector
*Waarvan off-road huishoudens
*Waarvan off-road Land- en tuinbouw, zeevisserij, bosbouw, groenvoorziening
377,7
35,7
0,9
1,5
7,8
10,2
0,2
2,5
1,0
1,1
10,4
2,4
-0,9
1,8
2,9
3,0
0,5
0,1
0,0
41,6
41,5
20,8
20,8
1,8
2,9
3,0
0,5
2,8
2,8
263,5
210,4
203,6
6,8
0,2
0,2
2,1
2,7
0,0
588,0
7,1
0,3
6,8
0,2
0,2
2,0
0,8
* Transport
Wegvervoer
Spoorvervoer
Luchtvaart
Scheepvaart
Transport door pijpleidingen
7,1
32,5
21,2
0,9
1,3
6,7
8,7
0,0
1,6
0,2
0,4
1,3
2,4
3,4
0,5
35,5
0,4
8,7
293,1
10,9
0,0
0,1
0,9
1,3
0,2
0,5
0,7
0,6
6,4
0,1
0,8
0,8
-0,7
5,9
177,4
177,4
3,4
0,8
263,5
177,4
0,0
zeevisserij
bosbouw
groenvoorziening
588,0
0,2
0,2
0,0
teelten
7,1
32,7
4,2
3,4
0,0
0,0
0,4
0,0
0,0
4,2
3,4
0,0
0,6
0,5
0,0
177,4
293,1
0,0
141,0
128,8
20,5
1,4
1,9
4,4
5,7
6,3
0,8
0,1
108,4
3,4
2,9
0,2
0,1
0,0
0,0
0,1
0,0
0,0
32,7
[PJ]
1.225,1
48,6
48,6
37,0
Totaal
377,8
238,0
Elektriciteit en warmte
* Elektriciteit
Thermische centrales
Kerncentrales
* WKK
* Warmte
Raffinaderijen
waarvan zelfproducenten
Andere transformatie
Cokesfabrieken
Andere
Energetisch finaal verbruik
* Industrie
IJzer en staal
Non-ferro
Chemie
Voeding, dranken en tabak
Papier en uitgeverijen
Minerale niet-metaalprodukten
Metaalverwerkende nijverheid
Textiel, leder en kleding
Andere industrieën
Waarvan zelfproducenten industrie
IJzer en staal
Non-ferro
Chemie
Voeding, drank en tabak
Papier en uitgeverijen
Minerale niet-metaalprodukten
Metaalverwerkende nijverheid
Textiel, leder en kleding
Andere industrie
*Residentiële en gelijkgestelde sectoren
Huishoudelijke sector, handel, administratie, …
Tertiaire sector, handel en administratie
hotels en restaurants
gezondheidszorg
onderwijs
kantoren en administraties
handel
andere diensten
waarvan zelfproducenten
Huishoudens
Land- en tuinbouw, zeevisserij, bosbouw,
groenvoorziening
Nucleaire
warmte
[PJ]
341,0
297,2
43,8
-89,1
0,0
Eigenverbruik transformatiesector
Beschikbaar voor finale consumptie
[PJ]
5,9
5,9
5,9
-11,2
-11,2
-11,2
238,6
231,8
6,8
70,8
70,1
8,4
0,6
70,1
0,0
0,1
0,1
0,0
0,3
0,3
0,2
0,3
0,0
0,1
0,1
0,8
0,8
0,8
7,9
7,9
0,1
0,0
0,8
0,8
0,1
0,1
7,7
178,5
92,7
10,3
5,4
32,8
11,7
7,1
2,7
8,0
6,8
8,0
19,6
18,4
4,1
0,8
3,3
83,1
79,3
40,9
3,9
2,6
1,9
15,0
14,0
3,7
38,3
1,2
972,8
400,5
87,8
12,1
155,7
37,9
13,0
16,0
16,8
15,5
27,3
17,4
2,7
6,7
6,5
1,3
0,0
0,1
0,0
381,8
348,3
98,6
8,5
8,8
11,5
32,5
28,6
8,7
1,1
249,7
Koolteer
Kolen
Cokes
[PJ]
[PJ]
[PJ]
2003
Totaal
kolen
[PJ]
Aardolie en
interm. prod.
[PJ]
Raff.
gas
[PJ]
LPG
Benzine
Kerosine
[PJ]
[PJ]
[PJ]
Gas-en
dieselolie
[PJ]
Lamppetroleum
[PJ]
Zware
stookolie
[PJ]
Nafta
[PJ]
Petroleumcokes
[PJ]
Andere
petro. prod.
[PJ]
Totaal petro.
producten
[PJ]
Aard- en
mijngas
[PJ]
Cokesovengas
[PJ]
Hoogovengas
[PJ]
Totaal gas
[PJ]
Totaal fossiele
brandstoffen
[PJ]
Primaire produktie
Netto invoer
5,9
153,4
15,8
175,2
1.923,2
-4,2
-216,5
-42,1
-236,4
-2,6
-29,1
60,9
3,6
-456,6
1.000,1
408,9
-0,6
0,4
408,7
1.584,0
Primair verbruik
5,9
153,4
15,8
175,2
1.923,2
-4,2
-216,5
-42,1
-236,4
-2,6
-29,1
60,9
3,6
-456,6
1.000,1
408,9
-0,6
0,4
408,7
1.584,0
46,2
31,4
31,4
0,0
0,0
347,4
301,2
46,2
-456,6
652,7
408,9
Internationale bunkers
scheepvaart
luchtvaart
269,9
269,9
46,2
Bruto consumptie
5,9
153,4
15,8
175,2
1.923,2
1.923,2
Transformatie input
127,1
127,1
Elektriciteit en warmte
* Elektriciteit
Thermische centrales
Kerncentrales
* WKK
* Warmte
Raffinaderijen
Andere transformatie
Cokesfabrieken
Andere
78,6
78,6
78,6
78,6
78,6
78,6
-4,2
-216,5
-88,3
60,9
3,6
Andere
brandst.
[PJ]
Biomassa
Elektriciteit
[PJ]
Warmte
[PJ]
77,8
13,7
7,0
0,2
23,8
3,5
238,8
95,3
1.853,6
77,8
20,7
24,0
3,5
238,8
1.948,9
24,0
3,5
238,8
1.601,5
[PJ]
Nucleaire
warmte
[PJ]
347,4
301,2
46,2
-267,7
-2,6
-299,0
0,1
0,0
7,4
1.930,7
0,1
0,1
0,1
0,0
0,0
0,0
7,4
7,4
7,4
7,5
7,5
7,5
0,1
0,0
1.923,2
50,9
0,2
-0,6
1.923,2
48,5
48,5
Transformatie output
1,3
Elektriciteit en warmte
* Elektriciteit
Thermische centrales
Kerncentrales
* WKK
* Warmte
Raffinaderijen
Andere transformatie
Cokesfabrieken
Andere (steenkoolmijnen)
347,4
301,2
46,2
408,7
1.236,5
77,8
20,7
133,9
10,6
144,4
2.202,3
6,7
7,1
238,8
2.454,9
133,9
82,7
82,7
10,6
10,6
10,6
144,4
93,3
93,3
230,6
179,5
179,5
6,7
6,7
6,7
7,1
7,0
7,0
238,8
238,8
50,9
0,2
51,0
0,2
1.923,2
48,5
48,5
483,3
432,0
193,2
238,8
51,1
0,2
1.923,2
48,5
48,5
10,6
1.958,4
48,5
48,5
36,5
37,9
38,8
38,8
1,3
1,3
36,5
36,5
28,8
28,8
257,8
257,8
88,3
88,3
555,6
555,6
2,7
2,7
352,8
352,8
108,2
108,2
11,2
11,2
465,7
465,7
1.909,9
10,6
1.909,9
37,9
37,9
Eigenverbruik transformatiesector
38,8
Elektriciteit en warmte
* Elektriciteit
Thermische centrales
Kerncentrales
* WKK
* Warmte
Raffinaderijen
Andere transformatie
Cokesfabrieken
Andere
0,2
38,8
0,2
16,5
13,7
16,5
69,2
13,7
69,2
2,4
10,6
10,6
10,6
10,6
1.909,9
48,5
48,5
4,0
6,4
75,6
2,4
0,1
0,3
2,4
4,0
4,0
71,6
4,0
4,0
0,3
-10,2
268,4
917,0
70,9
13,6
-56,8
-113,7
-10,2
268,4
917,0
70,9
13,6
26,5
26,5
229,0
220,1
8,9
241,9
99,0
5,0
5,5
35,5
16,6
3,7
9,3
7,3
7,6
688,0
208,0
76,9
7,5
43,3
24,9
5,3
12,9
8,3
8,3
4,0
4,0
Verliezen elektriciteitsnet
180,5
21,8
2.160,6
180,5
162,0
78,9
83,1
18,4
21,8
2,0
2,0
202,3
164,0
80,9
83,1
38,1
0,2
1.909,9
48,5
48,5
13,1
6,4
95,5
8,3
8,0
3,3
4,7
0,3
0,9
9,2
8,0
3,3
4,7
1,2
4,7
0,1
0,1
5,5
82,0
4,2
4,2
182,6
18,9
1.203,0
182,6
18,9
1.203,0
19,7
0,2
0,9
8,7
Beschikbaar voor finale consumptie
7,2
26,3
Finaal verbruik
7,2
26,3
Niet energetisch finaal verbruik
* Chemie
* Andere
7,2
7,2
Statistisch verschil in Joule
52,4
7,1
Energetisch finaal verbruik
* Industrie
IJzer en staal
Non-ferro
Chemie
Voeding, dranken en tabak
Papier en uitgeverijen
Minerale niet-metaalprodukten
Metaalverwerkende nijverheid
Textiel, leder en kleding
26,3
23,1
20,1
1,5
1,4
0,2
Andere industrieën
Waarvan zelfproducenten industrie
IJzer en staal
Non-ferro
Chemie
Voeding, drank en tabak
Papier en uitgeverijen
Minerale niet-metaalprodukten
Metaalverwerkende nijverheid
Textiel, leder en kleding
Andere industrie
*Residentiële en gelijkgestelde sectoren
Huishoudelijke sector, handel, administratie, …
Tertiaire sector, handel en administratie
hotels en restaurants
gezondheidszorg
onderwijs
kantoren en administraties
handel
andere diensten
waarvan zelfproducenten
Huishoudens
Land- en tuinbouw, zeevisserij, bosbouw,
groenvoorziening
akkerbouw + intensieve veehouderij
graasdierhouderij
glastuinbouw
vollegrondstuinbouw + blijvende
2,9
1,5
1,4
85,9
24,6
41,3
7,1
-56,8
39,1
85,9
24,6
41,3
287,6
7,2
7,2
16,9
16,9
0,0
0,0
78,7
75,5
71,4
0,8
7,8
2,6
0,0
0,0
0,0
0,1
0,0
0,0
0,0
0,0
41,3
0,2
287,6
11,0
0,1
0,2
0,7
0,8
0,1
0,9
0,8
0,4
29,7
18,6
0,4
1,0
6,4
5,7
0,1
2,1
0,1
0,3
2,4
0,2
7,1
0,1
28,4
52,4
52,4
52,4
51,3
0,8
0,2
0,1
0,1
1,7
1,4
0,2
0,1
2,9
1,5
1,4
287,6
0,0
0,0
0,0
3,2
2,4
0,0
3,2
2,4
0,0
2,5
2,1
0,3
0,1
0,0
0,6
0,6
0,0
0,0
0,0
0,2
0,0
0,0
0,0
2,4
2,4
1,8
0,6
0,0
133,4
121,3
18,6
1,0
1,9
3,9
5,7
5,3
0,8
0,1
102,6
0,8
0,8
0,5
0,1
12,2
0,8
0,8
5,5
0,9
2,1
0,5
teelten
zeevisserij
bosbouw
groenvoorziening
0,0
0,1
0,0
waarvan zelfproducenten
* Transport
Wegvervoer
Spoorvervoer
Luchtvaart
Scheepvaart
Transport door pijpleidingen
2,6
2,6
*Waarvan off-road totaal
*Waarvan off-road Industrie
*Waarvan off-road tertiaire sector
*Waarvan off-road huishoudens
*Waarvan off-road Land- en tuinbouw, zeevisserij, bosbouw, groenvoorziening
0,1
0,1
0,0
40,5
40,4
1,1
2,6
0,0
0,0
0,1
143,1
137,1
0,9
29,9
169,1
1,1
29,9
169,1
1,1
0,2
0,2
169,1
169,1
5,9
-113,7
-56,8
-0,9
562,7
272,7
5,9
195,3
186,4
8,9
26,5
26,5
367,4
33,5
0,5
1,2
7,8
6,6
0,2
3,4
0,9
0,7
246,2
103,3
9,3
5,5
35,5
16,6
3,7
9,3
7,3
7,6
2,6
2,3
12,2
2,4
8,5
8,0
8,5
8,0
20,7
13,3
0,1
0,2
2,0
0,1
0,2
2,1
0,0
1,8
3,4
2,8
1,8
3,4
2,8
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
1,9
3,6
6,4
1,4
0,0
0,1
0,0
147,6
125,1
20,2
1,1
1,9
3,9
6,8
5,4
1,1
0,1
104,9
140,7
135,5
39,6
3,6
5,0
6,0
12,3
9,3
3,4
0,1
95,9
140,7
135,5
39,6
3,6
5,0
6,0
12,3
9,3
3,4
0,1
95,9
0,0
291,4
263,0
59,8
4,7
6,8
9,8
19,1
14,8
4,6
0,1
203,2
9,7
22,4
5,2
5,2
28,4
3,9
32,4
9,7
5,5
0,9
12,2
5,2
5,5
0,9
18,2
1,3
0,4
2,1
6,828
1,283
20,316
1,1
2,6
0,1
0,0
0,1
188,6
180,1
0,9
0,1
5,2
2,3
0,2
0,0
1,272
2,560
0,095
0,006
0,1
191,2
180,1
3,5
0,1
5,2
2,3
9,8
5,1
0,6
0,6
3,6
0,1
0,0
0,0
0,0
0,0
9,9
5,1
0,6
0,6
3,6
0,0
10,9
1,3
1,3
0,9
0,1
0,2
0,0
0,1
0,1
5,1
0,0
0,8
0,2
0,0
0,6
0,1
8,9
4,7
0,6
3,5
0,1
0,7
0,4
562,7
-12,4
9,1
9,1
0,3
8,9
8,7
272,7
1,1
1,1
9,1
[PJ]
0,4
238,8
0,1
0,0
Totaal
1,1
2,6
0,1
0,0
0,1
186,3
180,1
0,9
0,1
5,2
9,8
5,1
0,6
0,6
3,6
5,2
5,9
5,9
5,9
-10,2
-10,2
-10,2
0,0
2,3
0,0
2,3
2,3
2,3
-1,8
-454,7
229,0
220,1
8,9
70,9
70,1
13,6
4,2
69,4
0,0
0,3
0,5
0,5
0,2
0,7
0,0
0,3
2,8
0,6
0,3
0,1
0,1
0,5
0,8
0,8
0,8
9,3
9,3
0,1
0,1
0,8
0,8
0,1
0,1
9,2
182,6
96,4
9,7
7,2
34,8
9,9
6,7
3,7
8,5
5,9
18,9
17,0
10,2
3,4
0,8
2,5
83,5
79,6
40,4
3,3
2,8
2,1
16,6
11,8
3,8
39,2
0,0
2,7
0,0
2,6
1,9
974,0
395,7
86,5
14,7
147,7
35,3
12,5
17,4
16,8
14,2
33,7
17,7
2,7
6,5
6,4
1,9
0,0
0,1
0,0
387,0
352,7
101,1
8,0
9,7
11,9
35,7
26,6
9,3
1,0
251,6
Koolteer
Kolen
Cokes
[PJ]
[PJ]
[PJ]
2004
Totaal
kolen
[PJ]
Aardolie en
interm. prod.
[PJ]
Raff.
gas
[PJ]
LPG
Benzine
Kerosine
[PJ]
[PJ]
[PJ]
Gas-en Lamppetrodieselolie
leum
[PJ]
[PJ]
Zware
stookolie
[PJ]
Nafta
[PJ]
Petroleumcokes
[PJ]
Andere
petro. prod.
[PJ]
Totaal petro.
producten
[PJ]
Aard- en
mijngas
[PJ]
Cokesovengas
[PJ]
Hoogovengas
[PJ]
Totaal gas
[PJ]
Totaal fossiele
brandstoffen
[PJ]
Primaire produktie
Netto invoer
6,7
155,5
20,3
182,5
1.823,8
0,0
4,3
-215,3
-47,6
-216,7
-3,3
8,7
83,5
5,0
-420,5
1.021,9
396,8
-0,3
396,5
1.601,0
Primair verbruik
6,7
155,5
20,3
182,5
1.823,8
0,0
4,3
-215,3
-47,6
-216,7
-3,3
8,7
83,5
5,0
-420,5
1.021,9
396,8
-0,3
396,5
1.601,0
44,8
24,6
24,6
0,0
0,0
362,4
317,6
44,8
Internationale bunkers
scheepvaart
luchtvaart
293,0
293,0
44,8
Bruto consumptie
6,7
Transformatie input
Elektriciteit en warmte
* Elektriciteit
Thermische centrales
Kerncentrales
* WKK
* Warmte
Raffinaderijen
Andere transformatie
Cokesfabrieken
Andere
155,5
182,5
1.823,8
121,1
20,3
121,1
1.823,8
71,4
71,4
71,4
71,4
71,4
71,4
0,0
4,3
-215,3
-92,4
83,5
5,0
-420,5
Andere
brandst.
[PJ]
Biomassa
Elektriciteit
[PJ]
Warmte
[PJ]
81,6
15,3
7,8
0,4
28,8
5,1
81,6
23,1
29,1
5,1
[PJ]
Nucleaire
warmte
[PJ]
234,5
234,5
1.974,3
362,4
317,6
44,8
-241,3
-3,3
-284,3
659,5
396,8
396,5
1.238,6
81,6
23,1
234,5
1.611,9
0,1
0,1
12,4
1.836,4
123,5
14,0
137,5
2.095,0
6,9
8,6
29,1
5,1
234,5
2.345,0
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
12,4
12,4
12,4
12,6
12,6
12,6
123,5
72,7
72,7
14,0
14,0
14,0
137,5
86,7
86,7
221,5
170,7
170,7
6,9
6,9
6,9
8,6
8,4
8,4
234,5
234,5
471,5
420,4
186,0
234,5
50,8
0,3
1.823,8
49,7
49,7
234,5
50,6
0,3
1.823,8
49,7
49,7
Transformatie output
1,6
Elektriciteit en warmte
* Elektriciteit
Thermische centrales
Kerncentrales
* WKK
* Warmte
Raffinaderijen
Andere transformatie
Cokesfabrieken
Andere (steenkoolmijnen)
39,2
37,8
37,8
1,6
1,6
50,6
0,3
50,6
0,3
1.823,8
49,7
49,7
10,5
1.870,9
1.823,8
49,7
49,7
37,5
37,5
37,5
23,5
23,5
254,4
254,4
92,4
92,4
526,3
526,3
3,4
3,4
340,3
340,3
102,0
102,0
9,7
9,7
431,5
431,5
1.821,2
10,5
1.821,2
39,2
39,2
Eigenverbruik transformatiesector
37,8
Elektriciteit en warmte
* Elektriciteit
Thermische centrales
Kerncentrales
* WKK
* Warmte
Raffinaderijen
Andere transformatie
Cokesfabrieken
Andere
0,2
37,8
15,3
0,2
13,6
15,3
66,8
13,6
66,8
2,5
10,5
10,5
10,5
10,5
1.821,2
49,7
49,7
4,1
6,6
73,4
2,5
4,1
4,1
0,2
176,0
21,6
2.068,5
176,0
157,4
75,8
81,7
18,6
21,6
1,6
1,6
197,6
159,0
77,4
81,7
38,6
20,0
1.821,2
49,7
49,7
0,2
2,5
4,1
4,1
69,2
4,1
4,1
0,2
Verliezen elektriciteitsnet
13,1
6,0
92,7
8,1
7,8
3,2
4,6
0,3
0,9
9,1
7,8
3,2
4,6
1,3
4,8
0,1
0,1
5,0
79,3
4,3
4,3
183,2
20,7
1.233,9
3,6
-227,4
183,2
20,7
1.233,9
0,9
8,8
Beschikbaar voor finale consumptie
8,4
34,4
Finaal verbruik
8,4
34,4
Niet energetisch finaal verbruik
* Chemie
* Andere
8,4
8,4
Statistisch verschil in Joule
57,8
100,6
-28,4
2,5
57,8
100,6
0,0
-7,1
Energetisch finaal verbruik
* Industrie
IJzer en staal
Non-ferro
Chemie
Voeding, dranken en tabak
Papier en uitgeverijen
Minerale niet-metaalprodukten
Metaalverwerkende nijverheid
Textiel, leder en kleding
0,0
8,4
8,4
34,4
31,9
29,1
57,8
57,8
56,7
0,8
92,2
89,7
85,8
0,8
1,5
1,3
0,1
0,2
1,7
1,3
0,1
0,1
Andere industrieën
Waarvan zelfproducenten industrie
IJzer en staal
Non-ferro
Chemie
Voeding, drank en tabak
Papier en uitgeverijen
Minerale niet-metaalprodukten
Metaalverwerkende nijverheid
Textiel, leder en kleding
Andere industrie
*Residentiële en gelijkgestelde sectoren
Huishoudelijke sector, handel, administratie, …
Tertiaire sector, handel en administratie
hotels en restaurants
gezondheidszorg
onderwijs
kantoren en administraties
handel
andere diensten
waarvan zelfproducenten
Huishoudens
Land- en tuinbouw, zeevisserij, bosbouw,
groenvoorziening
akkerbouw + intensieve veehouderij
graasdierhouderij
glastuinbouw
vollegrondstuinbouw + blijvende
2,8
39,2
0,0
0,0
39,2
1,5
1,3
2,5
1,7
2,5
1,7
284,8
0,0
8,5
3,2
0,0
0,0
0,0
0,1
0,0
0,0
0,0
0,0
39,2
0,2
3,0
0,2
284,8
11,0
0,0
0,2
1,9
0,9
0,2
0,5
0,7
0,2
28,2
0,0
0,0
0,0
0,0
28,0
17,2
0,6
0,9
6,0
5,0
0,1
1,6
0,0
0,5
*Waarvan off-road totaal
*Waarvan off-road Industrie
*Waarvan off-road tertiaire sector
*Waarvan off-road huishoudens
*Waarvan off-road Land- en tuinbouw, zeevisserij, bosbouw, groenvoorziening
0,2
0,2
0,0
941,1
74,4
14,5
28,8
28,8
253,1
242,1
11,0
1,1
1,1
234,1
92,7
3,3
5,5
35,9
16,3
2,7
9,0
7,4
6,2
688,0
215,1
89,8
7,5
44,6
24,0
4,3
11,6
8,3
6,8
0,7
0,4
-1,8
6,1
6,1
6,1
-14,0
-14,0
-14,0
253,1
242,1
11,0
74,4
73,3
14,5
4,4
72,1
0,2
0,5
0,6
1,2
0,0
20,7
17,8
0,0
0,0
139,1
132,4
45,4
4,3
5,2
6,0
15,1
10,7
4,0
0,2
87,0
139,1
132,4
45,4
4,3
5,2
6,0
15,1
10,7
4,0
0,2
87,0
280,9
251,0
62,2
5,7
6,1
8,9
21,7
15,2
4,8
0,3
188,7
40,3
238,8
9,7
22,4
6,7
6,7
30,0
3,1
33,1
9,7
5,4
0,9
12,2
6,7
6,7
5,4
0,9
19,8
1,3
0,4
1,3
6,7
1,3
21,1
0,1
2,3
2,3
2,3
1,1
2,7
0,1
0,0
0,4
191,9
183,3
0,9
0,0
5,4
2,3
0,2
0,1
2,3
9,8
5,1
0,7
0,6
3,6
0,1
0,0
0,0
0,0
0,0
1,2
2,7
0,1
0,0
2,3
194,7
183,3
3,6
0,0
5,4
2,3
4,6
9,9
5,1
0,7
0,6
3,6
1,1
2,7
0,0
0,0
0,2
148,7
142,6
0,9
0,0
0,3
0,3
0,3
0,2
8,9
4,7
0,7
3,5
0,2
1,1
2,7
0,1
0,0
0,2
189,6
183,3
0,9
0,0
5,4
9,8
5,1
0,7
0,6
3,6
0,3
0,2
0,0
0,6
1,2
1,2
1,2
10,1
10,1
0,4
0,1
1,2
1,2
0,3
0,3
9,7
9,7
980,8
405,9
100,6
14,1
150,9
35,7
11,0
16,0
16,4
12,3
139,3
116,9
16,9
1,4
0,9
2,8
6,6
4,4
0,7
0,1
100,0
0,3
3,2
0,8
183,2
95,3
10,9
6,7
34,0
11,2
6,1
3,2
8,1
5,5
10,6
0,9
0,9
5,2
0,0
242,1
100,6
11,3
5,5
35,9
16,3
2,7
9,0
7,4
6,2
262,9
0,0
0,0
0,8
0,2
0,0
0,6
0,1
361,6
32,7
0,7
1,2
8,7
6,0
0,3
2,5
0,8
0,7
-14,0
1,6
3,8
5,6
1,6
0,0
0,0
0,0
5,4
0,9
2,1
38,4
38,3
28,8
28,8
6,1
56,8
8,8
1,6
3,8
2,3
0,3
0,0
12,1
2,4
2,4
215,9
204,9
11,0
185,5
185,5
14,5
1,6
3,8
2,3
0,3
0,0
0,1
* Transport
Wegvervoer
Spoorvervoer
Luchtvaart
Scheepvaart
Transport door pijpleidingen
11,0
0,0
11,0
0,2
0,2
74,4
0,1
0,0
1,8
0,5
0,1
0,0
270,9
941,1
0,1
0,0
1,8
0,8
0,0
577,6
262,9
18,2
12,7
0,8
waarvan zelfproducenten
11,0
185,5
-14,0
6,3
8,0
0,6
zeevisserij
bosbouw
groenvoorziening
1,1
-3,6
28,2
6,1
6,3
8,0
1,9
0,5
270,9
12,0
1,9
1,7
teelten
577,6
2,4
1,9
1,7
0,8
0,3
0,0
11,0
6,3
0,0
125,0
112,9
15,3
1,1
0,9
2,8
5,9
4,1
0,4
0,1
97,6
0,8
0,7
0,6
0,0
1,1
0,0
0,0
3,0
2,5
0,6
0,3
0,0
185,5
-0,1
0,0
0,0
2,8
1,5
1,3
284,8
-14,2
27,7
19,2
19,2
0,0
0,0
0,1
27,7
[PJ]
102,3
1.872,0
362,4
317,6
44,8
-0,3
Totaal
4,9
85,2
82,1
41,7
3,7
2,6
2,3
15,3
14,0
3,8
0,0
2,7
0,0
2,7
0,0
31,1
18,6
1,7
2,4
0,8
3,3
6,6
6,4
2,2
0,0
0,0
0,0
2,9
380,3
344,3
105,5
9,5
8,8
11,2
36,9
29,2
10,0
Koolteer
Kolen
Cokes
[PJ]
[PJ]
[PJ]
2005
Totaal
kolen
[PJ]
Aardolie en
interm. prod.
[PJ]
Raff.
gas
[PJ]
LPG
Benzine
Kerosine
[PJ]
[PJ]
[PJ]
Gas-en
dieselolie
[PJ]
Lamppetroleum
[PJ]
Zware
stookolie
[PJ]
Nafta
[PJ]
Petroleumcokes
[PJ]
Andere
petro. prod.
[PJ]
Totaal petro.
producten
[PJ]
Aard- en
mijngas
[PJ]
Cokesovengas
[PJ]
Hoogovengas
[PJ]
Totaal gas
[PJ]
Totaal fossiele
brandstoffen
[PJ]
Primaire produktie
Netto invoer
6,9
153,4
13,6
173,9
1.571,1
0,7
14,5
-183,1
-27,9
-204,5
-2,7
23,2
122,4
4,6
-275,2
1.043,2
412,8
-0,2
412,6
1.629,7
Primair verbruik
6,9
153,4
13,6
173,9
1.571,1
0,7
14,5
-183,1
-27,9
-204,5
-2,7
23,2
122,4
4,6
-275,2
1.043,2
412,8
-0,2
412,6
1.629,7
44,4
26,8
26,8
Internationale bunkers
scheepvaart
luchtvaart
300,2
300,2
371,4
327,0
44,4
44,4
Bruto consumptie
6,9
Transformatie input
Elektriciteit en warmte
* Elektriciteit
Thermische centrales
Kerncentrales
* WKK
* Warmte
Raffinaderijen
Andere transformatie
Cokesfabrieken
Andere
153,4
173,9
1.571,1
118,4
13,6
118,4
1.571,1
69,2
69,2
69,2
69,2
69,2
69,2
0,7
14,5
-183,1
-72,3
122,4
4,6
-275,2
Andere
brandst.
[PJ]
Biomassa
Elektriciteit
[PJ]
Warmte
[PJ]
85,0
17,582
9,0
0,6
22,2
8,6
85,0
26,6
22,8
8,6
[PJ]
Nucleaire
warmte
[PJ]
239,4
239,4
2.012,2
371,4
327,0
44,4
-231,3
-2,7
-277,0
671,8
412,8
412,6
1.258,3
85,0
26,6
239,4
1.640,8
0,1
0,1
11,3
1.582,6
134,7
14,3
149,0
1.850,1
7,1
11,2
22,8
8,6
239,4
2.107,9
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
11,3
11,2
11,2
11,5
11,4
11,4
134,7
77,3
77,3
14,3
14,3
14,3
149,0
91,6
91,6
229,7
172,1
172,1
7,1
7,1
7,1
11,2
10,6
10,6
239,4
239,4
487,5
429,3
189,8
239,4
58,1
0,1
1.571,1
49,3
49,3
239,4
0,0
0,1
0,1
1.571,1
49,3
49,3
Transformatie output
1,6
57,3
0,1
57,3
0,1
57,4
0,1
1.571,1
49,3
49,3
10,4
1.619,6
1.571,1
49,3
49,3
37,3
38,9
39,2
21,2
222,2
72,3
509,7
2,8
326,5
71,5
7,4
297,4
1.570,3
10,4
0,6
Elektriciteit en warmte
* Elektriciteit
Thermische centrales
Kerncentrales
* WKK
* Warmte
Raffinaderijen
Andere transformatie
Cokesfabrieken
Andere (steenkoolmijnen)
39,2
1,6
1,6
37,3
37,3
21,2
222,2
72,3
509,7
2,8
326,5
71,5
7,4
297,4
1.570,3
38,9
38,9
Eigenverbruik transformatiesector
39,2
Elektriciteit en warmte
* Elektriciteit
Thermische centrales
Kerncentrales
* WKK
* Warmte
Raffinaderijen
Andere transformatie
Cokesfabrieken
Andere
0,0
39,2
11,6
0,0
11,0
11,6
61,8
11,0
61,8
3,8
10,4
10,4
10,4
10,4
1.570,3
49,3
49,3
4,2
7,9
69,8
3,8
4,2
4,2
3,8
4,2
4,2
65,6
4,2
4,2
184,2
23,4
1.827,2
184,2
161,3
77,9
83,5
22,9
23,4
2,8
2,8
207,6
164,1
80,6
83,5
43,5
20,6
1.570,3
49,3
49,3
Verliezen elektriciteitsnet
13,6
7,6
90,9
8,7
8,3
3,6
4,7
0,4
0,8
9,5
8,3
3,6
4,7
1,2
4,7
0,1
0,1
6,8
77,2
4,3
4,3
1.260,2
0,8
8,9
Beschikbaar voor finale consumptie
8,5
35,0
50,9
Finaal verbruik
8,5
35,0
50,9
Niet energetisch finaal verbruik
* Chemie
* Andere
8,5
8,5
Statistisch verschil in Joule
Energetisch finaal verbruik
* Industrie
IJzer en staal
Non-ferro
Chemie
Voeding, dranken en tabak
Papier en uitgeverijen
Minerale niet-metaalprodukten
Metaalverwerkende nijverheid
Textiel, leder en kleding
94,4
0,7
-14,2
3,0
94,4
0,7
8,5
8,5
35,0
31,8
29,1
50,9
50,9
49,9
0,7
85,9
82,7
79,0
0,7
0,2
1,4
1,4
0,1
0,1
0,7
0,7
0,7
1,2
1,4
0,1
Andere industrieën
Waarvan zelfproducenten industrie
IJzer en staal
Non-ferro
Chemie
Voeding, drank en tabak
Papier en uitgeverijen
Minerale niet-metaalprodukten
Metaalverwerkende nijverheid
Textiel, leder en kleding
Andere industrie
*Residentiële en gelijkgestelde sectoren
Huishoudelijke sector, handel, administratie, …
Tertiaire sector, handel en administratie
hotels en restaurants
gezondheidszorg
onderwijs
kantoren en administraties
handel
andere diensten
waarvan zelfproducenten
Huishoudens
Land- en tuinbouw, zeevisserij, bosbouw,
groenvoorziening
akkerbouw + intensieve veehouderij
graasdierhouderij
glastuinbouw
vollegrondstuinbouw + blijvende
2,6
0,1
0,1
35,8
39,2
278,3
0,0
26,6
0,1
-14,2
35,8
39,2
278,3
0,0
26,6
193,9
0,3
0,3
193,9
193,9
28,9
28,9
0,0
0,0
6,9
2,2
0,0
0,0
0,0
0,1
0,0
0,0
0,0
0,0
39,2
0,2
1,9
0,2
0,0
2,6
1,2
1,4
1,2
1,4
3,2
2,4
3,2
2,4
278,2
10,3
0,1
0,1
0,7
1,0
0,2
0,5
1,0
0,2
0,0
0,0
6,4
0,0
0,0
2,4
2,4
1,6
0,6
117,8
105,9
15,0
2,7
0,8
2,3
4,3
4,0
0,9
0,1
90,9
0,8
0,8
0,5
0,1
11,9
0,8
0,8
0,7
0,6
0,0
0,0
5,3
0,9
2,1
0,5
teelten
zeevisserij
bosbouw
groenvoorziening
0,0
0,0
2,5
2,1
0,4
0,3
0,0
0,0
0,1
0,0
0,0
0,0
0,1
0,0
waarvan zelfproducenten
* Transport
Wegvervoer
Spoorvervoer
Luchtvaart
Scheepvaart
Transport door pijpleidingen
2,1
2,1
*Waarvan off-road totaal
*Waarvan off-road Industrie
*Waarvan off-road tertiaire sector
*Waarvan off-road huishoudens
*Waarvan off-road Land- en tuinbouw, zeevisserij, bosbouw, groenvoorziening
0,2
0,2
0,0
38,3
38,3
1,1
2,5
0,0
0,0
0,2
150,2
144,1
1,0
0,0
0,0
0,0
0,0
6,0
-14,3
266,0
958,1
56,8
-113,7
597,6
274,4
6,0
-14,3
266,0
958,1
245,3
223,1
22,2
30,0
30,0
30,0
30,0
283,8
261,6
22,2
352,3
30,5
0,7
1,2
7,8
6,4
0,4
2,6
1,3
0,4
244,4
104,7
10,3
5,4
40,3
15,9
2,9
9,7
8,0
6,2
236,0
96,3
2,0
5,4
40,3
15,9
2,9
9,7
8,0
6,2
674,3
209,5
81,7
7,2
48,1
23,7
4,8
12,4
9,3
6,6
1,0
2,1
9,6
2,1
6,1
10,1
6,1
10,1
15,7
14,8
0,2
0,1
1,8
0,2
0,1
1,8
1,3
6,8
1,8
0,1
0,0
1,3
6,8
1,8
0,1
0,0
1,5
6,9
4,8
1,5
0,0
0,0
0,0
0,0
10,1
0,4
0,4
131,0
108,9
15,8
3,0
0,8
2,3
4,6
4,0
1,1
0,1
93,1
137,6
131,1
44,1
4,0
5,1
6,5
13,8
10,6
3,9
0,2
87,0
137,6
131,1
44,1
4,0
5,1
6,5
13,8
10,6
3,9
0,2
87,0
271,9
242,3
59,9
7,0
5,9
8,8
18,4
14,7
5,1
0,3
182,5
9,7
22,2
6,6
6,6
29,5
9,7
5,3
0,9
12,2
6,6
5,3
0,9
19,6
1,1
2,5
0,1
0,0
0,5
192,9
184,6
1,0
0,0
5,3
2,1
0,2
0,0
1,2
2,5
0,1
0,0
0,5
195,7
184,6
3,7
0,0
5,3
2,1
0,1
0,0
0,0
0,0
0,0
10,0
5,1
0,7
0,6
3,5
26,3
16,0
0,6
1,1
5,7
5,2
0,2
1,8
0,2
0,1
0,0
0,2
0,0
0,2
0,2
5,1
0,0
8,9
4,8
0,7
3,4
0,2
193,9
1,0
22,2
597,6
-0,4
-21,3
-113,7
1,0
22,2
22,2
0,0
22,2
8,9
274,4
0,0
0,8
0,2
0,0
0,6
0,1
[PJ]
111,8
1.900,4
371,4
327,0
44,4
-0,2
Totaal
1,0
1,0
0,7
0,3
1,1
2,5
0,1
0,0
0,2
190,8
184,6
1,0
0,0
5,3
9,9
5,1
0,7
0,6
3,5
6,6
6,0
6,0
6,0
-14,3
-14,3
-14,3
0,3
2,1
0,3
2,1
2,1
2,1
9,9
5,1
0,7
0,6
3,5
77,9
15,3
184,5
24,4
-3,6
-227,4
77,9
15,3
184,5
24,4
1.260,2
283,8
261,6
22,2
77,9
76,4
0,0
75,2
15,3
5,1
0,3
0,7
1,1
1,2
1,1
3,0
1,4
1,1
0,2
0,1
1,1
1,5
1,5
1,5
10,3
10,3
0,3
184,5
96,2
10,0
6,2
34,3
11,7
6,8
3,4
8,9
5,3
24,4
20,5
9,5
5,6
976,5
407,7
91,7
13,4
157,9
36,1
12,7
17,1
18,2
11,9
28,2
22,9
1,1
4,5
2,6
12,7
4,9
2,6
0,0
3,9
39,2
373,1
336,5
104,8
10,8
8,5
11,2
34,3
29,2
10,8
1,9
231,7
3,2
32,8
1,3
0,3
1,4
6,6
1,3
21,0
0,0
0,0
1,5
1,5
0,0
0,2
0,2
10,0
0,0
85,6
82,4
43,2
3,8
2,6
2,4
15,9
14,6
4,0
0,0
0,0
2,8
0,0
2,8
Koolteer
Kolen
Cokes
[PJ]
[PJ]
[PJ]
2006
Totaal
kolen
[PJ]
Aardolie en
interm. prod.
[PJ]
Raff.
gas
[PJ]
LPG
Benzine
Kerosine
[PJ]
[PJ]
[PJ]
Gas-en
dieselolie
[PJ]
Lamppetroleum
[PJ]
Zware
stookolie
[PJ]
Nafta
[PJ]
Petroleumcokes
[PJ]
Andere
petro. prod.
[PJ]
Totaal petro.
producten
[PJ]
Aard- en
mijngas
[PJ]
Cokesovengas
[PJ]
Hoogovengas
[PJ]
Totaal gas
[PJ]
Totaal fossiele
brandstoffen
[PJ]
Primaire produktie
Netto invoer
6,9
145,6
11,4
163,9
1.569,9
21,4
-199,3
-30,0
-226,2
-1,8
78,8
109,0
5,3
-252,3
1.074,8
414,2
-0,2
414,0
1.652,7
Primair verbruik
6,9
145,6
11,4
163,9
1.569,9
21,4
-199,3
-30,0
-226,2
-1,8
78,8
109,0
5,3
-252,3
1.074,8
414,2
-0,2
414,0
1.652,7
45,1
34,2
323,5
0,0
402,8
402,8
34,2
323,5
0,0
357,7
45,1
357,7
45,1
-252,3
672,0
414,2
Internationale bunkers
scheepvaart
luchtvaart
Bruto consumptie
45,1
6,9
145,6
11,4
163,9
1.569,9
1.569,9
Transformatie input
106,1
106,1
Elektriciteit en warmte
* Elektriciteit
Thermische centrales
Kerncentrales
* WKK
* Warmte
Raffinaderijen
Andere transformatie
Cokesfabrieken
Andere
57,2
57,2
57,2
57,2
57,2
57,2
Transformatie output
21,4
-199,3
-75,2
-260,4
-1,8
-244,8
109,0
5,3
0,2
0,1
9,7
1.579,8
136,3
0,2
0,2
0,2
0,1
0,1
0,1
9,7
9,5
9,5
9,9
9,7
9,7
136,3
68,0
68,0
-0,2
Andere
brandst.
[PJ]
Biomassa
Elektriciteit
[PJ]
Warmte
[PJ]
86,3
20,9
10,7
0,9
31,6
5,6
235,8
113,7
1.930,8
86,3
31,6
32,5
5,6
235,8
2.044,5
32,5
5,6
235,8
1.641,6
0,0
0,2
0,2
1.569,9
48,9
48,9
1,6
38,4
402,8
357,7
45,1
31,6
15,0
151,3
1.837,2
8,4
15,2
235,8
2.096,6
15,0
15,0
15,0
151,3
83,0
83,0
218,4
150,0
150,0
8,4
7,8
7,8
15,2
14,5
14,5
235,8
235,8
477,8
408,1
172,3
235,8
69,7
0,1
1.569,9
48,9
48,9
68,2
0,1
68,2
0,1
68,3
0,1
1.569,9
48,9
48,9
10,4
1.592,1
1.569,9
40,0
18,5
235,5
75,2
540,5
1,8
289,4
54,1
9,4
278,8
1.543,2
40,0
1,6
1,6
36,8
36,8
10,4
18,5
235,5
75,2
540,5
1,8
289,4
54,1
9,4
278,8
1.543,2
38,4
38,4
40,0
Elektriciteit en warmte
* Elektriciteit
Thermische centrales
Kerncentrales
* WKK
* Warmte
Raffinaderijen
Andere transformatie
Cokesfabrieken
Andere
0,0
40,0
11,0
0,0
13,3
11,0
64,3
13,3
64,3
3,7
10,4
10,4
10,4
10,4
1.543,2
48,9
48,9
4,1
7,8
72,1
3,7
4,1
4,1
0,6
0,7
26,5
1.799,3
180,6
152,4
69,9
82,5
28,2
26,5
1,8
1,8
207,2
154,3
71,8
82,5
52,9
24,7
0,9
13,4
8,4
94,8
8,5
8,0
3,3
4,7
0,5
1,0
9,5
8,0
3,3
4,7
1,5
4,8
0,2
0,2
7,4
81,0
4,3
4,3
1.240,2
1,0
3,7
4,1
4,1
67,9
4,1
4,1
0,9
932,7
77,0
16,4
190,4
23,7
3,6
-227,4
77,0
16,4
190,4
23,7
1.240,2
77,0
75,6
16,4
5,6
190,4
101,1
10,5
6,5
35,9
12,1
7,0
3,6
9,3
5,2
23,7
20,6
9,3
39,5
Finaal verbruik
8,5
39,5
48,2
Niet energetisch finaal verbruik
* Chemie
* Andere
8,5
8,5
Energetisch finaal verbruik
* Industrie
IJzer en staal
Non-ferro
Chemie
Voeding, dranken en tabak
Papier en uitgeverijen
Minerale niet-metaalprodukten
Metaalverwerkende nijverheid
Textiel, leder en kleding
39,5
35,5
32,6
48,2
48,2
47,0
0,9
0,1
1,4
1,5
0,1
0,2
Andere industrieën
Waarvan zelfproducenten industrie
IJzer en staal
Non-ferro
Chemie
Voeding, drank en tabak
Papier en uitgeverijen
Minerale niet-metaalprodukten
Metaalverwerkende nijverheid
Textiel, leder en kleding
Andere industrie
*Residentiële en gelijkgestelde sectoren
Huishoudelijke sector, handel, administratie, …
Tertiaire sector, handel en administratie
hotels en restaurants
gezondheidszorg
onderwijs
kantoren en administraties
handel
andere diensten
waarvan zelfproducenten
Huishoudens
Land- en tuinbouw, zeevisserij, bosbouw,
groenvoorziening
akkerbouw + intensieve veehouderij
graasdierhouderij
glastuinbouw
vollegrondstuinbouw + blijvende teelten
zeevisserij
bosbouw
groenvoorziening
waarvan zelfproducenten
* Transport
Wegvervoer
Spoorvervoer
Luchtvaart
Scheepvaart
Transport door pijpleidingen
0,0
2,7
Statistisch verschil in Joule
*Waarvan off-road totaal
*Waarvan off-road Industrie
*Waarvan off-road tertiaire sector
*Waarvan off-road huishoudens
*Waarvan off-road Land- en tuinbouw, zeevisserij, bosbouw, groenvoorziening
180,6
1.543,2
48,9
48,9
Verliezen elektriciteitsnet
8,5
48,2
7,1
1,3
1,5
0,1
96,2
39,9
36,2
280,0
0,0
24,0
96,2
39,9
36,2
280,0
-0,1
-10,7
0,0
8,5
8,5
33,4
33,4
87,7
83,7
79,6
0,9
6,5
2,5
0,0
0,0
0,1
0,1
0,0
0,0
0,0
0,0
36,2
0,2
279,4
10,5
0,1
0,2
0,8
1,1
0,2
0,7
0,8
0,2
0,0
0,0
23,7
13,3
0,4
0,8
4,8
3,8
0,2
1,8
0,2
0,1
2,2
0,2
6,5
0,0
0,0
14,2
0,0
0,2
0,0
2,7
1,3
1,5
1,3
1,5
4,1
3,2
4,1
3,2
0,6
0,6
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
163,1
1,4
26,6
24,0
163,1
1,4
0,3
0,3
163,1
163,1
571,2
274,2
6,1
-15,0
265,3
26,6
571,2
274,2
6,1
-15,0
265,3
932,7
26,6
0,0
26,5
224,0
197,4
26,5
28,6
28,6
28,6
28,6
261,1
234,6
26,5
347,2
27,9
0,5
1,3
6,4
5,0
0,3
2,9
1,0
0,4
245,6
106,0
10,2
5,2
42,5
15,5
2,5
10,4
7,1
6,2
6,1
6,1
6,1
-15,0
-15,0
-15,0
236,7
97,1
1,3
5,2
42,5
15,5
2,5
10,4
7,1
6,2
671,6
208,7
81,4
7,4
48,9
21,9
4,4
13,5
8,3
6,6
1,1
1,8
10,0
1,8
6,4
10,3
6,4
10,3
16,4
14,9
0,0
0,2
1,6
0,0
0,2
1,6
1,3
6,8
2,1
0,1
0,0
1,3
6,8
2,1
0,1
0,0
1,3
7,0
4,9
1,5
0,0
0,0
0,0
0,0
10,3
0,6
0,6
124,9
103,0
11,5
1,5
0,9
1,7
2,9
3,2
1,4
0,1
91,5
137,2
131,3
43,4
3,6
6,3
7,5
12,4
10,0
3,6
0,2
87,9
137,2
131,3
43,4
3,6
6,3
7,5
12,4
10,0
3,6
0,2
87,9
266,1
237,5
54,8
5,1
7,2
9,1
15,3
13,2
5,0
0,3
182,7
21,9
5,3
0,9
12,2
1,0
2,4
0,1
0,0
0,1
194,4
188,0
1,2
0,0
5,2
5,9
5,9
5,9
5,9
0,3
2,4
0,3
2,4
2,4
2,4
28,6
5,3
0,9
19,0
1,0
2,4
0,1
0,0
0,5
196,8
188,0
1,2
0,0
5,2
2,4
3,6
1,4
1,4
0,3
0,7
0,4
-113,7
9,3
261,1
234,6
26,5
0,1
74,2
0,3
0,7
1,5
1,3
0,0
1,4
3,0
1,9
1,4
0,3
0,1
1,5
1,5
1,5
1,5
10,8
10,7
0,3
11,0
5,4
0,7
0,6
0,0
0,0
3,2
3,2
1,3
0,6
0,8
0,8
0,5
0,1
0,8
0,8
0,5
0,0
0,1
0,0
2,0
2,0
35,3
35,3
111,9
100,2
10,6
1,3
0,9
1,7
2,5
3,2
1,2
0,1
89,6
11,6
5,3
0,9
2,1
1,0
2,4
0,0
0,0
0,1
157,0
150,8
1,2
0,0
0,0
0,0
0,0
0,4
0,0
0,2
9,7
9,7
0,1
0,0
5,0
0,2
0,2
0,0
0,0
0,8
0,2
0,0
0,6
0,1
9,0
4,9
0,7
3,4
0,1
10,0
5,2
0,7
0,6
3,5
10,0
5,2
0,7
0,6
3,5
0,0
1,5
1,5
0,3
0,3
10,4
0,1
86,4
83,8
43,7
3,5
3,2
2,5
16,1
14,2
4,1
40,1
2,6
1,3
0,3
1,3
0,2
979,1
411,6
91,9
14,0
159,3
34,7
12,9
18,3
17,7
11,9
30,4
23,6
1,3
4,2
2,6
12,8
5,0
3,0
0,0
0,0
0,0
3,2
368,0
333,5
100,3
8,6
10,5
11,7
31,3
27,4
10,9
2,0
233,2
0,0
2,0
1,6
0,2
0,2
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
[PJ]
86,3
48,9
48,9
36,8
Totaal
1.249,9
235,8
Eigenverbruik transformatiesector
Beschikbaar voor finale consumptie
Nucleaire
warmte
[PJ]
414,0
Elektriciteit en warmte
* Elektriciteit
Thermische centrales
Kerncentrales
* WKK
* Warmte
Raffinaderijen
Andere transformatie
Cokesfabrieken
Andere (steenkoolmijnen)
[PJ]
0,0
31,2
6,5
1,2
20,2
1,2
2,4
0,1
0,0
0,5
199,6
188,0
4,0
0,0
5,2
2,4
0,1
0,0
0,0
0,0
0,0
10,1
5,2
0,7
0,6
3,5
0,0
0,1
2,8
0,0
2,8
Koolteer
Kolen
Cokes
[PJ]
[PJ]
[PJ]
2007
Totaal
kolen
[PJ]
Aardolie en
interm. prod.
[PJ]
Raff.
gas
[PJ]
LPG
Benzine
Kerosine
[PJ]
[PJ]
[PJ]
Gas-en
dieselolie
[PJ]
Lamppetroleum
[PJ]
Zware
stookolie
[PJ]
Nafta
[PJ]
Petroleumcokes
[PJ]
Andere
petro. prod.
[PJ]
Totaal petro.
producten
[PJ]
Aard- en
mijngas
[PJ]
Cokesovengas
[PJ]
Hoogovengas
[PJ]
Totaal gas
[PJ]
Totaal fossiele
brandstoffen
[PJ]
Primaire produktie
Netto invoer
6,8
142,4
3,3
152,4
1.649,5
14,0
-187,8
-27,8
-238,5
-1,3
104,9
93,0
4,4
-300,3
1.110,0
420,9
-0,2
420,6
1.683,1
Primair verbruik
6,8
142,4
3,3
152,4
1.649,5
14,0
-187,8
-27,8
-238,5
-1,3
104,9
93,0
4,4
-300,3
1.110,0
420,9
-0,2
420,6
1.683,1
47,7
28,8
369,7
0,0
446,2
446,2
28,8
369,7
0,0
398,5
47,7
398,5
47,7
-300,3
663,9
420,9
Internationale bunkers
scheepvaart
luchtvaart
Bruto consumptie
47,7
6,8
142,4
3,3
152,4
1.649,5
1.649,5
Transformatie input
106,2
106,2
Elektriciteit en warmte
* Elektriciteit
Thermische centrales
Kerncentrales
* WKK
* Warmte
Raffinaderijen
Andere transformatie
Cokesfabrieken
Andere
56,9
56,9
56,9
56,9
56,9
56,9
Transformatie output
14,0
-187,8
-75,5
-267,3
-1,3
-264,8
93,0
4,4
0,4
0,1
4,9
1.654,8
146,3
0,4
0,4
0,4
0,1
0,1
0,1
4,9
4,9
4,9
5,3
5,3
5,3
146,3
79,4
79,4
-0,2
Andere
brandst.
[PJ]
Biomassa
Elektriciteit
[PJ]
Warmte
[PJ]
85,5
23,7
12,1
1,1
23,9
6,1
246,3
116,3
1.965,4
85,5
35,8
24,9
6,1
246,3
2.081,7
24,9
6,1
246,3
1.635,5
0,0
0,0
0,0
1.649,5
0,0
1.649,5
49,3
49,3
1,6
38,7
40,7
21,3
221,6
75,5
548,1
1,4
300,1
70,7
8,8
329,5
446,2
398,5
47,7
35,8
13,1
159,4
1.920,5
9,7
16,3
246,3
2.192,8
13,1
13,1
13,1
159,4
92,5
92,5
221,6
154,7
154,7
9,7
9,1
9,1
16,3
15,5
15,5
246,3
246,3
494,0
425,6
179,3
246,3
68,2
0,1
1.649,5
49,3
49,3
66,8
0,1
1.617,7
40,7
1,6
1,6
37,1
37,1
10,6
21,3
221,6
75,5
548,1
1,4
300,1
70,7
8,8
329,5
66,8
0,1
66,8
0,1
1.649,5
49,3
49,3
10,6
1.667,0
1.617,7
38,7
38,7
40,7
Elektriciteit en warmte
* Elektriciteit
Thermische centrales
Kerncentrales
* WKK
* Warmte
Raffinaderijen
Andere transformatie
Cokesfabrieken
Andere
0,0
40,7
11,5
0,0
12,8
11,5
65,1
12,8
65,1
4,7
10,6
10,6
10,6
10,6
1.617,7
49,3
49,3
4,1
8,8
73,9
4,7
4,1
4,1
0,6
0,8
2,8
187,8
23,8
1.878,6
187,8
158,6
72,1
86,4
29,2
23,8
2,8
2,8
211,6
161,4
74,9
86,4
50,1
20,9
0,1
0,1
1.617,7
49,3
49,3
13,7
6,9
97,3
8,4
7,9
3,1
4,8
0,4
0,8
9,2
7,9
3,1
4,8
1,3
5,2
0,1
0,1
6,0
83,8
4,3
4,3
189,6
23,0
1.214,6
1.214,6
0,8
4,7
4,1
4,1
69,7
4,1
4,1
2,8
909,6
72,9
19,5
72,9
19,5
189,6
23,0
72,9
71,5
19,5
6,3
23,0
19,4
70,2
0,6
0,6
1,8
189,6
99,9
10,0
6,7
35,1
12,5
7,0
3,7
9,0
5,2
Verliezen elektriciteitsnet
9,4
8,4
36,2
40,3
84,9
35,3
33,8
Finaal verbruik
8,4
36,2
40,3
84,9
35,3
Niet energetisch finaal verbruik
* Chemie
* Andere
8,4
8,4
8,4
8,4
29,1
29,1
40,3
40,3
38,7
0,9
76,5
70,8
66,9
0,9
33,8
0,2
0,1
1,2
1,2
0,5
0,2
6,2
2,3
0,0
0,0
0,1
0,1
0,0
0,0
0,1
0,0
1,9
0,2
Statistisch verschil in Joule
Energetisch finaal verbruik
* Industrie
IJzer en staal
Non-ferro
Chemie
Voeding, dranken en tabak
Papier en uitgeverijen
Minerale niet-metaalprodukten
Metaalverwerkende nijverheid
Textiel, leder en kleding
36,2
30,5
28,1
Andere industrieën
Waarvan zelfproducenten industrie
IJzer en staal
Non-ferro
Chemie
Voeding, drank en tabak
Papier en uitgeverijen
Minerale niet-metaalprodukten
Metaalverwerkende nijverheid
Textiel, leder en kleding
Andere industrie
*Residentiële en gelijkgestelde sectoren
Huishoudelijke sector, handel, administratie, …
Tertiaire sector, handel en administratie
hotels en restaurants
gezondheidszorg
onderwijs
kantoren en administraties
handel
andere diensten
waarvan zelfproducenten
Huishoudens
Land- en tuinbouw, zeevisserij, bosbouw,
groenvoorziening
akkerbouw + intensieve veehouderij
graasdierhouderij
glastuinbouw
vollegrondstuinbouw + blijvende teelten
zeevisserij
bosbouw
groenvoorziening
waarvan zelfproducenten
* Transport
Wegvervoer
Spoorvervoer
Luchtvaart
Scheepvaart
Transport door pijpleidingen
0,0
2,2
1,0
1,2
0,1
0,4
0,2
0,0
2,2
1,0
1,2
1,0
1,2
5,7
4,0
5,7
4,0
2,2
2,2
0,7
0,1
0,2
0,0
0,3
0,0
280,4
0,0
19,0
-7,1
-56,8
0,0
-14,2
33,8
280,4
0,0
0,5
0,5
0,7
0,6
0,0
0,0
4,0
4,0
1,5
0,6
1,6
0,0
0,0
1,6
0,0
1,6
0,0
0,0
1,6
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,1
0,0
0,0
0,0
0,0
*Waarvan off-road totaal
*Waarvan off-road Industrie
*Waarvan off-road tertiaire sector
*Waarvan off-road huishoudens
*Waarvan off-road Land- en tuinbouw, zeevisserij, bosbouw, groenvoorziening
0,0
0,1
0,0
1,7
1,7
32,9
32,9
279,9
10,4
0,1
0,2
0,7
0,9
0,2
0,6
0,7
0,2
0,0
0,0
0,0
0,0
163,7
0,3
29,2
561,7
0,9
-17,8
-113,7
19,0
163,7
0,3
29,2
0,3
0,3
163,7
163,7
29,2
0,0
29,2
18,7
13,0
0,7
0,7
4,1
3,8
0,2
1,8
0,1
0,3
0,0
6,2
-13,1
263,0
561,7
269,9
6,2
-13,1
263,0
909,6
222,8
193,6
29,2
33,0
33,0
33,0
33,0
264,2
235,1
29,2
338,9
26,2
0,7
1,2
5,0
4,8
0,5
2,4
0,8
0,6
236,9
103,9
8,8
5,3
44,1
15,1
2,5
10,4
7,1
5,4
230,0
97,0
1,9
5,3
44,1
15,1
2,5
10,4
7,1
5,4
645,3
194,0
69,5
7,4
49,1
21,1
4,2
13,3
8,1
6,0
56,8
6,2
6,2
6,2
-13,1
-13,1
-13,1
10,1
2,1
5,4
11,0
5,4
11,0
15,4
15,3
0,0
0,0
0,1
0,2
1,8
0,1
0,2
1,8
1,3
7,1
2,5
0,1
0,0
1,3
7,1
2,5
0,1
0,0
1,4
7,3
5,3
1,3
0,0
5,5
0,1
0,1
115,7
98,0
11,2
1,2
0,9
1,3
3,2
3,2
1,3
0,1
86,8
131,0
125,6
41,5
3,2
6,0
7,8
11,6
10,0
2,9
0,2
84,1
131,0
125,6
41,5
3,2
6,0
7,8
11,6
10,0
2,9
0,2
84,1
252,4
227,6
52,7
4,4
6,9
9,1
14,9
13,2
4,3
0,3
174,9
17,7
5,8
1,5
5,9
2,2
2,2
0,1
0,0
0,1
197,0
190,1
1,3
0,0
5,6
5,5
0,0
5,5
0,0
5,4
0,0
5,4
0,0
2,3
1,9
0,0
2,3
1,9
0,0
1,9
1,9
24,8
5,9
1,5
12,9
2,3
2,2
0,1
0,0
2,4
198,9
190,1
1,3
0,0
5,6
1,9
107,3
95,1
10,4
1,1
0,8
1,3
2,9
3,2
1,2
0,1
84,7
12,2
5,8
1,4
1,2
1,5
2,2
0,0
0,0
0,1
162,2
155,5
1,3
0,1
5,4
4,7
0,7
0,2
9,9
5,0
0,8
4,1
0,2
11,0
5,3
0,8
0,6
4,2
9,4
-3,6
1,3
2,1
5,4
0,9
0,2
0,0
0,6
0,1
0,3
269,9
6,7
0,0
0,0
0,2
0,2
0,0
0,3
0,3
[PJ]
85,5
49,3
49,3
37,1
Totaal
1.236,9
246,3
Eigenverbruik transformatiesector
Beschikbaar voor finale consumptie
Nucleaire
warmte
[PJ]
420,6
Elektriciteit en warmte
* Elektriciteit
Thermische centrales
Kerncentrales
* WKK
* Warmte
Raffinaderijen
Andere transformatie
Cokesfabrieken
Andere (steenkoolmijnen)
[PJ]
11,0
5,3
0,8
0,6
4,2
264,2
235,1
29,2
0,1
1,1
0,0
1,4
3,3
2,5
1,4
0,6
0,1
1,8
1,5
1,5
1,5
11,1
10,3
0,4
1,5
1,5
0,0
0,0
0,0
0,0
0,4
0,4
9,9
0,8
0,8
10,7
5,7
29,5
25,0
1,4
9,4
5,4
3,1
0,0
86,9
84,6
45,1
3,5
3,2
2,4
16,7
15,0
4,3
39,5
2,3
1,3
0,4
0,0
0,6
3,6
355,5
324,0
99,7
7,9
10,2
11,5
31,5
28,2
10,4
2,2
224,3
0,0
27,9
7,2
1,8
13,7
2,8
2,2
0,1
0,0
2,7
203,7
192,1
4,1
0,0
5,6
2,0
0,1
0,0
0,0
0,0
0,0
11,1
5,4
0,8
0,6
4,2
0,0
0,3
2,0
2,0
950,4
391,2
79,5
14,1
155,0
34,1
13,1
18,1
17,1
11,2
2,8
0,0
2,8
Koolteer
Kolen
Cokes
[PJ]
[PJ]
[PJ]
2008
Totaal
kolen
[PJ]
Aardolie en
interm. prod.
[PJ]
Raff.
gas
[PJ]
LPG
Benzine
Kerosine
[PJ]
[PJ]
[PJ]
Gas-en
dieselolie
[PJ]
Lamppetroleum
[PJ]
Zware
stookolie
[PJ]
Nafta
[PJ]
Petroleumcokes
[PJ]
Andere
petro. prod.
[PJ]
Totaal petro.
producten
[PJ]
Aard- en
mijngas
[PJ]
Cokesovengas
[PJ]
Hoogovengas
[PJ]
Totaal gas
[PJ]
Totaal fossiele
brandstoffen
[PJ]
Primaire produktie
Netto invoer
7,4
129,8
1,8
139,0
1.604,1
15,6
-159,9
-30,5
-266,1
-1,3
121,1
105,2
2,8
-287,3
1.103,8
433,8
-0,5
0,0
433,4
1.676,2
Primair verbruik
7,4
129,8
1,8
139,0
1.604,1
15,6
-159,9
-30,5
-266,1
-1,3
121,1
105,2
2,8
-287,3
1.103,8
433,8
-0,5
0,0
433,4
1.676,2
50,4
15,6
389,0
0,5
455,5
455,5
15,6
389,0
0,5
405,0
50,4
405,0
50,4
-287,8
648,4
433,8
Internationale bunkers
scheepvaart
luchtvaart
Bruto consumptie
50,4
7,4
129,8
1,8
139,0
1.604,1
1.604,1
Transformatie input
97,2
97,2
Elektriciteit en warmte
* Elektriciteit
Thermische centrales
Kerncentrales
* WKK
* Warmte
Raffinaderijen
Andere transformatie
Cokesfabrieken
Andere
48,6
48,6
48,6
48,6
48,6
48,6
Transformatie output
15,6
-159,9
-81,0
-281,6
-1,3
-267,9
105,2
2,8
0,3
0,0
2,3
1.606,7
0,3
0,3
0,3
0,0
0,0
0,0
2,3
2,3
2,3
2,6
2,6
2,6
-0,5
Andere
brandst.
[PJ]
Biomassa
Elektriciteit
[PJ]
Warmte
[PJ]
92,2
27,4
14,0
1,3
32,7
6,0
222,2
127,0
1.945,2
92,2
41,5
34,0
6,0
222,2
2.072,2
34,0
6,0
222,2
1.616,7
0,0
0,0
1.604,1
48,6
48,6
1,7
38,1
455,5
405,0
50,4
92,2
41,5
145,7
12,1
157,8
1.861,8
11,5
19,6
222,2
2.115,1
145,7
77,6
77,6
12,1
12,1
12,1
157,8
89,7
89,7
209,0
141,0
141,0
11,5
10,2
10,2
19,6
19,0
19,0
222,2
222,2
462,4
392,3
170,1
222,2
70,0
0,1
1.604,1
48,6
48,6
68,0
0,1
68,0
0,1
68,0
0,1
1.604,1
48,6
48,6
10,5
1.641,8
1.604,1
41,2
24,1
190,7
81,0
553,3
1,3
295,1
79,6
10,0
317,0
41,2
1,7
1,7
36,4
36,4
24,1
190,7
81,0
553,3
1,3
295,1
79,6
10,0
317,0
1.593,2
10,5
1.593,2
38,1
38,1
41,2
Elektriciteit en warmte
* Elektriciteit
Thermische centrales
Kerncentrales
* WKK
* Warmte
Raffinaderijen
Andere transformatie
Cokesfabrieken
Andere
0,0
41,2
9,4
0,0
12,5
9,4
63,1
12,5
63,1
7,7
10,5
10,5
10,5
10,5
1.593,2
48,6
48,6
4,1
11,9
75,0
7,7
1,4
0,7
1,8
7,7
4,1
4,1
70,9
4,1
4,1
1,8
-12,1
274,2
925,8
78,9
-12,1
274,2
925,8
33,2
33,2
289,8
260,6
29,2
241,0
94,7
2,6
5,0
41,1
17,4
2,5
10,0
6,3
4,3
636,0
186,5
65,9
6,6
45,3
22,5
4,1
12,5
7,6
4,5
4,1
4,1
Verliezen elektriciteitsnet
176,3
25,3
1.843,4
176,3
147,2
68,9
78,3
29,1
25,3
1,2
1,2
201,5
148,3
70,1
78,3
53,1
24,1
0,1
0,1
1.593,2
48,6
48,6
13,1
7,2
97,1
7,8
7,3
2,8
4,5
0,5
0,8
0,8
0,8
8,6
8,1
3,6
4,5
0,5
5,2
0,2
0,2
6,4
84,2
4,3
4,3
187,8
24,0
1.238,4
1.238,4
9,4
9,1
32,5
Finaal verbruik
9,1
32,5
Niet energetisch finaal verbruik
* Chemie
* Andere
9,1
9,1
Statistisch verschil in Joule
38,2
7,1
Energetisch finaal verbruik
* Industrie
IJzer en staal
Non-ferro
Chemie
Voeding, dranken en tabak
Papier en uitgeverijen
Minerale niet-metaalprodukten
Metaalverwerkende nijverheid
Textiel, leder en kleding
32,5
28,9
25,8
Andere industrieën
Waarvan zelfproducenten industrie
IJzer en staal
Non-ferro
Chemie
Voeding, drank en tabak
Papier en uitgeverijen
Minerale niet-metaalprodukten
Metaalverwerkende nijverheid
Textiel, leder en kleding
Andere industrie
*Residentiële en gelijkgestelde sectoren
Huishoudelijke sector, handel, administratie, …
Tertiaire sector, handel en administratie
hotels en restaurants
gezondheidszorg
onderwijs
kantoren en administraties
handel
andere diensten
waarvan zelfproducenten
Huishoudens
Land- en tuinbouw, zeevisserij, bosbouw,
groenvoorziening
akkerbouw + intensieve veehouderij
graasdierhouderij
glastuinbouw
vollegrondstuinbouw + blijvende teelten
zeevisserij
bosbouw
groenvoorziening
waarvan zelfproducenten
* Transport
Wegvervoer
Spoorvervoer
Luchtvaart
Scheepvaart
Transport door pijpleidingen
0,0
2,6
79,9
39,7
14,2
38,2
30,8
271,4
0,0
-14,2
56,8
0,1
-5,3
30,8
271,4
0,0
15,6
184,8
0,3
0,3
184,8
184,8
79,9
39,7
9,1
9,1
33,2
33,2
38,2
38,2
37,3
0,8
70,7
67,1
63,0
0,8
30,8
0,2
0,1
1,3
1,3
0,5
0,1
6,6
2,3
0,0
0,0
0,1
0,2
0,0
0,0
0,1
0,0
1,8
0,2
1,3
1,3
0,5
0,0
2,6
1,3
1,3
1,3
1,3
3,6
1,9
3,6
1,9
0,0
0,0
271,4
10,9
0,1
0,2
1,0
1,2
0,1
0,7
0,7
0,2
0,0
15,6
15,2
11,2
0,2
0,3
3,1
2,4
0,2
1,3
0,4
0,1
184,8
0,3
29,2
571,7
280,4
-0,7
7,1
0,3
29,2
571,7
280,4
29,2
0,0
29,2
247,5
218,3
29,2
33,2
33,2
324,3
24,8
0,2
0,8
4,2
3,8
0,3
2,0
1,2
0,3
247,2
100,9
8,8
5,0
41,1
17,4
2,5
10,0
6,3
4,3
0,3
0,3
0,3
5,9
-0,9
5,9
5,9
5,9
5,9
-12,1
-12,1
-12,1
6,8
0,0
3,2
1,4
12,0
1,4
5,5
11,0
5,5
11,0
17,5
15,0
0,0
0,0
0,0
0,2
1,1
0,0
0,3
1,1
1,1
6,8
3,1
0,1
0,0
1,1
6,8
3,1
0,1
0,0
1,1
7,0
5,5
1,3
0,0
3,9
0,9
0,9
109,2
94,9
10,1
0,9
0,8
0,8
3,6
2,2
1,8
0,1
84,7
144,3
137,7
47,1
3,7
5,3
7,3
15,3
12,3
3,2
0,2
90,5
144,3
137,7
47,1
3,7
5,3
7,3
15,3
12,3
3,2
0,2
90,5
257,2
234,5
57,3
4,5
6,2
8,2
18,9
14,5
5,1
0,2
177,2
14,3
5,4
1,5
3,6
1,8
1,9
0,1
0,0
0,0
190,3
183,4
1,3
0,0
5,6
6,7
0,0
6,7
0,0
6,7
0,0
6,7
0,0
6,4
2,0
0,0
6,4
2,0
0,0
2,0
2,0
22,7
5,4
1,5
11,9
1,8
1,9
0,1
0,0
6,4
192,3
183,4
1,3
0,0
5,6
2,0
21,9
9,4
-14,2
-3,6
78,9
21,9
187,8
24,0
78,9
77,4
21,9
6,3
24,0
21,7
76,4
0,7
0,5
1,9
187,8
97,4
9,0
6,5
31,8
12,8
6,8
3,8
9,4
4,2
289,8
260,6
29,2
1,0
0,2
1,2
3,0
3,0
1,2
0,6
0,2
1,9
1,5
1,5
1,5
13,4
12,2
0,4
13,1
5,6
0,7
0,6
0,0
0,0
1,9
1,9
2,3
0,6
1,7
0,0
0,0
1,7
0,0
1,7
0,0
0,0
1,7
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,1
0,0
0,0
0,0
0,0
*Waarvan off-road totaal
*Waarvan off-road Industrie
*Waarvan off-road tertiaire sector
*Waarvan off-road huishoudens
*Waarvan off-road Land- en tuinbouw, zeevisserij, bosbouw, groenvoorziening
0,0
0,1
0,0
1,5
1,5
29,9
29,9
101,8
90,6
8,8
0,7
0,8
0,8
3,1
2,1
1,2
0,1
81,8
11,2
5,4
1,5
1,0
1,4
1,9
0,0
0,0
0,0
158,7
152,0
1,3
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,3
0,6
3,0
2,6
0,4
0,2
0,0
5,4
0,2
0,2
0,0
0,0
0,9
0,2
0,0
0,6
0,1
10,0
5,2
0,8
4,0
0,2
11,1
5,5
0,8
0,6
4,1
11,1
5,5
0,8
0,6
4,1
0,0
0,0
1,5
1,5
0,0
0,4
0,4
11,7
1,2
1,2
87,4
85,9
45,5
3,5
2,5
2,1
17,6
15,4
4,3
40,4
1,5
1,7
0,5
-1,3
0,7
33,6
24,7
2,6
13,0
5,7
3,2
0,0
0,2
2,3
361,8
334,0
104,6
8,1
8,7
10,3
36,5
29,9
11,3
2,1
229,3
0,2
25,5
7,1
2,0
11,8
2,5
1,9
0,1
0,0
7,0
197,5
185,6
4,1
0,0
5,6
2,1
0,1
0,1
0,0
0,0
0,0
11,2
5,6
0,8
0,6
4,1
0,0
0,6
2,2
2,2
948,6
389,3
74,9
13,1
154,1
35,8
12,8
17,4
17,2
8,8
1,5
4,1
0,2
2,8
2,7
0,4
0,2
0,0
0,0
0,2
0,1
0,0
[PJ]
1.220,7
48,6
48,6
36,4
Totaal
433,4
222,2
Eigenverbruik transformatiesector
Beschikbaar voor finale consumptie
Nucleaire
warmte
[PJ]
0,0
Elektriciteit en warmte
* Elektriciteit
Thermische centrales
Kerncentrales
* WKK
* Warmte
Raffinaderijen
Andere transformatie
Cokesfabrieken
Andere (steenkoolmijnen)
[PJ]
3,0
0,0
2,9
2009
Koolteer
Kolen
Cokes
[PJ]
[PJ]
[PJ]
Totaal
kolen
[PJ]
Aardolie en
interm. prod.
[PJ]
Raff.
gas
[PJ]
LPG
Benzine
Kerosine
[PJ]
[PJ]
[PJ]
Gas-en
dieselolie
[PJ]
Lamppetroleum
[PJ]
Zware
stookolie
[PJ]
Nafta
[PJ]
Petroleumcokes
[PJ]
Andere
petro. prod.
[PJ]
Totaal petro.
producten
[PJ]
Aard- en
mijngas
[PJ]
Cokesovengas
[PJ]
Hoogovengas
[PJ]
Totaal gas
[PJ]
Totaal fossiele
brandstoffen
[PJ]
Primaire produktie
Netto invoer
6,6
109,7
6,6
122,9
1.470,6
10,2
-172,7
-35,7
-244,4
-2,8
96,3
102,9
3,1
-290,5
937,1
442,0
-0,2
0,0
441,9
1.501,9
Primair verbruik
6,6
109,7
6,6
122,9
1.470,6
10,2
-172,7
-35,7
-244,4
-2,8
96,3
102,9
3,1
-290,5
937,1
442,0
-0,2
0,0
441,9
1.501,9
43,6
15,1
281,4
0,4
340,6
340,6
15,1
281,4
0,4
297,0
43,6
297,0
43,6
-290,9
596,6
442,0
Internationale bunkers
scheepvaart
luchtvaart
Bruto consumptie
43,6
6,6
109,7
6,6
122,9
1.470,6
1.470,6
Transformatie input
87,8
87,8
Elektriciteit en warmte
* Elektriciteit
Thermische centrales
Kerncentrales
* WKK
* Warmte
Raffinaderijen
Andere transformatie
Cokesfabrieken
Andere
46,7
46,7
46,7
46,7
46,7
46,7
Transformatie output
10,2
-172,7
-79,2
-259,5
-2,8
-185,2
102,9
3,1
0,3
0,1
1,0
1.472,0
0,3
0,3
0,3
0,1
0,1
0,1
1,0
1,0
1,0
1,4
1,4
1,4
-0,2
Andere
brandst.
[PJ]
Biomassa
Elektriciteit
[PJ]
Warmte
[PJ]
89,8
33,2
17,0
1,9
8,0
4,2
228,6
129,1
1.755,4
89,8
50,2
9,9
4,2
228,6
1.884,4
9,9
4,2
228,6
1.543,9
0,0
0,0
1.470,6
41,1
41,1
1,5
32,5
340,6
297,0
43,6
89,8
50,2
158,6
9,0
167,6
1.727,5
10,2
23,1
228,6
1.989,3
158,6
88,7
88,7
9,0
9,0
9,0
167,6
97,7
97,7
215,7
145,8
145,8
10,2
9,1
9,1
23,1
22,4
22,4
228,6
228,6
477,5
405,9
177,4
228,6
71,5
0,1
1.470,6
41,1
41,1
69,8
0,1
69,8
0,1
69,8
0,1
1.470,6
41,1
41,1
8,7
1.494,5
1.470,6
38,1
21,3
201,8
79,2
523,0
2,8
204,6
51,8
10,5
320,3
38,1
1,5
1,5
31,0
31,0
21,3
201,8
79,2
523,0
2,8
204,6
51,8
10,5
320,3
1.453,4
8,7
1.453,4
32,5
32,5
38,1
Elektriciteit en warmte
* Elektriciteit
Thermische centrales
Kerncentrales
* WKK
* Warmte
Raffinaderijen
Andere transformatie
Cokesfabrieken
Andere
0,1
38,1
7,0
0,1
12,8
7,0
58,0
12,8
58,0
16,1
8,7
8,7
8,7
8,7
1.453,4
41,1
41,1
3,4
19,5
77,5
16,1
3,4
3,4
1,1
0,7
1,0
16,1
3,4
3,4
74,1
3,4
3,4
1,0
Verliezen elektriciteitsnet
21,9
37,6
67,5
31,5
Finaal verbruik
8,0
21,9
37,6
67,5
31,5
Niet energetisch finaal verbruik
* Chemie
* Andere
8,0
8,0
26,5
26,5
Energetisch finaal verbruik
* Industrie
IJzer en staal
Non-ferro
Chemie
Voeding, dranken en tabak
Papier en uitgeverijen
Minerale niet-metaalprodukten
Metaalverwerkende nijverheid
Textiel, leder en kleding
8,0
8,0
21,9
19,8
17,1
37,6
37,6
36,7
0,8
59,5
57,4
53,8
0,8
0,0
0,1
1,1
1,2
0,4
0,1
Andere industrieën
Waarvan zelfproducenten industrie
IJzer en staal
Non-ferro
Chemie
Voeding, drank en tabak
Papier en uitgeverijen
Minerale niet-metaalprodukten
Metaalverwerkende nijverheid
Textiel, leder en kleding
Andere industrie
*Residentiële en gelijkgestelde sectoren
0,0
2,3
Statistisch verschil in Joule
Huishoudelijke sector, handel, administratie, …
Tertiaire sector, handel en administratie
hotels en restaurants
gezondheidszorg
onderwijs
kantoren en administraties
handel
andere diensten
waarvan zelfproducenten
Huishoudens
Land- en tuinbouw, zeevisserij, bosbouw,
groenvoorziening
akkerbouw + intensieve veehouderij
graasdierhouderij
glastuinbouw
vollegrondstuinbouw + blijvende teelten
zeevisserij
bosbouw
groenvoorziening
waarvan zelfproducenten
* Transport
183,7
25,9
1.704,1
183,7
154,2
73,4
80,8
29,5
25,9
1,0
1,0
209,6
155,2
74,4
80,8
54,4
24,8
0,1
0,1
1.453,4
41,1
41,1
9,5
6,8
94,8
7,9
7,5
2,9
4,6
0,4
0,8
0,8
0,8
8,7
8,3
3,7
4,6
0,4
1,4
0,2
0,2
6,0
82,6
3,5
3,5
174,7
23,3
1.154,6
1.154,6
9,3
8,0
263,1
0,0
-10,7
56,8
0,1
29,1
263,1
5,0
1,4
0,0
0,0
0,0
0,1
0,0
0,0
0,0
0,0
29,1
0,2
263,1
9,6
0,1
0,2
0,3
1,1
0,1
0,8
0,6
0,1
1,1
0,2
-3,6
1,1
1,2
0,4
0,0
2,3
29,1
11,4
154,7
0,7
29,4
519,9
21,3
341,1
-56,8
0,0
11,4
154,7
0,7
29,4
519,9
267,3
0,0
0,0
154,7
154,7
0,6
0,6
29,4
0,2
29,2
211,2
182,0
29,2
29,2
29,2
0,0
0,0
11,3
7,6
0,2
0,3
1,7
1,6
0,2
1,3
0,0
0,2
308,7
19,0
0,3
0,6
2,0
2,8
0,4
2,1
0,6
0,3
238,1
87,8
5,6
4,6
35,0
16,3
2,2
8,1
6,2
3,9
0,0
0,0
0,0
0,2
0,2
0,2
267,3
-9,0
263,5
850,9
78,5
-56,8
227,4
-14,2
3,6
5,2
-9,0
263,5
850,9
78,5
27,1
174,7
23,3
29,2
29,2
248,4
219,2
29,2
5,2
5,2
5,2
-9,0
-9,0
-9,0
234,3
83,9
1,7
4,6
35,0
16,3
2,2
8,1
6,2
3,9
602,4
160,3
55,8
6,0
37,1
20,2
3,8
10,6
6,8
4,2
78,5
77,0
27,1
6,0
174,7
83,6
6,7
3,0
31,1
12,6
6,3
3,1
7,6
3,6
23,3
21,1
0,6
0,9
2,2
0,7
9,8
0,8
5,9
10,4
5,9
10,4
15,7
13,5
0,0
0,1
0,0
0,2
0,4
0,0
0,3
0,5
1,2
6,1
2,8
0,1
0,1
1,2
6,1
2,8
0,1
0,1
1,2
6,4
4,4
1,3
0,1
1,1
1,2
1,1
1,2
2,0
2,0
2,3
0,7
100,3
0,0
3,6
106,8
0,0
0,1
147,0
0,0
0,1
147,0
0,0
0,1
255,8
1,0
1,0
2,2
0,5
0,2
0,0
0,0
0,2
0,1
0,0
0,6
0,0
0,0
0,0
0,0
1,1
1,1
92,6
12,7
0,9
0,5
1,7
4,2
3,6
1,7
0,1
79,9
137,7
46,4
3,5
5,6
7,3
15,2
11,6
3,3
0,2
91,3
137,7
46,4
3,5
5,6
7,3
15,2
11,6
3,3
0,2
91,3
231,3
59,1
4,4
6,1
9,0
19,4
15,2
5,1
0,2
172,2
14,2
5,4
1,5
3,4
9,3
9,3
9,3
9,3
24,5
5,4
1,5
13,6
0,2
1,6
2,1
0,1
0,0
0,0
183,0
9,3
3,3
9,3
3,3
1,7
2,1
0,1
0,0
9,3
186,3
0,0
0,0
0,2
177,2
1,0
0,0
4,7
3,3
3,3
27,1
9,3
5,2
6,3
0,1
227,4
248,4
219,2
29,2
0,1
75,1
0,2
1,0
0,0
0,8
0,6
1,6
0,1
2,9
2,8
9,7
2,9
0,2
2,7
0,9
0,8
0,1
1,6
1,6
15,4
88,4
1,6
1,6
12,8
0,5
87,6
46,4
3,6
2,9
2,2
17,9
15,5
4,3
0,3
1,0
1,0
1,7
0,6
88,7
11,1
0,7
0,5
1,7
3,9
3,3
1,0
0,1
77,7
1,0
0,0
0,0
0,9
1,0
0,0
0,0
0,9
0,0
0,0
0,0
0,0
0,1
0,0
0,0
0,0
11,5
5,4
1,5
1,3
0,1
0,1
0,0
0,0
0,0
0,1
0,0
1,2
2,1
0,0
0,0
0,0
153,2
Wegvervoer
Spoorvervoer
Luchtvaart
Scheepvaart
Transport door pijpleidingen
*Waarvan off-road totaal
*Waarvan off-road Industrie
*Waarvan off-road tertiaire sector
*Waarvan off-road huishoudens
*Waarvan off-road Land- en tuinbouw, zeevisserij, bosbouw, groenvoorziening
0,0
1,4
28,2
1,4
28,2
0,0
0,1
0,2
0,8
2,5
2,1
0,4
147,7
1,0
0,0
4,6
0,2
0,2
0,0
0,0
0,9
0,2
0,0
0,6
0,1
9,7
5,0
0,7
3,9
10,7
5,4
0,7
0,6
4,0
[PJ]
1.161,3
41,1
41,1
31,0
Totaal
441,9
228,6
Eigenverbruik transformatiesector
Beschikbaar voor finale consumptie
Nucleaire
warmte
[PJ]
0,0
Elektriciteit en warmte
* Elektriciteit
Thermische centrales
Kerncentrales
* WKK
* Warmte
Raffinaderijen
Andere transformatie
Cokesfabrieken
Andere (steenkoolmijnen)
[PJ]
177,2
1,0
0,0
4,7
3,3
10,7
5,4
0,7
0,6
4,0
0,0
0,0
1,6
1,6
0,0
0,5
0,5
12,3
2,6
0,2
2,4
5,6
28,9
20,1
1,4
10,8
4,5
2,9
0,1
0,3
0,0
0,1
363,4
41,2
333,3
107,6
7,9
9,0
11,2
37,4
30,7
11,5
2,2
225,7
0,9
2,2
0,7
-3,0
27,9
7,8
2,2
13,1
0,9
2,6
2,1
0,1
0,0
11,3
194,7
0,0
2,0
5,6
2,2
906,1
348,0
62,5
9,1
144,0
33,4
11,9
14,7
14,5
7,8
2,8
0,0
2,6
0,1
182,9
3,6
0,0
4,7
3,4
0,2
0,1
0,0
0,1
0,0
10,9
5,4
0,7
0,7
4,0
2010
Koolteer
Kolen
Cokes
[PJ]
[PJ]
[PJ]
Totaal
kolen
[PJ]
Aardolie en
interm. prod.
[PJ]
Raff.
gas
[PJ]
LPG
Benzine
Kerosine
[PJ]
[PJ]
[PJ]
Gas-en
dieselolie
[PJ]
Lamppetroleum
[PJ]
Zware
stookolie
[PJ]
Nafta
[PJ]
Petroleumcokes
[PJ]
Andere
petro. prod.
[PJ]
Totaal petro.
producten
[PJ]
Aard- en
mijngas
[PJ]
Cokesovengas
[PJ]
Hoogovengas
[PJ]
Totaal gas
[PJ]
Totaal fossiele
brandstoffen
[PJ]
Primaire produktie
Netto invoer
7,2
118,1
5,7
130,9
1.490,8
15,8
-183,1
-34,0
-250,8
-1,8
90,2
124,5
2,5
-260,7
993,5
487,6
-0,1
487,5
1.611,9
Primair verbruik
7,2
118,1
5,7
130,9
1.490,8
15,8
-183,1
-34,0
-250,8
-1,8
90,2
124,5
2,5
-260,7
993,5
487,6
-0,1
487,5
1.611,9
42,5
21,0
301,4
0,2
365,1
365,1
21,0
301,4
0,2
322,5
42,5
322,5
42,5
-260,9
628,4
487,6
Internationale bunkers
scheepvaart
luchtvaart
Bruto consumptie
42,5
7,2
118,1
5,7
130,9
1.490,8
1.490,8
Transformatie input
86,7
86,7
Elektriciteit en warmte
* Elektriciteit
Thermische centrales
Kerncentrales
* WKK
* Warmte
Raffinaderijen
Andere transformatie
Cokesfabrieken
Andere
38,5
38,5
38,5
38,5
38,5
38,5
Transformatie output
15,8
-183,1
-76,5
-271,7
-1,8
-211,2
124,5
2,5
1,0
0,1
0,1
0,9
1.493,0
157,4
1,0
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,9
0,9
0,9
2,2
1,2
1,2
157,4
85,5
85,5
-0,1
Andere
brandst.
[PJ]
Biomassa
Elektriciteit
[PJ]
Warmte
[PJ]
96,5
40,5
19,1
3,2
17,8
7,5
234,6
147,7
1.883,4
96,5
59,6
21,1
7,5
234,6
2.031,1
21,1
7,5
234,6
1.666,1
1,0
0,0
1,0
1.490,8
48,2
48,2
1,8
37,9
365,1
322,5
42,5
59,6
13,9
171,4
1.751,1
10,8
24,3
234,6
2.020,8
13,9
13,9
13,9
171,4
99,4
99,4
212,1
139,1
139,1
10,8
9,8
9,8
24,3
22,2
22,2
234,6
234,6
481,8
405,8
171,2
234,6
75,9
0,1
1.490,8
48,2
48,2
71,9
0,1
71,9
0,1
72,9
0,1
1.490,8
48,2
48,2
10,3
1.524,8
1.490,8
40,3
23,8
210,8
76,5
535,2
1,9
225,9
61,6
10,5
290,1
1.476,6
40,3
1,8
1,8
36,1
36,1
10,3
23,8
210,8
76,5
535,2
1,9
225,9
61,6
10,5
290,1
1.476,6
37,9
37,9
39,3
Elektriciteit en warmte
* Elektriciteit
Thermische centrales
Kerncentrales
* WKK
* Warmte
Raffinaderijen
Andere transformatie
Cokesfabrieken
Andere
0,1
39,3
0,1
4,8
13,0
4,8
57,2
13,0
57,2
19,2
10,3
10,3
10,3
10,3
1.476,6
48,2
48,2
4,0
23,2
80,4
19,2
1,0
2,1
1,4
1.739,0
28,4
1,2
1,2
214,3
155,9
72,4
83,5
58,3
27,2
0,1
0,1
1.476,6
48,2
48,2
10,4
7,0
99,1
8,3
7,7
3,0
4,6
0,6
0,9
9,2
7,7
3,0
4,6
1,5
1,9
0,2
0,2
6,1
85,8
4,2
4,2
0,9
1,4
-13,9
303,3
940,1
84,3
35,3
186,6
29,0
1.275,3
6,2
-13,9
303,3
940,1
84,3
35,3
186,6
29,0
1.275,3
36,2
36,2
294,8
265,6
29,2
6,2
6,2
6,2
-13,9
-13,9
-13,9
267,1
97,1
-0,7
5,0
40,2
21,1
2,5
8,7
8,0
4,4
645,3
185,8
66,1
6,2
42,6
25,0
4,2
10,7
8,9
4,5
84,3
82,6
35,3
8,0
186,6
97,3
8,3
6,2
38,4
12,5
7,0
3,3
7,6
3,4
29,0
26,2
1,0
2,5
9,9
31,3
41,7
Finaal verbruik
9,0
31,3
41,7
Niet energetisch finaal verbruik
* Chemie
* Andere
9,0
9,0
Energetisch finaal verbruik
* Industrie
IJzer en staal
Non-ferro
Chemie
Voeding, dranken en tabak
Papier en uitgeverijen
Minerale niet-metaalprodukten
Metaalverwerkende nijverheid
Textiel, leder en kleding
31,3
29,1
25,9
41,7
41,7
40,8
0,8
0,0
1,5
1,3
0,4
0,1
Andere industrieën
Waarvan zelfproducenten industrie
IJzer en staal
Non-ferro
Chemie
Voeding, drank en tabak
Papier en uitgeverijen
Minerale niet-metaalprodukten
Metaalverwerkende nijverheid
Textiel, leder en kleding
Andere industrie
*Residentiële en gelijkgestelde sectoren
0,0
2,7
Statistisch verschil in Joule
vollegrondstuinbouw + blijvende teelten
zeevisserij
bosbouw
groenvoorziening
waarvan zelfproducenten
* Transport
28,4
185,8
154,7
71,3
83,5
31,1
76,4
4,0
4,0
Verliezen elektriciteitsnet
Huishoudelijke sector, handel, administratie, …
Tertiaire sector, handel en administratie
hotels en restaurants
gezondheidszorg
onderwijs
kantoren en administraties
handel
andere diensten
waarvan zelfproducenten
Huishoudens
Land- en tuinbouw, zeevisserij, bosbouw,
groenvoorziening
akkerbouw + intensieve veehouderij
graasdierhouderij
glastuinbouw
185,8
19,2
4,0
4,0
4,0
4,0
9,0
82,0
39,6
27,6
82,0
39,6
9,0
9,0
33,7
33,7
73,1
70,8
66,7
0,8
5,9
2,7
0,0
0,0
0,1
0,2
0,1
0,0
0,0
0,0
27,6
0,2
2,3
0,2
6,4
0,0
-14,2
1,5
1,3
0,4
0,0
0,1
0,0
2,7
263,3
9,0
-7,1
-56,8
-19,5
27,6
263,3
186,1
0,0
29,2
554,8
0,4
-17,8
-113,7
9,0
186,1
0,0
29,2
554,8
0,0
0,0
0,6
0,6
186,1
186,1
29,2
0,0
29,2
249,7
220,5
29,2
36,2
36,2
263,2
9,5
0,1
0,2
0,4
1,0
0,3
0,3
0,6
0,1
8,4
5,6
0,0
0,3
2,0
1,2
0,0
1,2
0,1
0,0
305,1
17,9
0,1
0,5
2,4
2,4
0,4
1,6
0,7
0,1
274,8
104,8
7,0
5,0
40,2
21,1
2,5
8,7
8,0
4,4
0,8
0,0
9,7
0,0
7,8
11,9
7,8
11,9
17,5
14,5
0,0
0,0
0,0
0,0
1,2
6,2
4,1
0,1
0,1
1,2
6,2
4,1
0,1
0,1
1,2
6,2
5,6
1,3
0,1
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
311,0
6,2
0,9
311,0
9,9
-227,4
-454,7
294,8
265,6
29,2
0,1
79,2
1,2
1,1
0,0
1,1
0,8
0,7
3,3
0,3
3,0
4,4
10,7
6,8
1,3
5,6
1,3
0,7
0,1
3,3
1,6
19,6
86,5
1,6
1,6
16,2
0,6
86,8
45,4
4,4
2,9
2,0
17,8
13,5
4,8
1,5
1,2
1,5
1,2
2,3
2,3
2,0
0,7
97,8
2,7
103,3
0,0
0,1
167,0
0,0
0,1
167,0
0,0
0,1
272,5
1,8
1,8
2,0
0,8
0,2
0,0
0,0
0,6
0,0
0,0
0,6
0,0
0,8
0,8
88,9
12,3
1,2
0,6
1,3
4,0
3,9
1,4
0,1
76,6
154,0
49,1
4,9
6,2
6,8
17,5
9,5
4,3
0,4
104,9
154,0
49,1
4,9
6,2
6,8
17,5
9,5
4,3
0,4
104,9
244,7
61,5
6,1
6,7
8,1
21,5
13,3
5,8
0,4
183,2
14,3
5,7
1,6
3,4
13,0
0,0
13,0
0,0
12,9
12,9
27,8
5,7
1,6
16,6
3,3
0,1
0,0
3,3
0,0
0,0
0,1
1,4
2,1
0,1
0,0
0,0
184,0
12,1
3,1
12,1
3,1
1,6
2,1
0,1
0,0
12,1
187,0
2,8
7,8
0,0
0,0
0,1
177,5
0,9
0,0
5,5
3,1
3,1
0,2
1,8
1,8
1,1
0,6
85,6
10,7
1,1
0,5
1,3
3,3
3,6
0,8
0,1
74,9
0,5
0,0
0,0
0,3
0,5
0,0
0,0
0,3
0,0
0,0
0,0
0,0
0,1
0,0
0,0
0,0
12,3
5,7
1,6
1,7
1,9
0,0
0,2
0,2
0,0
0,0
0,1
0,0
1,2
2,1
0,0
0,0
0,0
156,0
0,2
0,0
Wegvervoer
Spoorvervoer
Luchtvaart
Scheepvaart
Transport door pijpleidingen
*Waarvan off-road totaal
*Waarvan off-road Industrie
*Waarvan off-road tertiaire sector
*Waarvan off-road huishoudens
*Waarvan off-road Land- en tuinbouw, zeevisserij, bosbouw, groenvoorziening
0,0
1,2
26,7
1,2
26,7
0,0
0,0
0,2
0,6
1,7
149,6
0,9
0,0
5,5
0,2
0,2
0,0
0,0
0,9
0,2
0,0
0,6
0,1
9,5
4,8
0,8
3,8
10,5
5,2
0,8
0,6
3,9
[PJ]
96,5
48,2
48,2
36,1
Totaal
1.246,8
234,6
Eigenverbruik transformatiesector
Beschikbaar voor finale consumptie
Nucleaire
warmte
[PJ]
487,5
Elektriciteit en warmte
* Elektriciteit
Thermische centrales
Kerncentrales
* WKK
* Warmte
Raffinaderijen
Andere transformatie
Cokesfabrieken
Andere (steenkoolmijnen)
[PJ]
177,5
0,9
0,0
5,5
3,1
10,5
5,2
0,8
0,6
3,9
1,6
1,6
0,0
0,0
0,0
0,0
0,5
0,5
15,6
32,1
28,2
2,5
13,6
5,7
6,0
0,1
0,2
0,0
0,1
383,0
41,4
349,4
109,1
10,5
9,6
10,1
39,3
26,9
12,8
2,6
240,3
-0,3
2,3
0,6
-4,1
30,8
8,1
2,2
15,8
0,8
2,5
2,1
0,1
0,0
14,9
197,7
0,0
7,8
2,8
980,5
399,8
74,4
12,6
160,9
38,2
15,7
15,1
16,7
7,9
2,8
0,0
2,7
0,1
185,3
3,6
0,0
5,5
3,2
0,1
0,0
0,0
0,0
0,0
10,6
5,2
0,8
0,7
3,9
2011
Koolteer
Kolen
Cokes
[PJ]
[PJ]
[PJ]
Totaal
kolen
[PJ]
Aardolie en
interm. prod.
[PJ]
Raff.
gas
[PJ]
LPG
Benzine
Kerosine
[PJ]
[PJ]
[PJ]
Gas-en
dieselolie
[PJ]
Lamppetroleum
[PJ]
Zware
stookolie
[PJ]
Nafta
[PJ]
Petroleumcokes
[PJ]
Andere
petro. prod.
[PJ]
Totaal petro.
producten
[PJ]
Aard- en
mijngas
[PJ]
Cokesovengas
[PJ]
Hoogovengas
[PJ]
Totaal gas
[PJ]
Totaal fossiele
brandstoffen
[PJ]
Primaire produktie
Netto invoer
6,5
114,6
1,0
122,1
1.400,1
28,9
-139,3
-20,3
-221,9
-1,5
41,8
97,1
2,6
-242,7
944,9
414,8
-0,2
414,5
1.481,5
Primair verbruik
6,5
114,6
1,0
122,1
1.400,1
28,9
-139,3
-20,3
-221,9
-1,5
41,8
97,1
2,6
-242,7
944,9
414,8
-0,2
414,5
1.481,5
44,3
18,5
268,1
330,9
330,9
18,5
268,1
286,6
44,3
286,6
44,3
Internationale bunkers
scheepvaart
luchtvaart
Bruto consumptie
44,3
6,5
114,6
1,0
122,1
1.400,1
1.400,1
Transformatie input
80,3
80,3
Elektriciteit en warmte
* Elektriciteit
Thermische centrales
Kerncentrales
* WKK
* Warmte
Raffinaderijen
Andere transformatie
Cokesfabrieken
Andere
31,5
31,5
31,5
31,5
31,5
31,5
Transformatie output
28,9
-139,3
-64,6
-240,4
-1,5
-226,3
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
97,1
2,6
-242,7
614,0
414,8
0,8
1.401,1
127,3
0,8
0,8
0,8
1,0
0,9
0,9
127,3
59,9
59,9
-0,2
Andere
brandst.
[PJ]
Biomassa
Elektriciteit
[PJ]
Warmte
[PJ]
95,8
38,4
18,1
5,4
20,2
5,8
243,8
145,4
1.763,6
95,8
56,5
25,5
5,8
243,8
1.908,9
25,5
5,8
243,8
1.578,0
0,0
0,0
1.400,1
48,8
48,8
1,8
38,2
330,9
286,6
44,3
56,5
15,4
142,7
1.624,1
10,2
26,1
243,8
1.904,2
15,4
15,4
15,4
142,7
75,3
75,3
175,2
107,7
107,7
10,2
9,1
9,1
26,1
24,0
24,0
243,8
243,8
455,3
384,6
140,8
243,8
69,8
0,9
1.400,1
48,8
48,8
66,5
0,9
66,5
0,9
66,6
0,9
1.400,1
48,8
48,8
10,6
1.433,2
1.400,1
36,7
26,2
166,2
64,6
490,9
1,6
237,8
81,0
7,6
271,9
1.384,4
36,7
1,8
1,8
36,3
36,3
10,6
26,2
166,2
64,6
490,9
1,6
237,8
81,0
7,6
271,9
1.384,4
38,2
38,2
36,7
Elektriciteit en warmte
* Elektriciteit
Thermische centrales
Kerncentrales
* WKK
* Warmte
Raffinaderijen
Andere transformatie
Cokesfabrieken
Andere
0,1
36,7
0,1
3,8
9,4
3,8
50,0
9,4
50,0
17,8
10,6
10,6
10,6
10,6
1.384,4
48,8
48,8
4,0
21,9
71,9
17,8
1,2
2,1
1,3
172,1
28,4
1.633,6
172,1
143,9
57,4
86,6
28,1
28,4
1,9
1,9
200,5
145,9
59,3
86,6
53,8
25,7
0,8
0,8
1.384,4
48,8
48,8
8,9
7,1
89,2
7,4
6,8
2,1
4,7
0,5
1,2
8,6
6,8
2,1
4,7
1,8
1,4
0,2
0,2
5,9
76,3
4,2
4,2
1,2
17,8
4,0
4,0
67,8
4,0
4,0
1,3
-15,4
260,6
887,8
84,2
30,4
179,4
27,1
1.209,0
-15,4
260,6
887,8
84,2
30,4
179,4
27,1
1.209,0
33,1
33,1
297,6
268,4
29,2
227,5
90,7
-2,4
4,8
36,2
20,4
1,4
8,5
8,3
4,7
590,1
177,7
63,3
6,1
39,4
23,7
3,0
10,4
9,3
4,8
84,2
83,1
30,4
8,3
179,4
93,5
8,2
6,4
35,0
12,8
6,7
3,4
7,5
3,0
27,1
24,2
1,0
3,9
4,0
4,0
Verliezen elektriciteitsnet
9,3
8,4
34,2
Finaal verbruik
8,4
34,2
Niet energetisch finaal verbruik
* Chemie
* Andere
8,4
8,4
Statistisch verschil in Joule
37,3
-7,1
Energetisch finaal verbruik
* Industrie
IJzer en staal
Non-ferro
Chemie
Voeding, dranken en tabak
Papier en uitgeverijen
Minerale niet-metaalprodukten
Metaalverwerkende nijverheid
Textiel, leder en kleding
34,2
32,4
29,3
Andere industrieën
Waarvan zelfproducenten industrie
IJzer en staal
Non-ferro
Chemie
Voeding, drank en tabak
Papier en uitgeverijen
Minerale niet-metaalprodukten
Metaalverwerkende nijverheid
Textiel, leder en kleding
Andere industrie
*Residentiële en gelijkgestelde sectoren
0,0
2,5
Huishoudelijke sector, handel, administratie, …
Tertiaire sector, handel en administratie
hotels en restaurants
gezondheidszorg
onderwijs
kantoren en administraties
handel
andere diensten
waarvan zelfproducenten
Huishoudens
Land- en tuinbouw, zeevisserij, bosbouw,
groenvoorziening
akkerbouw + intensieve veehouderij
graasdierhouderij
glastuinbouw
vollegrondstuinbouw + blijvende teelten
zeevisserij
bosbouw
groenvoorziening
waarvan zelfproducenten
* Transport
1,3
1,2
0,5
80,0
55,1
14,2
37,3
27,0
-10,7
80,0
55,1
8,4
8,4
48,5
48,5
37,3
37,3
36,3
0,9
71,6
69,7
65,6
0,9
27,0
0,2
0,0
1,4
1,2
0,5
0,1
6,6
2,3
0,0
0,0
0,1
0,1
0,1
0,0
0,1
0,0
2,0
0,2
0,0
0,1
0,0
2,5
250,3
27,0
0,0
6,9
178,1
1,8
250,3
6,9
178,1
0,0
0,0
0,4
0,4
178,1
178,1
250,3
9,0
0,1
0,2
0,3
0,8
0,3
0,3
0,7
0,0
6,5
5,1
0,1
0,2
2,1
1,1
0,0
1,1
0,1
0,0
6,2
0,0
0,5
0,0
0,8
29,2
547,3
269,6
6,4
-0,3
7,1
0,8
29,2
547,3
269,6
29,2
0,0
29,2
256,2
227,0
29,2
33,1
33,1
291,1
17,4
0,1
0,5
3,2
2,0
0,5
1,4
0,9
0,1
236,5
99,7
6,6
4,8
36,2
20,4
1,4
8,5
8,3
4,7
8,9
0,0
8,9
11,0
8,9
11,0
17,7
13,5
1,1
5,3
4,2
0,1
0,1
0,0
0,0
0,1
134,0
1,1
5,3
5,5
1,3
0,1
0,0
0,0
0,1
224,5
0,8
0,8
0,0
0,7
0,9
6,4
6,4
6,4
6,4
-15,4
-15,4
-15,4
297,6
268,4
29,2
0,1
79,8
1,2
1,1
0,2
0,5
4,7
0,1
0,0
2,8
4,9
1,3
1,2
1,3
1,2
1,9
1,9
3,2
0,7
83,4
1,3
88,6
1,7
1,7
3,2
0,9
0,2
0,0
0,0
0,6
0,1
0,0
0,6
0,0
73,1
8,2
0,7
0,7
1,4
2,6
2,0
0,8
0,1
64,8
0,4
0,4
77,2
9,6
1,0
0,7
1,4
3,2
2,1
1,3
0,1
67,7
120,9
39,9
3,9
5,4
6,9
12,8
7,4
3,5
0,4
81,0
120,9
39,9
3,9
5,4
6,9
12,8
7,4
3,5
0,4
81,0
199,8
49,4
4,9
6,1
8,3
15,9
9,4
4,8
0,5
150,4
13,1
0,2
13,1
0,2
12,9
0,0
12,9
0,0
13,1
2,8
13,1
2,8
24,7
5,4
1,4
14,5
1,3
2,0
0,1
0,0
13,2
187,9
2,4
1,3
0,6
0,5
0,0
0,1
11,3
5,3
1,4
1,4
1,1
2,0
0,1
0,0
0,0
185,1
0,0
0,0
2,8
2,8
178,5
0,9
0,0
5,7
2,8
7,2
0,1
178,5
0,9
0,0
5,7
0,0
1,7
1,7
2,2
0,6
0,2
0,0
0,0
0,1
0,1
0,2
0,0
0,0
0,1
0,1
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,1
0,0
0,0
0,0
0,0
Wegvervoer
Spoorvervoer
Luchtvaart
Scheepvaart
Transport door pijpleidingen
*Waarvan off-road totaal
*Waarvan off-road Industrie
*Waarvan off-road tertiaire sector
*Waarvan off-road huishoudens
*Waarvan off-road Land- en tuinbouw, zeevisserij, bosbouw, groenvoorziening
0,0
0,1
0,0
1,1
26,1
1,1
26,0
10,3
5,2
1,4
0,7
1,0
2,0
0,0
0,0
0,0
158,0
0,0
0,0
0,0
0,4
0,9
0,8
0,1
151,4
0,9
0,0
5,7
0,2
0,2
0,0
0,0
0,9
0,2
0,0
0,6
0,1
9,3
4,8
0,8
3,8
0,0
0,0
10,4
5,1
0,8
0,6
3,8
9,3
-56,8
1,1
5,3
4,2
0,1
0,1
0,0
0,0
0,1
134,0
0,0
0,0
[PJ]
95,8
48,8
48,8
36,3
Totaal
1.150,6
243,8
Eigenverbruik transformatiesector
Beschikbaar voor finale consumptie
Nucleaire
warmte
[PJ]
414,5
Elektriciteit en warmte
* Elektriciteit
Thermische centrales
Kerncentrales
* WKK
* Warmte
Raffinaderijen
Andere transformatie
Cokesfabrieken
Andere (steenkoolmijnen)
[PJ]
10,4
5,1
0,8
0,6
3,8
2,7
10,5
5,0
1,1
4,0
1,1
0,0
0,2
4,7
1,2
14,9
83,2
1,2
1,2
12,6
1,3
84,1
43,7
4,3
2,7
2,2
17,1
12,8
4,6
0,0
0,0
1,1
1,1
0,0
0,0
0,1
0,0
1,1
1,2
11,3
40,4
-0,9
1,8
0,4
-3,9
0,7
0,0
2,1
7,2
2,7
0,0
2,6
2,9
911,3
386,9
71,5
12,6
154,3
37,0
15,7
14,9
16,8
7,8
32,1
27,3
2,2
12,0
5,7
7,1
0,1
0,0
0,0
0,1
326,7
297,6
95,5
9,2
8,9
10,4
33,2
22,3
11,6
2,8
202,1
26,2
8,6
2,5
11,0
2,0
2,0
0,1
0,0
15,2
197,8
0,1
185,7
3,5
0,0
5,7
2,9
0,1
0,0
0,0
0,0
0,0
10,5
5,2
0,8
0,7
3,8
Bijlage C Indeling NACE codes tertiaire sector
BIJLAGE C INDELING NACE CODES TERTIAIRE
Nieuwe
NACE-code
SECTOR
Beschrijving
Oude
NACE-code
HANDEL
45
46
95
47
47.3
Verkoop, onderhoud en reparatie van auto’s en
motorrijw ielen
Groothandel en handelsbemiddeling, met uitzondering van
de handel in motorvoertuigen en motorfietsen
reparatie van computers en cosumentenartikelen
Detailhandel, met uitzondering van de handel in auto's en
motorfietsen
Detailhandel in motorbrandstoffen in gespecialiseerde winkels
50
51
allen
52
51.3
HOTELS EN RESTAURANTS
55
55.1
55.2
Verschaffen van accommodatie
Hotels en dergelijke accommodatie
Vakantieverblijven en andere accommodatie voor kort verblijf
55.3
56
56.1
56.2
56.3
Kampeerterreinen en kampeerauto- en caravanterreinen
Eet- en drinkgelegenheden
Restaurants en mobiele eetgelegenheden
Catering en overige eetgelegenheden
Drinkgelegenheden
49
Vervoer te land en vervoer via pijpleidingen
Personenvervoer per spoor, m.u.v. personenvervoer per
spoor binnen steden of voorsteden
Vervoer over w ater
Luchtvaart
Opslag en vervoerondersteunende activiteiten
Posterijen en koeriers
Uitgeverijen
55
55.1
55.2
55.2
55
55.3
55.5
55.4
KANTOREN EN ADMINISTRATIES
49.1
50
51
52
53
58
58.1
58.2
61
62
63
64
65
66
66.1
68
71
72
73
77
78
79
79.1
79.9
81
81.1
82
82.1
84
99
Uitgeverijen van boeken en tijdschriften; overige uitgeverijen
60
60.10
61
62
63
64
92.4
92.4
Uitgeverijen van software
Telecommunicatie
Ontw erpen en programmeren van computerprogramma's,
computerconsultancy-activiteiten en aanverw ante
activiteiten
Dienstverlenende activiteiten op het gebied van informatie
Financiële dienstverlening, exclusief verzekeringen en
pensioenfondsen
Verzekeringen, herverzekeringen en pensioenfondsen,
exclusief verplichte sociale verzekeringen
Ondersteunende activiteiten voor verzekeringen en
pensioenfondsen
Ondersteunende activiteiten in verband met financiële
diensten, exclusief verzekeringen en pensioenfondsen
Exploitatie van en handel in onroerend goed
Architecten en ingenieurs, technische testen en toetsen
Speur- en ontw ikkelingsw erk op w etenschappelijk gebied
Reclamew ezen en marktonderzoek
Verhuur en lease
Terbeschikkingstelling van personeel
Reisbureaus, reisorganisatoren, reserveringsbureaus en
aanverw ante activiteiten
Reisbureaus en reisorganisatoren
Reserveringsbureaus en aanverwante activiteiten
92.4
64
Diensten in verband met gebouw en; landschapsverzorging
70
72
72
65
66
67
74
70
74
73
74
71
74
63
63.3
63.3
Diverse ondersteunende activiteiten ten behoeve van
70.3
voorzieningen
Administratieve en ondersteunende activiteiten ten behoeve
74
van kantoren en overige zakelijke activiteiten
Administratieve en ondersteunende activiteiten ten behoeve
74.8
van kantoren
Openbaar bestuur en defensie; verplichte sociale verzekeringen
75
Extraterritoriale organisaties en lichamen
99
ONDERWIJS
85
Onderw ijs
85.1
85.2
85.3
85.4
85.5
85.6
80
Kleuteronderwijs
Lager onderwijs
Secundair onderwijs
Hoger onderwijs en post-secundair niet-hoger onderwijs
Overig onderwijs
Onderwijsondersteunende activiteiten
/
80.1
80.2
80.3
80.4
80.4
GEZONDHEIDSZORG EN MAATSCHAPPELIJKE DIENSTVERLENING
86
86.1
87
88
Menselijke gezondheidszorg
Ziekenhuizen
Maatschappelijke dienstverlening met huisvesting
Maatschappelijke dienstverlening zonder huisvesting
85
85.11
85.31
85.32
ANDERE GEMEENSCHAPS-, SOCIALE EN PERSOONLIJKE DIENSTVERLENING
37
38
39
60
60.1
60.2
90
91
92
93
94
96
Afvalw aterafvoer
Inzameling, verw erking en verw ijdering van afval;
terugw inning
Sanering en ander afvalbeheer
Programmeren en uitzenden van radio- en
televisieprogramma's
Uitzenden van radioprogramma's
Programmeren en uitzenden van televisieprogramma's
Creatieve activiteiten, kunst en amusement
Bibliotheken, archieven, musea en overige culturele
activiteiten
Loterijen en kansspelen
Sport, ontspanning en recreatie
Verenigingen
Overige persoonlijke diensten
90
90
90
92
92.2
92.2
92
92.5
92.7
92
91
93
133
Bijlage D Uitvoer, omzet, investeringen en bruto toegevoegde waarde in industrie, tertiaire sector en landbouw
BIJLAGE D UITVOER, OMZET, INVESTERINGEN EN BRUTO TOEGEVOEGDE WAARDE IN INDUSTRIE, TERTIAIRE SECTOR EN LANDBOUW
INDUSTRIE
Indeling in sectoren volgens de BTW statistieken, de Regionale Rekeningen en volgens de energiebalans van Vlaanderen
Industriële sector
BTW STATISTIEKEN
Omzet, investeringen en
export
REGIONALE REKENINGEN
ENERGIEBALANS VLAANDEREN
Bruto Toegevoegde Waarde
Energieverbruik
NACEBEL
NACE code (Rev. 1)
27
27,28
Non-ferro
Chemie
Voeding, dranken en tabak
Papier en uitgeverijen
Minerale niet-metaalproducten
24
15,16
21,22
14,26
Metaalverwerkende nijverheid
Textiel, leder en kleding
IJzer- en staalnijverheid
Andere industrieën
NACE code (Rev.1)
NACE 2008
27.1; 27.2; 27.3; 27.51; 27.52
24.1; 24.2; 24.3; 24.51; 24.52
24, 25
15;16
21;22
13,14,26
27.4; 27.53;27.54
24
15; 16
21; 22
14; 26
28 tem 35
29;30;31;32;33;34;35
28; 29; 30, 31; 32; 33; 34; 35
17,18,19
17;18;19
17; 18; 19
20;25;36;37;45
20;36;37; 45
20; 25; 36; 37; 45
24.4; 24.53; 24.54
20; 21
10; 11; 12
17; 18
07; 08; 09.9; 23
29; 30; 33.15; 33.16; 33.17; 25;
26 (excl. 26.5; 26.6; 26.7); 27;
28; 33.11-33.14; 33.2
13; 14; 15
16; 41.2; 42; 43; 22; 26.5; 26.6;
26.7; 31; 32; 33.19; 38.3
135
Bijlage D Uitvoer, omzet, investeringen en bruto toegevoegde waarde in industrie, tertiaire sector en landbouw
PJ
energieverbruik ijzer en staal
1995=100
energieverbruik non-ferro
1995=100
energieverbruik ijzer en staal; non ferro
1995=100
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
78,0
79,4
81,9
84,9
83,4
86,5
72,4
87,8
86,5
100%
102%
105%
109%
107%
111%
93%
113%
111%
13,0
14,2
12,8
12,8
12,8
12,4
12,8
12,1
14,7
100%
109%
99%
99%
98%
96%
99%
93%
113%
91,0
93,6
94,7
97,7
96,2
98,9
85,2
99,9
101,3
100%
103%
104%
107%
106%
109%
94%
110%
111%
energieverbruik chemie
137,8
140,3
150,5
162,7
158,0
163,8
163,3
155,7
147,7
1995=100
100%
102%
109%
118%
115%
119%
118%
113%
107%
39,4
36,7
33,6
37,7
32,8
32,6
33,8
37,9
35,3
100%
93%
85%
96%
83%
83%
86%
96%
90%
11,6
11,2
12,0
12,1
11,7
12,2
12,0
13,0
12,5
100%
97%
103%
104%
101%
105%
103%
112%
108%
energieverbruik voeding, dranken en tabak
1995=100
energieverbruik papier en uitgeverijen
1995=100
energieverbruik minerale niet-metaalprodukten
1995=100
energieverbruik metaalverwerkende nijverheid
1995=100
energieverbruik textiel, leder en kleding
1995=100
energieverbruik andere industrieën
1995=100
16,4
16,4
17,9
18,1
16,6
15,8
16,0
16,0
17,4
100%
100%
109%
110%
101%
97%
98%
98%
106%
18,0
19,3
17,5
16,6
17,8
18,3
19,7
16,8
16,8
100%
107%
97%
93%
99%
102%
109%
93%
93%
15,9
15,7
17,2
17,9
16,7
16,8
16,0
15,5
14,2
100%
99%
108%
112%
105%
105%
100%
97%
89%
16,8
20,5
23,8
26,1
28,0
29,6
30,6
27,3
33,7
100%
122%
142%
155%
167%
176%
182%
163%
201%
totaal energie
346,9
353,7
367,2
388,9
377,7
388,1
376,5
382,1
378,8
1995=100
100%
102%
106%
112%
109%
112%
109%
110%
109%
TOTAAL inclusief warmte en ele (LS)
361,1
368,9
380,0
408,9
399,5
412,3
400,8
400,5
395,7
1995=100
100%
102%
105%
113%
111%
114%
111%
111%
110%
PJ
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
energieverbruik ijzer en staal
100,6
91,6
91,8
79,5
74,9
62,5
74,4
71,5
69,5
1995=100
129%
118%
118%
102%
96%
80%
95%
92%
89%
14,1
13,4
14,0
14,1
13,1
9,1
12,6
12,6
12,1
1995=100
109%
103%
108%
109%
101%
70%
97%
97%
93%
energieverbruik ijzer en staal; non ferro
114,8
105,0
105,8
93,6
88,0
71,6
87,0
84,1
81,7
1995=100
126%
115%
116%
103%
97%
79%
96%
92%
90%
energieverbruik chemie
150,9
157,9
159,3
155,0
154,1
144,0
160,9
154,3
145,7
1995=100
110%
115%
116%
112%
112%
105%
117%
112%
106%
energieverbruik non-ferro
136
Bijlage D Uitvoer, omzet, investeringen en bruto toegevoegde waarde in industrie, tertiaire sector en landbouw
energieverbruik voeding, dranken en tabak
35,7
36,1
34,7
34,1
35,8
33,4
38,2
37,0
37,8
1995=100
90%
92%
88%
87%
91%
85%
97%
94%
96%
energieverbruik papier en uitgeverijen
11,0
12,7
12,9
13,1
12,8
11,9
15,7
15,7
16,1
1995=100
95%
110%
112%
113%
110%
103%
136%
136%
139%
energieverbruik minerale niet-metaalprodukten
16,0
17,1
18,3
18,1
17,4
14,7
15,1
14,9
14,9
1995=100
97%
104%
111%
110%
106%
90%
92%
91%
91%
energieverbruik metaalverwerkende nijverheid
16,4
18,2
17,7
17,1
17,2
14,5
16,7
16,8
16,7
1995=100
91%
101%
98%
95%
96%
81%
93%
94%
93%
energieverbruik textiel, leder en kleding
12,3
11,9
11,9
11,2
8,8
7,8
7,9
7,8
7,7
1995=100
77%
75%
75%
70%
55%
49%
50%
49%
48%
energieverbruik andere industrieën
31,1
28,2
30,4
29,5
33,6
28,9
32,1
32,1
31,9
185%
168%
181%
176%
200%
172%
191%
191%
190%
1995=100
totaal energie
388,1
387,1
390,9
371,7
367,6
326,9
373,6
362,7
352,3
1995=100
112%
112%
113%
107%
106%
94%
108%
105%
102%
TOTAAL inclusief warmte en ele (LS)
405,9
407,7
411,5
391,1
389,3
348,0
399,8
386,9
378,5
1995=100
112%
113%
114%
108%
108%
96%
111%
107%
105%
Tabel 51: Energieverbruik van de industrie in Vlaanderen (PJ), (bron: energiebalans Vlaanderen)
137
Bijlage D Uitvoer, omzet, investeringen en bruto toegevoegde waarde in industrie, tertiaire sector en landbouw
(* 1000 euro)
IJzerstaalnijverheid
non-ferro
en
+
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
6.065.553
6.190.287
7.225.389
6.645.778
7.005.255
8.559.800
7.932.191
8.101.277
7.686.464
100%
102%
119%
110%
115%
141%
131%
134%
127%
11.087.072
14.858.299
13.353.279
14.284.431
14.936.652
16.964.969
17.447.262
20.651.808
19.708.964
100%
134%
120%
129%
135%
153%
157%
186%
178%
7.116.318
7.364.967
7.834.387
9.047.625
7.793.162
9.194.447
10.284.317
11.242.511
11.386.934
100%
103%
110%
127%
110%
129%
145%
158%
160%
1.745.749
1.691.512
1.803.092
1.843.828
1.922.852
2.433.050
2.334.203
2.390.976
2.364.175
100%
97%
103%
106%
110%
139%
134%
137%
135%
1.071.612
1.044.587
1.154.547
1.183.505
1.247.279
1.318.469
1.408.809
1.688.720
1.380.648
100%
97%
108%
110%
116%
123%
131%
158%
129%
19.654.285
20.320.404
21.660.624
22.942.774
21.528.589
25.179.784
27.228.842
25.149.670
24.653.165
100%
103%
110%
117%
110%
128%
139%
128%
125%
5.204.579
5.314.879
5.601.445
5.708.673
5.213.707
5.787.042
5.895.387
5.939.768
5.281.956
100%
102%
108%
110%
100%
111%
113%
114%
101%
6.383.862
6.472.938
8.304.465
8.488.069
9.421.405
11.106.663
10.720.411
11.592.830
11.382.634
1995=100
Chemie
1995=100
Voeding,
en tabak
dranken
1995=100
Papier
uitgeverijen
en
1995=100
Minerale
nietmetaalproducten
1995=100
Metaalverwerking
1995=100
Textiel,
kleding
leder
en
1995=100
Andere industrieën
2003
1995=100
100%
101%
130%
133%
148%
174%
168%
182%
178%
UITVOER
(opgeteld)
58.329.031
63.257.873
66.937.227
70.144.681
69.068.900
80.544.224
83.251.423
86.568.904
83.844.940
1995=100
TOTAAL UITVOER
100%
108%
115%
120%
118%
138%
143%
148%
144%
60.702.678
66.531.679
71.078.188
73.568.067
72.302.646
87.420.253
89.231.013
92.264.752
89.960.337
100%
110%
117%
121%
119%
144%
147%
152%
148%
1995=100
2004
IJzerstaalnijverheid
non-ferro
1995=100
Chemie
1995=100
138
en
+
2005
9.448.967
2006
10.462.140
2007
12.808.562
2008
15.815.656
2009
14.681.997
156%
172%
211%
261%
242%
19.936.500
18.255.512
19.992.157
21.441.288
20.741.591
180%
165%
180%
193%
187%
2010
2011
2012
Bijlage D Uitvoer, omzet, investeringen en bruto toegevoegde waarde in industrie, tertiaire sector en landbouw
Voeding,
en tabak
dranken
1995=100
Papier
uitgeverijen
Minerale
nietmetaalproducten
1995=100
Metaalverwerking
1995=100
leder
11.387.702
12.371.565
14.198.351
15.818.538
160%
160%
174%
200%
222%
2.434.398
2.129.627
2.130.524
1.651.722
2.041.568
139%
122%
122%
95%
117%
1.445.824
1.514.960
1.535.776
1.705.006
1.630.052
135%
141%
143%
159%
152%
27.035.143
26.394.703
28.316.392
31.209.874
30.399.624
en
1995=100
Textiel,
kleding
11.370.211
en
1995=100
Andere industrieën
138%
134%
144%
159%
155%
5.340.473
3.827.533
4.197.627
3.982.992
3.894.060
103%
74%
81%
77%
75%
12.577.443
10.385.866
9.239.078
9.708.880
11.115.197
1995=100
197%
163%
145%
152%
174%
UITVOER
(opgeteld)
1995=100
89.588.960
84.358.043
90.591.681
99.713.769
100.322.627
154%
145%
155%
171%
172%
TOTAAL UITVOER
97.826.537
106.288.332
120.360.407
132.487.559
139.310.142
107.742.341
122.122.796
148.930.432
145.243.787
161%
175%
198%
218%
229%
177%
201%
245%
239%
1995=100
Tabel 52: Uitvoer (x 103 EUR), exclusief BTW in prijzen van het betrokken jaar (bron: Studiedienst van de Vlaamse Regering)
139
Bijlage D Uitvoer, omzet, investeringen en bruto toegevoegde waarde in industrie, tertiaire sector en landbouw
(* 1000 euro)
IJzerstaalnijverheid
non-ferro
en
+
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
6.395.769
6.470.291
7.744.875
6.931.897
7.160.410
8.904.130
8.198.700
8.157.479
8.071.587
100%
101%
121%
108%
112%
139%
128%
128%
126%
15.523.939
16.650.597
18.080.423
19.403.876
19.615.237
22.697.955
23.005.384
25.487.617
24.789.732
100%
107%
116%
125%
126%
146%
148%
164%
160%
18.256.732
19.553.834
20.367.732
20.910.144
19.822.020
21.911.635
23.387.112
23.917.630
24.374.515
100%
107%
112%
115%
109%
120%
128%
131%
134%
5.541.406
5.446.330
5.715.809
6.051.049
6.486.052
7.486.413
7.448.468
7.543.588
7.520.069
100%
98%
103%
109%
117%
135%
134%
136%
136%
3.401.443
3.213.062
3.425.620
3.456.079
3.516.250
3.725.703
3.855.750
3.891.147
3.746.723
100%
94%
101%
102%
103%
110%
113%
114%
110%
29.054.596
30.089.168
32.015.560
34.222.955
32.855.951
36.901.396
39.220.404
36.600.727
37.242.999
100%
104%
110%
118%
113%
127%
135%
126%
128%
7.808.673
7.863.484
8.191.649
8.285.288
7.711.744
8.283.611
8.181.823
7.688.668
7.130.181
100%
101%
105%
106%
99%
106%
105%
98%
91%
24.656.832
24.551.513
27.632.543
28.005.311
30.873.977
33.995.230
34.189.132
34.954.865
35.285.525
1995=100
Chemie
1995=100
Voeding,
en tabak
dranken
1995=100
Papier
uitgeverijen
en
1995=100
Minerale
nietmetaalproducten
1995=100
Metaalverwerking
1995=100
Textiel,
kleding
leder
en
1995=100
Andere industrieën
1995=100
OMZET (opgeteld)
100%
100%
112%
114%
125%
138%
139%
142%
143%
110.639.390
113.838.280
123.174.211
127.266.600
128.041.642
143.906.073
147.486.772
142.818.540
148.161.331
1995=100
TOTAAL OMZET
100%
103%
111%
115%
116%
130%
133%
129%
134%
114.862.554
118.837.616
128.826.349
131.887.093
133.297.040
152.162.738
155.196.511
155.144.419
156.848.579
100%
103%
112%
115%
116%
132%
135%
135%
137%
1995=100
2004
IJzerstaalnijverheid
non-ferro
1995=100
Chemie
1995=100
140
en
+
2003
2005
9.710.992
2006
11.208.892
2007
14.539.132
2008
16.590.011
2009
14.841.061
152%
175%
227%
259%
232%
26.016.159
24.414.335
26.596.082
28.059.318
28.800.072
168%
157%
171%
181%
186%
2010
2011
2012
Bijlage D Uitvoer, omzet, investeringen en bruto toegevoegde waarde in industrie, tertiaire sector en landbouw
Voeding,
en tabak
dranken
1995=100
Papier
uitgeverijen
Minerale
nietmetaalproducten
1995=100
Metaalverwerking
1995=100
leder
en
1995=100
Andere industrieën
1995=100
OMZET (opgeteld)
1995=100
TOTAAL OMZET
1995=100
24.259.673
25.397.474
28.434.311
32.810.220
133%
133%
139%
156%
180%
7.800.031
5.179.272
5.321.167
5.511.204
5.135.160
141%
93%
96%
99%
93%
3.979.553
4.283.925
4.741.828
4.980.754
5.001.088
117%
126%
139%
146%
147%
40.376.152
38.003.380
40.298.922
44.466.010
43.180.873
en
1995=100
Textiel,
kleding
24.290.457
139%
131%
139%
153%
149%
7.329.853
5.081.156
5.209.289
6.056.906
5.261.915
94%
65%
67%
78%
67%
38.288.481
38.432.852
39.641.683
44.986.148
48.551.754
155%
156%
161%
182%
197%
157.791.677
150.863.485
161.745.577
179.084.662
183.582.143
143%
136%
146%
162%
166%
168.777.779
175.893.041
195.539.393
213.086.672
221.040.528
182.816.515
207.462.278
238.693.295
237.611.748
147%
153%
170%
186%
192%
159%
181%
208%
207%
Tabel 53: Omzet (x 103 EUR), exclusief BTW in prijzen van het betrokken jaar (bron: Studiedienst van de Vlaamse Regering)
141
Bijlage D Uitvoer, omzet, investeringen en bruto toegevoegde waarde in industrie, tertiaire sector en landbouw
1995
(*1000 EURO)
IJzerstaalnijverheid
non-ferro
en
+
en
leder
en
344.604
308.360
100%
140%
153%
119%
175%
222%
222%
166%
149%
951.222
1.071.475
1.192.654
1.034.854
935.584
972.660
1.051.770
1.195.159
1.086.790
100%
113%
125%
109%
98%
102%
111%
126%
114%
666.572
787.545
870.855
877.843
786.920
761.181
828.881
812.872
779.856
100%
118%
131%
132%
118%
114%
124%
122%
117%
334.844
344.248
298.186
327.576
413.361
417.678
354.081
557.211
474.596
100%
103%
89%
98%
123%
125%
106%
166%
142%
258.202
191.080
203.910
258.319
254.212
195.867
166.961
177.090
166.872
100%
74%
79%
100%
98%
76%
65%
69%
65%
1.024.834
1.325.509
1.297.435
1.401.146
1.679.259
1.769.017
1.329.571
1.117.722
1.189.463
100%
129%
127%
137%
164%
173%
130%
109%
116%
317.255
296.644
377.117
410.252
327.247
374.293
311.084
255.984
228.467
100%
94%
119%
129%
103%
118%
98%
81%
72%
1.100.950
1.211.225
1.242.794
1.344.068
1.467.675
1.572.241
1.525.877
1.453.991
1.410.833
1995=100
INVESTERING
(opgeteld)
100%
110%
113%
122%
133%
143%
139%
132%
128%
4.861.318
5.517.691
5.799.886
5.901.429
6.226.294
6.523.518
6.029.300
5.900.285
5.645.237
1995=100
TOTAAL
INVESTERING
100%
114%
119%
121%
128%
134%
124%
121%
116%
4.967.686
5.597.841
5.874.692
6.022.325
6.386.606
6.640.698
6.123.351
5.996.822
5.765.724
100%
113%
118%
121%
129%
134%
123%
121%
116%
1995=100
2004
IJzerstaalnijverheid
non-ferro
1995=100
Chemie
142
en
+
2003
461.074
1995=100
Andere industrieën
2002
460.581
1995=100
Textiel,
kleding
2001
362.036
1995=100
Metaalverwerking
2000
247.370
1995=100
Minerale
nietmetaalproducten
1999
316.934
1995=100
Papier
uitgeverijen
1998
289.963
1995=100
Voeding, dranken en
tabak
1997
207.439
1995=100
Chemie
1996
2005
2006
2007
2008
2009
183.415
220.781
250.703
325.031
387.513
88%
106%
121%
157%
187%
960.880
763.576
798.605
962.105
871.981
2010
2011
2012
Bijlage D Uitvoer, omzet, investeringen en bruto toegevoegde waarde in industrie, tertiaire sector en landbouw
1995=100
Voeding, dranken en
tabak
1995=100
Papier
uitgeverijen
80%
84%
101%
92%
779.266
801.033
899.978
933.615
938.546
117%
120%
135%
140%
141%
334.434
320.121
106.766
119.967
294.810
100%
96%
32%
36%
88%
175.990
187.827
0
234.791
252.732
68%
73%
0%
91%
98%
1.111.572
1.196.765
1.313.906
1.315.943
1.051.591
108%
117%
128%
128%
103%
210.981
158.873
173.349
174.959
160.895
en
1995=100
Minerale
nietmetaalproducten
1995=100
Metaalverwerking
1995=100
Textiel,
kleding
101%
leder
en
1995=100
67%
50%
55%
55%
51%
1.483.375
1.809.082
2.003.100
2.297.643
2.641.173
135%
164%
182%
209%
240%
INVESTERING
(opgeteld)
1995=100
5.239.912
5.458.058
5.546.407
6.364.054
6.599.241
108%
112%
114%
131%
136%
TOTAALINVESTERING
5.410.461
5.953.096
6.379.771
6.974.093
7.008.760
5.729.680
5.726.067
6.818.044
6.920.524
109%
120%
128%
140%
141%
115%
115%
137%
139%
Andere industrieën
1995=100
1995=100
Tabel 54: Investeringen (x 103 EUR), exclusief BTW in prijzen van het betrokken jaar (bron: Studiedienst van de Vlaamse Regering)
143
Bijlage D Uitvoer, omzet, investeringen en bruto toegevoegde waarde in industrie, tertiaire sector en landbouw
Sector NBB
Sector energiebalans
Miljoen euro
Vervaardiging van metalen in primaire vorm
(24)
ijzer en staal + non
ferro
2003=100%
Vervaardiging van chemische producten (20) +
Vervaardiging van farmaceutische grondstoffen
en producten (21)
2003=100%
Vervaardiging van voedingsmiddelen, dranken
en tabaksproducten (10-12)
chemie
voeding, dranken en
tabak
2003=100%
Vervaardiging van papier en papierwaren (17)
+ Drukkerijen, reproductie van opgenomen
media (18)
2003=100%
papier en uitgeverijen
Vervaardiging van andere niet-metaalhoudende
minerale producten (23)
minerale niet-metaal
producten
2003=100%
Metaalverwerking (25-30)
metaalverwerking
2003=100%
Vervaardiging van textiel, kleding, leer en
producten van leer (13-15)
textiel, leder en kleding
2003=100%
Andere industrieën (16,21 31 en 32)
andere industrieën
2003=100%
TOTAAL
2003=100%
totaal
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
1.909
2.352
2.216
2.208
2.600
2.074
1.581
1.923
1.832
100%
123%
116%
116%
136%
109%
83%
101%
96%
5.935
5.946
6.377
6.332
6.295
5.791
5.862
6.208
6.777
100%
100%
107%
107%
106%
98%
99%
105%
114%
4.224
4.530
4.477
4.411
4.558
4.670
5.002
4.770
4.727
100%
107%
106%
104%
108%
111%
118%
113%
112%
1.575
1.633
1.599
1.636
1.673
1.652
1.535
1.473
1.531
100%
104%
102%
104%
106%
105%
97%
94%
97%
1.133
1.164
1.163
1.233
1.317
1.307
1.222
1.125
1.186
100%
103%
103%
109%
116%
115%
108%
99%
105%
9.455
9.419
9.508
10.113
10.464
10.468
8.507
9.042
9.658
100%
100%
101%
107%
111%
111%
90%
96%
102%
1.757
1.780
1.654
1.664
1.696
1.455
1.279
1.296
1.254
100%
101%
94%
95%
97%
83%
73%
74%
71%
11.118
11.775
12.231
13.224
14.358
15.070
14.678
14.928
16.046
100%
106%
110%
119%
129%
136%
132%
134%
144%
37.105
38.599
39.224
40.821
42.961
42.488
39.666
40.765
43.011
100%
104%
106%
110%
116%
115%
107%
110%
116%
Tabel 55: Bruto toegevoegde waarde (% tov 2003) (bron: NBB, bruto toegevoegde waarde tegen basisprijzen, tegen lopende prijzen, Vlaams Gewest),
2012 niet volledig beschikbaar
144
2012
Bijlage D Uitvoer, omzet, investeringen en bruto toegevoegde waarde in industrie, tertiaire sector en landbouw
totaal industrie
totaal industrie
220%
150%
200%
140%
160%
Omzet
140%
1995=100%
1995=100%
180%
Energieverbruik
130%
Energieverbruik
110%
120%
100%
100%
80%
90%
95 96 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12
totaal industrie
totaal industrie
130%
120%
Uitvoer
2003=100%
1995=100%
95 96 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12
260%
250%
240%
230%
220%
210%
200%
190%
180%
170%
160%
150%
140%
130%
120%
110%
100%
90%
Investeringen
120%
bruto toegevoegde
waarde tegen
basisprijzen, tegen
lopende prijzen
110%
Energieverbruik
100%
energieverbruik
90%
80%
03
04
05
06
07
08
09
10
11
12
95 96 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12
Figuur 57: Evolutie van de het energieverbruik van de industrie (exclusief warmte (alle jaren) en laagspanning tem 2001) in Vlaanderen in vergelijking met
de omzet, investeringen, uitvoer en bruto toegevoegde waarde (1995=100% of 2003 = 100%)
145
Bijlage D Uitvoer, omzet, investeringen en bruto toegevoegde waarde in industrie, tertiaire sector en landbouw
TERTIAIRE SECTOR
tertiaire sector
Hotels en restaurants
Gezondheidszorg en
maatschappelijke dienstverlening
Onderwijs
Andere gemeenschaps-, sociale en
persoonlijke dienstverlening
Kantoren en administratie
Handel
NACEBEL
55
Energiebalans
Vlaanderen
Energieverbruik
NACE (Rev. 1)
55
85
85
86, 87, 88, 75
85
80
80
80
41, 90 tem 93
41; 90 tem 93
60 tem 67; 70 tem
75; 99
(40*) 60 tem 67; 70
tem 75;99
50 tem 52
50 tem 52
85
36, 37, 38 (excl. 38.3), 59, 60,
63, 91, 90, 92, 93, 94, 96
52, 79, 53,61, 41.1, 58, 62-66
(excl. 63.91), 68-71, 73-74, 7778, 80-82, 72, 84, 99
45, 46, 47, 95
BTW statistieken
Energiebalans Vlaanderen
Energieverbruik
Regionale Rekeningen
Bruto Toegevoegde Waarde
NACE 2008
55,56
NACE Rev. 1
55
41;90 tem 93
60 tem 67; 70 tem 75
50 tem 52
Tabel 56: Indeling in sectoren volgens de BTW statistieken, de Regionale Rekeningen en volgens de energiebalans van Vlaanderen
Opm: * de kantoorgebouwen binnen de elektriciteitsproductie en/of distributie die behoren tot NACE code 40 werden hierbij meegeteld
146
Bijlage D Uitvoer, omzet, investeringen en bruto toegevoegde waarde in industrie, tertiaire sector en landbouw
TJ
energieverbruik hotels en restaurants
2005=100
energieverbruik gezondheidszorg en maatschappelijke dienstverlening
2005=100
energieverbruik onderwijs
2005=100
energieverbruik andere gemeenschaps-, sociale en persoonlijke
dienstverlening
2005=100
energieverbruik kantoren en administratie
2005=100
Energieverbruik handel
2005=100
totaal energie
2005=100
TJ
energieverbruik hotels en restaurants
2005=100
energieverbruik gezondheidszorg en maatschappelijke dienstverlening
2005=100
energieverbruik onderwijs
2005=100
energieverbruik andere gemeenschaps-, sociale en persoonlijke
dienstverlening
2005=100
energieverbruik kantoren en administratie
2005=100
Energieverbruik handel
2005=100
totaal energie
2005=100
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
6.290
6.961
8.558
8.931
9.051
10.278
10.236
8.456
7.979
58%
65%
79%
83%
84%
95%
95%
78%
74%
7.782
9.183
7.302
7.378
7.759
7.960
8.365
8.831
9.713
91%
108%
86%
87%
91%
93%
98%
104%
114%
9.576
11.497
9.900
10.235
10.018
9.500
10.659
11.526
11.898
85%
102%
88%
91%
89%
85%
95%
103%
106%
9.753
11.493
8.735
8.961
8.531
8.781
9.251
8.687
9.284
90%
106%
81%
83%
79%
81%
86%
80%
86%
24.149
26.660
28.574
26.315
27.451
27.533
29.401
32.549
35.715
70%
78%
83%
77%
80%
80%
86%
95%
104%
18.359
20.234
19.832
22.231
22.386
22.555
23.537
28.633
26.606
63%
69%
68%
76%
77%
77%
81%
98%
91%
75.910
86.027
82.901
84.051
85.195
86.608
91.449
98.681
101.195
72%
82%
79%
80%
81%
83%
87%
94%
96%
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
9.487
10.783
8.634
7.897
8.071
7.943
10.507
9.170
11.202
88%
100%
80%
73%
75%
74%
97%
85%
104%
8.726
8.521
10.501
10.217
8.692
8.961
9.620
8.869
8.909
102%
100%
123%
120%
102%
105%
113%
104%
105%
11.209
11.225
11.663
11.484
10.300
11.195
10.058
10.419
8.992
100%
100%
104%
102%
92%
100%
90%
93%
80%
10.039
10.806
10.877
10.447
11.259
11.455
12.866
11.600
14.200
93%
100%
101%
97%
104%
106%
119%
107%
131%
36.941
34.312
31.328
31.532
36.536
37.364
39.286
33.195
34.292
108%
100%
91%
92%
106%
109%
114%
97%
100%
29.163
29.237
27.396
28.217
29.896
30.744
26.887
22.273
24.076
100%
100%
94%
97%
102%
105%
92%
76%
82%
105.564
104.883
100.398
99.794
104.754
107.663
109.224
95.525
101.670
101%
100%
96%
95%
100%
103%
104%
91%
97%
Tabel 57: Energieverbruik van de tertiaire sector in Vlaanderen ( TJ) (bron: energiebalans Vlaanderen)
147
Bijlage D Uitvoer, omzet, investeringen en bruto toegevoegde waarde in industrie, tertiaire sector en landbouw
(*1000 EUR)
Hotels en restaurants
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
66.696
76.517
67.718
70.229
75.427
76.704
81.272
107.116
140.253
43.225
50.037
76.035
69.946
61.314
76.120
71.993
88.768
88.758
11.464
11.046
10.959
13.406
34.442
43.898
55.078
88.768
59.935
166.609
176.000
181.239
185.869
246.528
317.326
312.421
377.515
408.219
2005=100
Gezondheidszorg
maatschappelijke
dienstverlening
en
Onderwijs
Andere gemeenschaps-,
sociale en persoonlijke
dienstverlening
Kantoren
administratie
en
Handel
2005=100
100
106
109
112
148
190
188
227
245
20.529.887
21.647.307
26.129.279
29.424.199
30.997.867
47.227.257
47.626.175
43.396.986
47.324.429
43.219.893
50.760.129
60.039.096
62.732.197
69.891.272
87.938.406
96.591.999
105.003.976
117.644.619
47%
55%
65%
68%
76%
96%
105%
114%
128%
64.037.776
72.721.036
86.504.326
92.495.846
101.306.850
135.679.711
144.738.939
149.063.130
165.666.214
70%
79%
94%
101%
110%
147%
157%
162%
180%
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
147.018
0
0
156.083
117.552
111.650
0
150.140
0
141.506.773
93.351.901
103.090.516
111.052.420
108.206.132
85.440.223
104.822.040
107.337.442
107.337.442
152%
100%
110%
119%
116%
92%
112%
115%
115%
overig
2005=100
Totaal export
2005=100
Hotels en restaurants
2005=100
Gezondheidszorg
maatschappelijke
dienstverlening
en
Onderwijs
99.307
78.165
Andere gemeenschaps-,
sociale en persoonlijke
dienstverlening
357.357
214
Kantoren
administratie
Handel
2005=100
148
en
57.416.205
Bijlage D Uitvoer, omzet, investeringen en bruto toegevoegde waarde in industrie, tertiaire sector en landbouw
overig
38.027.924
38.198.633
44.107.339
44.434.484
38.106.486
31.702.466
34.852.819
38.445.218
199.604.824
93.351.901
103.090.516
111.208.503
108.323.684
85.551.873
104.822.040
107.487.582
107.337.442
214%
100%
110%
119%
116%
92%
112%
115%
115%
2005=100
Totaal export
2005=100
Tabel 58: Uitvoer (x 103 EUR), exclusief BTW in prijzen van het betrokken jaar (bron: Studiedienst van de Vlaamse Regering)
(*1000 EUR)
Hotels en restaurants
2005=100
Gezondheidszorg en maatschappelijke
dienstverlening
Onderwijs
Andere gemeenschaps-, sociale
persoonlijke dienstverlening
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
3.537.463
3.660.823
4.014.724
3.980.365
4.170.438
4.479.436
4.588.356
4.867.385
5.051.741
67%
69%
76%
75%
79%
85%
87%
92%
96%
413.731
453.447
524.799
549.727
555.467
634.428
631.221
680.702
700.853
90.885
98.336
107.920
124.500
165.813
197.058
224.648
220.033
239.482
3.197.049
3.379.686
3.607.725
3.899.248
4.228.425
4.686.085
4.894.989
5.239.598
5.542.843
40.082.043
41.592.568
49.046.234
53.765.780
58.370.808
71.324.629
78.675.035
77.731.657
79.280.422
119.232.567
131.866.658
145.641.958
152.533.334
163.331.003
189.454.190
192.762.124
217.416.784
191.952.303
58%
64%
71%
74%
80%
92%
94%
106%
94%
166.553.736
181.051.518
202.943.362
214.852.954
230.821.954
270.775.825
281.776.374
306.156.159
282.767.645
58%
63%
71%
75%
80%
94%
98%
106%
98%
2004
5.214.125
2005
5.303.101
2006
5.480.942
2007
5.775.749
2008
5.877.413
2009
5.911.579
2010
6.279.221
2011
6.713.411
2012
6.713.411
98%
100%
103%
109%
111%
111%
118%
127%
127%
en
Kantoren en administratie
Handel
2005=100
overig
2005=100
Totaal export
2005=100
Hotels en restaurants
2005=100
Gezondheidszorg en maatschappelijke
dienstverlening
768.006
Onderwijs
273.453
Andere gemeenschaps-, sociale
persoonlijke dienstverlening
en
5.876.110
149
Bijlage D Uitvoer, omzet, investeringen en bruto toegevoegde waarde in industrie, tertiaire sector en landbouw
Kantoren en administratie
Handel
2005=100
98.326.440
250.546.209
207.278.346
224.674.154
239.355.421
246.238.681
218.539.818
245.873.094
257.213.627
121%
100%
108%
115%
119%
105%
119%
124%
124%
77.150.752
83.419.170
88.868.218
93.716.079
88.772.111
92.454.492
98.923.980
103.102.711
overig
2005=100
Totaal export
2005=100
100%
108%
115%
121%
115%
120%
128%
134%
361.004.343
289.732.199
313.574.266
333.999.388
345.832.173
313.223.508
344.606.807
362.851.018
367.029.749
125%
100%
108%
115%
119%
108%
119%
125%
127%
Tabel 59: Omzet (x 103 EUR), exclusief BTW in prijzen van het betrokken jaar (bron: Studiedienst van de Vlaamse Regering)
150
257.213.627
Bijlage D Uitvoer, omzet, investeringen en bruto toegevoegde waarde in industrie, tertiaire sector en landbouw
(*1000 EUR)
Hotels en restaurants
2005=100
Gezondheidszorg
maatschappelijke
dienstverlening
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
412.386
373.801
353.808
377.315
396.075
425.279
393.868
437.874
403.574
88%
80%
76%
81%
85%
91%
84%
94%
86%
44.802
47.947
68.022
53.237
63.464
69.329
73.518
72.353
74.812
8.464
8.433
10.299
15.241
12.572
21.892
30.719
46.419
48.126
650.009
572.762
689.566
643.367
690.221
778.007
803.804
942.833
734.212
4.173.377
4.345.921
4.597.508
5.154.060
6.003.049
6.714.094
7.283.843
6.590.021
6.339.874
1.980.419
1.966.217
2.000.607
2.215.611
2.278.657
2.402.334
2.442.919
3.882.707
2.010.755
72%
71%
73%
81%
83%
87%
89%
141%
73%
7.269.457
7.315.082
7.719.810
8.458.832
9.444.038
10.410.935
11.028.671
11.972.207
9.611.353
63%
63%
66%
73%
81%
90%
95%
103%
83%
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
442.788
464.528
488.086
535.325
565.361
581.424
556.592
572.405
572.405
95%
100%
105%
115%
122%
125%
120%
123%
123%
en
Onderwijs
Andere gemeenschaps-,
sociale en persoonlijke
dienstverlening
Kantoren
administratie
1995
en
Handel
2005=100
overig
2005=100
Totaal export
2005=100
Hotels en restaurants
2005=100
Gezondheidszorg
maatschappelijke
dienstverlening
en
74.577
151
Bijlage D Uitvoer, omzet, investeringen en bruto toegevoegde waarde in industrie, tertiaire sector en landbouw
Onderwijs
58.265
Andere gemeenschaps-,
sociale en persoonlijke
dienstverlening
Kantoren
administratie
Handel
2005=100
741.470
en
8.005.412
2.863.418
104%
2.747.126
3.586.480
3.415.435
3.624.505
3.266.138
4.136.519
3.680.170
3.680.170
100%
131%
124%
132%
119%
151%
134%
134%
8.392.511
7.718.878
8.952.467
8.901.617
7.489.222
6.716.232
8.164.322
7.691.951
12.185.931
11.604.165
11.793.444
12.903.227
13.091.483
11.336.784
11.409.343
12.416.897
11.944.526
105%
100%
102%
111%
113%
98%
98%
107%
103%
overig
2005=100
Totaal export
2005=100
Tabel 60: Investeringen (x 103 EUR), exclusief BTW in prijzen van het betrokken jaar (bron: Studiedienst van de Vlaamse Regering)
Sector NBB
Verschaffen van accommodatie; eet- en
drinkgelegenheden (55-56)
Sector energiebalans
Miljoen euro
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Hotels en restaurants
2.410
2.454
2.523
2.643
2.775
2.906
2.874
3.062
3.288
96%
97%
100%
105%
110%
115%
114%
121%
130%
9.649
10.094
10.578
11.091
11.816
12.701
13.280
13.520
14.296
91%
95%
100%
105%
112%
120%
126%
128%
135%
2005=100
Menselijke gezondheidszorg (86) +
Maatschappelijke dienstverlening met en
zonder huisvesting (87-88)
2005=100
152
Gezondheidszorg
maatschappelijke
dienstverlening
en
2012
Bijlage D Uitvoer, omzet, investeringen en bruto toegevoegde waarde in industrie, tertiaire sector en landbouw
Onderwijs (85)
Onderwijs
2005=100
Andere diensten
92,93,94,95,96)
(33;
36,37-39,90-
Andere gemeenschaps-, sociale
en persoonlijke dienstverlening
2005=100
Kantoren en administraties
58;61-68;71-79;81-84;99)
(49-53;
Kantoren en administraties
2005=100
Groot- en detailhandel in en onderhoud
en reparatie van motorvoertuigen en
motorfietsen
(45);Groothandel
en
handelsbemiddeling, met uitzondering
van de handel in motorvoertuigen en
motorfietsen
(46);Detailhandel,
met
uitzondering van de handel in auto's en
motorfietsen (47)
Handel
2005=100
totaal
2005=100
totaal
8.809
9.120
9.487
9.858
10.292
10.966
11.247
11.622
12.199
93%
96%
100%
104%
108%
116%
119%
122%
129%
3.419
3.622
3.960
4.109
4.269
4.428
4.409
4.802
4.958
86%
91%
100%
104%
108%
112%
111%
121%
125%
54.806
57.866
61.606
66.149
70.356
73.979
72.997
75.627
79.027
89%
94%
100%
107%
114%
120%
118%
123%
128%
19.704
21.568
22.279
23.188
24.834
25.187
24.367
25.472
26.541
88%
97%
100%
104%
111%
113%
109%
114%
119%
98.797
104.724
110.434
117.038
124.343
130.167
129.173
134.105
140.308
89%
95%
100%
106%
113%
118%
117%
121%
127%
Tabel 61: Bruto toegevoegde waarde (% tov 2003) (bron: NBB, bruto toegevoegde waarde tegen basisprijzen, tegen lopende prijzen, Vlaams Gewest),
2012 niet volledig beschikbaar
153
Bijlage D Uitvoer, omzet, investeringen en bruto toegevoegde waarde in industrie, tertiaire sector en landbouw
totaal tertiair
140%
120%
120%
100%
100%
80%
Energieverbruik
60%
Omzet
2005=100%
2005=100%
totaal tertiair
80%
Energieverbruik
60%
investeringen
40%
40%
20%
20%
0%
0%
95 96 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12
95 96 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12
totaal tertiair
totaal tertiair
250%
140%
120%
150%
Energieverbruik
Uitvoer
100%
2005=100%
2005=100%
200%
100%
Energieverbruik
80%
60%
bruto toegevoegde waarde
tegen basisprijzen, ten lopende
prijzen
40%
50%
20%
0%
0%
95 96 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12
03
04
05
06
07
08
09
10
11
12
Figuur 58: Evolutie van de het energieverbruik van de tertiaire sector in Vlaanderen in vergelijking met de omzet, investeringen, uitvoer en bruto
toegevoegde waarde (1995=100%)
154
Bijlage D Uitvoer, omzet, investeringen en bruto toegevoegde waarde in industrie, tertiaire sector en landbouw
Land- en tuinbouw, zeevisserij
TJ
1995
totaal
TJ
totaal
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
36.878
37.916
36.759
36.473
34.390
32.697
32.400
32.293
32.361
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
33.055
32.752
31.727
27.876
25.484
27.934
30.827
26.154
26.933
Tabel 62: Energieverbruik van de land- en tuinbouw en zeevisserij in Vlaanderen ( TJ, exclusief warmte) (bron: energiebalans Vlaanderen, vanaf 2007
nieuwe methodologie)
[106 EUR]
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
BTW tegen
basisprijzen, tegen
lopende prijzen
1.799
1.903
1.449
1.703
1.720
1.418
1.409
1.685
1.397
% (2003=100)
100
106
81
95
96
79
78
94
78
Omzet
% (1995=100)
Investeringen
% (1995=100)
Uitvoer
% (1995=100)
5.387
6.334
6.703
6.448
6.345
7.086
4.564
4.486
4.647
4.803
4.851
5.294
5.653
5.971
6.112
100
118
124
120
118
132
85
83
86
89
90
98
105
111
113
572
554
607
662
677
678
441
492
433
465
491
595
770
889
875
100
97
106
116
118
118
77
86
76
81
86
104
135
155
153
742
797
848
831
864
912
742
625
628
639
632
649
719
739
698
100
107
114
112
116
123
100
84
85
86
85
87
97
100
94
Tabel 63: Omzet, investeringen, uitvoer (bron Studiedienst van de Vlaamse Regering) en evolutie bruto toegevoegde waarde (NBB)
155
Bijlage D Uitvoer, omzet, investeringen en bruto toegevoegde waarde in industrie, tertiaire sector en landbouw
totaal land- en tuinbouw, zeevisserij
totaal land- en tuinbouw, zeevisserij
140
180
160
120
110
Energieverbruik
100
Omzet
90
1995=100%
1995=100%
130
140
Energieverbruik
120
Investeringen
100
80
80
70
60
60
95 96 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11
95 96 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11
totaal land- en tuinbouw, zeevisserij
totaal land- en tuinbouw, zeevisserij
130
110
120
Energieverbruik
100
Uitvoer
90
80
2003=100%
1995=100%
100
110
Energieverbruik
90
BTW tegen basisprijzen,
tegen lopende prijzen
80
70
70
60
60
95 96 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11
03
04
05
06
07
08
09
10
11
Figuur 59: Evolutie van de het energieverbruik van de land- en tuinbouw en zeevisserij in Vlaanderen in vergelijking met de omzet, investeringen, uitvoer
en bruto toegevoegde waarde (1995=100% of 2003 = 100%)
156
157
Literatuurlijst
LITERATUURLIJST
[1]
OECD/IEA, Energy Statistics Manual, 2004
[2]
K. Aernouts en I. Moorkens, Energiebalans Vlaanderen 1990: onafhankelijke methode, eigen
cijfers
[3]
K. Smekens en B. Vanhoof, Energiebalans Vlaanderen 1994: onafhankelijke methode,VITOrapport 1997/PPE/R/075, Mol, september 1997 (beperkte verspreiding)
[4]
K. Aernouts en I. Moorkens, Energiebalans Vlaanderen 1995: onafhankelijke methode, VITOrapport 1999/PPE/R/018, februari 1999 (beperkte verspreiding)
[5]
K. Aernouts en I. Moorkens, Energiebalans Vlaanderen 1996: onafhankelijke methode VITO
rapport 1999/PPE/R/097, Mol, januari 1999
[6]
K. Aernouts en I. Moorkens, Energiebalans Vlaanderen 1997: onafhankelijke methode, VITO
rapport 2000/IMS/R/005 (beperkte verspreiding)
[7]
K. Aernouts en I. Moorkens, Energiebalans Vlaanderen 1998: onafhankelijke methode, VITO
rapport 2000/IMS/R/097 (algemene verspreiding)
[8]
K. Aernouts en K. Jespers, Energiebalans Vlaanderen 1999: onafhankelijke methode, VITO
rapport 2001/IMS/R/104
[9]
K. Aernouts en K. Jespers, Energiebalans Vlaanderen 2000: onafhankelijke methode, VITO
rapport 2002/IMS/R/075
[10] K. Aernouts en K. Jespers, Energiebalans Vlaanderen 2001: onafhankelijke methode, VITO
rapport 2003/IMS/R/103
[11] K. Aernouts en K. Jespers, Energiebalans Vlaanderen 2002: onafhankelijke methode, VITO
rapport 2004/IMS/R/175
[12] K. Aernouts en K. Jespers, Energiebalans Vlaanderen 2003: onafhankelijke methode, VITO
rapport 2005/IMS/R/238
[13] K. Aernouts en K. Jespers, Energiebalans Vlaanderen 2004: onafhankelijke methode, VITO
rapport 2006/IMS/R/129
[14] K. Aernouts en K. Jespers, Energiebalans Vlaanderen 2005: onafhankelijke methode, VITO
rapport 2007/IMS/R/188
[15] K. Aernouts en K. Jespers, Energiebalans Vlaanderen: 2006, VITO rapport 2009/TEM/R/41
[16] K. Aernouts en K. Jespers, Energiebalans Vlaanderen 2007, VITO rapport 2009/TEM/R/90
[17] K. Aernouts, K. Jespers, S. Vangeel Energiebalans Vlaanderen 2008, VITO rapport
2010/TEM/R/187
159
Literatuurlijst
[18]
K. Aernouts, K. Jespers, S. Vangeel Energiebalans 2009, VITO rapport 2011/TEM/R/165
[19] K. Aernouts, K. Jespers, Energiebalans 2010, VITO rapport 2012/TEM/R/154
[20] K. Aernouts, K. Jespers, Y. Dams, Energiebalans 2011 (uitgebreid – update februari 2014),
VITO rapport 2014/TEM/R/4
[21] IPCC, Greenhouse gas inventory reporting instructions (IPCC 1996 Revised Guidelines for
national Greenhouse Gas inventories, Volume 1),s.l., 1997
[22] IPCC, Greenhouse gas inventory reference manual (IPCC 1996 Revised Guidelines for national
greenhouse gas inventories, Volume 3), s.l., 1997
[23]
BFE, Statistische Jaarboeken 1990–2003 en bijkomende informatie, Brussel
[24] Verplichte jaarlijkse rapportering aan VEA (netbeheerders elektriciteit en aardgas,
exploitanten WKK en hernieuwbare installaties en zelfproducenten (zie website
www.energiesparen.be)
[25] Synergrid, statistiek elektriciteitsstromen 2011 in België, http://www.synergrid.be
[26] VMM, EIL: Emissie-inventaris Lucht
[27] OVAM, tarieven en capaciteiten voor storten en verbranden – actualisatie tot 1992-2004,
schriftelijke mededeling van OVAM (januari 2006)
[28] OVAM, nota “behandeling van GSC dossiers restafvalverbranding en WKK certificaten
dossiers”, schriftelijke mededeling L. Umans, N. Vanaken, 17 juni 2004
[29]
OVAM, Inventarisatie huishoudelijke afvalstoffen 2002
[30] OVAM, nota “behandeling van GSC dossiers restafvalverbranding en WKK-certificaten
dossiers”, schriftelijke mededeling L. Umans, N. Vanaken, 17 juni 2004
[31]
Schriftelijke communicatie
energiebalans maart 2007
met
OVAM
naar
aanleiding
van
begeleidingscomité
[32]
05 JUNI 2009. - Besluit van de Vlaamse Regering tot wijziging van het besluit van de Vlaamse
Regering van 5 maart 2004 inzake de bevordering van elektriciteitsopwekking uit
hernieuwbare energiebronnen
[33]
OVAM, Sorteeranalyse-onderzoek huisvuil 2006, december 2008
[34] E. Peeters et al, WKK-inventaris Vlaanderen stand van zaken 2006, VITO studie uitgevoerd in
opdracht van VEA, november 2007, VITO rapport 2007/ETE/R/126
[35] K. Jespers, K. Aernouts, E. Cornelis, N. Renders, Inventaris duurzame energie in Vlaanderen
2007, april 2009, VITO rapport 2009/TEM/R/43
[36] K. Jespers, E. Cornelis, K. Aernouts, N. Renders, S. Vangeel, Inventaris duurzame energie in
Vlaanderen 2008 deel II, oktober 2009, VITO rapport 2009/TEM/R/129
160
Literatuurlijst
[37] K. Jespers, K. Aernouts, S. Vangeel, E. Cornelis, Inventaris duurzame energie in Vlaanderen
2009 (deel I en deel II), Februari 2011, VITO rapport 2011/TEM/R/21
[38] K. Jespers, K. Aernouts, S. Vangeel, Inventaris duurzame energie in Vlaanderen 2010 (deel I
en deel II), november 2011, VITO rapporten 2011/TEM/R/159 en 2011/TEM/R/161
[39] K. Jespers, K. Aernouts, Y. Dams, Inventaris duurzame energie in Vlaanderen 2011, deel I:
hernieuwbare energie, deel II: WKK, VITO rapporten 2012/TEM/R161 en 2012/TEM/R/156
[40] K. Jespers, K. Aernouts, Y. Dams, Inventaris duurzame energie in Vlaanderen 2012 (deel I en
II), februari 2014, VITO rapporten 2014/TEM/R9 en 2013/TEM/R81
[41] Enquête bij de transformatie-, industriële en tertiaire sectoren door VITO, Mol,
verbruiksjaren 2005-2012
[42] Electrabel,
presentatie
jaarlijkse
persbijeenkomst
2009
(http://www.electrabel.com/assets/content/whoarewe/Def28_1_29_persbijeenkomst29_5F
6B6F6046FE48CDBE2EBC8654F2F265.pdf)
[43] VEA, schriftelijke communicatie over de subsidiedossiers voor PV-panelen info t.e.m. 2006
[44] Federale Overheidsdienst Economie, KMO, middenstand en energie – Algemene directie
Energie- , Petroleumbalans en Leveringen per economische sector 1990-2012, Brussel
[45] Federale Overheidsdienst Economie, KMO, middenstand en energie – Algemene directie
Energie-, Kolenbalans en Leveringen per economische sector 1990-2012, Brussel
[46] Synergrid, electricitieitsstromen in België (www.synergrid.be)
[47] Theunis et al., Vlaamse koolstofbalans voor het niet-energetisch verbruik, VITO rapport
2003/IMS/R/185
[48] Essenscia , Federatie van de Chemische nijverheid, enquêtes met het energieverbruik van
leden Fedichem/Essenscia (verschillende jaren)
[49]
Integrale Milieujaarverslagen, meer informatie op: http://imjv.milieuinfo.be/
[50] Individuele emissiejaarrapporten
Emissiehandelssysteem
ingediend
in
het
kader
van
eht
Europse
[51] Eurostat, NACE Rev. 1, Statistische nomenclatuur van de economische activiteiten in de
Europese gemeenschap, Bureau voor officiële publicaties der Europese Gemeenschappen,
Luxemburg, 1996
[52] Eurostat, NACE Rev. 2, Statistical classification of economic activities in the European
Community, Luxemburg, 2008
[53]
Schrooten L., Jespers K. , Baetens K, Van Esch L., Gijsbers M. (VITO), Van linden V., Demeyer
P. (ILVO), OFFREM, Model voor emissies door niet voor de weg bestemde mobiele machines,
161
Literatuurlijst
VITO Rapport 2009/TEM/R/, juli 2009 + update model-output door VMM doorgevoerd in
2011
[54] Commissie benchmarking Vlaanderen, jaarverslag 2012 (goedgekeurd 5/11/2013)
[55] Sidmar Arcelor Gent, STAAL bron van kracht –Jaarverslag 2005-, Gent, 2006.
http://www.sidmar.arcelor.com
[56] ArcelorMittal Gent.Geel.Genk, jaarverslag (verschillende jaren)
[57] FOD Economie, schriftelijke mededeling (maart 2014)
[58] H. Hens, Energieverbruik van de residentiële en andere sectoren in Vlaanderen, vertrouwelijk
rapport voor VITO 96/14/2, Leuven, 1996
[59] Panel Studie van Belgische Huishoudens, Onderzoeksproject gefinancierd door de Federale
Diensten voor Wetenschappelijke, Technische en Culturele aangelegenheden en door
Eurostat, gecoördineerd door het Nationaal Instituut voor de Statistiek.
[60] Enquête energiegebruik huishoudens in Vlaanderen in 2001 in opdracht van de afdeling
Natuurlijke Rijkdommen en Energie, Iris consulting, dec. 2001
[61] Hooyberghs et al., Uitbreiding en optimalisatie van de inventaris van het energieverbruik in
de tertiaire en de huishoudelijke sectoren ten behoeve van de Vlaamse energiebalans, VITO
rapport 2004/IMS/R/072
[62] NIS, Algemene Volks- en Woningtelling op 1 maart 1991, Brussel, 1993
[63] BFE, Statistische Jaarboeken 1990–2003 en bijkomende informatie, Brussel
[64] FIGAS, Verbond der gasnijverheid, Statistische Jaarboeken 1990-2003 en bijkomende
informatie, Brussel
[65] Algemene socio-economische enquête 2001
[66] Enquête energiebewustzijn en gedrag van het jaar 1998, marktonderzoek in opdracht van de
afdeling natuurlijke rijkdommen en energie
[67] Enquête energieverbruik huishoudens in Vlaanderen in 2003 in opdracht van de afdeing
natuurlijke rijkdommen en energie, IRIS consulting, september 2003
[68] Enquête enrgiegebruik huishoudens in Vlaanderen in 2005 in opdracht van de afdeling
natuurlijke rijkdommen en energie, januari 2006
[69] Enquête energiebewustzijn en energiegedrag van het jaar 2007, marktonderzoek in opdracht
van VEA, april 2008 (www.energiesparen.be)
[70] Enquête energiebewustzijn en energiegedrag van het jaar 2009, marktonderzoek in opdracht
van VEA, september-oktober 2009 (www.energiesparen.be)
162
Literatuurlijst
[71]
Aernouts et al., Nota huishoudelijk stookolieverbruik, VITO rapport 2014/TEM/R/2, januari
2014
[72] Institut de Conseil et d’Etudes en Developpement Durable –ICEDD-, ‘Bilan énergétique de la
region Wallonne’, + bijkomende informatie
[73] Van Rompaey et al., Emissies van dioxines en PAK’s door gebouwenverwarming met vaste
brandstoffen, VITO rapport 2001/IMS/R059
[74] Beckers S, veendrick J., Houtverbruik in Vlaanderen, Incompany Milieu advies (Open
Universiteit Nederland), Heerlen, maart 2009
[75] Renders et al., Emissies door houtverbranding – sectoren gebouwenverwarming en
landbouw, VITO rapport 2011/TEM/R/158, november 2011
[76] Eurostat_SECH, development of detailed statistics on energy consumption in households,
rapport in voorbereiding
[77] Dams et al. , Methodologie energiebalans residentiële sector met focus op het houtverbruik,
VITO rapport 2013/TEM/R/90, oktober 2013
[78] Dewaelheyns V., Gulinck H., KULeuven, (2008). Inputs en outputs in privétuinen, in opdracht
van MIRA, 194 pp + gedetailleerde resultaten van een internetenquête www.tuinenquête.be
(vertrouwelijke informatie door MIRA aangeleverd aan VITO in het kader van OFFREM)
[79] UGent (2006-2007). Analyse van de huidige en toekomstige ruimtebehoefte voor land- en
tuinbouw en de toekomstige ruimtelijke ontwikkelingen binnen land- en tuinbouw, Vakgroep
Landbouweconomie (UGent), Vakgroep Civiele Techniek (UGent), SADL (KULeuven), ABNL
(KULeuven) en Studiegroep Omgeving - in opdracht van Afdeling Monitoring en Studie,
departement Landbouw en Visserij
[80] Federale Overheidsdienst Economie KMO Middenstand & Energie (2008). Bevolking en
huishoudens -Huishoudens en familiekernen-, aantal private huishoudens 1990-2007,
Nationaal Instituut voor de Statisitek, http://www.statbel.fgov.be.
[81] NIS, gebouwstatistieken en kadastergegevens, Brussel, verschillende jaren
[82]
Het energiebewustzijn en –gedrag van de Vlaamse huishoudens 2013, 2-jaarlijkse enquête
uitgevoerd in opdracht van VEA
[83] Energy
consumption
survey
(http://www.energiesparen.be/node/880)
for
Belgian
households
[84] FOD economie, dienst energie: http://www.mineco.fgov.be, officiële maximumprijzen BTW
inbegrepen
[85] Website Eurostat http://epp.eurostat.ec.europe.eu, Eurostat data, energy statistics – prices
[86] NIS, Landbouwstatistieken: landbouw- en tuinbouwtelling op 15 mei 1990 - 2010, Nationaal
Instituut voor de Statistiek, Brussel
163
Literatuurlijst
[87] Van Broeckhoven E., Taragola N., Steekproefplan voor het Landbouwmonitoringsnetwerk
voor het boekjaar 2010. Methodiek en resultaten, Beleidsdomein Landbouw en Visserij,
afdeling Monitoring en Studie, Brussel, 2009
[88] Landbouwstatistieken gebaseerd op een jaarlijkse enquête in mei en november, FOD ADSEI,
beschikbaar
op:
http://statbel.fgov.be/nl/statistieken/cijfers/economie/landbouw/bedrijven/
[89]
"Policies to reduce energy use and emissions in Belgian glasshouse horticulture" Carels Koen
& Van Lierde Dirk, paper op het XIVth International Symposium on Horticultural Economics,
12th-15th September 2000, Guernsey
[90]
A. Maertens, D. Van Lierde, CLE –Centrum voor Landbouweconomie-, het energieverbruik
in de Vlaamse land- en tuinbouw, publicatie n° 1.01, januari 2003
[91] Lenders S., Jespers K., Energieverbruik in de Vlaamse Landbouw 2007, in samenwerking met
VITO, Beleidsdomein Landbouw en Visserij, afdeling Monitoring en Studie, Brussel, juni 2009
[92] De Belgische zeevisserij, aanvoer en besomming tot en met 2011, Oostende (verschillende
jaren), http://www.vlaanderen.be/zeevisserij
[93] Veerle Van linden (ILVO), Carolien Beckx, Marlies Vanhulsel, Kaat Jespers (VITO), OFFREM
verfijning landbouw –Verfijning categorie landbouw in het model voor emissies door niet
voor de weg bestemde mobiele machines, Eindrapport, Studie uitgevoerd i.o.v. Departement
Leefmilieu, Natuur en Energie, Afdeling Lucht, hinder, Risicobeheer, Milieu & Gezondheid
LNE/LHRMG/OL20110051
[94] Copert 4 versie 10.0 berekeingen aangeleverd door VMM (januari 2014)
[95] MIMOSA IV berekeningen aangeleverd door VMM (2010)
[96] NMBS, Jaarverslag 2006 ‘Inzetten op engagement’, http://www.nmbs.be
[97] Federale overheidsdienst mobiliteit en vervoer, informatie over vergunningen van
spoorwegondernemingen beschikbaar op de website: http://www.mobilit.fgov.be/ op
3/2/2012
[98] Persoonlijke mededeling Infrabel, mei 2013
[99] Emissiemodel voor spoorverkeer en scheepvaart in Vlaanderen;
Transport&Mobility Leuven, rapport in opdracht van VMM, 30 juli 2007
[100] NMBS,
Statistisch
jaarboeken
1990
rail.be/corp/N/group/pdffiles/index.php
-
2009,
Brussel,
EMMOSS,
http://www.b-
[101] NMBS groep, rapport Duurzaam Ondernemen, 2013
[102] De Lijn, Vlaamse vervoermaatschappij, Jaarverslagen 1991-2010 en bijkomende informatie
via schriftelijke mededeling, De Lijn 2011
164
Literatuurlijst
[103] Belgisch Staatsblad ‘Samenwerkingsakkoord tussen het Vlaamse Gewest, het Waalse Gewest
en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, in verband met het geregeld vervoer van en naar het
Brussels Hoofdstedelijk Gewest, 31/10/1991
[104] Mens en Ruimte, Energieverbruik door de transportsector in Vlaanderen in 1994,
vertrouwelijk rapport voor VITO, juli 1997
[105] HRS, P. Van Espen, getankte hoeveelheden kerosine voor de burgerluchtvaart op de
luchthaven van Zaventem tot 2011, getankte hoeveelheid vliegtuigbenzine tot 2006,
schriftelijke mededeling, Brussel, jaarlijks.
[106] Gegevens over de geleverde hoeveelheden vliegtuigbrandstof op de luchthaven van Deurne
tot 2011, schriftelijke mededeling van de Internationale Luchthaven Antwerpen, jaarlijks.
[107] Internationale luchthaven Oostende-Brugge, statistische jaarboeken tot 2010, aangevuld
met schriftelijke communicatie
[108] West-Vlaamse
intercommunale
Vliegveld
Wevelgem-Bissgem
intergemeentelijk
samenwerkingsverband, Airport Kortrijk-Wevelgem, verslagen van de Raad van Bestuur en
van het College van Commissarissen aan de Algemene vergadering van deelnemers,
gehouden te Kortrijk (verschillende jaren), aangevuld met schriftelijke communicatie
[109] Energieverbruiken voor militaire doeleinden in Vlaanderen: infrastructuur, luchtvaart,
wegtransport (gegevens tot en met 2011), Ministerie van landsverdediging, jaarlijks
[110] IPCC, Intergovernmental Panel on Climate Change, Good Practice Guidance and Uncertainty
Management in National Greenhouse Gas Inventories, 2000
[111] BAC -Brussels Airport
www.brusselsairport.be
Company-,
Brutrends
xxxx,
Zaventem
jaarlijkse
uitgave,
[112] Internationale luchthaven Antwerpen: statistieken betreffende vracht, passagiers,
vliegbewegingen jaarlijkse statistieken www.antwerpairport.be
[113] www.aps.vlaanderen.be (verschillende tijdsreeksen)
[114] Schriftelijke mededeling van Fluxys, verschillende jaren
[115] Schriftelijke mededeling Statoil, verschillende jaren
[116] Corporate Responsibility Report 2012, Arcelor Mittal Gent, Geel en Genk (en vorige jaren)
165

Want je wasmachine gebruikt 90% van haar energie om

1-Bewaring - JK introductie ADD 20-8-14

DWA FEEDBACK NO 9

Berkelbode - 10 september 2014 pagina 8

Oscar Menger_Warmte netwerken 3 januari 2014

SCHÖNOX PL PLUS SCHÖNOX PL PLUS Standvaste

Bewaring - JK introductie ADD 20-8-14

PDF item - Iiyama

Fijnkeramische industrie MJA3