klik hier - Profkantine

Gezond wint
Stap voor stap naar een
gezonde sportkantine
Meer en meer mensen sporten en bewegen. Ze
kiezen voor een gezonde leefstijl en daar horen
gezond eten en drinken bij. Ook in de sportkantine
moet die keuze er zijn. Een kistje fruit op de bar
of een kop groetensoep in de wintermaanden;
zo simpel kan het zijn. Het project De Gezonde
Sportkantine stimuleert de gezondere keuze in
sportkantines. Het Voedingscentrum heeft de
Richtlijnen Gezondere Kantines opgesteld. Deze
dienen ook als houvast om met de sportkantine
- stap voor stap - de gezonde kant op te gaan.
De derde helft
‘Voer het geleidelijk in,’ zegt Hans Heijnen van SV Wippolder in Delft. ‘We hebben stap voor stap gezondere
producten toegevoegd en een gezond broodje is bij
ons nu een van de best lopende producten.’ De tip
van Robert Smeets van hockeyvereniging Meerssen:
‘Gewoon doen, stap voor stap. Begin klein en maak
aanpassingen. Doe wat bij je past.’
SV Wippolder en HV Meerssen behoren tot de vele
tientallen clubs die inmiddels enthousiast aan de slag
zijn gegaan om in de clubkantine ook gezonde keuzes
aan te bieden. Niet alle leden waren meteen overtuigd,
vertellen beiden. ‘Maar we geloven ook in de gezonde
keuze,’ zegt Smeets. ‘Dat past bij onze club.’
De kantine heeft een centrale plek in onze sportcultuur,
de derde helft is een fenomeen. Winnen of verliezen,
de wedstrijd is pas afgelopen na het samenzijn in de
kantine.
De Gezonde Sportkantine wil verandering brengen
door sportclubs te stimuleren ook gezonde alternatieven aan te bieden. Vers en gezond horen immers bij
sport en bij een gezonde leefstijl.
2
Het project heeft adviseurs die sportverenigingen bezoeken met persoonlijk advies over de gezonde keuze
in hun kantines. Sommige clubs hebben vragen erkent
adviseur Jeroen Joon. ‘Want, is het niet een hoop
gedoe? Gaat het niet ten koste van de omzet? En wat
vinden onze leden ervan? Toch vinden veel clubs dat
het past in deze tijd. Het tij keert en daarom loopt het
project ook zo goed. Het hoeft ook niet moeilijk te zijn.
Zeker als je het stapsgewijs doet.’
Bij SV Wippolder zijn de meeste zoete sportdrankjes
vervangen door light frisdrank. ‘Een stuk goedkoper
ook nog,’ aldus Hans Heijnen. In de kantine van HV
Meerssen liggen fruit, rijstwafels en gezonde snacks
nu prominent uitgestald. Smeets: ‘Kinderen vinden die
alternatieven net zo lekker.’
Van een omzetdaling merken beiden niks. Heijnen: ‘Bij
het eten is de vraag naar gezond er nu zeker.’ Smeets
is enthousiast over de samenwerking met de lokale
groenteboer. ‘Ze leveren ons wekelijks vers fruit en wat
overblijft neemt hij maandag weer terug. Dat maakt ons
risico relatief klein. Je krijgt overigens snel medewerking van bedrijven.’
Opmerkelijk, bij SV Wippolder en HV Meerssen loopt
de gezonde kantine op jeugddag zaterdag beter dan
op zondag. ‘Jeugd en ouders zijn meer bezig met
gezond.’
‘We hebben stap voor stap
gezondere producten
toegevoegd.’
Richtlijnen Gezondere Kantines
Bij het Voedingscentrum weten ze uit onderzoek en jarenlange ervaring dat keuzes voor eten en drinken grotendeels worden gemaakt uit gewoonte en wat makkelijk is te verkrijgen. Het aanbod bepaalt de vraag. Als
ook gezonde producten voor het grijpen liggen kiezen
mensen daar eerder voor. Zeker als in de presentatie
de gezonde keuze voorrang krijgt. Kleine aanpassingen
in het aanbod kunnen zo grote veranderingen teweeg
brengen in de vraag.
Vanuit die kennis over voeding en gedrag heeft het
Voedingscentrum de Richtlijnen Gezondere Kantines
opgesteld. Belangrijk is dat de hele kantine zoveel
mogelijk ‘gezond' uitstraalt. Van de presentatie van
het assortiment, de menukaart en het prijsbord tot de
reclameposters. Volgens die richtlijnen zijn er drie niveaus: brons, zilver en goud. Hoe gezonder het assortiment en de uitstraling, hoe edeler het eremetaal. Om
een begin te maken en vervolgens stap voor stap naar
steeds gezonder te gaan, heeft het Voedingscentrum
een praktisch traject vastgesteld.
Voor elk niveau geldt:
• Minstens één gezondere optie in elke productgroep
• Betere producten krijgen een prominente plek in de
presentatie
• Stimuleer het drinken van water
• Als er wordt gefrituurd, dan wel in vloeibaar vet
(en zet de frituurpan later op de dag aan)
• De visie op de gezondere kantine ligt vast in het beleid
Brons: een betere keuze mogelijk maken
De eerste stap naar de gezonde sportkantine is het
aanbieden van de betere keuze door deze toe te
voegen aan het bestaande assortiment. Binnen elke
aangeboden productgroep wordt minstens één betere
optie zichtbaar aangeboden. Voorbeelden van productgroepen zijn brood, zoete snacks, hartige snacks en
dranken. Zorg dan bijvoorbeeld in deze productgroepen voor de aanwezigheid van volkorenbrood, koek
met weinig calorieën, popcorn en water.
Zilver: verleiden tot de betere keuze
In de zilveren kantine wordt in ieder geval groente of
fruit aangeboden en is het zichtbare aandeel betere
producten in de ruime meerderheid met producten zoals gezonde broodjes, halfvolle zuivel en fruit. Er is nog
ruimte voor uitzonderingsproducten. De aankleding van
de kantine verleidt tot een betere keuze.
Kwantitatief betekent dit: de kantine straalt in meerderheid gezond uit en minimaal 60% van het zichtbare
aanbod bestaat uit voorkeurs- en/of middenwegproducten.
Goud: de betere keuze spreekt voor zich
In de gouden kantine worden mensen vrijwel automatisch gestimuleerd om de betere keuze te maken,
door het aanbod en de aankleding. Het overgrote deel
van de zichtbare producten is een betere keuze, en
er wordt zowel groente als fruit aangeboden. Gezond
kiezen is vanzelfsprekend.
Kwantitatief betekent dit: de kantine straalt helemaal
gezondheid uit en minimaal 80% van het zichtbare
aanbod bestaat uit voorkeurs- en/of middenwegproducten.
De Richtlijnen Gezondere Kantines zijn gemaakt in opdracht
van het ministerie van Volksgezondheid Welzijn en Sport
(VWS), door het Voedingscentrum op basis van de inbreng
van wetenschappelijke experts op het gebied van voeding
en gedrag. Ook werden gebruikers geconsulteerd over het
inzetten van de richtlijnen in de praktijk.
3
Voorkeur, middenweg en uitzondering
Binnen verschillende groepen voedingsmiddelen zijn
sommige producten beter van samenstelling en dus
gezonder. Daarom heeft het Voedingscentrum de
producten onderverdeeld in producten die de voorkeur
hebben of juist bij uitzondering (af en toe) gegeten kunnen worden. In de groep ‘voorkeur’ zitten bijvoorbeeld
producten met relatief meer vezels of minder calorieën.
Daardoor zijn deze producten beter voor de gezondheid. In de groep ‘uitzondering’ zitten producten met
bijvoorbeeld meer verzadigd vet of suiker. Daardoor zijn
deze producten een ongezondere keuze. Er is nog een
derde groep, die van de middenweg.
Inspiratie: zichtbaar gezond in een zilveren kantine
In de zilveren kantine is het gezondere aanbod in ruime
meerderheid aanwezig, prominent uitgestald op counters, in vitrines en automaten. Dat zichtbare aanbod
kan worden uitgestald op de bar. Hier een voorbeeld
van de verhouding tussen het aantal uitgestalde
producten:
• 2 appels
• 2 gezond belegde bruine broodjes
• 2 flesjes water
• 2 zakjes chips
• 2 zakjes snoep
Een paar voorbeelden:
Productgroep
Voorkeur
Middenweg
Uitzondering
Brood
Volkorenbrood, knäckebröd,
roggebrood
Bruinbrood, krentenbol,
speltbrood
Wit brood, croissant, beschuit
Water, koffie, thee
Water, koffie en thee
zonder suiker
Frisdrank
Light frisdrank
≤ 4 kcal/100 ml
Frisdranken met ≤30 kcal/100 ml Frisdrank regular,
én maximum van 110 kcal/portie sportdrankjes
Olie en vetten
Halvarine, olie,
vloeibaar bak- en braadvet
Zachte margarine,
vloeibaar frituurvet
Harde margarine in een wikkel,
roomboter, hard frituurvet
Koek
Plakje ontbijtkoek
Kleine mueslireep
Roze koek
IJs
≤ 75 kcal/portie
Bijv. waterijs zoals Raket
en Festini
≤ 110 kcal/portie
Bijv. waterijs zoals Calippo
≥110 kcal/portie
Bijv. roomijs zoals
Cornetto en Magnum
4
Koffie en thee met suiker
en/of volle koffiemelk
Project De Gezonde Sportkantine
Enkele sportclubs in Nederland zijn al zo’n vijf jaar bezig
met de verkoop van gezond eten en drinken in hun kantines, met name de hockeyverenigingen Athena in Amsterdam en Overbetuwe in Elst. Het zijn de pioniers van wat nu
het project De Gezonde Sportkantine wordt genoemd. Het
doel van het project is om verenigingen advies op maat te
geven. De clubs krijgen bezoek van een van de adviseurs
van De Gezonde Sportkantine, die de clubs begeleiden
en voorzien van een starterspakket met informatie en
materialen. Op de website www.gezondesportkantine.nl
is daarover uitgebreide informatie te vinden. De clubs
kunnen zich op de site aanmelden, worden benaderd via
de sportbonden of via de JOGG-gemeenten (Jongeren
Op Gezond Gewicht). Clubs uit meer dan veertig takken
van sport doen inmiddels mee aan het project.
De doelstelling van het project is om sportkantines de
gezonde keuze de makkelijke keuze te laten zijn en
sportclubs te stimuleren gezonder eten en drinken aan
te bieden. Ook zet het project in op de bewustwording
dat een gezond aanbod van eten en drinken past bij de
sportieve en maatschappelijke functie van de sportvereniging. Volgens de maandelijkse Sportdeelname Index
die NOC*NSF doet zo’n zestig procent van alle Nederlanders wekelijks iets aan sport. Uit onderzoek van GfK (in
opdracht van het Convenant Gezond Gewicht) blijkt dat
bijna één op de drie sporters/bezoekers niet verleid wil
worden tot ongezond snacken in de sportkantine.
‘Ook de leden
vinden het leuk.
Dat is een
van de redenen
waarom het project
nu zo goed loopt.’
Dat merkt Jeroen Joon ook als hij als adviseur namens
De Gezonde Sportkantine op bezoek komt: ‘Ook de
leden vinden het leuk. Dat is een van de redenen waarom
het project nu zo goed loopt. Ik heb nog niet één club
meegemaakt die niet meedoet. Hooguit geven ze aan dat
het nu niet uitkomt. Iedereen moet het ook in z’n eigen
tempo doen, áls ze het maar doen.’
5
Wat zijn gezondere keuzes in
sportkantines?
‘Hieronder wordt per productgroep een paar voorbeelden van betere keuzes gegeven. Op http://www.
voedingscentrum.nl/professionals/productaanbod-enleda/richtlijnen-gezondere-kantines.aspx is de volledige
uitleg te vinden met specifieke productvoorbeelden en
de Broodjeswijzer.
Brood en beleg
Brood is een goede basis voor ontbijt, lunch en tussendoor. Er is volop keuze voor gezondbeleg.
• Voorbeelden brood: volkorenbrood, bruinbrood,
roggebrood, volkoren knäckebröd, volkoren krentenbrood, krentenbol, meergranenbrood en rozijnenbrood.
Tip! Gebruik voor tosti’s ook volkoren- of bruinbrood
• Voorbeelden smeersels: halvarine, of margarine uit
een kuipje.
• Voorbeelden hartig beleg: 20 + kaas en 30+ kaas,
camembert, huttenkase, mozzarella, verse geitenkaas, verse kaas light (8% vet), zuivelspread, gekookt
ei, alle vis (vers, blik, diepvries, gerookt), beenham,
magere knakworst, kipfilet, vegetarische pate,
selderijsalade en komkommersalade.
• Voorbeelden zoet beleg: jam, appelstroop, honing.
Zuivel
Binnen deze productgroep is de hoeveelheid verzadigd
vet en toegevoegd suiker bepalend.
• Voorbeelden zuivel: karnemelk, magere en halfvolle
melk, magere kwark, magere en halfvolle yoghurt,
magere vruchtenyoghurt en yoghurtdrank zonder
toegevoegde suiker, chocolademelk light, magere vla
en vruchtenkwark.
Zoete snacks
Met zoete snacks bedoelen we koek, gebak, snoep,
6
chocola en candybars. De betere keuzes zijn hier de
opties met minder calorieën per portie (< 110 kcal).
Een portie is een verpakking die meestal in een keer
wordt opgegeten.
• Voorbeelden minder calorierijke keuzes: rijstwafel
met karamel, plak ontbijtkoek, plak kruidkoek,
taaitaai, snoepjes in kleine porties en lolly’s.
Hartige snacks
Hartige snacks zijn zoutjes, chips en gefrituurde
snacks. De betere keuzes zijn hier de opties met minder calorieën per portie (< 110 kcal). En het is sowieso
belangrijk om te frituren in vloeibaar vet.
• Voorbeelden minder calorierijke keuzes: popcorn,
rijstwafels en kleine verpakkingen van zoutjes.
IJs
Ook bij ijs wordt uitgegaan van een portie met minder
dan 110 calorieën. Vaak voldoet water- en fruitijs hieraan.
Dranken
Water is de beste keuze, daarom hoort drinkwater
tot de standaardcriteria. Ook in koffie en thee zonder
suiker zitten geen calorieen en daarom zijn ze heel geschikt. Dranken met minder calorieën kunnen ook.
• Voorbeelden dranken: light-frisdranken, ijsthee light,
alcoholvrij/arm bier, vruchtendrank light, laagcalorische
frisdranken < 30kcal/100 ml. Bij flesjes van 500 ml
ligt het wat anders. Vanwege de grote hoeveelheid is
hier de richtlijn < 22 kcal/100 ml.
Warme maaltijden
Als maaltijden in de kantine zelf worden bereid, dan
moeten alle gebruikte producten een betere keuze
zijn. Voor kant-en-klare maaltijden worden maaltijden
met het ‘vinkje’ gekozen of de criteria uit de Richtlijnen
Voedselkeuze van het Voedingscentrum gebruikt.
Tips voor het bereiken van een
gezondere sportkantine
Gezonde uitstraling helpt om gezond te kiezen
Onderzoek laat zien dat de keuze voor gezond stijgt
bij een goede presentatie. Dit is makkelijk te realiseren,
met aanpassingen in het assortiment en in de presentatie. Zorg voor volop gezonde producten met een
aantrekkelijke uitstraling, veel variatie en een kleiner
aandeel ongezonde opties. Zet ongezondere producten
achteraan en plaats de gezonde producten juist vooraan, op ooghoogte en naast de kassa. Geef ze aantrekkelijke namen of stel een menu samen met gezonde
opties, standaard voor een gereduceerde prijs. Zo
wordt gezond kiezen leuk, aantrekkelijk en makkelijk.
Geleidelijk een gezonde(re) kantine worden…
of in één keer
Het aanbod kan geleidelijk worden aangepast. Door
eerst het bestaande assortiment met gezonde(re)
producten aan te vullen en die vooral zichtbaar te laten
zijn. Om vervolgens het aandeel van die betere keuzes in alle productgroepen te vergroten. Maar het kan
sneller. Bijvoorbeeld door tegelijkertijd ook wat ongezondere producten uit het assortiment te halen. Als een
sportclub in één keer de omslag wil maken zijn de winter- en zomerstop of het begin van een nieuw seizoen
mooie momenten om de veranderingen door te voeren.
Hoe ziet de kantine er uit?
Behalve het aanbod is ook de sfeer in de kantine
belangrijk. Zijn alle gewonnen (sport)prijzen zichtbaar,
fraaie foto’s van belangrijke wedstrijden of van de
teams, vaantjes van toernooien – allerlei positieve,
activerende dingen… of valt het oog vooral op reclame
voor ongezondere producten?
Stimuleer water drinken, vooral bij de jeugd
Ons lichaam heeft vocht nodig. Water is dan een
gezonde en duurzame optie. Deze 0-calorieen dorstlesser is overal verkrijgbaar. Het komt gewoon uit de
kraan. Bovendien is kraanwater erg goedkoop en beter
voor het milieu. Het hoeft niet verpakt te worden in een
flesje, niet vervoerd te worden naar een winkel en niet
gekoeld te worden. Om het drinken van water makkelijk
en hygiënisch te maken, kan worden gekozen voor...
• een speciaal watertappunt voor drinkwater,
aangesloten op de waterleiding,
• een watercooler,
• of kannen met kraanwater en bekers op de bar.
Hoe vroeger kinderen leren water te drinken, hoe beter.
Zij raken dan niet gewend aan een zoete smaak en
zullen dan ook minder vragen om zoete drankjes. Als
kinderen tussen de 7 en 18 jaar water gaan drinken
in plaats van zoete drankjes of vruchtendrank krijgen
ze elke week bijna 40 klontjes suiker minder binnen.
Gemiddeld scheelt dat 90 calorieën per dag.
Vastleggen in beleid
Of de ambitie nu ligt bij een bronzen, zilveren of gouden sportkantine; het is belangrijk om de ambitie en de
visie op het aangeboden eten en drinken vast te leggen
in het beleid of de filosofie van de sportvereniging. Zo
wordt gezonde en duurzame voeding structureel verankerd en is de kans het grootst dat het gezonde gedrag
van de organisatie een gewoonte wordt.
Het Ministerie van VWS heeft het Convenant Gezond Gewicht
in oktober 2013 gevraagd het project De Gezonde Sportkantine
te intensiveren. Deelnemende partijen zijn NOC*NSF,
Koninklijke Horeca Nederland (KHN), het Voedingscentrum,
MVV Nederland, de KNHB, de KNVB en de KNLTB.
7
www.gezondesportkantine.nl

Download Report