NRC Handelsblad

Eén valse grap en weg is
de aandacht voor Samsom
Retorica Elke partijleider weet het: in de Algemene Beschouwingen, hét debat
van het politieke jaar, mag je niet afgaan. Wat zijn de do’s en de don’ts? Drie
retoricastudenten keken mee.
PETRA DE KONING
DEN HAAG. De ene na de andere fractievoorzitter in de Tweede Kamer
noemde de afgelopen dagen de ‘knuffels’ uit de MH17. In hun bijdragen aan
de Algemene Beschouwingen, het
begin én hoogtepunt van het politieke jaar, gebruikten ze ook steeds
‘wij’. De aanslag op het vliegtuig overkwam ‘ons’, héél Nederland.
Wat zie je als retoricastudent, als je
zo’n debat van ’s ochtends tot ’s
avonds volgt, twee dagen lang? Annet
Veenstra (23) zat samen met andere
masterstudenten uit Leiden op de
eerste rij van de publieke tribune.
Voor het keuzevak retorica maakten
Een van de studenten
vond de bijdragen van
CDA, VVD en PvdA neigen
naar oorlogsretoriek
ze aantekeningen over elk maniertje
dat de politici gebruikten om hun
boodschap over te brengen. Ze zegt:
„Eerst noem je een voorwerp, dan pas
het vliegtuig. Zo werk je aan de
pathos. Dan komt de eendracht.
Daarna de strijdlust: ‘Wij zullen nooit
tolereren dat discriminatie en haat
zich in onze straten verspreiden.’”
In het café van de Kamer zeggen
Annet Veenstra en haar medestudenten Ave Luth (22) en Lisanne Mijnders
(23) dat ze soms niet wisten wat ze
hoorden. CDA-leider Sybrand van
Haersma Buma begon zijn betoog
door de zomer van 2014 te vergelijken
met die van 1914. Staan Nederland
nog vier zware jaren te wachten?
Ethos opbouwen
Ze maakten mee hoe de zaal geconcentreerd luisterde naar PvdA-leider
Diederik Samsom. Zijn verhaal ging
over een jongetje met een shirt van
het Nederlands elftal dat zwaaide met
een vlag van de Islamitische Staat.
Daarna praatte hij over de zorg, werk,
energie. Hij had ethos opgebouwd,
zegt Ave Luth. „Mensen gaan je dan
waarderen om de waarden waar je
voor staat en je deskundigheid.”
Maar toen reageerde Samsom hard
op 50Plus-Kamerlid Henk Krol die
hem interrumpeerde over arme
ouderen. Weet je wát pas erg was voor
oude mensen, zei Samsom: als werkgevers geen pensioenpremie voor
hen hebben afgedragen. Kamerleden
lachten. Krol was een tijd uit het parlement weggeweest omdat hij bij de
Gay K rant de pensioenpremies van
zijn medewerkers niet had betaald.
Het ethos van Samoms was verdwenen. „Het was laag wat hij deed”,
zegt Lisanne Mijnders. „Dat voelde je.
Er kwam geroezemoes, Buma stond
op om rond te lopen.”
Bij premier Mark Rutte (VVD) zagen
de studenten geen moment van retorische zwakheid. „Hij brengt orde en
structuur aan in zijn verhaal en ook
zijn antwoorden”, zegt Ave Luth.
Annet Veenstra vond GroenLinks-leider Bram van Ojik de beste. „Hij was
de enige die anderen aansprak op hun
frames: de dreiging en onveiligheid,
waardoor defensie meer geld moest
krijgen. Hij zei: ‘Maar brengt dat ons
verder in het conflict met Poetin?’”
D reiging door speldenprikjes
Veenstra vond de bijdragen van CDA,
VVD en ook PvdA neigen naar „oorlogsretoriek”. Ze moest denken aan
de stijlfiguur oratio figurata: „Met
speldenprikjes laat je dreiging ontstaan. Je noemt de spullen uit het
vliegtuig en ook Gaza, Irak, Syrië,
ebola. Het is impliciet en appelleert
aan een onderbuikgevoel.”
Dat is effectief, zegt ze ook, omdat
mensen niet graag een mening opgedrongen krijgen. „Ze maken zich
ongerust en als ze zo’n verhaal horen,
vullen ze het verder zelf in.”
Het werkt heel anders dan korte
frames als ‘kopvoddentaks’ of ‘bananenrepubliek’. Die kunnen korte tijd
heel effectief zijn. Als voorbereiding
op een oorlog of om verkiezingen te
winnen heb je meer aan lange frames
met een minder bewust effect. „In het
stemhokje denk je niet aan oneliners”, zegt Ave Luth, „maar aan het
gevoel dat een partij je geeft.”
De studenten zagen hoe SP-leider
Emile Roemer onderuitging toen
D66-fractievoorzitter
Alexander
Pechtold hem vroeg naar getallen in
de begroting. Roemer gaf geen duidelijk antwoord, wat volgens Pechtold
bewees dat hij ze niet kende.
Veenstra: „Roemer had verloren toen
hij zei: ‘Ik ken de getallen wél.’”
En PVV-leider Geert Wilders? De
studenten zuchten. Ze weten hoe hij
zijn boodschap brengt: met korte frames en veel herhaling. „Wij vinden:
hij heeft zijn beste tijd gehad”, zegt
Ave Luth. „Als je hem live ziet”, vindt
Lisanne Mijnders, „zie je pas echt hoe
ridicuul hij is. Hij doet zijn dansje en
gaat weer zitten. Hij verdient al die
aandacht niet.”
STEUN VOOR RUTTE
Premier Rutte heeft deze
week met gemak het kabinetsbeleid overeind gehouden in de Tweede Kamer. Hij
verdedigde de hoofdlijnen van
de plannen voor 2015, die via
Troonrede en Miljoenennota
waren gepresenteerd.
Vanuit de Kamer kwam vooral
kritiek op de ideeën van het
kabinet voor een nieuw belastingstelsel. Dat stelsel moet
niet alleen de belastingen eenvoudiger maken, maar ook een
economische stimulans geven
die uiteindelijk 100.000 banen
moet opleveren. Met name
D66-leider Pechtold en CDA-leider Buma vonden die plannen
vaag en wilden het kabinet een
deadline opleggen. Rutte beloofde dat in 2016 „elementen”
van het stelsel kunnen ingaan.
In de Kamer ging het debat
verder vooral over meer werkgelegenheid, armoedebeleid
en de wens minder afhankelijk
te worden van Rusland voor
energie.

Download Report