provinsje fryslân
provincie fryslân b
1
postbus 2020
8900 hm leeuwarden
tweebaksmarkt 52
telefoon: (058) 292 59 25
telefax: (058) 292 51 25
Provinciale Staten van Fryslân
wwwfryslan.nl
[email protected]
www.twitter.com/provfryslan
0
Leeuwarden, 19 augustus 2014
Verzonden,
2014
19 AUG.
Ons kenmerk
Afdeling
Behandeld door
01152194
Stêd en Plattelân
G.J.M. Steenbruggen / (058) 292 54 42 of
g.j.m.steenbruggen @fryslan.nI
Uw kenmerk
Bij lage(n)
Evaluatie Landbouwagenda Fryslân 2011-2013
Onderwerp
Evaluatie Landbouwagenda Fryslân 2011-2013
Geachte Statenleden,
Hierbij bieden wij u de Evaluatie Landbouwagenda Fryslân 2011-2013 ter informatie aan.
Via de bestuurlijke rapportages en de jaarrapportages bent u afgelopen jaren beknopt van de
uitvoering van de agenda op de hoogte gehouden. In onderhavige rapportage wordt daar uitge
breider op ingegaan. Met de bevindingen uit de evaluatie is in de nieuwe Landbouwagenda, die
wij u eerder ter behandeling aanboden, rekening gehouden.
Gedeputeerde Staten
J.A. Jorritsma,
den Berg, secretaris
-1/1-
Ons kenmerk: 01152194
EVALUATIE
LANDBOUWAGENDA FRYSLAN 2011-2013
over de periode januari 2011-medio 2014
INHOUDSOPGAVE
1. INLEIDING
2. EVALUATIE PROGRAMMALIJN OMGEVINGSBELEID
3. EVALUATIE PROGRAMMALIJN INRICHTING EN BEHEER LANDELIJK GEBIED
4. EVALUATIE PROGRAMMALIJN KENNIS EN INNOVATIE
5. EVALUATIE OVERIGE ZAKEN
6. CONCLUSIES EN SAMENVATTEND FINANCIEEL OVERZICHT
1. INLEIDING
Provinciale Staten stelden 26 januari 2011 Foarútbuorkje, de Landbouwagenda voor de Provincie Fryslân voor de planperiode 2011-2013 vast.
Deze Landbouwagenda geeft, in het kort, de volgende visie op de ontwikkeling van de landbouw :
“Waar wij voor 2020 naar streven is behoud en verdere ontwikkeling van een landbouw die duurzaam rendeert én duurzaam produceert.
Tegelijkertijd streven wij naar een landbouw die meer diversifieert:
 waarvoor het vanzelfsprekend is dat de mogelijkheden die een agrarisch bedrijf voor de productie van duurzame energie biedt, optimaal benut worden;
 waarbij in het landelijk gebied met maatschappelijke diensten bijgedragen wordt aan meer kwaliteit over een groter oppervlak;
 die meer duurzame kwaliteitsproducten produceert. “
De provincie draagt aan de realisatie van deze visie bij door:
 in het omgevingsbeleid de landbouw ruimte voor ontwikkeling te bieden (programmalijn 1);
 als regisseur van de inrichting en het beheer van het landelijk gebied randvoorwaarden te scheppen waarbinnen de landbouw zich kan ontwikkelen (programmalijn 2);
 de landbouw te stimuleren en te ondersteunen in de ontwikkeling en toepassing van kennis en innovatie op het terrein van duurzaam ondernemen (programmalijn 3).
Een aantal van deze programmalijnen is opgedeeld in meerdere actielijnen.
Per programma- of actielijn is in de Landbouwagenda vastgelegd welke resultaten/prestaties in de planperiode behaald zouden moeten worden.
Evaluatie van beoogde resultaten
Via de Bestuurlijke Rapportages en de Jaarrapportages zijn Provinciale Staten op de hoogte gehouden van de uitvoering van de Landbouwagenda. In onderhavige rapportage wordt hierop uitgebreider ingegaan. Hiervoor is per programma- en actielijn nagegaan in hoeverre de afgesproken resultaten/prestaties behaald zijn in de planperiode 2011-2013 aangevuld met de eerste helft van 2014. De bevindingen worden als volgt gepresenteerd:
a. een overzicht van beoogde en behaalde resultaten;
b. een overzicht van de acties en projecten die de provincie uitvoerde of steunde, inclusief de financiële middelen die daarmee gemoeid waren;
c. conclusies.
In hoofdstukken 2, 3 en 4 komen achtereenvolgens programmalijnen 1, 2 en 3 aan de orde, in hoofdstuk 5 een aantal overige zaken.
In hoofdstuk 6 zijn de conclusies van de afzonderlijke hoofdstukken nog eens op een rij gezet en wordt een samenvattend financieel overzicht gepresenteerd.
2
2.
EVALUATIE PROGRAMMALIJN OMGEVINGSBELEID
In de Landbouwagenda voor 2011-2014 was het volgende opgenomen: “Wij houden vast aan het streekplanbeleid. Dat betekent dat er ruimte is voor alle
vormen van landbouw en voor schaalvergroting. Uiteraard wel binnen de kaders die wij daarvoor meegeven. Om een zorgvuldige ontwikkeling te waarborgen, zijn die kaders eind 2013 op een aantal punten (opnieuw) tegen het licht gehouden.”
Tabel 1 geeft aan om welke aspecten van omgevingsbeleid het ging, wat daarvoor de voornemens waren en welke resultaten behaald zijn.
Tabel 2 geeft een overzicht van de kosten die met de beleidsontwikkeling voor landbouw gemoeid waren.
Tabel 1. Overzicht voornemens en resultaten, programmalijn omgevingsbeleid, januari 2011-medio 2014
(groen/geel: resultaten wel/niet behaald of in zicht)
Voornemens
Behaalde resultaten
1. Bepalingen in de Verordening Romte opnemen Beide aspecten zijn verwerkt in de Verordening Romte Fryslân die Provinciale Staten juni
over de maximale bouwblokgrootte en goothoogte 2014 vast stelden. De maximale bouwblokgrootte is gekoppeld aan het nieuwe provinciale
van agrarische gebouwen
beleid voor de zeer grootschalige melkveehouderij (max. 3 ha) en de intensieve veehouderij
(max. 1,5 ha), zie punt 2 hieronder.
2. Beleid ontwikkelen voor de intensieve veehoude- December 2011 stelden de Staten beleid voor zeer grootschalige melkveehouderij vast, juni
rij en de zeer grootschalige veehouderij
2014 over de intensive veehouderij. Het beleid uit deze notities is verwerkt in de Verordening Romte Fryslân (juni 2014). s.
3. Beleid ontwikkelen voor terugdringing van licht- April 2014 stelde het College van Gedeputeerde Staten een Statenvoorstel lichtuitstoot uit
emissie uit ligboxstallen en kassen.
agrarische bedrijfsgebouwen vast. Dit voorstel is geagendeerd voor de Statenvergadering
van 24 september 2014. Het voorstel houdt in dat de provincie via stimulerende maatregelen , waaronder een subsidieregeling, lichtuitstoot uit bestaande melkveestallen terugdringt.
4. Plan van aanpak, kaderstelling, flankerend beleid Programmatische Aanpak van Stikstof (PAS) in en rond Natura 2000 gebieden is nog niet
ontwikkelen voor reductie ammoniakemissie
vastgesteld. Verwacht wordt dat medio 2015 gaat gebeuren Het verlenen van veel NBwetvergunningen aan veehouderijbedrijven wacht op de vaststelling van deze aanpak. In
samenhang met de PAS zal worden bekeken of, en zo ja, hoe, invulling kan worden gegeven aan flankerend beleid.
5. Beleid ontwikkelen voor klimaatbestendig boeren In het Deltaprogramma Zoet water is gekeken hoe op lange termijn vraag en aanbod van
en waterbeheer
zoet water voor Noord-Nederland zich ontwikkelen, gegeven de klimaatverandering. Om het
aanbod van zoet water voor de korte termijn te vergroten is op rijksniveau besloten om in
de aanloop naar een periode van droogte extra zoet water in het IJsselmeer te bergen. Voor
de langere termijn wordt vanuit het Deltaprogramma een “efficiënt en zuinig watergebruik”
geadviseerd. Dit richt zich ook op de landbouwsector. Deze strategie wordt ook voorgesteld
3
als het provinciale beleid voor het nieuwe waterhuishoudingsplan. Dit plan wordt de Staten
in 2015 voor vaststelling aangeboden.
In de nieuwe Landbouwagenda voor 2014-2020 wordt het beleid om subsidie te verstrekken
voor kennis- en innovatieprojecten gericht op het klimaatbestendig maken van de landbouw
voortgezet.
6. Beleid ontwikkelen voor verzilting ( bestrijden of Verschillende studies die de afgelopen jaren uitgevoerd zijn, tonen aan dat er in het Friese
mee omgaan) en zilte landbouw
kustgebied een toenemende verzilting van het grond- en oppervlaktewater is te verwachten. Deze verzilting zal de komende 50 jaar echter niet zo ver gaan dat de teelt van de huidige gewassen, waaronder pootaardappels, onmogelijk wordt. Wel zullen daar gaandeweg
extra maatregelen voor getroffen moeten worden. Akker- en tuinbouwers zullen met water- en bodemmaatregelen en met veredelingsprogramma’s op de zoutere omstandigheden in moeten spelen. Met het door de provincie en het Waddenfonds gesubsidieerde
project Spaarwater worden innovatieve methodes voor slim omgaan met zoet water beproefd. HZPC en het Zilt Proefbedrijf Texel ontwikkelen zoutresistente aardappelrassen.
Het waterschap zorgt er met doorspoeling voor om de landbouw in gebieden met verzilting zo goed mogelijk van zoet water te voorzien. Het doel van het beleid in het volgende
waterhuishoudingsplan zal – net als in het huidige - zijn om duurzaam peilbeheer te voeren
dat zo goed mogelijk aansluit bij het grondgebruik. En dus de landbouw zo goed mogelijk te
blijven bedienen. In de toekomst neemt de beschikbaarheid van zoet water voor doorspoeling mogelijk wel af. De sector kan zelf aanvullende maatregelen nemen.
In de nieuwe Landbouwagenda voor 2014-2020 wordt het beleid om subsidie te verstrekken voor kennis- en innovatieprojecten gericht op het tegen gaan van dan wel het omgaan
met verzilting, voortgezet. Daarbij wordt rekening gehouden met het provinciale beleid
(vast gesteld bij de behandeling van de Landbouwagenda voor 2011-2013) dat er alleen
buitendijks ruimte is voor experimenten met zout water, binnendijks is dat uitgesloten.
Ook het Waddenfondsprogramma biedt mogelijkheden voor subsidiering van innovatieprojecten gericht op tegengaan van dan wel het omgaan met verzilting en de teelt van zoutresistente en zilte gewassen.
7. Integrale lange termijn visie voor het Friese Medio 2015 wordt de Staten een integrale beleidsvisie voor het Friese veenweidegebied
veenweidegebied ontwikkelen
voorgelegd.
4
8. Inzicht geven in de voor- en nadelen en bevoegdheden inzake de teelt van genetisch gemodificeerde
gewassen; standpunt voorbereiden over de aanwijzing van gentechvrije zones
In januari 2014 spraken Provinciale Staten zich uit tegen de teelt van genetisch gemodificeerde gewassen in Fryslân, op proefvelden en in commerciële teelt. Zij drongen er op aan
om binnen de provinciale mogelijkheden er alles aan te doen om Fryslân gentechvrij te houden.
De dienst volgt de ontwikkelingen op dit terrein (Europees, landelijk en regionaal) en zal de
Staten daarover jaarlijks informeren, te beginnen met het eerste kwartaal van 2015.
Tabel 2.
alle in opdracht van de provincie Fryslan
verkenning Nije Pleats 3
2011
2011
verkenning DLG tbv megastallen
2011
advisering Hûs en Hiem
2011
expertmeeting megastallen
2011
Expertmeeting Gentech 26/9/2012 Inhuur 2012
Flexpool externe kosten
totaal verplicht in 2011-2014
verkenning DLG tbv megastallen
16
8
4
11
5
16
8
4
11
16
8
4
11
5
10
5
10
10
54
54
27 27
5
herkomst provincie
overig
provincie overig
Programma
Energie
Programma
Streekplan
ILG
POP
FYLG
procesgeld
landbouwagenda
bijdrage provincie
bijdrage derden
eigen bijdrage
totale kosten
periode
OVERZICHT PROJECTEN EN UITGAVEN LANDBOUWAGENDA FRYSLAN 2011- 2013
Programmalijn OMGEVINGSBELEID (bedragen in € 1000 euro)
Conclusies:
Medio 2014 is, zoals afgesproken in de Landbouwagenda voor 2011-2013, nieuw provinciaal beleid vastgesteld voor de zeer grootschalige melkveehouderij,
de intensieve veehouderij en, in samenhang daarmee, bouwblokgroottes. Ook voor de teelt van genetisch gemodificeerde gewassen is beleid vastgesteld. Voor
vermindering van lichtuitstoot door melkveestallen staat een voorstel voor de Statenvergadering van september 2014 geagendeerd.
Voor een aantal andere beleidsaspecten - klimaatbestendig waterbeheer, verzilting, ammoniak en veenweide- is beleid in voorbereiding. De planning is dat de
Staten hiervoor in de loop van 2015 voorstellen worden aangeboden.
Financieel
Aan de voorbereiding van beleid voor grootschalige melkveehouderij en gentechwassen werd in 2011-2014 € 54.000,- aan proceskosten besteed.
6
3. EVALUATIE PROGRAMMALIJN INRICHTING EN BEHEER LANDELIJK GEBIED
In de Landbouwagenda voor 2011-2014 was het volgende opgenomen: “Als regisseur van het landelijk gebied scheppen wij randvoorwaarden waarbinnen de
landbouw zich kan ontwikkelen.”
Tabel 3 geeft aan wat de voornemens op dit terrein waren en welke resultaten behaald zijn.
Tabellen 4 en 5 geven overzichten van de projecten die de provincie op het terrein van maatschappelijke diensten en ruimtelijke kwaliteit ondersteunde en
de financiële bijdragen die daaraan geleverd werden.
Tabel 3. Overzicht voornemens en resultaten, programmalijn inrichting en beheer landelijk gebied, januari 2011-medio 2014
(groen/geel: resultaten wel/niet behaald of in zicht)
Voornemens
Behaalde resultaten
1. Maatschappelijke (blauwgroene) diensten
Eind 2010, kort voor de vaststelling van de Landbouwagenda voor 2011-2014, besloot het
De voorbereidingen die nodig zijn om in 2014 van rijk anders om te gaan met natuur en agrarisch natuur- en landschapsbeheer. Daarmee brak
start te kunnen gaan met een breder en ruimer pak- een periode van onzekerheid aan. Dat leidde tot vertraging in de ontwikkeling van het breket aan maatschappelijke diensten, zijn gereed.
dere en ruimere pakket aan maatschappelijke diensten, tegenwoordig aangeduid als groenDat betekent dat er duidelijkheid is over waar welke blauwe diensten, die de provincie bij de start van de Landbouwagenda beoogde.
diensten geleverd kunnen worden. Dat is uitgewerkt Inmiddels is er een natuurpact gesloten en zijn de contouren van het vernieuwde stelsel van
in gebiedsvisies en collectieve beheerplannen. Er is agrarisch natuur- en landschapsbeheer bekend. Vanaf 2016 worden gebiedscollectieven
voldoende budget beschikbaar om de vergoedingen verantwoordelijk voor het agrarisch natuur- en landschapsbeheer, inclusief nieuwe groenen organisatiekosten te betalen. De regelgeving is blauwe diensten. Deze gebiedscollectieven gaan zich in 2014/2015 beraden op de maatregoed op de praktijk afgestemd.
gelpakketten waarmee zij de door de provincie beoogde doelen willen realiseren. Daarmee
komt dat wat we met de landbouwagenda beoogden op gang, zij het wat vertraagd. En met
een beperkter budget voor beheersvergoedingen dan waar we eind 2010 op hoopten.
In het kader van de Landbouwagenda steunde de provincie verschillende initiatieven waarmee de landbouw zich op de nieuwe situatie voorbereidde:
 Met het project ANV's aan zet bereidde BoerenNatuur de omslag van de huidige ANV’s
naar de professionele gebiedscollectieven voor.
 In Zuidwest Fryslân is door en met verschillende partijen in de streek verkend hoe de
landbouw het Nationaal Landschap kan versterken. Dat heeft uiteenlopende ideeën opgeleverd, die verwerkt zijn in een regionale landbouwagenda. Een aantal ideeën is uitgewerkt in concrete projectvoorstellen. Die richten zich vooral op het weidevogelbeheer. Zo nam Skriezekrite Idzegea het initiatief voor de ontwikkeling van een nieuw
7
verdienmodel voor zogenaamde natuurmelk.
In Zuidoost Fryslân is met Elan, het samenwerkingsverband van agrarische natuurverenigingen, en de inzet van een gebiedscoördinator, een stroom van duurzaamheidsprojecten op gang, waaronder een aantal pilots met (blauwe) waterdiensten. Hierbij is
Wetterskip Fryslân nauw betrokken.
 Daarnaast werden verschillende projecten uitgevoerd gericht op optimalisering van het
weidevogelbeheer. Daarbij zijn verschillende initiatiefnemers betrokken, waaronder
steeds vaker de trekkers van Kening fan de Greide.
2. Ruimtelijke kwaliteit
Navraag bij de gemeenten wees uit dat alle gemeenten voor de beoordeling van de grotere
a. De werkwijze van de Nije Pleats wordt door alle bouwplannen gebruik maken van De Nije Pleats methode of een vergelijkbare werkwijze
Friese gemeenten toegepast.
voor integrale afweging van alle relevante aspecten. Wel werd geconstateerd dat de geAlle grotere bouwplannen in de agrarische sector meentelijke handhaving op de verplichte kwaliteitsmaatregelen als aanleg van groen voor
verlopen volgens deze werkwijze.
een aantal gemeenten nog een punt van aandacht is.
Deze werkwijze draagt er aan bij dat met lokaal
maatwerk uitbreiding van bestaande en vestiging van
nieuwe bedrijven landschappelijk, logistiek en milieuhygiënisch goed ingepast worden.
b. Er zijn met ondersteuning van de provincie min- In 2011/2012 werd in opdracht van de provincie de werkwijze van de Nije Pleats bij de Friestens vijf projecten uitgevoerd die bijdragen aan de se gemeenten geïmplementeerd.
ontwikkeling en toepassing van kennis en innovaties Verder werd bijgedragen aan twee lichtprojecten, namelijk de pilots van de gemeente
op het terrein van landbouw en ruimtelijke kwaliteit.
Tytstjerksteradiel en van LTO en de Milieufederaties in Groningen Fryslân. Zie ook tabel 5.
Daaronder zijn projecten gericht op vermindering van De projecten wijzen uit dat met vrij eenvoudige en betaalbare maatregelen de lichtuitstoot
lichtemissie uit kassen en ligboxstallen.
fors uit melkveestallen fors terug te dringen is. Deze bevindingen zijn meegenomen in het
beleidsvoorstel voor vermindering van lichtuitstoot uit melkveestallen dat in april 2014 aan
de Staten is aangeboden. De resultaten van de projecten vormen ook de basis voor een
convenant over reductie van lichtuitstoot dat de besturen van LTO en milieufederaties van
Groningen en Fryslân voorbereiden.
3. Structuurversterking landbouw
In de periode 2011-2012- 2013 is er via het Kavelruilbureau respectievelijk 1.600, 1.000 en
a. Twee derde van de verplichtingen die in het be- 1.600 ha aan kavels geruild. In 2012 werd, vanwege onzekerheid over de beschikbaarheid
stuursakkoord ILG voor structuurversterking van de aan financiële middelen, de kavelruilregeling pas na de zomer open gesteld, daardoor bleef
landbouw zijn vastgelegd, is uitgevoerd.
het aantal ha kavelruil toen wat achter. Dat effect werd eind 2012/begin 2013 weer wat
ingelopen. Dankzij een extra financiële bijdrage van de provincie, kon het Kavelruilbureau
in 2011-2013 praktisch alle aanvragen afhandelen.

8
Over de financiële bijdragen van de provincie aan landbouwstructuurversterking is/werd in
het kader van het pMJP gerapporteerd.
b. Op basis van het nieuwe landbouwstructuuronder- Het nieuwe landbouwstructuuronderzoek is in 2011 afgerond. Daaruit bleek dat de landzoek is onze strategie voor structuurversterking van bouwstructuur in Fryslân gemiddeld per gemeente goed op orde is maar dat binnen de gede landbouw in 2011 geactualiseerd.
meenten nog wel zwakkere plekken voorkomen. Vanwege de voortgaande schaalvergroting
van de landbouw maar door ook ontwikkelingen op het gebied van natuur, weidevogelkerngebieden, water en bebouwing, blijft er behoefte aan kavelruil.
Eind 2012 werd de Staten een voorstel voor provinciale beleid voor landbouwstructuurversterking voorgelegd. In afwachting van duidelijkheid over het beschikbaar komen van Europese middelen werd dat voorstel toen aangehouden. Het nieuwe beleid voor landbouwstructuurversterking is nu opgenomen in de nieuwe Landbouwagenda die in april 2014 aan
de Staten is aangeboden.
c. De afspraken die we daarin voor eind 2013 vastleg- Zie het vorige punt.
gen, zijn we nagekomen.
4. Waddenglas
Fase 1 van het plan is ontwikkeld, substantiële gronduitgifte is tot nu toe uitgebleven. In
Voor het glastuinbouwontwikkelingsproject Wadden- afwachting daarvan worden aankoop en inrichting van grond voor fase 2 en 3 opgeschort.
glas zijn alle voorbereidingen getroffen voor vestiging De Staten worden via de jaarlijkse voortgangsrapportages en informerende bijeenkomsten
van bedrijven.
over de ontwikkelingen van Waddenglas op de hoogte gehouden.
Dat geldt ook de voorziening van duurzame energie. In 2011 is een plan voor duurzame energievoorziening opgesteld, toen nog met de toepasHet is duidelijk wat de rol van de provincie is in de sing van restwarmte van Omrin. Ook de rol van de provincie kwam daarin aan de orde. Later
energiemaatschappij die deze energie gaat leveren.
trok Omrin zich terug en ging Hartman BV, de potentiele koper van fase 1, met aardwarmte
aan de slag. De Stuurgroep Waddenglas blijft zich voortdurend op de energievoorziening, nu
voor fasen 2 en 3 van het project, beraden.
Over de grondexploitatierekening van Waddenglas werden/worden de Staten via de jaarlijkse voortgangsrapportages van Waddenglas geïnformeerd.
5. Uitvoering Wet Ammoniak en Veehouderij (WAV) Met de aankoop van twee bedrijven in Bakkeveen zijn de problemen rond de Bakkeveense
Voor de agrarische bedrijven die een knelpunt vor- Duinen opgelost. Dit natuurgebied was in het kader van WAV als zeer verzuringsgevoelig
men voor de natuurgebieden die wij als zeer kwets- aangemerkt.
baar voor ammoniak hebben aangewezen, wordt in
de planperiode een aanpak vastgesteld en uitgevoerd.
6. Bedrijfsovername en -uitbreiding
Het rijk biedt verschillende fiscale regelingen en subsidiemogelijkheden aan voor investerinAgrarische bedrijven die aantoonbare bovenwettelij- gen in verduurzaming van agrarische bedrijven, zoals voor duurzame energie en integraal
ke prestaties leveren op het gebied van duurzaam duurzame stallen.
9
produceren komen in aanmerking voor een lening uit Aansluitend op het nieuwe (landelijk) POP3-programma is in de nieuwe Landbouwagenda
het landelijke Groenfonds of andere aantrekkelijke het voorstel voor een jonge boerenregeling opgenomen. Deze regeling richt zich op investefiscale regelingen.
ringen van jonge ondernemers in verduurzaming van hun bedrijven.
De provincie steunde in 2011-2013 enkele initiatieven van ondernemers om voor bovenwettelijk duurzaam produceren een meerprijs uit de markt te genereren (Kening fan de
Súvel voor weidevogelmelk, Oorsprong Pure Bloem voor baktarwe uit de regio). Ook de
nieuwe Landbouwagenda biedt hiervoor mogelijkheden.
10
Tabel 4.
herkomst provincie
overig
provincie overig
Programma
Duurzame Energie
ILG
POP
FYLG
procesgeld
landbouwagenda
bijdrage provincie
bijdrage derden
eigen bijdrage
totale kosten
periode
OVERZICHT PROJECTEN EN UITGAVEN LANDBOUWAGENDA FRYSLAN 2011-2013
Programmalijn MAATSCHAPPELIJKE DIENSTEN (bedragen in € 1000 euro)
Landbouwagenda Zuidwest Fryslân
Gemeenten, LTO, maatschappelijke
organisaties stellen projecten lijst op.
Van Projectbureau ZWF
2011-2012
45
Online Program Weidevogel Beheer.
Produceren audio programma m.b.t
kennis, adviezen, instructies
weidevogelbeheer en win win met
landbouw-maatregelen.
Van Stichting Skalsumer Natuurbeheer
Coördinator blauwgroene diensten
Zuidoost Fryslân.
Voorbereiding gebiedscollectief,
waterpilots, innovatie projecten.
Van ELAN met diverse ANV's.
Voorbereiding campagne Kening fan de
Greide.
Procesgeld.
Van Friese Milieu Federatie.
Kening fan de Suvel
Ontwikkelen Verdienmodel voor
Natuurmelk.
Van Skrizekrite Idsegea.
Professionalsering Friese Agrarische
Natuur Verenigingen.
Voorbereiding ANV's op het werken als
gebiedscollectief.
Van Boeren Natuur.
2011 - 2012
38
4
10
24
17
7
2012-2013
165
15
50
100
50
50
23
23
Leader
SANL
Leader
45
10
10
2013 - 2014
155
18
2012 - 2013
155
30
60
10
77
77
125
75
50
SANL
2013
11
16
4
12
12
53
30
50
25
353
20
68
265
150
herkomst provincie
overig
provincie overig
Programma
Duurzame Energie
25
Leader
133
ILG
POP
FYLG
procesgeld
landbouwagenda
bijdrage provincie
bijdrage derden
eigen bijdrage
totale kosten
100
15
weidevogebeheer
periode
Inrichten Kruidenrijk Grasland
2013-2014
Win win maatregelen weidevogels landbouw.
Van Stichting Skalsummer natuurbeheer,
agrariërs.
Boerderij vd Toekomst
2013 - 2014
Educatie pilot onderwijs "Kening vd
Greide ".
Van Friese Mileu Federatie/Kening vd
greide
Weidevogellandschap Idsegea
2013 - 2015
Integratie en uitvoeren duurzame
innovaties landbouw en weidevogel
beheer.
Van Skrizekrite Idsegea.
Flexibel Waterpeil voor weidevogels.
2013 - 2014
Praktijkonderzoek naar effecten op
weidevogels en agrarische
bedrijfsvoering.
Opdracht Provincie Fryslân
2014 - 2015
Groenblauwe Diensten Nijeholtpade /
81
81
81
183
91
92
92
15
7
8
8
316
889
Ter Idzard.
Uitvoering waterpilots.
Van ELAN / ANV Tjongervallei / WS
Fryslân.
Integraal Groenblauw beheer Groote
Veenpolder
Uitvoering Waterpilot.
Van ELAN / ANV Weststellingwerf
totaal beschikt in 2011-2013
2014 - 2015
1349
144
33
12
587
100
0
0
170
0
Implementatie werkwijze Nije Pleats 2.011
bij de Friese gemeenten.
154
154
75
79
55
20
10
10
69
56
23
33
herkomst provincie
overig
provincie overig
Programma
Streekplan
Programma Energie
POP
FYLG
procesgeld
landbouwagenda
bijdrage provincie
bijdrage derden
eigen bijdrage
totale kosten
periode
Tabel 5.
OVERZICHT PROJECTEN EN UITGAVEN LANDBOUWAGENDA FRYSLAN 2011-2013
Programmalijn Ruimtelijke kwaliteit (bedragen in 1000 euro)
Opdracht Provincie Fryslan
Lichtend Voorbeeld
2012-2013
120
2012-2014
124
45
Ontwikkelen Plan van Aanpak terugdringen
lichtemissies melkveestallen.
Mil. Fed. Groningen / Fryslân, LTO.
Optimalisatie Lichtsystemen
Melkveestallen.
T oepassen licht reducerende technieken
voor bestaande stallen.
LTO & gemeente Tytjerksteradiel.
Second opion Lichtreductie
Opdracht provincie aan Ziut
totaal beschikt in 2011-2013
2.012
8
406
8
45
124
238
8
108
130
Conclusies
De beoogde resultaten voor de programmalijn inrichting en beheer landelijk gebied zijn grotendeels gerealiseerd of in zicht.
 Nu de contouren van het nieuwe stelsel van agrarisch natuur- en landschapsbeheer bekend zijn, zijn de nieuw opgerichte gebiedscollectieven aan de slag
om, afgestemd op de provinciale ambities, maatregelpakketten te ontwikkelen. Hiermee komt het resultaat dat we met de Landbouwagenda beoogden, de
ontwikkeling van ruimere en bredere pakketten aan groenblauwe diensten, in zicht, zij het vertraagd en met minder financiële mogelijkheden dan waar we
bij de voorbereiding van de Landbouwagenda op hoopten.
13





Alle Friese gemeenten baseren de beoordeling van de grotere bouwplannen voor de landbouw op een integrale afweging van alle belangen en passen
daarbij de werkwijze van de Nije Pleats of vergelijkbare methodes toe. Het gemeentelijk toezicht op de naleving van de voorwaarden voor aanleg van
groen rond bedrijven is voor verbetering vatbaar.
Afgezien van een korte periode begin 2012 waarin onzekerheid heerste over de beschikbaarheid aan financiële middelen, kon het Kavelruilbureau,
dankzij een extra financiële bijdrage van de provincie, alle aanvragen behandelen. Het landbouwstructuuronderzoek toonde aan dat de verkaveling in
Fryslân niet overal goed is of blijft. Met de nieuwe Landbouwagenda wordt een voorstel voor toekomstig landbouwstructuurbeleid aan Provinciale Staten aangeboden.
Met de aankoop van twee bedrijven in Bakkeveen zijn de verzuringsproblemen rond de Bakkeveense Duinen opgelost. Dit natuurgebied was in het kader van WAV als zeer verzuringsgevoelig aangemerkt.
Boeren die bovenwettelijke prestaties leveren op het gebied van duurzaam produceren, kunnen gebruik maken van fiscale regelingen en subsidiemogelijkheden van het rijk, de jonge boerenregeling en provinciale subsidie voor ontwikkeling van concepten waarbij de markt een meerprijs voor duurzaam
ondernemen betaalt.
Er is weinig tot geen resultaat geboekt in de gronduitgifte van het glastuinbouwontwikkelingsgebied Waddenglas in Sexbierum. De Staten worden hierover
jaarlijks afzonderlijk gerapporteerd.
Financieel
De provincie droeg in 2011-2013 bijna 9 ton bij aan projecten gericht op de groenblauwe diensten. Daarbij ging het vooral om professionalisering van gebiedscollectieven, het ontwikkelen van nieuwe blauwe (water) diensten, optimalisering van het weidevogelbeheer en verdienmodellen voor weidevogelbeheer.
Ten behoeve van de ruimtelijke kwaliteit werd € 238.000,- bijgedragen aan de implementatie van de werkwijze van de Nije Pleats bij de gemeenten en aan
pilots voor vermindering van de lichtuitstoot uit melkveestallen.
Over de financiële aspecten van landbouwstructuurversterking, Waddenglas en de aankoop van de bedrijven die in het kader van de WAV zijn gedaan,
werd/wordt in andere verbanden gerapporteerd.
14
4. EVALUATIE PROGRAMMALIJN KENNIS EN INNOVATIE
In de Landbouwagenda is het volgende opgenomen: “Wij stimuleren en ondersteunen de landbouw bij het ontwikkelen en toepassen van kennis en innovaties
op het terrein van duurzaam ondernemen”. Daaraan werkten we via drie actielijnen: landbouw en energie, de Dairy Campus en uitrol van kennis en innovaties
op het boerenerf. Hierover kunnen we het volgende melden.
4.1 Landbouw en energie
Tabel 6 geeft aan wat de voornemens voor landbouw en energie waren en welke resultaten daarin behaald zijn.
Tabel 7 vult dat aan met een overzicht van de projecten die de provincie steunde en de financiële bijdragen die daaraan geleverd zijn.
Tabel 6. Overzicht voornemens en resultaten programmalijn kennis en innovatie, actielijn energie, januari 2011-medio 2014
(groen/geel: beoogde resultaten zij wel/niet behaald of in zicht)
Aspect en voornemen
Uitvoering
1. In navolging van de organisatie van de bio- Het initiatief voor een biogasleiding in Noordoost Fryslân, waarbij biogas opgewerkt wordt tot
gasringleiding in Noordoost Fryslân zijn door aardgaskwaliteit en vervolgens op de gewone gasleiding ingevoed wordt, stokt omdat die alde hele provincie lokale en regionale ener- leen met een forse exploitatiesubsidie rendabel is. Men onderzoekt nu ook alternatieven als
gieketens opgezet. De landbouw is als leve- het opwerken naar LNG (vloeibaar aardgas).
rancier van duurzame energie een belangrij- Nieuwe initiatieven van biogasringleidingen die gevoed worden door mestke partner in deze ketens.
covergistingsinstallaties zijn niet waarschijnlijk. Mest-covergisting zit in moeilijk vaarwater. De
prijs van co-vergistingsmateriaal is zodanig gestegen dat het rendement onder druk staat. Dat
geldt met name voor de eerste covergisters die MEP-subsidie ontvangen. Deze is minder aantrekkelijk dan de latere SDE-subsidie.
Het initiatief in Zuidwest Fryslân voor een biogasringleiding tussen Koudum en Workum is omgebouwd naar een kleiner plan voor een biogasleiding van 1 á 2 vergisters die enige grootverbruikers in Koudum van biogas voorzien.
De aandacht gaat nu uit naar de ontwikkeling van kleinschalige technieken voor mestbewerking en energieopwekking. De agrimodem mestraffinage is een techniek waarvan eerder veel
verwacht werd, maar die heeft zich nog steeds niet bewezen. Inmiddels lopen of starten er
ook andere initiatieven voor monovergisting, vaak in combinatie met mestraffinage, ook op de
Dairy Campus (zie punt 2).
Positief is dat er kleinschalige initiatieven gerealiseerd zijn waarbij biogas en/of -warmte geproduceerd op een agrarisch bedrijf, afgezet wordt bij derden: in Stiens wordt biogas uit mest
15
2. Er zijn in Fryslân met ondersteuning van de
provincie minstens vijf projecten uitgevoerd
voor het testen en demonstreren van innovaties in de productie van duurzame energie
door de landbouw. Hierbij zijn de kansen die
de Dairy Campus en Fryslân als proeftuin
hiervoor bieden, benut.
geleverd aan een zwembad, in Tirns wordt geleverd aan het gasnet.
Dit resultaat is ruimschoots gehaald. Zo ondersteunt de provincie de volgende landbouwenergie-innovaties:
 Manure, een project op de Dairy Campus, gericht op mestscheiding en productie van biogas uit de dunne fractie waaruit ook fosfaat-, stikstof- en kaliumconcentraten worden gehaald.
 Greenstep, een installatie die bij een mestvergister enzymen produceert. Door deze aan de
vergister toe te voegen, stijgt de biogasproductie.
 De Beddingmaster, ook uitgevoerd op de Dairy Campus, gericht op winning van warmte uit
de dikke fractie van de mest.
 Praktijktest op de Dairy Campus en bij het Groenonderhoud van gemeente Leeuwarden
van een VALTRA-tractor die op groen gas rijdt.
 Ombouw en uitbreiding van mestcovergister naar vergisting van dikke fractie van melkveebedrijven uit de omgeving, waarbij het biogas wordt opgewerkt tot aardgas.
 Algen en Groen Gas”; algenproductie o.b.v. reststromen uit mestvergisting. Project op de
Dairy Campus van Algaecom, DMT, RUG en Gasunie.
 ECO200; techniek om laagwaardige warmte uit melk terug te winnen t.b.v. warm tapwater
en verwarmingsdoeleinden. Hiervan zijn 2 varianten ondersteund voor onderzoek en demonstratie.
 CODE; onderzoek naar “mestverwaarding”; grootschalige mestmonovergisting i.c.m. mestraffinage.
Met BiobRUG (een energieprogramma van de RUG), VanHall Larenstein en de Dairy Campus
wordt onderzocht of we samen met een aantal kennis-/onderzoekspartijen tot een agenda
voor GroenGas-onderzoek kunnen komen.
3. Wij hebben minstens twintig initiatieven Ook op dit punt zijn goede resultaten behaald.
ondersteund, ook financieel, van agrarische  De provincie gaf procesondersteuning aan een initiatief van de Noardlike Fryske Wâlden
bedrijven of samenwerkingsverbanden om
voor collectieve inkoop van zonnepanelen voor onder andere agrarische bedrijven. We
duurzame energie te produceren.
zijn ook betrokken bij dergelijke initiatieven in Zuidwest Fryslân en op de Waddeneilanden. Voor de Waddeneilanden wordt hiervoor een aanvraag uit het Waddenfonds voorbereid.
 De Provincie ondersteunt voorlichting op het gebied van zonnestroom, ook aan boeren.
 Bij de zonnestroomprojecten speelt ook de verwijdering van asbestdaken een rol. De
16
kosten die hiermee gemoeid zijn, weerhoudt een deel van de boeren om zonnepanelen
te plaatsen. In 2013 is er € 20 miljoen aan rijksgeld beschikbaar gekomen, waarvan ca. €
1,6 miljoen voor Fryslân, voor asbestverwijdering gekoppeld aan zonnepanelen. Dat is
een extra stimulans voor de installatie van zonnestroompanelen. De regeling is op 1 juli
2013 in werking getreden en op 1 juli 2014 verlengd en aangepast. Ook voormalige agrarische gebouwen komen in aanmerking.
 Naar aanleiding van het landelijke Energieakkoord en de mogelijkheid voor “lokaal salderen”(7,5 ct REB-korting, Regulerende EnergieBelasting) heeft de provincie opdracht gegeven om een aantal Business Cases uit te werken voor coöperatieve PV-installaties op boerendaken. Uit deze studie bleek dat er géén haalbare business cases zijn. Dit wordt ook
door andere studies bevestigd.
 Daarnaast gaven we subsidies aan een aantal energiebesparingsprojecten en stelden we
op de Landbouwbeurs die eind 2011 in Leeuwarden gehouden werd vouchers beschikbaar waarmee agrariërs met een 50% bijdrage van de provincie hun bedrijven op de mogelijkheden voor energiebesparing konden laten scannen. Vijftig bedrijven hebben hiervan gebruik gemaakt.
 Met LTO-Noord wordt gewerkt aan een gezamenlijke Landbouw-Energiesamenwerkingsagenda. De speerpunten voor 2012-2013 waren ‘zonnestroom’ en ‘studiegroepen energiebesparing’. Voor 2014-2015 is dat mestraffinage-monovergisting.
 In samenspraak met de gemeente Leeuwarden is een haalbaarheidsstudie voor een demonstratieproject met een monovergister uitgevoerd. Dit bleek voor die specifieke situatie niet rendabel. Op basis van deze kennis werkt de (Friese) leverancier aan een aangepaste opzet.
 Een onderdeel van de GreenDeal met het rijk voor de realisatie van biogasringleidingen
(zie hierna) betreft het opzetten van een handelsplatform duurzame energie t.b.v. mestvergisting. Dit bleek niet haalbaar en is omgebogen naar een onderzoek naar een Biomassa Conversie Centrum. De provincie ondersteunt het onderzoek voor een demonstratieproject in Fryslân.
 Er is een haalbaarheidsstudie naar verhoging van het energetisch rendement van biogasWKK’s uitgevoerd.
4. Boeren die bestaande windmolens saneren De provincie is samen met het Platform Duurzaam Fryslân aan het onderzoeken of we het proen vervolgens in een nieuw windcluster par- ces van opschalen en saneren kunnen faciliteren, o.a. via een windbank. De vereniging van
ticiperen, zijn daarbij, desgewenst, door ons windturbine eigenaren is aangesloten bij het Platform. Hierbij is er een afhankelijkheid van het
17
gefaciliteerd.
5. Er zijn mede door onze inzet op rijksniveau
vernieuwingen in juridische, financiële en bestuurlijke instrumenten gerealiseerd waardoor die niet belemmeren maar stimuleren.
6. In het nieuwe energieakkoord voor NoordNederland zijn afspraken vastgelegd over regiospecifieke toepassing van juridische, financiële en bestuurlijke instrumenten.
7. Er zijn nieuwe financiële middelen voor innovatie en investeringen aangeboord.
Daarbij hebben wij ons vooral op de Europese Unie gericht.
toekomstige windbeleid van de provincie.
EnergyValley en Groengas.nl denken voortdurend mee over nieuwe regelgeving van het rijk,
onder andere de SDE-regeling..
Met het rijk is een GreenDeal gesloten om belemmeringen weg te nemen bij de realisatie van
biogasringleidingen zoals die voor Noordoost (Bionof)en Zuidwest Fryslân (Koudum-Workum)
voorbereid worden.
Een nieuw energieakkoord Noord Nederland is niet meer aan de orde.
Greendeals bieden een alternatief om regio specifiek afspraken vast te leggen, dat gebeurt ook
al (zie punt 5).
In september 2013 is het Nationale Energieakkoord afgesloten. Noord Nederland heeft hiervan
met Energy Valley een noordelijke vertaling/aanbod op gemaakt onder de naam SWITCH.
De inzet van Europese (POP)middelen voor landbouw-energie viel tegen. Dat is vooral terug te
voeren is op het gegeven dat de provincie zich richt op de ontwikkeling van innovaties terwijl
de Europese POP-middelen vooral bestemd waren om de toepassing op het boerenbedrijf via
investeringssubsidies te steunen. Wel wordt met internationale partners een energieproject
met Europese Interreg-middelen uitgevoerd.
18
Biogas Koudum - Workum
Voorbereiding levering bio gas door
meerdere veehouders. Benutting in
zuivelfabriek. Voorbereiding
uitvoering.
Van VOF Stokman, Enexis, HoSt e.a
Vouchers Energie Scans
Landbouwbeurs FEC dec 2011.
Opdracht provincie aan Ekwadraat.
Skjin en Enerzy Neutraal
Voorbereiding combi asbestsanering
zonnepanelen.
Van Noardlike Fryske Wâlden
2011 - 2013
75
40
35
35
2011 - 2012
22
11
11
11
2011 - 2012
29
4
5
20
20
Energie Besparing Melkveebedrijven. 2011 - 2014
Bedrijven scans, advies, maatreglen.
besparingen.
Van ELAN - ANV's 60 boeren.
79
40
6
33
33
Energie Aanjager Fryslân.
2011 - 2013
Stimuleren energiebesparing en
duurzame enrgieproductie.
Opdracht & uitvoering Provincie
Fryslân
Manure, Mestscheiding en biogas2012-2013
winning uit de dunne fractie, op de
Dairy Campus. Van Bioclair, OosterhofHolman, Paques, KNN
177
332
200
124
53
200
Fryslân
Fernijt 3
532
177
herkomst provincie
overig
provincie overig
Programma
duurzame energie
programma
streekplan
ILG
POP.NU
FYLG
procesgeld
landbouwagenda
bijdrage provincie
bijdrage derden
eigen bijdrage
totale kosten
periode
Tabel 7
OVERZICHT PROJECTEN EN UITGAVEN LANDBOUWAGENDA FRYSLAN 2011-2013
Programmalijn Kennis en Innovatie, actielijn ENERGIE(bedragen in 1000 euro)
19
2012-2013
Haalbaarheidsstudie verhoging
rendement biogas-WKK;
Van CTC/EPC
2013
109
99
339
143
196
79
herkomst
provincie overig
prov overig
Programma
duurzame energie
programma
streekplan
ILG
POP.NU
FYLG
procesgeld
landbouwagenda
totale kosten
totale kosten
totale kosten
208
20
196
Fryslân
Fernijt 3
De Beddingmaster
warmtewinning
uit de dikke mestfractie. Dairy
Campus.
Van VT-products, Frilim en Wassenaar.
Energie Congres Papenburg
Bijdrage provincie.
Info bijeenkomst zonnestroom
Van LTO
Workshop groengas
Opdracht provincie
Symposium boer zoekt zwembad
Opdracht provincie
Groen Gas Mestvergisting
Mestvergister boerenerf. Verhogen
productie biogas in combi met
creëren meer mestruimte
Van Schaap Bio Gas
Bio Energie Gorredijk
Gras als biomassa voor energie.
Van Bio Energie Fryslân
totale kosten
periode
Greenstep.
2012 -2013
Research Innovatief enzym. 20% méér
gasproductie met vergister.
Van TO Holwerd, Bioclear, Ekwadraat.
2012
5
5
5
2012
5
2
2
2012
6
6
6
2012
5
5
3
5
2013-2015
964
764
200
150
2013-2015
105
79
26
26
14
14
20
50
14
41
Groen gas en Algen; ontwikkeling
algen o.b.v. restwarmte, CO2 en
mineralen uit vergister. Van
Algeacom, DMT. RUG, Gasunie en
Dairy Campus,
ontwikkelen Business Case voor
collectieve PV op boerendaken
(opdracht provincie)
2012/2013
313
120
193
2013/2014
7
7
7
2013
2
2
2
Quick scan Vergisters / Biomassa
Conversie Centrum
Van G. de Haan/Grassa
2013/2014
7
7
7
Ontwikkelen bedrijfsplan Biomassa
Conversie Centrum
Opdracht provincie
2014
14
14
2014/2015
46
2,25
22
24
ECO200: warmtewinning uit melk
Opdracht provincie
21
2,25
samenwer- herkomst
kingsagen- provincie
da met
overig
Leeuwarde
74
Programma
duurzame
energie
115
193
14
24
Fryslân Fernijt
41
Friese
grondsto
ffenagen-
programma
streekplan
2014/2015
ILG
Bio Energie Gorredijk
Gras als biomassa voor energie.
Van Bio Energie Fryslân: 2e fase
2,3
POP.NU
4,5
prov overig
procesgeld
landbouwagen
da
FYLG
totale kosten
totale kosten
totale kosten
2013
Haalbaarheidsstudie monovergister
ISS-tanks / Roorda
totale kosten
periode
Praktijktest biogastrekker op Dairy
Campus en bij gemeente
Leeuwarden;
opdracht provincie en gemeente
herkomst
provincie
overig
prov overig
Programma
duurzame
energie
programma
streekplan
ILG
POP.NU
procesgeld
landbouwage
nda
FYLG
7
14
14
14
604 125
63
63
3887 2345 138
1403
Rijk
792
7
Koers Noord Fries
e
gron
dsto
totale kosten
totale kosten
totale kosten
7
EU
2014/2015
CODE: Mest de Groene Motor:
grootschalige mestmonovergister en
raffinage van digestaat
Van FC, DHV, Dairy Campus,
subsidieregeling "Asbest eraf 2013/2015
Zonnepanelen erop*
INTERREG Groen Gas / Grünes Gas: 18 2013/2015
deelprojecten met 63 partners in NL
en DU*
totaal beschikt in 2011-2013
totale kosten
periode
2013/2014
Quick scan Vergisters / Biomassa
Conversie Centrum: G. de Haan/Grassa
ontwikkelen bedrijfsplan Biomassa
2014
Conversie Centrum opdracht provincie
0 208
229
0
0
284
682
* bedragen niet in totalen meegerekend
Conclusies
In het najaar van 2011 werd bij de afdeling Kennis en Economie een aanjager landbouw-energieprojecten aangesteld. Vanaf dat moment kwam er vaart in de
provinciale ondersteuning van deze projecten. Op praktisch alle onderdelen zijn de gewenste resultaten behaald.
 In de periode januari 2011-medio 2014 steunde de provincie bijna 30 grotere of kleinere initiatieven. Aanvankelijk concentreerde de aandacht zich op
energiebesparing en zonnestroom. In 2012 kwam er weer meer aandacht voor energie uit mest: niet voor grote mestcovergistingsinstallaties en aansluiting op biogasringleidingen -daarvan staat het rendement te veel onder druk- , wel voor nieuwe, kleinschalige technieken voor mestverwerking en energieopwekking. Die dragen zowel bij aan een duurzame energievoorziening als aan het sluiten van mineralenkringlopen. Hierbij wordt samengewerkt met
LTO Noord Fryslân en de Dairy Campus. Deze lijnen willen we de komende jaren voortzetten.
 Wat de sanering van bestaande windmolens betreft, was er weinig actie. Dat hangt samen met het uitstel van provinciale besluitvorming over windenergie.
22

Ook de inzet van Europese POP-middelen voor landbouw-energie-innovaties viel tegen. Dat is terug te voeren op het feit dat die middelen vooral bestemd
waren voor de toepassing van innovaties door agrarische bedrijven en niet of minder voor de ontwikkeling van nieuwe technieken. Dat is het terrein waarop de provincie zich richt. Wel wordt een internationaal energieproject met steun Europese Interreg-middelen uitgevoerd.
Financieel
De provincie droeg in de periode januari 2011-medio 2014 € 1,4 miljoen aan landbouw-energieprojecten bij. Daarmee leverden we een bijdrage van 36% aan
een totaalbedrag van € 3,9 miljoen aan energieprojecten. Deze bijdragen werden vooral gedekt uit middelen voor Koers Noord/Fryslân Fernijt, met daarnaast
bijdragen uit de budgetten voor de Landbouwagenda, het Programma Duurzame Energie en POP2.
4.2
Actielijn Dairy Campus
Tabel 8 geeft aan wat de voornemens op het terrein van de Dairy Campus waren en welke resultaten behaald zijn.
Tabel 8. Overzicht voornemens en resultaten programmalijn kennis en innovatie, actielijn realisatie Dairy Campus
(groen/geel: resultaten wel/niet behaald of in zicht)
Aspect en voornemen
Uitvoering
1. Vanaf begin 2013 is de Dairy Campus operatio- Medio 2013 is door SNN en regio tesamen een bedrag van € 20 miljoen aan de WUR beneel.
schikt voor realisatie van de Dairy Campus incl. een educatie-, trainings- en innovatieproDit houdt ook in dat er een innovatiefonds is inge- gramma.
steld. Er is een adviesraad ingesteld die de partners Er is een Stuurgroep ingesteld waarin naast de WUR, de provincie en de gemeente Leeuvan de Dairy Campus adviseert over het innovatie- en warden ook Van Hall Larenstein (VHL), Nordwin College (voorheen AOC Friesland), Dairy
onderwijsprogramma en de besteding van het inno- Training Centre (een samenwerkingsverband van AB Vakwerk, de Friesian en Aeres (het
vatiefonds
voormalige PTC+ in Oentsjerk)), Friesland Campina en LTO Nederland, sector melkveehouderij, vertegenwoordigd zijn.
Verder is er een innovatiecommissie ingesteld voor het innovatieprogramma dat op 13
maart 2014 startte.
VHL is verantwoordelijk voor het Educatieprogramma, samen met het Nordwin College. In
september 2013 zijn de praktijk/trainingslessen van Nordwin College en VHL op de
Dairy Campus begonnen.
Het Dutch Training Centre gaat trainingen voor de melkveehouderij verzorgen.
Er liepen al verschillende onderzoeken, in Leeuwarden of (tijdelijk nog) in Lelystad.
De instelling van het innovatiefonds voorjaar 2014 zal een extra impuls geven aan het
23
onderzoek in Leeuwarden.
De voorbereiding van de nieuwbouw van de Dairy Campus is zo ver gevorderd, dat men
verwacht na de zomer van 2014 met de bouw te kunnen beginnen. De oplevering wordt
een jaar daarna verwacht.
Er liepen al verschillende onderzoeken, in Leeuwarden of (tijdelijk nog) in Lelystad. De
instelling van het innovatiefonds voorjaar 2014 zal een extra impuls geven aan het onderzoek in Leeuwarden.
De voorbereiding van de nieuwbouw van de Dairy Campus is zo ver gevorderd, dat men
verwacht na de zomer van 2014 met de bouw te kunnen beginnen. De oplevering wordt
een jaar daarna verwacht.
2. Aantrekken van bedrijven/versterken van de
zuivelketen
Een verdere verduurzaming van de zuivelketen is een
opgave voor alle schakels uit de keten: Het is belangrijk al deze schakels bij de ontwikkelingen op de DC
te betrekken. Hiermee gaan de WUR en de gemeente
Leeuwarden aan de slag.
3. (Inter)nationaal vermarkten van kennis
Ook het (inter)nationaal vermarkten van kennis die
op de DC opgebouwd wordt, zal de economie en
werkgelegenheid in Fryslân versterken. Wij verwachten dat de partners van de DC en de bedrijven die
zich hierbij aansluiten, hierin zelf initiatieven zullen
nemen.
Op het bedrijventerrein tegenover de Dairy Campus, Newtonpark IV speciaal voor de
dairy industrie (Dairy Valley) heeft zich inmiddels het bedrijf Cowhouse (stalinrichting)
gevestigd. CRV (rundveefokkerij, met laboratorum en 300 topkoeien) heeft vergevorderde
plannen zich hier te vestigen. Meer bedrijven hebben belangstelling getoond.
Er is een Dutch Dairy Centre opgericht voor de exporterende MKB bedrijven in de dairy
sector onder leiding van 3 bedrijven naar analogie van het Dutch Poultry Centre in Barneveld.
Het Dutch Training Centre verzorgt trainingen en korte cursussen voor de melkveehouderij en andere belangstellenden uit het buitenland en zal in 2015 zijn activiteiten verplaatsen van Oentsjerk naar de Dairy Campus..
Conclusies
Ondanks de vertraging in de subsidie uit het rijksdeel REP, zijn de ontwikkelingen rond de Dairy Campus doorgegaan. Nu de subsidie beschikt is, kan de WUR
in volle vaart verder. Op alle aspecten –onderzoek, onderwijs, trainingen; het (inter)nationaal vermarkten van kennis en het aantrekken van bedrijvigheid
ter versterking van de zuivelketen, zijn positieve ontwikkelingen te melden en de verwachtingen voor de komende jaren zien er ook goed uit.
24
4.3
Actielijn Uitrol van kennis en innovaties
In de Landbouwagenda voor 2011-2013 is aangegeven dat de provincie de uitrol van kennis en innovaties op het boerenerf wil stimuleren en ondersteunen.
Duurzaam omgaan met natuurlijke hulpbronnen is daarbij als het centrale thema benoemd.
Tabel 9 geeft aan welke resultaten we hiermee in 2013 wilden bereiken en hoe met de realisatie hiervan staat.
Tabellen 10, 11, 12 geven een overzicht van de projecten die de provincie in de periode begin 2011 tot medio 2014 steunde inclusief de financiële bijdragen
die de provincie daaraan leverde voor respectievelijk de biologische landbouw, de glastuinbouw/Waddenkas en voor de overige agrarische sectoren.
Tabel 13 geeft een totaal financieel overzicht voor de actielijn uitrol van kennis en innovaties..

Tabel 9. Overzicht voornemens en resultaten programmalijn kennis en innovatie, actiepunt uitrol van kennis op het boerenerf, 2011-2013
(groen/geel: beoogde resultaten wel/niet behaald of in zicht)
Voornemens
Behaalde resultaten
Er zijn met financiële ondersteuning van de provincie Er zijn in de periode 2011-2013 48 projecten onder de noemer uitrol van kennis op het boerenerf beschikt, waarvan 28 voor landbouw/algemeen, 13 voor de biologische landbouw en
minstens tien projecten uitgevoerd.
7 voor de glastuinbouw.
Deze projecten zijn gericht op:
o klimaatneutraal boeren
Van deze 48 projecten scoren er 12 op het thema klimaatneutraal,
o Klimaatbestendig boeren
9 op het thema klimaatbestendig boeren,
o Sluiten van mineralenkringlopen
25 op het thema kringlopen sluiten,
o Duurzaam produceren als voorwaarde voor 8 op het thema duurzame kwaliteitsproducten (waarbij de projecten voor de biologische
kwaliteitsproducten
landbouw niet meegeteld zijn)
o Dierwelzijn en diergezondheid
en 5 op het thema dierwelzijn/diergezondheid
Biologische landbouw – minstens 12 % van het budget Van de € € 2.945.000,- aan provinciale landbouwmiddelen (procesgeld, ILG, FYLG en POP) is
wordt besteed aan de biologische landbouw.
€ 404.000,- aan biologische projecten besteed. Dat is 14%. Daarmee is de doelstelling van
minstens 12% gehaald. Het gaat hierbij zowel om projecten voor verdere verduurzaming
van de biologische sector als om activiteiten gericht op het stimuleren van gangbare boeren
om om te schakelen naar biologische landbouw en op begeleiding van gangbare boeren
die aan het omschakelen zijn. De biologische landbouw lift daarnaast ook in meerdere of
mindere mate mee met de projecten maatschappelijke diensten, ruimtelijke kwaliteit en
landbouw/energie.
25
26
Tabel 10.
Projectontwikkeling BIO landbouw.
Inzet menskracht voor ontwikkkeling van
biologische projecten.
Opdracht provincie aan LTO projecten.
2011
Zacht Fruit
2011-2013
Kennisuitwisseling, maatregelen gericht op
verbeteren kwaliteit fruit door bodem-, wateren gewasbescherming.
Van telersvereniging Zachtfruit / LTO
projecten.
Buorkje by de Buorman, Kennisuitwisseling
10
188
38
100
10
10
50
28
22
*
2011-2012
128
68
60
60
Bio Boeren en Kunst
2011-2013
Kennismaking consument met bio landbouw
langs een kunstroute.
Van AOC Fryslân, bio bedrijven.
92
63
29
29
BioBarometer. Vouchers voor advisering
2011-2012
omschakeling naar bio melkveehouderij te
FEC landbouwbeurs 2011.
Door EKOpart / K. Water. Opdracht provincie.
6
6
6
49
49
gangbare en biologische bedrijven.
Van AOC Fryslan, agrariërs.
Planty Organic,
Praktijkproeven en onderzoek naar
minimalisren gebruik van dierlijke mest in
bio akkerbouw.
Van Vereniging BIOWAD, Louis Bolk, SPNA.
2012-2014
Omschakelgroep Melkveehouders
Cursus theorie en praktijk
Van EKOpart / K. Water
2012-2013
Goud van oud Grasland
Maatregelen, monitoren en
kennisuitwisseling productiviteit,
biodiversiteit en milieuwaarden bodem van
oud grasland.
Van LTO projecten, Louis Bolk, veehouders.
2013 - 2015
258
30
179
* *
11
5
369 125
90
6
6
154
94
60
**
27
dierwelzijn/
diergezondheid
kwaliteits-producten
sluiten kringlopen
Klimaatbestendig
boeren
klimaatneutraal
boeren
herkomst provincie
overig
provincie overig
Programmam
Duurzame Energie
Programma
Streekplan
ILG
POP
FYLG oud
procesgeld
landbouwagenda
bijdrage provincie
bijdrage derden
eigen bijdrage
totale kosten
periode
OVERZICHT PROJECTEN EN UITGAVEN LANDBOUWAGENDA FRYSLAN 2011 - 2013
Programmalijn Kennis en Innovatie BIOLOGISCHE LANDBOUW (bedragen in 1000 euro)
2013
13
10
3
3
Ammoniak neutraliseren
Onderzoek resonantie
LTO / NFW
2013
6
3
3
3
Teelt groenbemesters
Effecten gebruik van diverse
groenbemesters. Vanbiologische boeren,
SPNA-Kollumerwaard, LTO projecten
Landbouw grond voor bio.
Scan en advies m.b.t. optie land omzetten
naar bio beheer ( Mieden, Buitenpost ).
Opdracht provincie voor EKOpart / K. Water
2013 - 2014
67
25
25
25
2013
10
10
10
Project Bodemstructuur
Voorbereidend werk t.b.v.project
Waddenfondsaanvraag
Van Vereniging Biowad.
2013
16
totaal beschikt in 2011-2013
17
1174 223
8
538
413
8
0 323
28
**
60
22
8
1
3
6
dierwelzijn/
diergezondheid
kwaliteitsproducten
sluiten kringlopen
Klimaatbestendig
boeren
klimaatneutraal
boeren
herkomst provincie
overig
provincie overig
Programmam
Duurzame Energie
Programma
Streekplan
*
**
Leader
8
ILG
POP
FYLG oud
procesgeld
landbouwagenda
bijdrage provincie
bijdrage derden
eigen bijdrage
totale kosten
periode
Bijdrage BIOVAK 2013 te Zwolle
Workshops uitvoeren.
Tabel 11.
OVERZICHT PROJECTEN EN UITGAVEN LANDBOUWAGENDA FRYSLAN 2011 - 2013
5
24
3
2
2
35
23
Zilte Teelten het jaar rond
Praktijkproef telen zilte groenten jaar
rond onder glas.
Van Living Foods BV Jelsum
2012-2013
58
Waddenkas manager
Aanjager innovatie Friese glastuinbouw
bedrijven, imago en werkgelegenheid.
Provincie Fryslân.
2011-2013
180
36
144
144
Onder glas groeit je toekomst
2012-2013
Werkgelegenheidsproject, begeleiden en
opleiden werklozen naar werk in de
glastuinbouw.
Opdracht Provincie / Westergo
520
472
48
48
Zilte teelten het jaar rond onder glas.
Opschaling naar productiekolom,
ketenpart ners.
Van Living Foods BV Jelsum
Validatie tomaat paprika
Integraal ( biobased ) benutten
reststromen Van Veolia, KNN
2013 - 2014
213 113
20
80
80
2013
398 100
135
163
163
1409 256
669
484
totaalbeschikt in 2011-2013
**
*
*
23
23
dierwelzijn/
diergezondheid
kwaliteitsproducten
sluiten kringlopen
Klimaatbestendig
boeren
klimaatneutraal
boeren
provincie overig
Programmam
Duurzame Energie
Programma
Streekplan
ILG
POP
FYLG
24
A7/Wes- herkomst provincie
overig
tergo
Aardwarmte Berltsum
2012
Verkenning haalbaarheid aardwarmte en
SDE-subsidie.
Van St. Gietwater BV Berlikum
6
A7/Westergo
5
*
0
29
0
0
0 461
A7/Westergo
35
procesgeld
landbouwagenda
bijdrage provincie
bijdrage derden
eigen bijdrage
2012
A7/Wes-A7/Wes- SIF
tergo tergo
Stevia van Dichtbij
Verkenning kansen productie,
verwerking/ afzet.
Van AOC Leeuwarden
totale kosten
periode
Programmalijn Kennis en Innovatie WADDENKAS (bedragen in 1000 euro)
* *
* **
3
1
2
4
0
Tabel 12.
OVERZICHT PROJECTEN EN UITGAVEN LANDBOUWAGENDA FRYSLAN 2011 - 2013
Credits voor Carbon Care
2011 - 2013
Ontwikkelen van inzicht in methoden om
CO2 in de bodem vast te leggen, te
monitoren en te verwaarden (beloning voor
de boer) .
Van CLM, L.Bolk Inst., agrariërs, Alterra
Advies.
Verduurzaming Maïsteelt Veengrond.
2011 - 2014
Toepassen vroeg te oogsten rassen en Niet
Kerende Grondbewerking ( NKG ) in combi
met flexibele water peilen, drainage
proeven. Kennis delen en opschalen.
Opdracht n.a.v. behandeling
Landbouwagenda door PS.
Nordic Maize breeding, veehouders,
loonbedrijven
Verduurzaming Maïsteelt Veengrond. Met
2011
maïs onder doek en NKG.
Opdracht van provincie n.a.v. vraag door PS.
H.W Leeraar & Partners, veehouders.
Behandeling Erfspoelwater Veehouderij
2011- 2012
Pilot met nieuwe technologie voor zuivering
van erfafspoeling.
Van Mts. L. Westra, Wetterskip Fryslân.
363
100
283
37
147
13
263
216
30
134
66
30
131
65
*
*
*
**
134
*
18
41
33
18
18
8
8
30
*
*
dierwelzijn/
diergezondheid
kwaliteitsproducten
sluiten kringlopen
Klimaatbestendig
boeren
klimaatneutraal
boeren
herkomst provincie
overig
provincie overig
#248
Fryske
Koers
#248
Programmam
duurzame energie
2011- 2013
Programma
Streekplan
Duurzaam boer blijven in Friesland,
Studiegroepen gericht op stimuleren en
meetbaar maken van kringloopboeren.
Van LTO, NFW
ILG
#3815 #170 #3396
POP
2011 - 2014
FYLG
totale kosten
Smart Dairy Farming, onderzoek toepassing
sensortechnology voor diermanagement in
de melkveehouderij.
Van FrieslanCampina, LTO e.a.
procesgeld
landbouwagenda
periode
eigen bijdrage
bijdrage derden
bijdrage provincie
Programmalijn Kennis en Innovatie ALGEMEEN (bedragen in 1000 euro)
*
*
Pure graze
Pilot/studiegroep extensivering veehouderij
met maximale weidegang.
Van St. Pure graze, veehouders.
2011
65
23
21
21
dierwelzijn/
diergezondheid
kwaliteitsproducten
sluiten kringlopen
Klimaatbestendig
boeren
klimaatneutraal
boeren
herkomst provincie
overig
provincie overig
Programmam
Energie
Programma
Streekplan
ILG
POP
FYLG
procesgeld
landbouwagenda
bijdrage provincie
bijdrage derden
eigen bijdrage
totale kosten
periode
Gezond rendement
Cursus reductie gebruik antibiotica in
veehouderij, versterken deskundigheid boer
in herkennen en preventie van ziektes, incl.
ontwerp cursusmateriaal voor vervolg
bijeenkomsten
Van LTO projecten, 180-240 veehouders uit
Fryslân en Groningen
21
*
2012
23
14
9
9
Agrarische Groenstations Skarsterlân CMC
2012
compostering groenafval van gemeente door
en voor benutting bemesting land door
melkveebedrijven.
Van Mts. Dijkstra, gemeente Skartsterlân.
188
103
10
75
75
Klimaat neutraal produceren,
2012
Introductie maatregelen die zowel het bedrijf
als het klimaat ten goede komen.
Van AJK Fryslân, agrariërs.
60
3
27
30
30
2012-2013
329
254
65
10
10
Benutting eiwit uit Gras. Experiment en
research.
Van Grassa / Dairy Campus
2012 - 2013
177
60
60
57
57
Kruislings poten pootaardappel
Ontwikkelen nieuw concept teelt en
mechanisatie, reductie
gewasbeschermingsmiddelen,
meeropbrengst 10%
Van Mechanisatiebedrijf Broekens
2013 - 2015
305
155
150
150
Verduurzamen Voercentrum.
Meten voerefficiency veehouders: inzicht in
fosfaat en stikstof benutting, reductie CO2,
optimaal rantsoen realiseren.
Van Vercentrum Leeuwarden, 18
melkveehouders
2013
249
150
99
99
A7Westergo
A7Westergo
Klimaat voor Vernieuwing
Deelname vanuit landelijk kennisnetwerk
Van LTO projecten, agrariërs.
31
* *
***
* *
*
**
*
*
2013 - 2015
329
242
87
87
Seedykkiekje
Communicatie "brug " op veehouderij en
weidevogelbeheer
Van Mts Westra, Oudemirdum
2013 - 2014
125
75
50
25
Fok en stimulatie programma Fries Roodbont 2013 - 2015
Vee
Stabiele populatie bedrijfsmatig ontwikkelen.
Van Stichting Roodbont Fries Vee,
veehouders.
Spaarwater
2013 - 2015
Rendabel en duurzaam agrarisch
watergebruik in de verziltende omgeving van
de Waddenregio. Pilots gericht op het
rendabel en slim omgaan met agrarisch
watergebruik. Bijdrage van
Waddenfondsproject.
Van Acacia Institute, div. waterschappen,
LTO, provincies Fryslân, Groningen,
Noordholland.
Reductie emissie ammoniak
2013 - 2015
Proeven en pilots met toevoeging water bij
bemesting
Van melkveehouders landelijk en in Fryslân.
105
64
41
41
1.290
33
608
24
Boer en burgecursus communicatie.
Van AJF Fryslân.
Effecten diverse bodembemesters
Pilots research en communicatie m.b.t.
invloed op bodemgezondheid.
Van NMI, SPNA te Kollummerwaard.
392
342
50
584
Waterhuishoudings- plan
(68) en Waddenfonds
(516)
649
*
50
2013
8
4
4
4
2013
110
45
50
15
15
2013 - 2015
35
2
19
14
14
2014
98
15
68
15
15
32
Leader
AJFryslan & AJF Zeeland.
Kennisuitwisseling.
Van AJK Fryslân.
Voorbereiding European Innovation
Partnerships's. M.b.t thema's bodem en
water in land- en tuinbouw.
Van noordelijke waterschappen, LTO.
***
25
Leader
Veldleeuwerik. Introductie werkmethodiek
St. Veldleeuwerik met akkerbouwers
Van Stichting Veldleeuwerik, akkerbouwers
*
*
**
*
2013 - 2015
35
2
Teelt eendenkroos
Teelt en benutten eendenkroos als
eiwitvervanger op het veebedrijf. Onderzoek.
Van veehouder J. Adema, van Hall,For
Farmers, EDV.
2013 - 2014
154
89
Pootaardappel Academie
Kennisdeling en verdieping telers i.s.w. met
HBO / MBO onderwijs. Structuur leggen voor
zelfstandige PAA in NN per 2016.
Van telers, LTO projecten, handelshuizen.
2013 - 2015
100
22
Kennis & Info centrum Koeien Tuin
Kennnisverspreiding bouw innovatieve
veehouderij aan rand van Leeuwarden.
Van Mts.Tamminga, Dairy Campus.
2013 - 2015
85
53
2013-2015
512
327
Pure Oorsprong Bloem
Akkerbouwers en Koopmans meel BV telen
en vermarkten regionaal bakmeel voor brood
Van akkerbouwers, Koopmansmeel e.a.
totaal beschikt in 2011-2013
19
38
14
14
65
65
40
40
32
32
65
120
120
5.626 1.918 1.649
2.059
30 970
dierwelzijn/
diergezondheid
kwaliteitsproducten
sluiten kringlopen
Klimaatbestendig
boeren
klimaatneutraal
boeren
herkomst provincie
overig
provincie overig
Programmam
Energie
Programma
Streekplan
ILG
POP
FYLG
procesgeld
landbouwagenda
bijdrage provincie
bijdrage derden
eigen bijdrage
totale kosten
periode
Boer en burgecursus communicatie.
Van AJF Fryslân.
* **
**
*
*
131
65
862
8
5
17
4
5
Conclusies
Naast de eerder vermelde projecten rond landbouw/energie, steunde de provincie in 2011-2013 nog eens 48 kennis- en innovatieprojecten rond andere thema’s. Het betrof 13 projecten voor de biologische landbouw, 7 voor de glastuinbouw en 28 voor andere deelsectoren.
Projecten voor de biologische landbouw
Provinciale Staten hebben bij de vaststelling van de Landbouwagenda uitdrukkelijk om aandacht voor de biologische landbouw gevraagd. Om hier gehoor aan
te geven stelde de provincie een aantal keren financiële middelen beschikbaar waarmee de verenigde biologische boeren menskracht hebben ingehuurd om
projecten te ontwikkelen (€ 10.000,- in 2011, € 8.000 in 2013). Dat leverde een aantal interessante projecten op waaronder Planty Organic en Goud voor Oud.
In totaal werden 13 biologische projecten gesteund. Ongeveer de helft daarvan was gericht op verdere verduurzaming van de biologische landbouw. Kringlopen sluiten is daarbij het belangrijkste thema.
33
Drie projecten waren gericht op het stimuleren van gangbare boeren om naar biologische landbouw om te schakelen of de begeleiding van boeren die net omgeschakeld waren (Buorkje by de Buorman, BioBaramoter, omschakelgroep melkveehouders). De belangstelling voor deze projecten was matig. Er maakten ca.
10 bedrijven gebruik van het aanbod van de provincie om het bedrijf te laten scannen op de mogelijkheden om om te schakelen. Ook de groep van boeren die
bij de omschakeling begeleid werd, telde ca. 10 deelnemers (met een overlap met de scan-groep). Deze cijfers zijn een graadmeter voor de belangstelling voor
omschakeling. Uit gegevens van het CBS blijkt dat het aantal biologische bedrijven in Fryslân de laatste jaren nauwelijks toeneemt (130, 133 en 134 bedrijven in
resp. 2011, 2012 en 2103). Het areaal grond groeit wel door met 4-5 % per jaar tot 6.254 ha in 2013.
De matige animo voor omschakeling heeft vooral met grond te maken. Omschakeling vraagt om extensivering van de bedrijfsvoering. Bij een gelijkblijvende
omvang van de veestapel, heeft men dan extra grond nodig, bij voorkeur dicht bij het bedrijf. Het kopen of pachten van extra grond is niet altijd eenvoudig.
Pacht van grond van natuurorganisatie kan hierin soms uitkomst bieden. De natuurorganisaties geven grond bij voorkeur bij biologische boeren in pacht. Maar
het praktische aspect (liever een gangbare boer dichtbij dan een biologische boer op afstand) speelt ook een rol. De optie dat de provincie grond die vanwege
het natuurbeleid weer verkocht wordt, met voorrang aan biologische bedrijven aanbiedt, is vanwege het gelijkheidsbeginsel strijdig met Europese regelgeving.
De provincie droeg in 2011-2013 € 413.000,- aan biologische projecten bij. Het merendeel daarvan was afkomst uit provinciale landbouwbouwmiddelen (procesgeld, Fylg, ILG en POP). Daarmee werd 14% van de provinciale landbouwmiddelen (€ 2,9 miljoen) aan biologische projecten besteed. Dat voldoet aan de
wens van de Staten dat minstens 12 % (van de landbouwmiddelen) aan de biologische landbouw zou worden besteed.
Projecten voor de glastuinbouw/Waddenkas
Waddenkas is het innovatieprogramma voor de Friese glastuinbouw. Het ging in 2007 van start en is daarna een aantal keren verlengd tot eind 2013. De programmanager deed zijn werk vanuit het Projectbureau A7Westergozone. Het management werd de laatste jaren uit Westergo-middelen betaald. Met de opheffing van de economische stimuleringszones is zijn deze mogelijkheid vervallen. Vanwege de aanhoudende economische crisis in de glastuinbouw droogde de
stroom aan innovatieprojecten van de Friese tuinders op. Om deze redenen is per 1-1-2014 met het Waddenkasmanagement gestopt. De begeleiding van glastuinbouwprojecten maakt nu deel uit van het reguliere werk van de provinciale medewerkers. Het bestuurlijk overleg tuinders/provincie wordt voortgezet.
In samenhang met de aanhoudende economische crisis in de glastuinbouw en de daarmee gepaard gaande afnemende innovatiekracht, richtte de aandacht
van Waddenkas zich de laatste jaren minder op innovatie en meer op het imago van en de werkgelegenheid in de glastuinbouw. In 2007/2009 werd het project
Werken in de Kas uitgevoerd. Dit had als doel werklozen uit de regio Noordwest Fryslân via begeleiding en scholing aan werk in de kassen te helpen. Dat leverde toen enkele tientallen banen op. Maar gaandeweg werden de resultaten minder. In 2012/2013 wordt hieraan een vervolg gegeven met het project Onder
glas groeit je toekomst. Aan dit project van AOC Friesland (inmiddels Nordwin) werken gemeenten en werkgelegenheidsinstellingen in de Westergozone en
Empatec mee. Ook dit project verloopt moeizaam.
Met de projecten Stevia van Dichtbij en Zilte Teelten het jaar rond onder Glas werd/wordt gezocht naar nieuwe teelten. Bij de tuinders is hier (nog) weinig belangstelling voor. Het project validatie van paprika- en tomatenresten biedt wellicht kansen om restmateriaal uit de glastuinbouw te verwaarden. Dit project
loopt nog.
De provincie droeg in 2011-2013 € 484.000,- aan glastuinbouwprojecten bij. Het merendeel daarvan werd gedekt uit middelen voor A7Westergozone.
34
Projecten voor landbouw algemeen
De kennis- en innovatieprojecten die geen betrekking hadden op de biologische landbouw of de glastuinbouw zijn opgenomen onder de noemer algemeen. Dat
betrof het merendeel van de projecten (28 van de 48). Hierbij scoorden de thema’s kringlopen sluiten, vaak in samenhang met klimaatneutraal boeren, het
vaakst. Op de thema’s klimaatbestendig boeren, kwaliteitsproducten (meerwaarde creëren uit duurzaam produceren) en dierwelzijn/diergezondheid werd in
gelijke mate gescoord (elk ca. 5 keer).
Hoewel praktisch elk project wel een onderdeel kennisverspreiding bevat, waren 11 projecten daar specifiek op gericht. In dat verband willen we vooral de
studiegroepen van de Pootgoedacademie en van de Stichting Veldleeuwerik noemen. Beide kennisprojecten richten zich op de akkerbouw en kunnen op een
grote deelname rekenen. Voor de melkveehouderij startte het kennisproject Duurzaam Boer Blijven in Fryslân. De belangstelling hiervoor viel tegen. Relatief
veel kennisprojecten werden door de agrarische jongeren aangevraagd.
In 2011 werd, op verzoek van de Staten en in opdracht van de provincie, gestart met praktijkproeven met maisteelt op veen zonder kerende grondbewerking.
Hierbij wordt niet geploegd maar alleen een strook gefreesd waarin het mais gezaaid wordt. De graszode blijft hierbij grotendeels in tact. Het voordeel hiervan
is dat er minder zuurstof in de grond komt waardoor de veenoxidatie en de bodemdaling minder snel verlopen dan met ploegen het geval is. Boeren spreekt
vooral het in tact blijven van de graszode aan: hierdoor is de draagkracht van de bodem groter en treedt, vooral bij het oogsten, minder structuurbederf op.
Een risico van deze werkwijze is dat zich water ophoopt in de gefreesde stroken met natschade en lagere maisopbrengsten als gevolg. Samen met machinebouwers en loonwerkers wordt naar oplossingen voor dit probleem gezocht. Het is nog te vroeg om conclusies te trekken.
De provincie droeg in 2011-2013 afgerond € 2 miljoen aan kennis- en innovatieprojecten algemeen bij. Hiervan werd € 1,2 miljoen uit landbouwmiddelen gedekt, bijna € 0,9 miljoen uit vooral middelen voor A7Westergo en het Waddenfonds.
35
projecten biologische landbouw
projecten Waddenkas
projecten algemeen
totaal
13
7
28
48
1174
1409
5626
8209
223
256
1.918
2.397
538
669
1.649
2.856
413
484
2.059
2.956
322 60
23
30
970 131
30 1.315 191
22
65
87
0
0
0
0
8
461
862
1.331
provincie/totaal
provincie overig
Programmam Energie
Programma Streekplan
ILG
POP
FYLG
procesgeld
landbouwagenda
bijdrage provincie
bijdrage derden
eigen bijdrage
totale kosten
aantal acties/projecten
Tabel 13
OVERZICHT UITGAVEN LANDBOUWAGENDA FRYSLAN 2011-2013
Programmalijn Kennis en Innovatie, actielijn duurzaam omgaan met natuurlijke hulpbronnen (bedragen in 1000 euro)
35%
34%
37%
Financieel totaal
De provincie droeg in 2011-2013 bijna € 3 miljoen aan kennis- en innovatieprojecten bij. Ruim de helft hiervan werd gedekt uit landbouwmiddelen gedekt, iets
minder uit andere provinciale bronnen, vooral voor de A7/Westergo en het Waddenfonds.
36
5. EVALUATIE OVERIGE ZAKEN
In dit hoofdstuk evalueren we een aantal nog niet benoemde zaken.
Tabel 14 geeft aan om welke zaken dat gaat, wat daarvoor de voornemens waren en welke resultaten daarin behaald zijn.
Tabel 14. Overzicht voornemens en resultaten overige zaken, januari 2011-medio 2014
(groen/geel: beoogde resultaten wel/niet behaald of in zicht)
1. Campagne werken aan een gezamenlijke opgave
Het voornemen was dat de provincie initiatieven van derden zou steunen. Die kwaMinstens eens per jaar is er een campagne gevoerd om
men aanvankelijk slechts aarzelend op gang. Uiteindelijk is in 2013 toch een aantal
burgers, overheden en bedrijven in Fryslân bewuster te
projectvoorstellen ingediend en gesteund. Dat betreft:
maken van het belang van een duurzame landbouw en
 Boerderij van de Toekomst (van FMF, zie het projectenoverzicht voor
de bijdrage die zij daaraan zelf kunnen leveren.
maatschappelijke diensten; dit project is nog in uitvoering);
 communicatieprojecten van AJKF, zie het projectenoverzicht kennis en innovatie algemeen;
 It Seedykje, een particulier initiatief in Nije Mirdum, is nog in uitvoering.
In totaal droeg de provincie hieraan € 138.000,- aan bij.
2. Subsidievoorwaarden
De projecten die door de provincie gesubsidieerd zijn, voldeden in de regel aan de
Projecten die door de provincie gesubsidieerd worden
subsidievoorwaarden genoemd onder a. tot en met d. Soms werd daarvan bearguvoldoen, naast de algemeen geldende criteria van EU, rijk
menteerd en met instemming van het college vanaf geweken.
en provincie, in principe ook aan de volgende voorwaarden:
Een punt van aandacht bij de beoordeling van de subsidieverzoeken voor studiea. Naast de primaire land- en tuinbouw zijn één of
groepachtige projecten is de inzet van uren van deelnemers die alleen kennis komen
meerdere andere schakels uit de agro-keten actief
halen. Tot voor kort was het gebruikelijk dat deze uren in de subsidiabele kosten
betrokken.
werden meegerekend. Aan de batenkant werden ze als eigen bijdrage ingebracht.
b. Het project biedt zicht op uitvoering bij minstens
Waardoor de provincie het merendeel van de externe kosten betaalde. We hebben
vijfentwintig procent van de bedrijven van de tak van
dit afgebouwd. Een mogelijkheid voor de initiatiefnemers om de financiering dan
landbouw waarop het project betrekking heeft.
toch rond te krijgen, is de deelnemers aan de studiegroep een eigen bijdrage te laten
c. Het project draagt bij aan minimaal twee van de drie
betalen. Dat lijkt ons heel reëel. Bij verschillende projecten is hiermee al zo gewerkt.
aspecten van duurzame ontwikkeling (people/minsken, planet/omjouwing, profit/wurk).
Een andere constatering is dat niet elke studiegroep het verwachte aantal deelned. Een kennis- en innovatieproject komt voor subsidie
mers weet te verwerven. Met schat de belangstelling dan te optimistisch in. Met als
in aanmerking wanneer daarin maatregelen zijn opgevolg dat onze bijdrage per deelnemer hoog uitvalt. Om te bevorderen dat men
genomen die de productie daadwerkelijk verduurhiermee realistischer omgaat, stellen we voor om voortaan een basisbedrag af te
37
zamen. Ook het ontwikkelen en verspreiden van
kennis zijn verplichte onderdelen.
spreken, voor organisatie van de studiegroep, met daar bovenop een bijdrage per
deelnemer.
3. Ondersteunen opstartfase van samenwerking in
innovatie
De provincie ondersteunt samenwerkingsverbanden
en netwerken in de opstartfase, na aan aanlooptijd
moet men het zelfstandig door kunnen gaan.
Deze maatregelen dragen niet alleen bij aan zorgvuldig omgaan met overheidsmiddelen. Ze bevorderen ook het besef bij initiatiefnemers van en deelnemers aan studiegroepen dat deelname weliswaar vrijwillig maar niet vrijblijvend is.
We willen deze aanscherping formaliseren in de nieuwe subsidieregeling voor landbouwprojecten.
Waddenkas werd vanaf 2007 gesteund, in het begin uit provinciale landbouwmiddelen, de laatste jaren uit Westergomiddelen. Per 1-1-204 werd de projectbegeleiding
door Waddenkas beëindigd; dat gebeurt nu als onderdeel van de reguliere werkzaamheden van de dienst. Het bestuurlijke overleg provincie/glastuinbouw wordt wel
voortgezet.
4. Monitoring en rapportage
In de periode 2011-2013 is aan enkele groepen tijdelijke financiële steun verleend
voor het ontwikkelen van projecten. Dat betrof de biologische landbouw, de FMF
(voor Boerderij van de Toekomst), de coördinator blauwgroene diensten in Zuidoost
Fryslân en LTO en waterschappen in Noord Nederland (samen met de provincies Groningen en Drenthe) voor het ontwikkelen van een koepel aan projecten voor duurzaam water- en bodembeheer. De praktijk wijst uit dat deze korte en gerichte ondersteuning een stevige impuls kan geven aan de ontwikkeling van goede landbouwinnovatieprojecten.
Via de Beraps en de Jaarrapportages zijn de Staten op de hoogte gehouden van de
uitvoering van de Landbouwagenda. Dat gebeurde vooral in termen van resultaten
cq. uitgevoerde acties en projecten. En niet of veel minder in termen van gerealiseerde doelen cq. maatschappelijke effecten. Daar was de Landbouwagenda voor 20112013 ook te weinig op toegespitst. Samenhangend daarmee is ook geen nulmeting
uitgevoerd.
In de nieuwe Landbouwagenda zijn die doelen/gewenste maatschappelijke effecten
en resultaten/prestaties waarmee de dienst of het veld aan de beoogde doelen bij
gaat dragen, veel scherper in beeld gebracht. De monitoring, evaluatie en rapportages worden daarop afgestemd.
38
Conclusies
 Er werd in de planperiode een aantal initiatieven gesteund om burgers, overheden en bedrijven in Fryslân bewuster te maken van het belang van een
duurzame landbouw en de bijdrage die zij daaraan zelf kunnen leveren: Boerderij van de Toekomst van de Friese Milieu Federatie, It Seedykje (een particulier initiatief uit Gaasterland) en een aantal communicatie-cursussen voor jonge boeren.
 Op basis van de opgedane ervaringen wordt aanbevolen in de nieuwe subsidieregeling voor kennis- en innovatieprojecten voor de landbouw op te nemen
dat voor kennis-deelprojecten geldt dat a. de uren van de deelnemers niet onder gebracht kunnen worden in de projectkosten en b. de subsidie niet afgestemd wordt op het verwachte maar op het daadwerkelijke aantal deelnemers.
 De structurele financiële ondersteuning van Waddenkas is per 1 januari 2014 beëindigd. De praktijk wijst uit dat tijdelijke en gerichte ondersteuning van
samenwerkingsverbanden voor het ontwikkelen van kennis- en innovatieprojecten, veel oplevert.
 Via de Beraps en de Jaarrapportages zijn de Staten op de hoogte gehouden van de uitvoering van de Landbouwagenda. Dat gebeurde vooral in termen
van resultaten cq. uitgevoerde acties en projecten. En niet of veel minder in termen van gerealiseerde doelen cq. maatschappelijke effecten. In de
nieuwe Landbouwagenda zijn die doelen/gewenste maatschappelijke effecten en resultaten/prestaties waarmee de dienst of het veld aan de beoogde
doelen bij gaat dragen, veel scherper in beeld gebracht. De monitoring, evaluatie en rapportages worden daarop afgestemd.
39
6.CONCLUSIES EN SAMENVATTEND FINANCIEEL OVERZICHT
Conclusies m.b.t. de programmalijn omgevingsbeleid:
 Medio 2014 is, zoals afgesproken in de Landbouwagenda voor 2011-2013, nieuw provinciaal beleid vastgesteld voor de zeer grootschalige melkveehouderij, de intensieve veehouderij en, in samenhang daarmee, bouwblokgroottes. Ook voor de teelt van genetisch gemodificeerde gewassen is beleid vastgesteld. Voor vermindering van lichtuitstoot door melkveestallen staat ene voorstel voor de Statenvergadering van september 2014 geagendeerd.
 Voor een aantal andere beleidsaspecten - klimaatbestendig waterbeheer, verzilting, ammoniak en veenweide- is beleid in voorbereiding. De planning is
dat de Staten hiervoor in de loop van 2015 voorstellen worden aangeboden.
Conclusies m.b.t. de programmalijn inrichting en beheer landelijk gebied
De beoogde resultaten voor de programmalijn inrichting en beheer landelijk gebied zijn grotendeels gerealiseerd of in zicht.
 Nu de contouren van het nieuwe stelsel van agrarisch natuur- en landschapsbeheer bekend zijn, zijn de nieuw opgerichte gebiedscollectieven aan de slag
om, afgestemd op de provinciale ambities, maatregelpakketten te ontwikkelen. Hiermee komt het resultaat dat we met de Landbouwagenda beoogden, de
ontwikkeling van ruimere en bredere pakketten aan groenblauwe diensten, in zicht, zij het vertraagd en met minder financiële mogelijkheden dan waar we
bij de voorbereiding van de Landbouwagenda op hoopten.
 Alle Friese gemeenten baseren de beoordeling van de grotere bouwplannen voor de landbouw op een integrale afweging van alle belangen en passen
daarbij de werkwijze van de Nije Pleats of vergelijkbare methodes toe. Het gemeentelijk toezicht op de naleving van de voorwaarden voor aanleg van
groen rond bedrijven is voor verbetering vatbaar.
 Afgezien van een korte periode eind 2011 waarin onzekerheid heerste over de beschikbaarheid aan financiële middelen, kon het Kavelruilbureau, dankzij een extra financiële bijdrage van de provincie, alle aanvragen behandelen. Het landbouwstructuuronderzoek toonde aan dat de verkaveling in Fryslân niet overal goed is of blijft. Met de nieuwe Landbouwagenda wordt een voorstel voor toekomstig landbouwstructuurbeleid aan Provinciale Staten
aangeboden.
 Met de aankoop van twee bedrijven in Bakkeveen zijn de verzuringsproblemen rond de Bakkeveense Duinen opgelost. Dit natuurgebied was in het kader van WAV als zeer verzuringsgevoelig aangemerkt.
 Boeren die bovenwettelijke prestaties leveren op het gebied van duurzaam produceren, kunnen gebruik maken van fiscale regelingen en subsidiemogelijkheden van het rijk, de jonge boerenregeling en provinciale subsidie voor ontwikkeling van concepten waarbij de markt een meerprijs voor duurzaam
ondernemen betaalt.
Er is weinig tot geen resultaat geboekt in de gronduitgifte van het glastuinbouwontwikkelingsgebied Waddenglas in Sexbierum. De Staten worden hierover
jaarlijks afzonderlijk gerapporteerd.
40
Conclusies m.b.t. de programmalijnkennis en innovatie, actielijn landbouw/energie
In het najaar van 2011 werd bij de afdeling Kennis en Economie een aanjager landbouw-energieprojecten aangesteld. Vanaf dat moment kwam er vaart in de
provinciale ondersteuning van deze projecten. Op praktisch alle onderdelen zijn de gewenste resultaten behaald.
 In de periode januari 2011-medio 2014 steunde de provincie bijna 30 grotere of kleinere initiatieven. Aanvankelijk concentreerde de aandacht zich op
energiebesparing en zonnestroom. In 2012 kwam er weer meer aandacht voor energie uit mest: niet voor grote mestcovergistingsinstallaties en aansluiting op biogasringleidingen -daarvan staat het rendement te veel onder druk- , wel voor nieuwe, kleinschalige technieken voor mestverwerking en energieopwekking. Die dragen zowel bij aan een duurzame energievoorziening als aan het sluiten van mineralenkringlopen. Hierbij wordt samengewerkt met
LTO Noord Fryslân en de Dairy Campus. Deze lijnen willen we de komende jaren voortzetten.
 Wat de sanering van bestaande windmolens betreft, was er weinig actie. Dat hangt samen met het uitstel van provinciale besluitvorming over windenergie.
 Ook de inzet van Europese POP-middelen voor landbouw-energie-innovaties viel tegen. Dat is terug te voeren op het feit dat die middelen vooral bestemd
waren voor de toepassing van innovaties door agrarische bedrijven en niet of minder voor de ontwikkeling van nieuwe technieken. Dat is het terrein waarop de provincie zich richt. Wel wordt een internationaal energieproject met steun Europese Interreg-middelen uitgevoerd.
Conclusie sm.b.t. de programmalijn kennis en innovatie, actielijn Dairy Campus
Ondanks de vertraging in de subsidie uit het rijksdeel REP, zijn de ontwikkelingen rond de Dairy Campus doorgegaan. Nu de subsidie beschikt is, kan de WUR
in volle vaart verder. Op alle aspecten –onderzoek, onderwijs, trainingen; het (inter)nationaal vermarkten van kennis en het aantrekken van bedrijvigheid
ter versterking van de zuivelketen, zijn positieve ontwikkelingen te melden en de verwachtingen voor de komende jaren zien er ook goed uit.
Conclusies m.b.t. de programmalijn kennis en innovatie, actielijn uitrol van kennis en innovaties op het boerenerf
Naast de eerder vermelde projecten rond landbouw/energie, steunde de provincie in 2011-2013 nog eens 48 kennis- en innovatieprojecten rond andere thema’s. Het betrof 13 projecten voor de biologische landbouw, 7 voor de glastuinbouw en 28 voor andere deelsectoren.
Projecten voor de biologische landbouw
Provinciale Staten hebben bij de vaststelling van de Landbouwagenda uitdrukkelijk om aandacht voor de biologische landbouw gevraagd. Om hier gehoor aan
te geven stelde de provincie een aantal keren financiële middelen beschikbaar waarmee de verenigde biologische boeren menskracht hebben ingehuurd om
projecten te ontwikkelen (€ 10.000,- in 2011, € 8.000 in 2013). Dat leverde een aantal interessante projecten op waaronder Planty Organic en Goud voor Oud.
In totaal werden 13 biologische projecten gesteund. Ongeveer de helft daarvan was gericht op verdere verduurzaming van de biologische landbouw. Kringlopen sluiten is daarbij het belangrijkste thema.
41
Drie projecten waren gericht op het stimuleren van gangbare boeren om naar biologische landbouw om te schakelen of de begeleiding van boeren die net omgeschakeld waren (Buorkje by de Buorman, BioBarameter, omschakelgroep melkveehouders). De belangstelling voor deze projecten was matig. Er maakten ca.
10 bedrijven gebruik van het aanbod van de provincie om het bedrijf te laten scannen op de mogelijkheden om om te schakelen. Ook de groep van boeren die
bij de omschakeling begeleid werd, telde ca. 10 deelnemers (met een overlap met de scan-groep). Deze cijfers zijn een graadmeter voor de belangstelling voor
omschakeling. Uit gegevens van het CBS blijkt dat het aantal biologische bedrijven in Fryslân de laatste jaren nauwelijks toeneemt (130, 133 en 134 bedrijven in
resp. 2011, 2012 en 2103). Het areaal grond groeit wel door met 4-5 % per jaar tot 6.254 ha in 2013.
De matige animo voor omschakeling heeft vooral met grond te maken. Omschakeling vraagt om extensivering van de bedrijfsvoering. Bij een gelijkblijvende
omvang van de veestapel, heeft men dan extra grond nodig, bij voorkeur dicht bij het bedrijf. Het kopen of pachten van extra grond is niet altijd eenvoudig.
Pacht van grond van natuurorganisatie kan hierin soms uitkomst bieden. De natuurorganisaties geven grond bij voorkeur bij biologische boeren in pacht. Maar
het praktische aspect (liever een gangbare boer dichtbij dan een biologische boer op afstand) speelt ook een rol. De optie dat de provincie grond die vanwege
het natuurbeleid weer verkocht wordt, met voorrang aan biologische bedrijven aanbiedt, is vanwege het gelijkheidsbeginsel strijdig met Europese regelgeving.
De provincie droeg in 2011-2013 € 413.000,- aan biologische projecten bij. Het merendeel daarvan was afkomst uit provinciale landbouwbouwmiddelen (procesgeld, Fylg, ILG en POP). Daarmee werd 14% van de provinciale landbouwmiddelen (€ 2,9 miljoen) aan biologische projecten besteed. Dat voldoet aan de
wens van de Staten dat minstens 12 % (van de landbouwmiddelen) aan de biologische landbouw zou worden besteed.
Projecten voor de glastuinbouw/Waddenkas
Waddenkas is het innovatieprogramma voor de Friese glastuinbouw. Het ging in 2007 van start en is daarna een aantal keren verlengd tot eind 2013. De programmanager deed zijn werk vanuit het Projectbureau A7Westergozone. Het management werd de laatste jaren uit Westergo-middelen betaald. Met de opheffing van de economische stimuleringszones is zijn deze mogelijkheid vervallen. Vanwege de aanhoudende economische crisis in de glastuinbouw droogde de
stroom aan innovatieprojecten van de Friese tuinders op. Om deze redenen is per 1-1-2014 met het Waddenkasmanagement gestopt. De begeleiding van glastuinbouwprojecten maakt nu deel uit van het reguliere werk van de provinciale medewerkers. Het bestuurlijk overleg tuinders/provincie wordt voortgezet.
In samenhang met de aanhoudende economische crisis in de glastuinbouw en de daarmee gepaard gaande afnemende innovatiekracht, richtte de aandacht
van Waddenkas zich de laatste jaren minder op innovatie en meer op het imago van en de werkgelegenheid in de glastuinbouw. In 2007/2009 werd het project
Werken in de Kas uitgevoerd. Dit had als doel werklozen uit de regio Noordwest Fryslân via begeleiding en scholing aan werk in de kassen te helpen. Dat leverde toen enkele tientallen banen op. Maar gaandeweg werden de resultaten minder. In 2012/2013 wordt hieraan een vervolg gegeven met het project Onder
glas groeit je toekomst. Aan dit project van AOC Friesland (inmiddels Nordwin) werken gemeenten en werkgelegenheidsinstellingen in de Westergozone en
Empatec mee. Ook dit project verloopt moeizaam.
Met de projecten Stevia van Dichtbij en Zilte Teelten het jaar rond onder Glas werd/wordt gezocht naar nieuwe teelten. Bij de tuinders is hier (nog) weinig belangstelling voor. Het project validatie van paprika- en tomatenresten biedt wellicht kansen om restmateriaal uit de glastuinbouw te verwaarden. Dit project
loopt nog.
42
Projecten voor landbouw algemeen
De kennis- en innovatieprojecten die geen betrekking hadden op de biologische landbouw of de glastuinbouw zijn opgenomen onder de noemer algemeen. Dat
betrof het merendeel van de projecten (28 van de 48). Hierbij scoorden de thema’s kringlopen sluiten, vaak in samenhang met klimaatneutraal boeren, het
vaakst. Op de thema’s klimaatbestendig boeren, kwaliteitsproducten (meerwaarde creëren uit duurzaam produceren) en dierwelzijn/diergezondheid werd in
gelijke mate gescoord (elk ca. 5 keer).
Hoewel praktisch elk project wel een onderdeel kennisverspreiding bevat, waren 11 projecten daar specifiek op gericht. In dat verband willen we vooral de
studiegroepen van de Pootgoedacademie en van de Stichting Veldleeuwerik noemen. Beide kennisprojecten richten zich op de akkerbouw en kunnen op een
grote deelname rekenen. Voor de melkveehouderij startte het kennisproject Duurzaam Boer Blijven in Fryslân. De belangstelling hiervoor viel tegen. Relatief
veel kennisprojecten werden door de agrarische jongeren aangevraagd.
In 2011 werd, op verzoek van de Staten en in opdracht van de provincie, gestart met praktijkproeven met maisteelt op veen zonder kerende grondbewerking.
Hierbij wordt niet geploegd maar alleen een strook gefreesd waarin het mais gezaaid wordt. De graszode blijft hierbij grotendeels in tact. Het voordeel hiervan
is dat er minder zuurstof in de grond komt waardoor de veenoxidatie en de bodemdaling minder snel verlopen dan met ploegen het geval is. Boeren spreekt
vooral het in tact blijven van de graszode aan: hierdoor is de draagkracht van de bodem groter en treedt, vooral bij het oogsten, minder structuurbederf op.
Een risico van deze werkwijze is dat zich water ophoopt in de gefreesde stroken met natschade en lagere maisopbrengsten als gevolg. Samen met machinebouwers en loonwerkers wordt naar oplossingen voor dit probleem gezocht. Het is nog te vroeg om conclusies te trekken.
Conclusies m.b.t. overige zaken
 Er werd in de planperiode een aantal initiatieven gesteund om burgers, overheden en bedrijven in Fryslân bewuster te maken van het belang van een
duurzame landbouw en de bijdrage die zij daaraan zelf kunnen leveren: Boerderij van de Toekomst van de Friese Milieu Federatie, It Seedykje (een particulier initiatief uit Gaasterland) en een aantal communicatie-cursussen voor jonge boeren.
 Op basis van de opgedane ervaringen wordt aanbevolen in de nieuwe subsidieregeling voor kennis- en innovatieprojecten voor de landbouw op te nemen
dat voor kennis-deelprojecten geldt dat a. de uren van de deelnemers niet onder gebracht kunnen worden in de projectkosten en b. de subsidie niet afgestemd wordt op het verwachte maar op het daadwerkelijke aantal deelnemers.
 De structurele financiële ondersteuning van Waddenkas is per 1 januari 2014 beëindigd. De praktijk wijst uit dat tijdelijke en gerichte ondersteuning van
samenwerkingsverbanden voor het ontwikkelen van kennis- en innovatieprojecten, veel oplevert.
 Via de Beraps en de Jaarrapportages zijn de Staten op de hoogte gehouden van de uitvoering van de Landbouwagenda. Dat gebeurde vooral in termen
van resultaten cq. uitgevoerde acties en projecten. En niet of veel minder in termen van gerealiseerde doelen cq. maatschappelijke effecten. In de
nieuwe Landbouwagenda zijn die doelen/gewenste maatschappelijke effecten en resultaten/prestaties waarmee de dienst of het veld aan de beoogde
doelen bij gaat dragen, veel scherper in beeld gebracht. De monitoring, evaluatie en rapportages worden daarop afgestemd.
43
Totaal financieel overzicht
Tabel 15 geeft een overzicht van de financiële bijdrage die de provincie aan de uitvoering van de Landbouwagenda leverde.
De provinciale bijdragen aan kavelruil, Waddenglas, de aankoop van bedrijven voor de WAV en de Dairy Campus niet meegerekend.
Ook enkele zeer grote projecten (Smart Dairy Farming, Interreg Green Gas, asbestsanering) zijn buiten beschouwing gelaten
Tabel 15. Totaal financieel overzicht
omgevingsbeleid
maatschappelijke diensten
ruimtelijke kwaliteit
energie
projecten biologische landbouw
projecten Waddenkas
projecten algemeen
totaal
6
54
12 1.349
4
406
28
3887
13
1174
7
1409
28
5626
98 13.905
0
144
45
2345
223
256
1.918
4.931
0
316
124
138
538
669
1.649
3.434
54
889
238
1403
413
484
2.059
5.540
27
33
27
587
108
0
208
322
23
30
970
90 2.245
100
provincie/totaal
provincie overig
Programmam Energie
Programma Streekplan
ILG
POP
FYLG
procesgeld
landbouwagenda
bijdrage provincie
bijdrage derden
eigen bijdrage
totale kosten
aantal acties/projecten
OVERZICHT UITGAVEN LANDBOUWAGENDA FRYSLAN 2011-2013
TOTAALOVERZICHT van beschikte projecten in 2011-2014 (bedragen in 1000 euro)
170
229
60
0
22
131
520
65
87
130
0
284
130
284
682
8
461
862
2.183
100%
66%
59%
36%
35%
34%
37%
40%
Conclusies
 In totaal werden bijna 100 projecten en acties gesteund, merendeels kennis- en innovatie projecten van boeren en ketenpartijen, voor een kleiner deel
opdrachten van de provincie..
 De totale kosten hiervan bedroegen bijna € 14 miljoen. De provincie droeg hier € 5,5 miljoen aan bij. Dat is 40%, dat betekent dat elke euro aan provinciale middelen aangevuld werd met anderhalve euro aan private middelen.
 De provinciale middelen betroffen € 2,9 miljoen (53%) aan landbouwbouwmiddelen (incl. een klein deel ILG van het rijk en POP van de EU) plus € 2,6
(47%) miljoen aan andere middelen, vooral voor KoersNoord/Fryslân Fernijt en A7Westergo.
 De uitvoering van de landbouwagenda is gerealiseerd binnen de daarvoor beschikbare budgetten.
44

Fryslân Fernijt IV - Europa decentraal

- Bêste Partygenoaten Wa bin ik - Fryslân

Algemeen bestuur Veiligheidsregio Fryslân Postbus 612 8901 BK

07.0 DS - CV BV Westergo

Gegevens aanmeldingsformulier deelname AJWO

Wetterskip Fryslân Het diepe in met informatiebeveiliging AAA

FRYSLAN OF FRYSWETTER?

Steunpunt SO Fryslân start per 1 augustus 2014

Presentatie zonnestroom JP Ensing

Stichting Omrop Fryslân