Adviezen nitraat en nitraatrijke groente herzien

VOEDINGSVOORLICHTING
Adviezen nitraat en
nitraatrijke groente
herzien
| VOEDING NU |
Stephan Peters, Voedingscentrum
Jacqueline Castenmiller, NVWA-Bureau Risicobeoordeling &
onderzoeksprogrammering
| OKTOBER 2014 | NUMMER 10 |
8
NITRAATRIJKE
GROENEN, ZOALS
SLA EN SPINAZIE, IN
COMBINATIE MET VIS,
Het Voedingscentrum herziet zijn adviezen over de inname van
nitraatrijke groente. Nitraat is lang vooral als een toxische stof
beschouwd. Op basis van een advies van bureau Risicobeoordeling & onderzoeksprogrammering van de Nederlandse Voedsel- en
Warenautoriteit (NVWA)*(1), komen de volgende voorzorgsadviezen van het Voedingscentrum te vervallen: 1. eet niet vaker dan
twee keer per week nitraatrijke groente en 2. combineer nitraatrijke groente liever niet met vis.
Eén advies blijft bestaan: gebruik geen water uit privébronnen voor
het bereiden van flesvoeding. Als laatste wordt sporters aangeraden
om terughoudend te zijn met de consumptie van nitraatrijke supplementen en rode bietensap of concentraten daarvan. Dit laatste
om onnodige chronische ADI-overschrijdingen te voorkomen.
Groenten en drinkwater zijn belangrijke bronnen van nitraat. Van de
inname van nitraat in Nederland komt 50-85% uit groente en 7-9%
uit drinkwater (2). Nitraatrijke groenten zijn voornamelijk bladgroenten zoals spinazie en sla. Het nitraatgehalte van deze groente
kan verder stijgen door gebruik van een grote hoeveelheid (kunst)
mest of weinig zonlicht tijdens de groei. Voor diepvriesgroente en
potjes babyvoeding wordt meestal gekozen voor nitraatarme rassen.
Voor het invriezen wordt spinazie snel geblancheerd en vervolgens
gekoeld. Dit proces leidt tot minimale of geen nitrietvorming.
OUDE ADVIEZEN Nitraat is lang vooral als toxische stof beschouwd en heeft een toxicologische innamenorm (ADI, aanvaardbare dagelijkse inname) van 3,7 mg/kg lichaamsgewicht. De ADI is
de maximale hoeveelheid van een stof die iemand levenslang dagelijks binnen kan krijgen zonder dat dit schadelijke effecten heeft op
de gezondheid. Aan de andere kant zullen kleine ADI-overschrijdingen ook weer niet direct tot gezondheidsrisico’s leiden, omdat er
grote veiligheidsmarges in de vertaling van toxicologisch onderzoek
naar de normen zijn ingebouwd.
Met de consumptie van twee porties nitraatrijke groente per week,
kan de ADI al overschreden worden (2,3,4). Om onnodige ADI-overschrijdingen te voorkomen en omdat het in lijn ligt met het advies
gevarieerd te eten, hanteerde het Voedingscentrum tot oktober 2014
MOGEN WEER.
het voorzorgsadvies: “Eet niet vaker dan twee keer per week nitraatrijke groente”. Daarnaast is uit onderzoek van Universiteit Maastricht en TNO gebleken dat nitriet, dat in het lichaam deels uit
nitraat wordt gevormd (afbeelding 1), in de zure maaginhoud samen
met vis kleine hoeveelheden kankerverwekkende nitrosamines kan
vormen. Omdat dit een klein, maar simpel te vermijden risico is,
hanteerde het Voedingscentrum tot nu het voorzorgsadvies: “Combineer vis liever met nitraatarme groenten” (5).
RISICO’S EN VOORDELEN VAN NITRAATRIJKE GROENTE Bij een beoordeling van de gezondheidsrisico’s en voordelen van
nitraatrijke groente concludeerde de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA) dat het onwaarschijnlijk is dat de blootstelling
aan nitraat via groenten zal leiden tot gezondheidsrisico’s. EFSA
geeft dan ook aan dat in de voedingsvoorlichting het stimuleren van
de consumptie van groenten moet prevaleren boven de risicocommunicatie van nitraat (6). Vanaf oktober 2014 vervalt daarom het advies van het Voedingscentrum om niet vaker dan twee keer per week
nitraatrijke groente te eten. Wel geeft EFSA een paar voorbehouden
aan in haar overwegingen: die gelden bijvoorbeeld bij (zeer) ongunstige teeltomstandigheden en voor mensen die veel rucola eten. Dit
verdient nog wetenschappelijke aandacht.
COMBINATIE VAN NITRAATRIJKE GROENTE EN VIS Nitrosamines (N-nitrosoverbindingen) zijn door het International Agency
for Research on Cancer (IARC) ingedeeld als ‘waarschijnlijk kankerverwekkend voor de mens’ (Groep 2A). Een nitraatrijke maaltijd kan
resulteren in een significante toename van nitrosamines in de urine
(7). In het maag-darmmodel van TNO bleek uit onderzoek in 2004
(8) dat vooral de combinatie van nitriet met vis voor de vorming van
VOEDINGSVOORLICHTING
(BRON: WEITZBERG EN LUNDBERG 2013)
NITRIET Nitraat kan in het lichaam worden omgezet in nitriet
middels het nitraat-nitriet-stikstofoxide-pad (afbeelding 1). Ongeveer
4-8% van het opgenomen nitraat wordt in de mondholte door bacteriën omgezet in nitriet (6). Nitriet kan vervolgens in verschillende
organen en weefsels worden omgezet in stikstofmonoxide (NO).
NO heeft een belangrijke signaalfunctie voor verschillende fysiologische processen in het lichaam. Bepaalde positieve gezondheidseffecten van groente zouden hieraan kunnen zijn gerelateerd (11).
METHEMOGLOBINEMIE: BLAUWE BABY’S Methemoglobinemie is een aandoening die vooral bij baby’s voorkomt. De aandoening kan ontstaan door opname van nitraat en/of nitriet via voedsel
of drinkwater of als gevolg van enteritis (darmontsteking). In het
bloed reageert nitriet met ijzer. Dit bemoeilijkt het zuurstoftransport, waardoor verstikkingsgevaar dreigt. Klinische symptomen kunnen optreden als 3% of meer van het hemoglobine in de vorm van
methemoglobine is. Vijftig procent methemoglobine kan dodelijk
zijn (12). Methemoglobinemie komt in West-Europa bijna niet meer
voor. De enige risicobron voor methemoglobinemie is wanneer wa-
ter uit privébronnen dat door bemesting van omliggende velden
hoge concentraties nitraat kan bevatten, wordt gebruikt voor flesvoeding. Om deze reden wordt het ontraden om water uit privébronnen te gebruiken voor flessenvoeding.
BIETENSAP(CONCENTRAAT) Een nieuwe trend, voornamelijk
onder sporters, is het drinken van nitraatrijk bietensap of concentraten daarvan. Zij drinken dit omdat ze verwachten door de hoge
nitraatinname betere (duur)prestaties te krijgen (5). Na consumptie
van een nitraatrijke voeding stijgen de nitraat- en nitrietconcentraties in het bloed nauwelijks. Echter, na consumptie van bietensap,
dat veel meer nitraat bevat, stijgen de nitraat- en nitrietconcentraties
in het bloed significant (13). Dit is weergegeven in afbeelding 2. De
toename van nitriet in het bloed zorgt voor meer stikstofmonoxide
(NO)-vorming. Dit zou de verklaring kunnen zijn van het mogelijke
*Bureau Risicobeoordeling & onderzoeksprogrammering
(BuRO) is een onderdeel van de Nederlandse Voedsel- en
Warenautoriteit (NVWA) dat gevraagd en ongevraagd kennisonderbouwd advies uitbrengt aan de minister van VWS
en de staatssecretaris van EZ over de veiligheid van voedsel
en consumentenproducten, de gezondheid van planten en
het welzijn en de gezondheid van dieren. De directeur van
BuRO heeft van het ministerie van VWS de vraag ontvangen
om de veiligheid van de inname van nitraat en nitriet te beoordelen. Op basis van deze beoordeling heeft het Voedingscentrum zijn adviezen kunnen herevalueren.
9
| OKTOBER 2014 | NUMMER 10 |
nitrosamines kan zorgen. Op basis van de toen beschikbare informatie adviseerde het Voedingscentrum om uit voorzorg nitraatrijke
groente liever niet te combineren met vis.
RIVM heeft later op basis van de resultaten van het maag-darmmodel van TNO een risicoanalyse uitgevoerd en concludeerde dat de
lange- en korte termijnrisico’s van in het lichaam gevormde nitrosamines voor de Nederlandse bevolking een verwaarloosbaar risico
oplevert (9). Dit betekent dat het voorzorgsadvies van het Voedingscentrum om liever niet nitraatrijke groente te combineren met vis,
vervalt.
| VOEDING NU |
AFBEELDING 1. DE NITRAAT-NITRIET-STIKSTOFOXIDE-CYCLUS
VOEDINGSVOORLICHTING
AFBEELDING 2. PLASMACONCENTRATIES VAN NITRAAT NA
INNAME CONTROLEVOEDING (CONTROL DIET, 43,4 MG NITRAAT),
CONTROLEVOEDING MET BIETENSAP (CONTROL+SUPP, 570,4 MG
NITRAAT), HOOG-NITRAAT CONTROLEVOEDING (HIGH NITRATE DIET, 155
MG NITRAAT) EN HOOG-NITRAAT CONTROLEVOEDING MET BIETENSAP
| VOEDING NU |
(HIGH NITRATE+SUPP, 682 MG NITRAAT) (BRON: MILLER ET AL. 2012)
| OKTOBER 2014 | NUMMER 10 |
10
prestatiebevorderende effect van bietensap en nitraatrijke supplementen (5).
Of de inname van bietensap leidt tot betere sportprestaties is niet
eenduidig bewezen. Er zijn ook geen goedgekeurde gezondheidsclaims voor nitraatrijke supplementen. Als het gaat om de waardering van gezondheidseffecten van voeding(ssupplementen) volgt
het Voedingscentrum de beoordelingen van EFSA. In Europa geldt
de gezondheidsclaimverordening (1924/2006/EG). Die stelt dat er
alleen gezondheidsclaims mogen worden gebruik indien er voldoende wetenschappelijke onderbouwing voor is. Hier vallen ook ‘sportclaims’ onder. De wetenschappelijke dossiers worden door EFSA
getoetst en bij goedkeuring mogen de producten de gezondheidsclaims vermelden.
Bietensappen en concentraten daarvan zijn niet meegenomen in de
EFSA-opinie over nitraat in groente. Aangezien de inname van
nitraat uit bietensap bovenop de dagelijkse inname van nitraat via
andere bronnen komt, zullen vaker ADI-overschrijdingen voorkomen. Bovendien is onbekend of hogere nitraatinnames ook leiden
tot meer nitrosaminevorming in het lichaam. Dit moet nog verder
worden onderzocht. Bij onzekerheden over voedselveiligheid gaat
het Voedingscentrum uit van het voorzorgsprincipe. Daarom wordt
sporters aangeraden terughoudend te zijn met nitraatrijke supplementen en deze niet dagelijks te gebruiken. Hiermee kunnen
ADI-overschrijdingen over langdurige periodes worden voorkomen.
CONCLUSIES
• Er geldt geen beperkend advies voor volwassen voor de inname
van nitraatrijke groenten.
• Aanbevelingen voor het wassen en bereiden van nitraatrijke groenten worden veralgemeniseerd tot bestaande bewaaradviezen.
• Het advies, om kinderen jonger dan drie maanden geen nitraatrijke groenten te geven, vervalt. Dat is omdat kinderen jonger dan
drie maanden alleen borst- of flessenvoeding krijgen.
• Sporters wordt aangeraden om nitraatrijke sportsupplementen
zoals rode bietensap of concentraten daarvan niet op dagelijkse
basis te gebruiken.
• Het advies om geen water uit privébronnen te gebruiken voor het
maken van flessenvoeding blijft gehandhaafd.
Kortom, niets staat de stimulatie van de consumptie van (nitraatrijke) groenten in de weg.
REFERENTIES
1. NVWA-Bureau Risicobeoordeling & onderzoeksprogrammering. Advies over nitraat in
de voeding. Advies van de directeur bureau Risicobeoordeling & onderzoeksprogrammering aan de minister van VWS en de staatssecretaris van EZ. Utrecht, oktober 2014.
2. Geraets L, te Biesebeek JD, van Donkersgoed G, Koopman N, Boon P. The intake of
acrylamide, nitrate and ochratoxin A in the population aged 7 to 69 years living in the
Netherlands. Bilthoven: RIVM, 2011. RIVM briefrapport 1294A01/2011.
3. Boon PE, Bakker MI, van Klaveren JD, van Rossum CTM. Risk assessment of the dietary exposure to contaminants and pesticide residues in young children in the Netherlands. Bilthoven, The Netherlands: RIVM, 2009. Report 350070002/2009.
4. EFSA. EFSA Panel on Contaminants in the Food Chain (CONTAM); Scientific Opinion. Statement on possible health risks for infants and young children from the presence
of nitrates in leafy vegetables. EFSA J 2010;8(12):1935, 42 pp. Question No EFSA-Q-2010-01037, adopted on 1 December 2010.
5. Peters S, Schermers. Bietensap: een dilemma voor de duursporter. Voeding Nu
2014:1/2:8-11.
6.EFSA. EFSA Panel on Contaminants in the Food Chain (CONTAM); Scientific Opinion. Nitrate in vegetables. EFSA J 2008;689:1-79. Question No EFSA-Q-2006-071, adopted on 10 April 2008.
7. Vermeer ITM. Nitrate exposure and endogenous formation of carcinogenic nitrosamines in humans. Proefschrift. Maastricht: Universiteit Maastricht, 2000.
8. Krul CAM, Zeilmaker M, Schothorst R, Havenaar R. Intragastric formation and modulation of N-nitrosodimethylamine in a dynamic in vitro gastrointestinal model under
physiological conditions. J Food Chem Toxicol 2004:42:51-63.
9. Zeilmaker MJ, Bakker MI, Schothorst R, Slob W. Risk assessment of N-nitrosodimethylamine formed endogenously after fish-with-vegetable meals. Toxicol Sci
2010;116(1):323-335.
10. Weitzberg E, Lundberg JO. Novel aspects of dietary nitrate and human health. Annu
Rev Nutr 2013;33:16.1-16.31.
11. Archer DL. Evidence that ingested nitrate and nitrite are beneficial to health. Review.
J Food Protect 2002;65(5):872-875.
12. Mensinga TT, Speijers GJ, Meulenbelt J. Health implications of exposure to environmental nitrogenous compounds. Toxicol Rev 2003;22:41-51.
13. Miller GD, Marsh AP, Dove RW, Beavers D, Presley T, Helms C, Bechtold E, King SB,
Kim-Shapiro D. Plasma nitrite and nitrate are increased by a high nitrate supplement,
but not by high nitrate foods in older adults. Nutr Res 2012;32(3):160-168.

Download Report