Gootsherrschop: 1567 – 1866

700 Johr Ahr’nsborg in’n Överblick
De Anfänge in’t Middelöller
De würkliche Anfang vun Ahr’nsborg verleert sik in de historische Düsternis. De Kiemzell weer dat
Dörp Woldenhorn, dat wohrschiens al in’t 11. Johrhunnert bestünn. Een Siedeln vun söss oder
söben Hööv an de Kremp vun’t Auetal, in dat Rebeet vun den hütigen Olen Markt. In dat hütige
Naturschutzrebeet Ahr`nsfelder Brack, dortomols een See, hebbt se laterhen de Borg Arnesvelde
buut, de hüüt noch as lütten Hügel in den Woold Hagen to erkenn’n is. Woldenhorn weer een
afsiets legen Dörp, vun Wolden un Mooren ümsloten. De Buern dor weeren persönlich frie, man se
müssen den Borgvaagt (den Verwalter) Afgaven betohlen, mehrsttiets in de Form vun Roggen.
Woldenhorn ward amtlich
As Woldenhorn in’t Johr 1314 to’n eersten Mol in een Oorkund nöömt würr, bestünn dat al tominnst
200 Johren. As faken bi oorkundliche Saken güng dat dorbi üm een Besitterwessel. Graf Johann
III, vun Holsteen-Plön nööm dat Dörp in een Oorkund Woldenhorn, as he sien Unkel Adolf VI. na
een Slacht afnehmen dee.
Dat katastrophale 14. Johrhunnert
Dat Johr 1314 markeert ok den Anfang vun dree nattkoole Sommers, ut de Missoornt’n un swore
Hungersnöten rutsuer’n dee. ‘N Barg vun de Hööv in dat Ahr’nsborger Rebeet würren in dat
folgende Johrhunnert vun ehr Bewahners – sowiet se överleevt harrn – verlaten, Ackerland würr
opgeven, heele Dörper würren leddig un de Hüüs braken mit de Tiet tosamen. De Bewahners
tröcken in beleevter Dörper oder in de Städte Hamborg un Lübeck. As 1350 eerstmols de Pest
över Sleswig-Holsteen keem, sünd ‘n Barg swacke Minschen doot bleeven, un vun dor an keem se
in unregelmäßige Afstänn’n all poor Johren in de Sommertiet wedder. Dörch den Trüchgang vun
de Minschentall würr de Trend, de Hööv optogeven un aftowannern, grötter.
Klooster statts Borg: Niege Herren
1327/28 harr Graf Johann sienen Sitt vun de Borg Arnesvelde na Trittau verleggt, inden he dat
Rebeet, dat de Reinfelder Zisterzienser-Mönken tohört harr, gegen Woldenhorn, Ahr’nsfelde un
Meilsdörp intuschten dee. De Borg Arnesvelde würr opgeven (blots dat Rebeet vun de Vörborg
hett noch in’t 18. Johrhunnert as Ackerland deent). Woldenhorn schull nu för 240 Johren dat
Klooster Reinfeld tohören.
De Buern vun Woldenhorn harrn ehr Afgaven nu nich mehr an den Borgvaagt, sünnern an dat
Klooster to betahlen. Dat üm un bi 30 Kilometers wegleegen Klooster Reinfeld harr in Woldenhorn
een Oort Butensteed – de Kloostervaagtei – vun de ut de Dörper verwaltet wüürn. Neem düsse
Vaagtei leegen hett, hebbt se bit hüüt noch nich kloor kreegen.
De Kloosterbuern harrn kloor bemeeten Afgaven un Deenstleisten to bringen un stünnen ünner de
Opsicht vun den Kloostervaagt. Sie weeren aver nich liefeegen, sünnern kunnen ehr Steed
opkünnigen un ok ahn Verlööf heiraden.
Gootsherrschop: 1567 – 1866
De Gootsherrschop fangt an
To de Tiet vun de Reformatschoon in’t 16. Johrhunnert würrn ‘n Barg vun de katholschen Kloosters
„säkularisiert“ (weltlich maakt), ehr Besitt güng – faken nich ahn Druck vun de nu protestantschen
Lannsherrn – an aadlige Besitters över. So güng dat ok mit dat Klooster Reinfeld.
Na dat Säkularisieren vun dat Klooster in’t Johr 1567 hett de dänsche Feldherr Daniel Rantzau
Woldenhorn un de ümto leegenen Dörper vun den dänschen König kreegen. Sien Broder un
Arfmann Peter leet vun 1570 bit 1585 blangen dat Dörp Woldenhorn een Herrenhuus ut Backsteen
1
in’n Renaissance-Stil as Waterborg opbuun – dat hütige Slott Ahr’nsborg. Peter Rantzau nehm to
sien Besitt mit de Dörper Woldenhorn, Bünningstedt, Ahr’nsfelde, Meilsdörp un Timmerhorn noch
Wulfsdörp dorto, möök ut sien Besitt een aadlig Goot un grünn een eegen Karkspeel. Doför hett
he ‘n Kark buut un kööp de Gootsbewahners ut dat bitto tostännig Karkspeel Bergstedt rut. Vun nu
an af würr jeedeen Gootsherr to lieke Tiet Karkenpatron un stell ok den Paster in. Dormit beseet he
blangen sien sünstige Rechten ok noch groten Ifluss op de geistliche Herrschop, De Verkünnen
vun de Kanzel dörch den Paster weer een wichtigen Weg, de Gootsünnertanen Anwiesen to
geven un veele weltliche Terminen, Befehlen un Fordern vun den Gootsherrn harr he vörtolesen.
De Kark to Woldenhorn (hüüt de Slottkark) un de sonöömten Gottsboden – Wahnungen för arme
Lüüd un ok Deenstschop vun den Gootsherrn – würrn üm un bi to lieke Tiet mit dat hüüt as Slott
Ahr’nsborg nöömte Herrenhuus opbuut.
De Macht vun den Gootsherrn
Wo de Woldenhorners dor op reageert hebbt, datt se miteens Gootsünnertanen vun de Rantzaus
weeren, is in Düstern bleeven. Seeker is, datt de Gootsherr düütlich mehr Macht harr as dat
Klooster. Em hett dat Land tohört, all de Hööv un all dat Veeh. Sien buerliche Ünnertanen weeren
an dat Land bunnen. Butenden harr he de Gerichtsbarkeit un harr so ok de Gewalt över Lief un
Leeven vun sien Ünnertanen. De Buern bearbeidten ehr Hööv gegen Pacht oder gegen dat
Opbringen vun Frondeensten, also dörch Arbeid för de Gootswirschop. Toeerst würrn de adligen
Priviligien un de Liefeegenschop vun de Ahr’nsborger Gootsherrn na de överleepert Vertellen eher
locker afhannelt. För den Gootsherrn Detlev Rantzau schull dat laterhen to swore Konflikten
föhren.
Detlev Rantzau möök sien Goot „profitabler“
In’t Johr 1715 kreeg Woldenhorn mit Detlev Rantzau een’n niegen Gootsherrn. He keem ut een
anner Patt vun de Rantzaus, de an de Schlei resideert hebbt. He heiradt de twölfjohrige
Ahr’nsborger Arffruu Friederricia Amalia un trock op Goot Ahr’nsborg in. Wieldat dat Goot för em
nich noog afsmieten dee, föhr he een Reeg vun Reformen dörch, de all zu Lasten vun sien
Ünnertanen güngen. So scharp he to’n Bispeel de Regeln vun de Liefeegenschop un ordendt
mehr un länger Frondeensten an. Un denn leet he de Buernhööv vun Wulfsdörp afrieten un de
Steed een eegen groten Melkveeh-Wirtschopshoff inrichten. De oldinseeten Wulfsdörper
Buernfamilien würrn op anner Dörper as Meder oder Lüttbuern verdeelt, was för ‘n Barg vun jem
een sozial Afweerten weer. De Arbeid op den niegen Grootbedreev würrn nu mit de Frondeensten
vun de Bünningstedter Gootsbuern maakt.
De „Ahr’nsborger Buernkrieg“
Düsse un ‘n Barg anner Reformen hebbt jümmer wedder den Wedderstand vun de Ahr’nsborger
Gootsünnertanen provozeeert. De Buern föhrn na hütige Maatstäven middelständsch
landwirtschoplich Bedreeven, vun de se nu dree – deelwies sogor mehr – Arbeidslüüd an’n Dag för
de Arbeid in de Eegenwirtschop vun den Gootsherrn afstellen müssen. Düsse Verscharpen vun de
Gootsherrschop fünn‘n se as Verstött gegen dat Wennstrecht. De Buern wehren sik, inden se
Anwiesen ignoreert, vör dat Slott demonstreert, de Verwalters angreepen hebbt oder kollektiv
weglopen sünd. Rantzau reageer mit Maatnahm’n as Utpietschen un Kaschott, Inquarteeren vun
Suldaden bi de Buern un Pannen vun Hab un Goot. Opletzt neem’n se sik ‘n Afkaaten ut Hamborg
un trocken gegen ehren Gootsherrn bit vör dat königlich Gericht in Kopenhagen. Dütt mi Adlige
Lüüd besett Gericht geev Detlev Rantzau twars in’n Grundsatz Recht, man nich in all Punkten. De
Buern rüngen sik mit ehr markensweerte Hartnäckigkeit ‘n lütten Sieg: De Gootsherr müss sik vör
Gericht rechtfardigen un kunn op sien Goot nich mehr allens na sien Gootdünken maken.
Een erfolgreichen Opstieger: Heinrich Carl Schimmelmann
In’t Johr 1759 kööp de börgerlich Koopmann Heinrich Carl Schimmelmann dat Slott un Goot
Ahr’nsborg un de dorbihöör’nden adligen Privilegien glieks mit – een Intrittskoort in den Adel.
2
Schimmelmann möök een ungewöhnlich Karriere, de em as Söhn vun een Kornhändler in
Demmin/Vörpommern laterhen to een dänschen Lehnsgrafen un Schatzmeester vun dänschen
König opstiegen leet. Hannels- un Geldgeschäften mööken den Riekdom noch grötter. To een vun
de rieksten Mannslüüd vun Noordeuropa würr he aver sünnerlich vun 1973 an as „global player“ in
den transatlantischen Dreeeckshannel, een Tuuschgeschäft twüschen Europa, Afrika un de Niege
Welt. Landwirtschopliche un gewarfliche Produkten güngen vun Kopenhagen to’n Tuusch gegen
Sklaven an de Westküsten vun Afrika. De Sklaven würrn in de Kolonien vun de Niege Welt för de
Arbeid op de Zuckerrohr- un Baumwullplantagen verköfft un de Plantagenrohstoffen to’n
Verarbeiden na Europa transporteert. Schimmelmann beseet veer Zuckerrohrplantagen op de
hütigen U.S. Virgin Islands mit um un bi 1.000 Sklaven un ok ‘n Barg Landgöder, Fabriken un
Hannelsmomopolen för Kolonialprodukten in Noordeuropa. He weer blangen Könige un
Aktiensellschopen een’n vun de wenigen Geschäftslüüd, de de nödigen Hannelsstützpunkten
kontrolleert hebbt – so kuun he ünner annern ok veer eegen Schepen op de Dreeecksfohrten
insetten. Dat Vermögen, dat ut verscheeden Quellen spiest würr, steek Heinrich Carl
Schimmelmann in een Familienstiften (Geldfideikommiss), vun de de Arfdeelen för sien Arflüüd un
jemmer Familien bit in’t 19. Johrhunnert hooge Dividenden inbröcht hebbt.
Woldenhorn ward ümbuut
As niegen Ahr’nsborger Gootsbesitter leet Heinrich Carl Schimmelmann dat Herrenhuus un dat
Gootsdörp Woldenhorn glieks vun 1760 an na barocke Vörgaven repräsentativ ümklamüstern.
Ünner annern würr de Renaissancebuu binnen mit een groote Frietrepp utstaffeert, un buten
tweemol witt anstreken – vun nu an würr dat „Ahr’nsborger Slott“ nöömt. Schimmelmann leet ok
lütte Parkanlegen, Alleen un groote Goorns anleggen. Op den Gootshoff würr een nieget
Verwalterhuus buut. Ok dat Gootsdörp Woldenhorn würr in de 1760er Johren komplett umbuut: De
enkelden Katen un Hufnerhüüs (Buernhüüs) würrn na un na afreeten. An ehr Steed hebbt se niege
Buernhööv, Katen un Wahnhüüs buut, in den Sinn vun een barocke Lüttresidenz lang een zentrale
Straat (hüüt: Groote Straat). Rund üm den Marktplatz vör de Kark entstünn’n Mansardenhüüs für
Schimmelmann sien Anstellten un högerstellte Gootsbewahners. Vun een Rondeel an’t Enn vun
de zentrale groote Straat ut würrn steernförmig dree niege ok graadlinig Alleen anleggt un mit
junge Bööm – beplandt. De vun Schimmelmann för Woldenhorn wählte Oortsanlaag bööd den
Gootsherrn nu een repräsentativ Dörchfohrt vun sien Hamborger Kontor oder Wandsbeker Goot
to’n Ahr’nsborger Slott. Fördat he ok vun dor ut de Geschäftskorrespondenz gau erledigen kunn,
hett Schimmelmann sien Verbinn’n to’n Kopenhagener Hoff nutzt un leet de Postroute dörch
Woldenhorn an sien Slott vörbi leggen, een Routenföhren, de laterhen to een Chaussee un B75
utbuut warrn schull.
De Knicks entstaht
Bit in de 1760er Johren harrn de Ahr’nsborger Buern na ole Wennst ehr smalle lange
Ackerstriepen op groote Flurstücken gemeeschoplich bearbeidt. Nu wüürn de Buernlännereen
vermeeten un in rechteckig Ackers opdeelt, de mit lebende Hecken un Steenwälle ümtüünt würrn.
So entstünn’n de hütigen Knicks mit graade Koppeln un rechtwinklige Weegen. Nich blots dat
Landschopsbild änner sik dordörch, sünnern ok dat traditschonell buerlich Wirtschopen: Harrn
vörden all Buern tohoop to lieke Tiet seihdt un oorndt, so dreeg nu jeedeen Buer alleen die
Verantworten för sien Ackers. Dormit weer dat allerdings mit de johrhunnertole
Wirtschopsgemeenschop in een Dörp vörbi. Ok de meensam’n Wiecheln würrn vermeeten un an
enkelnte Ünnertanen afgeven. De Opdeelen in Koppeln güll dormolige Tiet bi de Gootsbesitters as
„fortschrittlich“; ein Goot, dat op de Oort bewirtschop würr, harrn een veel höögern Weert.
De Buern ward frie
As Friedrich Joseph Schimmelmann 1782 dat Goot Ahr’nsborg vun sien Vadder arven dee, weer
he privat hoog verschulldt. Fördat he sien Innahm’n vermehr’n kunn, leet he 1784 tonahst den
Wirtschopshoff Wulfsdörp wedder ünnerdeelen un geev dat Land stückwies gegen Arfpacht an
mehrstbeedende, gootsfrömde Lüüd af. Datsülvige möök he 1788 mit de Lännereen vun sien
Haupthoff bi‘t Slott. Düsse Lännereen würrn vörher vun de Woldenhorner un Bünningstedter
3
Gootsbuern bewirtschopt, de dor ehr Frondeensten verricht harrn. Wieldat de Gootswirtschop
oplööst würrn un de Arbeidsdeensten nu nich mehr nödig weern hett Frieddrich Joseph
Schimmelmann de Buern ut de persönliche Liefeegenschop entlaten. De Hoff Meilsdörp weer
twars verpacht, man ok he würr dörch Frondeesten vun de Ahr’nsfelder Buern bewirtschopt. 1797
kreegen ok de Buern in Ahr’nsfelde de Frieheitsbreeven för sik un jemmer Familien, wieldat
jemmer Frondeensten nu nich mehr an den niegen Pächter vun den Meilsdörper Hoff mitverpacht
würrn. All anner Gootsünnertanen müssen op ehr Frieheit bis 1805 töven, as een Edikt vun den
dänschen König de Opheven vun de Liefeegenschop för all Ünnertanen anord’nt hett.
De Napoleonschen Kriege un ehr Folgen
An’t Enn vun dat 18. Johrhunnert füng Napoleon an, mit sien Eroberungskriegen över wiede
Deelen vun Europa hertotrecken. Wieldat Dänemark op de Siet vun Napoleon stünn, keem dat
1803 in Woldenhorn to Suldadeninquarteeren, dor müssen denn Kriegsafgaven in Form vun Peer,
Fooderkorn un Levensmiddel opbracht warrn. De Laag würr noch leeger, as de fiendlich Truppen
vun de Noordarmee in’n Winter 1813 ehr Quartier in Woldenhorn opslaan hebbt, üm Hamborg to
belagern, Op üm un bi 1.000 Ahr’nsborger Gootsbewahners keemen op een’n Slagg 6.000
Suldaden un 2.000 Peer. De Belasten vun de Dörpbewahners weer bannig groot.
Na de Napoleonschen Kriegen harrn de Buern mit swankende Gerteidepriesen to kämpfen.
Babento keem, datt de bankrotte dänische Staat vun 1813 an tosättliche Afgaven op den
Grundbesitt hebben wull, wat de Buern swoor dreepen dee. Dat Johr 1816 weer so koolt, datt dat
as „Johr ahn Sommer“ in de Geschichtsböker rinkeem. Ok wegen de folgenden Missoornt’n
güngen ‘n Barg vun de Hööv Konkurs oder füllen an de Ahr’nsborger Gootsherrn trüch, de in’t 19.
Johrhunnert ehr Eegenwirtschop wedder grööter maakt harrn.
De Bevölkerung wasst un de Armut nimmt to
In’t 19. Johrhunnert neem‘n de Bevölkerungstallen in Europa so to as nie nich vörher. Ok in’t
Ahr’nsborger Goot harr sik de Tall vun de Inwahners twüschen 1803 un 1864 verduppelt. In de
Folg sünd de sozialen Ünnerscheeden wussen: De poor Familien, de utriekend Land harrn, hebbt
een goot Utkamen hatt, un ok de Gootsherr hett Gewinne maakt. De mehrsten Ahr’nsborger
beseten aver keen oder to minn Land, un dat geev praktisch keen Möglichkeit Geld to verdeen’n.
Ähnlich seh dat ok in de Regionen ümto ut, un sogor de Hansestädten in de Naverschop harrn
dormit to kämpfen.
Wieldat dat an Alternativen mangel dee, bleeven de „lütten Lüüd“ also in’t Goot Ahr’nsborg, ok
wegen dat sonöömte Heimatrecht, na dat de Armenkass vun ehr Gebortsoort se ünnerstütten
müss.
De Reaktschoon op dat Armutsproblem in’t Ahr’nsborger Goot weeren typisch för dat 19.
Johrhunnert. To’n eenen würr een Wark- un Armenhuus op Fannyhöh buut, för dat sik de
Gootsjustitiar Huss stark maakt harr. Hölpsbedörftig Familien würrn dor zwanginwiesen.
Een’n annern Weg slöög de Ahr’nsborger Rekenlehrer Joachim Klindt vör: De Hölp to Sülvshölp
dörch dat Flechten vun Strohhööt. Dat Stroh för de to’n Verkööp anboden Hööt würr de armen
Familien vun de Armenkass ahn Kosten ranschafft. Beid Maatnehmen kunnen dat Problem aver
blos linnern, man nich lösen.
Soziale Ünnerscheeden
Beter güng dat de Ahr’nsborger Gootsherrnfamilie: De dormolige Gootsherr Ernst Schimmelmann
harr 1845 meist dat heele Familienvermögen arft. So kuun he veel investeern in de Verbetern un
Verschönern vun’t adlig Landleeven. He hett för de Slottrenoveern un den Buu vun een niegen
Riedstall mit Riedhall (Marstall) un een Torhuus över de Slottbrügg.
4
Anslutt an dat Stratennett
Woldenhorn weer an’t Enn’n vun’t 18. Johrhunnert an dat holsteensche Wegenett anslaten worrn,
un de Grafen Schimmelmann hebbt ok wiederhen dorför sorgt, datt ehr Goot nich in’t Afsiets keem,
Op de Streck twüschen Elmenhorst un Wandsbek würr Woldenhorn 1843 an dat överregionale
Stratennett anlsaten. Dat weer in den Rahmen vun den Chausseebuu, also vun de eerste
Kunststraat in Sleswig-Holsteen. Düsse Anslutt an dat Stratennett schull för de wiedere Entwickeln
vun dat latere Ahr’nsborg groot Bedüden hebben. De utwählte Streckenföhren över de Hamborger
un Grote Straat würr in’t 20 Johrhunnert een Afsnitt vun de B 75.
Ahr’nsborg as Landgemeen 1867 – 1949
Tschüß Dänemark, Moin Preußen
Naden sik Preußen in twee Kriegen üm Sleswig-Holsteen dörchsett harr, würr Woldenhorn 1867
preußisch. Dat geev för de Bevölkerung ‘n poor Verännern, so geev dat to’n Bispeel ‘n anner
Stüersystem, un een dreejohrig Wehrplicht würr inföhrt. Dat Preußisch Landrecht gewähr sien
Ünnertanen allerdings Vereenigen- un Versammelnfrieheit, solang de Teel’n vun düsse
Tosamenkünften nich politisch weern. In Woldenhorn grünn sik dorophen 1888 as eersten Vereen
de Friewillig Füerwehr, anner Vereen’n as to’n Bispeel de Börgervereen keem’n korte Tiet later.
De Provinz Sleswig-Holsteen würr 1867 in Kreisen opdeelt; so entstünn de Rebeetskörperschop
Stormarn mit Wandsbek as Kreisstadt.
Ut dat Dörp Woldenhorn würr u een Gemeen, un de hett ehr Saken sülvst regelt. De Buernvaagt
würr aflööst vun een wählten Gemeenvörstaher.
1978 hett Carl Graf vun Schimmelmann ‘n eegen Gootsbezirk grünndt, de all sien Ahr’nsborger
Lännereen ümfaten dee’n. Ok een groot Flaag vun Woldenhorn, de vun’t Slott bit meist to’n Anfang
vun de Grote Straat rieken dee, hett düssen Gootsbezirk tohöört. Dormit weer Ahr’nsborg nu
tweedeelt, denn bit to de amtliche Oplösen vun de Gootsbezirken in’t Johr 1928 weern de Grafen
Schimmelmann de lokale Obrogkeit in den Gootsbezirk.
De Bahn kümmt!
An’n 1. August 1865 würr de Bahnhoff opmaakt. He dreeg dat Statschoonsschild „Ahr’nsborg“,
wieldat dat Gelänn to dat Goot höört hett. De Bahntrass weer üm Woldenhorn rüm föhrt worrn, so
datt de Bahnhoff dormolige Tiet noch butenwards vun den Oort leeg. Op ehr eerste
Gemeenversammeln in’t Joht 1867 hebbt de Woldenhorner Inwahners beslaten, datt ehr Dörp nu –
as de Bahnstatschoon – ok „Ahr’nsborg“ heeten schull.
De Anbinn’n an de Bahnstreck hett tosettlich Möglichkeiten för Afsetten vun landwirtschopliche
Produkten – sünnerlich vun Melk – in Hamborg bedüüdt.
In de Sommermaanden würrn an de Sünn- un Fierdaagen Sünnertöög insett, üm de Utflögler ut
Hamborg in’t Gröne to bringen (Hamborg harr sik domolige Tiet to een Grootstadt mit enge,
schnuddelige Wahnquarteeren entwickelt). Se sünd vun Ahr’nsborg ut in den Hagen oder in den
Hamburger Woold na Groothansdörp wannert. Veel vun de Ahr’nsborgers seh’n in düssen
Utfloogsverkehr een Schangs un hebbt ‘n Hotelbedreev oder ‘n Lokaal opbuut. Üm un bi 1880
geev dat in den Oortskern vun Ahr’nsborg bi 1.500 Inwahners 16 Lokaalen.
Wieldat dat nu möglich weer, in‘n halve Stünn Fohrtiet in de Binnenstadt vun Hamborg to sien,
weer Ahr’nsborg för wohlhaven Hamborgers attraktiv, de ehren Wahnsitt – sünnerlich naden 1892
de Cholera-Epidemie utbroken weer – na hier verleggt hebbt. In’n Oosten vun den Bahnhoff
entstünn een Villenviertel, in den de hier leevenden Hamborgers een’n hoogen Leevensstandard
5
pleegen kunnen. För ehr parkähnliche Goorns bestünn groten Bedarf an Planten, so datt sik in de
Folg Landschopsgoorners un Goornereen ansiedelt hebbt.
Armut in’t „Nordisch Idyll“
Man ok Armut weer in Ahr’nsborg jümmer noch wiet verbreedt, un se neem sogor noch to. In de
Städte Hamborg, Wandsbek (mit 30 Fabriken) un Alt’na geev dat een Överbott an Arbeidslüüd. De
Folg weer Arbeidslosigkeit un Verelenden. Wegen dat würr een Ümland as Stormarn vun een Barg
vun bettelnde Minschen op de Söök na Lohn un Obdach opsöcht. De Bettelee op’t Land neem an’t
Enn vun de 18070er / Anfang vun de 1880er Johren stark to. Wieldat dat een offiziell Delikt weer,
würrn ok in Ahr’nsborg jümmer wedder Lüüd wegen Landstriekeree över Nacht in’t Kaschott
bröcht.
De eerste Weltkrieg un sien Folgen
De eerste Weltkrieg füng an an’n 1. August 1914 in een Atmosphäär vun Hurra-Patriotismus un
Nationalismus. Teemlich gau dorna geev dat de eersten Versorgensengpäss. Se hebbt för
wichtige Verbruuksgöder Betuggschiens inföhrt, de een gliekmäßig Versorgen seeker stellen
schullen. Vun 1916 an würr dat jümmer leeger mit de Versorgensnot. Dat Nahrungsmiddelanbott
güng wieder den Barg daal, wieldat de Importen, de dat Düütsche Riek bruken dee, dörch de
Blockadmaatnahmen vun de Gegners (Grootbritannnien, Frankriek un Russland utbleven sünd. Na
een verregente Oornt un een Kälteinbrook in den sonöömten Steekrövenwinter 1916/1917 hebbt
ok hier ‘n Barg Lüüd hungert, wieldat vun de Levensmiddel ut de Region ok noch wat an de Städt
Hamborg un Lübeck afgeven warrn müss.
Man ok de Kriegshanneln sülvst hebbt to een truurig Bilanz föhrt: Se hebbt 140 Suldaden ut
Ahr’nsborg un de ümleegen Dörpers dat Leeven köst.
Na dat Kriegsenn in’t Johr 1918 bleeven de wirtschoplich Situatschoon un de Ernährungslaag
leeg. Wieldat opgrund vun de Blockad een Energie- un Rohstoffmangel herrscht hett. De Tiet weer
prägt vun Arbeidslosigkeit, Nahrungsmiddelengpäss un den Verfall vun de Währung. De
Mangelwirtschop in den Kreis Stormarn hett noch bit to dat Enn vun de Inflatschoon 1923 duert.
De Weimarer Republik
De Revolutschoon vun 1918 leep in Ahr’nsborg in relative Rooh un Ordnung af. Een Arbeider- un
Suldadenrat harr sik grünndt un arbeidt tohoop mit de Gemeenvertreten an een möglichst gerechte
Verdeelen vun Leevensmiddel, üm Klaueree un Wucherhannel to ünnerbinn’n.
De eersten demokratschen Gemeenwahlen, bi de eerstmolig ok Fruunslüüd wahlberechtigt weern,
fünn’n in’n Märzmaand 1919 statt.
Füllen de eesrten Nawies vun’t jüdsche Leeven in Ahr’nsborg al in’t Enn vun dat 18. Johrhunnert,
so neem de Geschicht vun de lütte eegenstänng Jüdsche Gemeen laatstens1927 een Enn, as de
verbleven jüdschen Mitbörgers sich an de Wandsbeker Jüdsche Gemeen ansluten deen. Bit
dorhen harr de Anbuu vun een Huus Am Alten Markt as Synagoog deent.
In de Tiet vun de Weimarer Republik würr de Adel as priviligeerten Stand afschafft un de
Gootsbezirken 1928 oplööst. Dörch dat Tosamenleggen vun Gemeen un Gootsbezirk keem 1931
een Verwaltensbezirk tostann’n, de Ahr’nsborg mit de Oortsdeelen Beimoor, Kremerbarg un
Wulfsdörp ümfaten dee.
Dat Slott ward Museum
De Graafen Schimmelmann keem’n an’t Enn vun de 1920er Johren ünner wirtschoplichen Druck
un harrn vun 1928 an ok keen stüerliche Vörrechten mehr. Carl Otto Graaf Schimmelmann
verkööp dorophen grote Gootslännereen, mehrstendeels as Siedelgelänn. Deelwies würr dat Land
6
ok als Buuland verköfft, liekers de Gemeen dor gor keen Buuwark vörsehn harr. As letzten Enns
de Uttugg vun de Familie Schimmelmann ut dat Slott bevörstünn, würr ok dat kostbor Inventar vun
dat Slott versett. Na 170 Johren müss de Familie Schimmelmann 1932 endgültig ut dat Slott
Ahr’nsborg uttecken. Noch in’t sülvige Johr kunn een eerstmolig dat Slott besichtigen. 1935 harr de
Hotelier Hans Schadendorff dat Seekern vun dat Slott as Buudenkmol henkregen und 1938 würr
dat Slott to een Museum för sleswig-holsteensche Adelskultur, dreegen vun een nee grünndten
Slottvereen.
Een vun de eersten Sünnerutstellen in’t Sloss hett de Saken wiest, de se bi de Utgraven in’t
Stellmoorer Tunnental, bi de Alfred Rust in de Johren 1931 bit 1938 dat Seggen harr. He fünn
mehrende Steeden vun old- un middelsteentietlich Rendeerjägers un kunn dordörch de Existenz
vun iestietlich Minschen in Noordeuropa nawiesen. De Tietruum in de Entwickelnsgeschicht vun de
Minschen vör üm un bi 13.000 Johren ward dorüm as „Ahr’nsborger Stuf“ betekent. 1965 hett de
Stadt Ahr’nsborg Alfred Rust för sien Wark to’n Ehrenbörger maakt.
De Siedlers kaamt
To’n Verbetern vun de wirtschoplich Laag vun arbeidslose Lüüd hett de Hamborger Senat den Buu
vun Lütt- un Nebenerwarfssiedeln beslaten. Siedlervereens schullen düsse Idee ümsetten. De
Gedanke weer, datt middellos Familien sik dor mit Goorns för Grööntüüg un dat Holen vun
Lüttveeh sülvst versorgen schullen. Naden in’t Hamborger Stadtrebeet keen Platz mehr weer,
hebbt se in’t Ümland söcht un so drepen se op de Botten op de Flaags vun dat ehemolige
Gootsland in Ahr’nsborg.
Begünstigt dörch den Anslutt an dat Hamborger U-Bahn-Nett vun 1923 an entstünn’n in de 1930er
Johren op dat Rebbet vun de Gemeen Ahr’nsborg un dat direkt angrenzend Bünningstedt
mehrende Siedeln: Steenkamp, Reesenbüttel, Daheim, Bi de Tannen un An’n Hagen. Dorto
keem’n noch de Weekenendsiedeln Heimgoorn un Wooldgoot Hagen. So keem dat binnen teihn
Johren to een teemlichen Bevölkerungsanstieg (1930: 5243 Inwahners, 1939: 8146 Inwahners).
Vun de üm un bi 3.000 niegen Inwahners weern goot een Halv arme Lüüd, wieldat se keen Arbeid
oder blots ‘n lütten Job harrn. Düsse Siedlers weern een finantschelle Belasten för de Gemeen.
Arbeidssteed’n geev dat kuum, wieldat noch keen Industrie vörhann’n weer. Butenden harr de
Gemeen de Folgekosten as to’n Bispeel Straten- un Schoolbuu för düsse Siedeln to dreegen.
De grote Towass an besiedelte Flaags un de Bevölkerungsanstieg hebbt de Grundlaag dorför
bildt, datt Ahr’nsborg al in de 1930er Johren de Stadtrechten beandragt un ok toseggt kreeg.
Kriegsbedingt kunnen düsse aver eerst 1949 verwürklicht warrn. Op düsse Basis kunn denn later
de Stadtverordentenverammeln sülvstännig över Investitschoon’n un Wahnungsbuufördermiddel
entschieden.
Ahr’nsborg ünner’t Hakenkrüüz
Ahr’nsborg gell an’t Enn vun’t 19. Johrhunnert as ländlich Hoogborg vun de SPD, de allerdings
dörch de Sozialistengesetten illegal weer. De eerste offitschelle Oortsgrupp würr eerst 1903, also
13 Johr na dat Enn vun de Sozialistengesetten grünndt. Blangen dat hett hier in de Weimarer
Republik een nich nöömte Tall vun Kommunisten leevt, as lieke Tiet in dat Villenrebeet de liberalen
Partein, de Zentrums- un de Düütsch Natschonale Volkspartei wählt würrn.
Dat hett sik ännert, as de Oort opgrund vun sien Laag to een regional Zentrum för dat
Opmarscheeren vun NS-Organisatschoon’n würr. Ahr’nsborg würr in’t Johr 1927 utsöcht för dat
Grünnen vun de eerste NSDAP-Oortsgrupp in den Kreis Stormarn. De Grund weer, datt
Ahr’nsborg verkehrstechnisch goot anbunnen weer un de Lüüd ut de Dörpers ümrüm hier ehr
Besorgen möken. De Grupp bestünn dormolige Tiet na eegen Angaven blots ut 20 Lüüd, doch in’t
glieke Johr würr ok noch een SA-Grupp grünndt.
De NS-Organisatschoon’n weern institutschonell hier as annerwegens al vull entwickelt un utprovt
in Propaganda un Inschüchtern, as Adolf Hitler 1933 mit de NSDAP an de Macht keem. Mit de
7
Machtergriepen weer standepee een Gliekschalten vun all Vereen’n un Organisatschoon’n
verbunnen’n. Ok Ahr’nsborger Lüüd würrn in de NS-Tiet Oppers vun Verfolgen, Enteegen un
Afmurksen. Bedrapen weern Juden, behinnerte Minschen un Lüüd, de politisch anners orienteert
weern; över dat Schicksal vun anner Oppergruppen is bitto nich veel bekannt.
De natschonalsozialistisch Börgermeester Scheele, harr sik üm de Ansiedeln vun een
Rüstungsbedreev bemöht, fördatt dat kommunal Stüeropkamen höger würr un üm een’n Bidrag to
de Rüstungswirtschop optobringen. In de Tiet vun den Tweeten Weltkrieg würr op enn Flaag an’n
Beimoorweg in twee Buuafsnitten 1939/40 un 1943/44 in’n Opdrag vun’t Oberkomando vun de
Kriegsmarin een Fabrik opbuut, dat sonöömte Walter-Wark. In düssen Twiegbedreev vun dat
Rüstungsünnernehmen för U-Bööt würrn nu Andreevswellen för Torpedos produzeert.
De Tweete Weltkrieg
Mit den Anfang vun den Krieg 1939 müssen wedder Ahr’nsborger Mannslüüd Suldaden warrn.
Vun 1940 an kunn een britische un amerikansche Luftgeschwader Richtung Hamborg un Berlin
fleegen sehn, un dat keem ok to enkelnde Bomben-Notafwörp. De Ahr’nsborger kreegen ut de
Fern mit, wo Hamborg1943 in’n Tosamenhang mit Operatschoon Gomorrha in de Tiet vun’n 24.
Juli bit to’n 3. August in Schutt un Asch füll. Een Flüchtlingsstrom ut Hamborg dreep in Ahr’nsborg
in. Veele dusend Lüüd würrn dörch Ahr’nsborg schlüüst oder keemen bi Verwandte ünner. De
Kreisverwalten in Wandsbek würr ok bi een Luftangripp twei gahn.
As Utgliek för de Arbeidskraft vun de Mannslüüd, de as Soldaden introcken weern, keemen nu
Dwangsarbeiders ut de besetten Rebeeten, sonöömte Fremdarbeiders. Se mööten – faken ok to
mehrende – op all Hööv un in jeedeen Bedreev arbeiden. De Bevölkerung würr anwiesen, se as
minnerwertig Minschen antosehn un keen as ok jümmers meente Beziehung to knöpen.
Dat Kriegsenn
An‘n 3. Mai 1945 güng mit dat Inrullen vun ingelsche Panzers för de Tweete Weltkrieg to Enn’n.
Dat Walter-Wark würr eerst to een zentral Gefangenenlaager für düütsche Suldaden, un laterhen
würr dat vun de Besettertrupp to een technischen Stüttpunkt un Reparaturwarksteed utbuut. Op de
Autobahn, de för den Zivilverkehr sparrt worrn weer, stünnen kilometerlang opstellt Hunnerte vun
Militärfohrtügen, Panzers un Kanonen.
In Sleswig-Holsteen harrn twars, vun de Luftangreepen afsehn, kuum Kampfhanneln stattfunnen,
man de Wirtschop leeg totaal an’n Bodden. Minschen, de vör de anrückende Front ut de
Oostrebeeden flüchten müssen, entlaten Suldaden un frielaten Dwangsarbeiders möken de
Bevölkerungstall streckenwies üm 70 Perzent hööger. An de Grote Straat würrn ut Wellblech
sonöömte Nissenhütten opstellt, in de Dag för Dag Eeten för ankamenden Minschen kookt würr.
Bi Kriegsutbrook hebbt in Ahr’nsborg 8.270 Inwahners leevt. Dörch den Totugg vun Utbombte
Hamborgers steeg 1944 de Inwahnertall op 12.470 un mit Anfang 1945 un dat Ankamen vun de
Flüchtlige ut de Oostrebeeden wüss de Bevölkerung tietwies op över 18.000 Inwahners.
De britisch Militärregeern bröch een Verordn’n rut, na de all nödige Maatnahmen in de
Verantworten vun de düütschen Behörden övergeven würrn. Een Wahnungsamt un een
Wahnungsutschuss würrn bildt. Dat Praatstellen vun Wahnruum würr to een meist unlösbor
Opgaav. All Schoolen, sowiet se nich as Reservelazaretten inricht weern, Gastststätten un gröttere
Hüüs würrn to Notquarteeren maakt. Mit den Anfang vun dat Verdrieven ut de düütschen
Oostrebeeden keemen tosettlich Minschen an. 1946 hett de Flüchtlingsutschuss entscheeden, de
Övernahm vun de Verantworten för den Fall aftolehnen, datt noch mehr Transporten indrepen
schullen. De Versorgenslaag vun de Bevölkerung bleev ok 1947 katastrophaal, un op een
gerechter Verdeelen vun de Flüchtlinge un verdreeven Lüüd in dat heele Besettenrebeet hebbt se
ok 1949 noch vergevens töövt. Na de Övergaav vun de Stadtrechten 1949 kunn de kommunale
Verwalten Helpsmiddel ut den Marshall-Plan beandregen. Vun 1950 an füng dat Planen för den
Wahnungsbuu an.
8
Ahr’nsborg is Stadt: 1949 – 2013
Endlich Stadt!
Sietden Ahr’nsborg 1949 de Stadtrechten kreegen hett, wählt de Börgers de
Stadtverord’ntenversammeln. De Stadtverord’nten arbeidt de Vörgaven für dat Hanneln vun de
Stadtverwalten ut. Mit de Ingemeen in’t 1974 höört ok de Ahr’nsfelder Börgers to de Wählers vun
de Stadtverord’ntenversammeln.
1945 harr de britisch Militärregeeren wedder politisch Parteien tolaten. SPD-, FDP- un CDUAnhängers hebbt dor op hen ehr Oortsgruppen grünndt un sik in de Kommunalpolitik engageert.
In dat heele Stadtrebeet würrn 1950 niege Wahnrebeeten utwiest un dor op buut, wieldat
Ahr’nsborg as Stadt Fördermiddels ut den ERP(European Revocery Program, Marshall-Plan)
kreegen kunn. Nu würr nich blots in de Flaag, sünnern ok in de Höögte but. Eerst Wahnblocks mit
twee- bis dree Etaagen un korte Tiet later ok Wahnhüüs mit acht Etaagen. Landwirtschoplich
Flaags würrn to Buuland maakt un vörhann’n Siedeln würr dichter bebuut. Blangen den
Wahnungsbuu würr ok Gewarfansiedeln fördert, un dörch den Erfolg vun düsse Maatnahmen würr
de Not vun de Bevölkerung in de Nakriegstiet suutje linnert. Denn würr mit de eersten
Investitschoon’n in de öffentliche Infrasruktur: Dat Kanalisatschoonsnett würr utbuut un een
Kläranlaag buut.
Dat Wirtschopswunner un de „Fetten Johren“ in Ahr’nsborg
Bi de Stadtgrünn’n 1949 geev dat in Ahr’nsborg noch 40 Buernhööv. De würrn dörch
Wahnungsbuu un Gewarfansiedeln teemlich wegdrängt, jüst so as dat dormit verbunn’n
Landhandwark.
An sien Steed floreerten Bedreeven vun den Kfz-Beriek un dat Buugewarf, wat dörch den
opkamenden Wohlstand keem. De beiden Gewarfrebeeten Ahr’nsborg West un Noord hebbt ‘n
Barg Arbeidssteeden in verscheeden Branchen bröcht. Ahr’nsborg liggt teemlich günstig op een
Entwickelnsachse vun de Ruumplaanen in’t Hamborger Ümland. Mit de Hölp vun de Wirtschop- un
Opbuusellschop Stormarn (WAS) un de Zonenrandfördern kunnen jümmer mehr Ahr’nsborger
Flaags för Bedreeven utwiest warrn.
In de 1950er un 1960er Johren hebbt familienföhrte Eenzelhannelsgeschäften, Levensmiddel- un
Mischtwaarenlaadens dat Bild in de Binnenstadt prägt. Sogor een Molkeree un een
Fleeschereeladen mit Slachtbedreev geev dat dor. In de 1960er Johren keemen ok de eersten
Radio- un Puschenkinolaadens, un moderneTanksteeden würrn buut.
De erfolgreiche Gewarfansieden weer siet de 1950er Johren nich blots Arbeidssteeden, sünnern
ok bestännig stiegend Gewarfstüerinnahmen to verdanken, so datt vun de 1960er Johren an
verstärkt in de öffentliche Infrastruktur investeert warrn kunn. Mit de Tonahm an Opgeven wüss ok
de Verwalten un de Tall vun de Mitarbeiders. An’t Enn vun de 1960er Johren weern de Afdeelen
vun de Verwalten op söss verscheeden Hüüs in’n Stadtkern verdeelt, wieldat dat ole Rathuus to
lütt worrn weer. 1969/70 würr dorüm dat niege Rathuus buut, un de Stadt kreeg – na den
verkloorten Willen vun de Stadtverord’nten – Mit den Rathuusplatz een‘n niegen urbanen
Middelpunkt.
Üm dat moderne Zentrum vun den Rathuusplatz rüm würrn veer- bit fiefschossig Wahnblocks buut,
un an de Grote Straat müssen ole Buern- un Handwarkshüüs veerschossige Wahnhüüs weeken.
So entstünn de wiederhen dringend benödigte Wahnruum. De Charakter vun de Binnenstadt hett
sik dordörch nahöllersch verännert.
In de 1970er Johren hebbt se een Schoolbuuprogramm anfungen un soziaale Inrichten för Jugend,
Sport un Senioren schapen. Gliektiedig nehm’n se Straatenbuuprojekten in Angriff. De Ümtostraat
9
Oostring tonahst bit Groothansdörp, laterhen dörchgah’nd bit na de Autobahn un de
binnenstädtsche Tangente Woldenhorn. De Bahntrass würr na heftige Börgerprotesten gegen
een’n al beslaten Brückenbuu mit een Tunnel ünnerföhrt. Un den hebbt se groottögig öffentliche
Inrichten buut as de Stadtböökeree un dat Hallenbad. För Pendlers würr an’n Bahnhoff een P&RAnlaag buut.
Politik – Mitbestimmen vun de Börgers
Ut de Protestbewegen gegen övergrote Buuprojekten in de 1960er un 1970er Johren güng 1969
de Partei WAB (Wählermeenschop Ahr’nsborg för Börgerbedeeligen) vör, dorto keem 1980 ut de
Anti-Atomkraft-Bewegen de Oortsgrupp vun de Partei DE GRÖNEN. Mit CDU, SPD un FDP stellt
se bit hüüt de Stadtverord’nten. Düsse hebbt in Fackutschöten de Beslöten utarbeidt, de vun de
Stadtverord’ntenversammeln genehmigt warrn mööt, un de Stadtverwalten hett dat denn ümsedtt.
Kontrulleert ward dat denn ok dörch de Stadtverord’ntenversammeln.
Vun 1950 bis 1998 güll in Sleswig-Holsteen de sonöömte Magistraatsverfaten, de för een
städtsche Verwalten een’n Hauptamtlichen Börgermeester vörseh. He würr vun de
Stadtverord’ntenversammeln wählt und weer sülvst wahlberechtigt. To de Börgermeesters, de de
Entwickeln vun Ahr’nsborg dormolige Tiet nahöllersch vörwards dreven hebbt, hörten Kurt Fischer
un Manfred Samusch.
Siet den se de sleswig-holsteensche Kommunalverfaten 1998 ännert hebbt, ward de
Börgermeester as Baas vun de Stadtverwalten direktemang vun de Börgers wählt, hett aver keen
Stimmrecht mehr. Mit Ursula Pepper würr in’t lieke Johr eerstmolig ‘n Fru as Börgermeestersch
wählt. Ok kreegen de Börgers dörch de niege Kommunalverfaten grötter Mitspraakrechten: So
kunnen nu Biräät bildt warn, de in de Fackutschüssen dat Recht to’n Snacken hebbt. Dorüm gifft
dat in Ahr’nsborg den Jugend-, den Behinnerten- un den Seniorenbiraat. Butenden sünd
Börgerentscheeden nun kommunal as ok lanneswiet möglich.
De stärkste politsche Fraktschoon in de Stadtverord’ntenversammeln stellt den Börgervörstaher,
een repräsentativ Amt, dat aver in de Verwalten nix to seggen hett.
Starke Wirtschop
Hamborger Ünnernehmen hebbt sik ok in de folgenden Johrteihnten wiederhen in Ahr’nsborg
ansiedelt. Vör de düütsche Weddervereen’n kunnen se noch vun de Zonenrandfördern profiteer’n.
De Ahr’nsborger Wirtschop wüss in’n Vergliek mit dat Hamborger Ümland överproportschonal. De
Arbeidslosigkeit in den Bezirk leeg in de 1980er Johren wiet ünner den Bunnesdörchsnitt.
De hütig Branchenmix in de dree Gewarfrebeeten speegelt de Wannel vun de agrarisch prägte
Landgemeen in de eersten Stadtjohren över dat överwiegend produzeerend Gewarf in de 1960er /
1970er Johren to een wassend Deenstleistensektor wedder. Vundag gifft dat meist 17.000
sozialversekerungsplichtig Arbeidssteed’n in’t Stadtrebeet. De mehrsten Arbeidssteed’n stellt hüüt
mit üm un bi 70 Perzent de Deenstleistensektor.
Ahr’nsborg wasst wieder
Naden de swore Wahnungsnot vun de Nakriegstiet in de 1970er Johren ennelk vörbi weer, güng
een dorto över, an de Randrebeeten vun de Stadt niege Sieldeln to planen. Vun 1977 an entstünn
de niege Stadtdeel Goornholt. Denn keem an’t Enn vun de 1990er Johren de Buu vun de Siedeln
an’n Ahr’nsfelder Redder, un op dat ehemolig Forschungsgelänn in den Stadtdeel Wulfsdörp
entstünn’n de privat plaanten generatschoonsövergriepend Wahnprojekt „Allmende“ un „Wilde
Rose“. Dörch dat anhöllen Wassen vun Wirtschop un Bevölkerung stiggt de Wahnruumnafraag in
Ahr’nsborg wieder. Mit lütte Siedeln un wiedere Naverdichten as ok dat Neebuurebeet
Buchenkamp hebbt de Stadtverord’nten dorop reageert. Aktuell ward een niege Siedeln an den
sonöömten Erlenhoff buut.
10

Download Report