21‐11‐2014 Unierecht en internet NVER 21 november 2014 Remy Chavannes Plan van behandeling ‐ Wat hebben unierecht en internet met elkaar te maken? ‐ Unierecht als bron en toepassingscontext van informatiegrondrechten ‐ Belangrijkste grondrechten ‐ Afweging van grondrechten in theorie en praktijk ‐ Ontwikkeling in rechtspraak HvJ 2 1 21‐11‐2014 ‘Internetrecht’ is grotendeels unierecht 3 EU‐recht als bron van ‘internetrecht’ Veel materieel internetrecht is EU‐recht ‐ ‐ ‐ ‐ ‐ ‐ ‐ Privacyrichtlijn 1995/46/EG Richtlijn elektronische handel 2000/31/EG Auteursrechtrichtlijn 2001/29/EG Regelgevend kader voor elektronische communicatie (2002) Richtlijn privacy en elektronische communicatie 2002/58/EG IE‐Handhavingsrichtlijn 2004/48/EG †Richtlijn bewaarplicht verkeersgegevens 2006/24/EG 4 2 21‐11‐2014 EU‐recht als toepassingscontext ‐ Veel vragen van internetrecht draaien om afweging van botsende (informatie)grondrechten ‐ ‐ ‐ ‐ Informatievrijheid Privacy Intellectuele eigendom Vrijheid van onderneming ‐ Grondrechtelijke normering / toetsing vindt veelal plaats in context van uitleg van EU‐richtlijnen / Handvest ‐ Unierecht verschaft dus zowel de materiële basisregels van internetrecht als de formele conflictregels voor hoe zij met elkaar worden verzoend 5 Verhouding tussen Handvest en EVRM ‐ Beperkingsclausule (artikel 52 lid 1 Hv) grotendeels gelijk aan beperkingsclausules artikel 8/10 EVRM: voorzien bij wet, eerbiediging wezenlijke inhoud, noodzakelijk, evenredig ‐ Materiële betekenis grondrechten komt overeen (52 lid 3 Hv) ‐ Vrijheid van onderneming alleen beschermd door Handvest ‐ HvJ geeft uitleg aan Handvest en dus ook aan EVRM‐rechten ‐ EHRM geeft géén uitleg aan (nationale implementaties van) EU‐recht, toetst alleen of door nationale rechter bereikte resultaat in overeenstemming is met EVRM (EHRM Delfi/Estland) 6 3 21‐11‐2014 Unierechtelijke informatiegrondrechten 7 Privacy (artt. 7 en 8 Hv) ‐ Handvest beschermt persoonlijke levenssfeer (artikel 7 Hv) en persoonsgegevens (artikel 8 Hv) ‐ Privacyrichtlijn streeft “hoog niveau van bescherming” na ‐ ‐ ‐ ‐ ‐ Grondslag Doelbinding Belangenafweging Inzage‐ en correctierecht Journalistieke exceptie ‐ ePrivacyrichtlijn beschermt o.a. inhoud communicatie, verkeersgegevens, eindgebruikersapparatuur 8 4 21‐11‐2014 Vrijheid van meningsuiting (art. 11 Hv) ‐ Omvat recht om informatie te verstrekken & te ontvangen ‐ Omvat ook recht “to offend, shock & disturb” ‐ Beschermt niet alleen informatie die interessant, relevant of hoogwaardig is ‐ Beschermt ook informatieplatforms & ‐tussenpersonen ‐ Beschermt ook vrijheid en pluriformiteit van de media, extra bescherming voor journalisten (bronbescherming e.d.) 9 Vrijheid van onderneming (art. 16 Hv) ‐ Omvat met name het recht voor elke onderneming om, binnen de grenzen van de aansprakelijkheid voor eigen handelingen, vrij te beschikken over de haar ter beschikking staande economische, technische en financiële middelen (HvJ UPC Telekabel Wien, C‐314/12, par. 49) ‐ Vrijheid wordt onder meer beperkt als tussenpersoon maatregelen moet treffen die buitengewoon kostbaar zijn, organisatie van activiteiten belemmeren of complexe technische oplossingen vergen ‐ Maatregelen moeten voldoen aan rechtszekerheidsbeginsel 10 5 21‐11‐2014 Intellectuele eigendom (art. 17 lid 2 Hv) ‐ ‐ ‐ ‐ Artikel 17 lid 2: “Intellectuele eigendom is beschermd.” Materiële invulling door richtlijnen en verordeningen Fijn voor rechthebbenden: IE‐rechten zijn grondrechten Even wennen voor IE‐juristen: IE‐rechten zijn niet absoluut 11 Veel voorkomende botsingssituaties ‐ Moeten ISPs inbreukmakende content wegfilteren, of inbreukmakende of ‐faciliterende websites blokkeren? ‐ Moeten ISPs persoonsgegevens van klanten die mogelijk IE‐ inbreuk plegen verstrekken aan rechthebbenden? ‐ Moeten zoekmachine‐exploitanten onwelgevallige zoekresultaten verwijderen? ‐ Moeten hosting providers beweerdelijk inbreukmakende of smadelijke websites verwijderen? ‐ Moeten telecom‐ en internetaanbieders verkeersgegevens opslaan t.b.v. toekomstig strafvorderlijk gebruik? 12 6 21‐11‐2014 Belangenafweging in theorie: doorwerking Handvest 13 Uitleg en toetsing Handvest speelt rol bij uitleg secundaire en nationale wetgeving en bij toetsing van wettigheid ervan (artikel 52 lid 5 Hv) ‐ Handvestconforme uitleg van richtlijnen door HvJ ‐ Handvest (en richtlijn‐) conforme uitleg en toepassing van nationale implementatiewetgeving door nationale rechter ‐ Wegens strijdigheid met het Handvest vernietigen van richtlijnen en buitenwerkingstelling van nationale wetgeving die valt binnen reikwijdte van EU‐recht Zie voorbeelden Hartkamp in WPNR 2014/7035 14 7 21‐11‐2014 Hoe leg je dit uit? Artikel 8 lid 3 Auteursrechtrichtlijn De lidstaten zorgen ervoor dat de rechthebbenden kunnen verzoeken om een verbod ten aanzien van tussenpersonen wier diensten door een derde worden gebruikt om inbreuk te maken op een auteursrecht of naburige rechten. Artikel 26d Auteurswet De rechter kan op vordering van de maker, tussenpersonen wier diensten door derden worden gebruikt om inbreuk op het auteursrecht te maken, bevelen de diensten die worden gebruikt om die inbreuk te maken, te staken 15 Directe horizontale werking? ‐ Richt Handvest zich alleen tot EU‐instellingen en lidstaten voor zover zij EU‐recht uitvoeren, of kunnen (sommige) Handvest‐bepalingen ook rechtstreeks rechten en verplichtingen voor burgers scheppen? ‐ Hartkamp ziet in UPC Telekabel Wien (C‐314/12) de facto directe horizontale werking: nationale wet en richtlijnbepaling zelf bevatten geen voor verdere uitlegging vatbare norm, dus rechtmatigheid rechterlijk verbod is kwestie van uitleg en afweging van grondrechten zelf ‐ UPC Telekabel arrest geeft blijkens dictum uitleg aan grondrechten, niet uitleg aan richtlijnen 16 8 21‐11‐2014 Exogene toetsing? ‐ Richtlijn en nationale implementatiewet kunnen bepalingen bevatten die strekken tot bescherming van mogelijk concurrerende grondrechten ‐ Journalistieke exceptie in de Privacyrichtlijn / Wbp ‐ Citaat‐ en persexceptie in Auteursrechtrichtlijn / Aw ‐ Buitenwettelijke horizontale afweging ‐ Beperking van auteursrechtelijk exploitatierecht op grond van zwaarder wegend belang van uitingsvrijheid of privacy ‐ Privacyregel buiten werking laten als op zich richtlijnconforme toepassing in een concrete casus zou leiden tot een disproportionele beperking van de uitingsvrijheid 17 Belangenafweging in de praktijk 18 9 21‐11‐2014 Ontwikkeling rechtspraak HvJ Van glazen vullen naar knopen doorhakken ‐ ‐ ‐ ‐ ‐ ‐ ‐ ‐ ‐ Promusicae (2008) Scarlet / Sabam (2011) Svensson / Retriever (13 februari 2014) UPC Telekabel Wien (27 maart) Digital Rights Ireland (8 april) ACI Adam (10 april) Google Spain / Costeja (13 mei) Deckmyn / Vandersteen (3 september) BestWater / Mebes & Potsch (21 oktober) 19 Promusicae (C‐275/06) 2008 Wanneer meerdere grondrechten met elkaar in strijd zijn, moeten de lidstaten bij de omzetting van de richtlijn in nationaal recht ervoor zorgen dat zij zich baseren op een uitlegging van de richtlijn die een juist evenwicht waarborgt tussen de toepasselijke en door de Unierechtsorde beschermde grondrechten. Vervolgens moeten de autoriteiten en rechterlijke instanties van de lidstaten bij de uitvoering van de omzettingsmaatregelen van deze richtlijn niet alleen hun nationale recht in overeenstemming met deze richtlijn uitleggen, maar eveneens ervoor zorgen dat zij zich niet baseren op een uitlegging van deze richtlijn die indruist tegen deze grondrechten of andere algemene beginselen van het Unierecht, zoals het evenredigheidsbeginsel. 20 10 21‐11‐2014 Scarlet / Sabam (C‐70/10) 2011 ‐ HvJ: nationale autoriteiten en rechterlijke instanties moeten in het kader van de ter bescherming van de houders van auteursrechten vastgestelde maatregelen een juist evenwicht verzekeren tussen de bescherming van deze rechten en de bescherming van de grondrechten van personen die door zulke maatregelen worden geraakt ‐ Extreme casus: een theoretisch, gegarandeerd‐effectief en dus per‐definitie‐onevenredig filter ‐ HvJ: zo’n filter is in strijd met ondernemingsvrijheid, privacy uitingsvrijheid 21 Svensson / Retriever (C‐466/12) ‐ HvJ: embedded hyperlink naar elders openbaargemaakt werk is geen zelfstandige openbaarmaking ‐ HvJ zegt niets over evenwicht of belangenafweging, geen besef dat ook bij de vaststelling van de omvang van het wettelijke exploitatierecht sprake is van een spanning tussen eigendomsrecht en informatievrijheid ‐ Bewust of niet? Beslist zonder conclusie AG 22 11 21‐11‐2014 UPC Telekabel Wien (C‐314/12) ‐ Gebod ISP om toegang tot inbreukmakende site te blokkeren ‐ Invulling “juist evenwicht” door ontwerp technische maatregelen aan ISP over te laten en geen totale effectiviteit te eisen (anders inbreuk ondernemingsvrijheid), eis dat geen rechtmatige content wordt geblokkeerd (anders inbreuk ontvangstvrijheid) ‐ Aparte rechterlijke toetsingsmogelijkheid voor ISP (dwangsommen) en gebruikers (overblokkering) ‐ Arrest lezen in samenhang met bijzonderheden Oostenrijks recht (Erfolgsgebot zonder gelijktijdige dwangsomoplegging) 23 Digital Rights Ireland (C‐293/12) ‐ Ouderwetse verticale toetsing van grondrechtbeperkingen: Richtlijn bewaarplicht verkeersgegevens, die aanbieders verplicht gegevens op te slaan tbv strafvordering ‐ Vormt de richtlijn een inmenging in de privacy‐ en gegevensbeschermingsrechten van burgers? Hof: ja, een “een zeer ruime en bijzonder zware inmenging” ‐ Beantwoordt de inmenging werkelijk aan een doel van algemeen belang? Hof: ja, bestrijding van ernstige criminaliteit) ‐ Is de inmenging evenredig? Hof: nee ‐> richtlijn ongeldig 24 12 21‐11‐2014 Terzijde: Nederlandse bewaarplicht ‐ Gevolgen vernietiging richtlijn voor Nederlandse implementatiewet? ‐ EK bij aannemen implementatiewet : een “domme wet”, “politieke opportuniteit boven wetenschappelijke rationaliteit” ‐ Advies Raad van State: implementatiewet deelt lot richtlijn, materie blijft vallen onder reikwijdte EU‐recht (art. 15 ePrivcay richtlijn), evt reparatiewet moet dus alle door HvJ geconstateerde gebreken herstellen, ook gevolgen voor ANPR ‐ Kabinetsvoorstel: reparatie op onderdelen 25 ACI Adam (C‐435/12) ‐ Hof: vergoedingsstelsel privékopie moet “een rechtvaardig evenwicht waarborgen tussen de rechten en belangen van de auteurs – de ontvangers van de billijke compensatie – enerzijds, en de rechten en belangen van de gebruikers van beschermd materiaal anderzijds” ‐ Hof: een vergoedingsstelsel dat geen onderscheid maakt tussen kopieën uit legale en illegale bron “eerbiedigt niet het in het vorige punt genoemde rechtvaardige evenwicht” 26 13 21‐11‐2014 Google / Costeja (C‐131/12) ‐ HvJ: verwijdering van zoekresultaten raakt ook het belang van internetgebruikers die informatie zoeken, zodat ook in dit geval moet worden gezocht naar een “juist evenwicht” tussen de botsende belangen ‐ HvJ: als wordt voldaan aan toepassingsvoorwaarden, krijgt verwijderingsrecht in beginsel voorrang op economische recht aanbieder en recht op informatie van publiek ‐ HvJ: niet als inmenging in grondrechten betrokkene wegens bijzondere redenen, zoals rol in het openbare leven, wordt gerechtvaardigd door overwegende belang publiek om toegang tot de betrokken informatie te krijgen 27 Vandersteen / Deckmyn (C‐201/13) ‐ Verhouding parodie‐exceptie en uitingsvrijheid ‐ HvJ: ruime definitie van ‘parodie’: dat een bestaand werk wordt nagebootst doch met duidelijke verschillen, en dat aan humor wordt gedaan of de spot wordt gedreven ‐ HvJ: om te beoordelen of parodie toelaatbaar is, moet alsnog een “rechtvaardig evenwicht” worden gezocht tussen de belangen van de maker en die van de gebruiker, dus tussen het intellectuele eigendomsrecht en de uitingsvrijheid ‐ HvJ: als tekening met discriminerende boodschap, heeft rechthebbende in beginsel rechtmatig belang dat werk niet met dergelijke boodschap wordt geassocieerd 28 14 21‐11‐2014 BestWater (C‐348/13) ‐ Casus verschilt van Svensson, want embedded link naar filmpje dat zonder toestemming op YouTube stond ‐ Hof herhaalt overwegingen uit Svensson, concludeert dat ook deze embedded link geen openbaarmaking is ‐ Beslissing ogv art. 99 Hof‐reglement ‐ vraag identiek aan vraag waarover Hof al uitspraak heeft gedaan? ‐ antwoord op vraag duidelijk uit rechtspraak af te leiden? ‐ redelijkerwijs geen twijfel mogelijk over antwoord? 29 Conclusie ‐ Hof beperkte zich aanvankelijk tot het formuleren van uitgangspunt van gelijke bescherming, met instructie aan lidstaten en rechters om juist evenwicht te verzekeren ‐ Hof is steeds meer bereid niet alleen belangenafweging voor te schrijven maar deze zelf ook uit te voeren, d.w.z. uitkomst ervan voor te schrijven 30 15 21‐11‐2014 Stellingen & vragen 31 Stellingen / vragen ‐ HvJ zorgt voor de facto harmonisatie van materieel ‘internetrecht’, ook waar de casus dat niet vergt en/of de uit te leggen richtlijnen daarvoor geen grondslag bevatten ‐ Waarom doet HvJ dat? Tegen wil en dank, noodzakelijk gevolg Verdrag van Lissabon i.c.m. Handvest, bewuste machtsgreep, toevallig gevolg van andere omstandigheden? ‐ HvJ heeft taak bij de uitleg van vage normen, niet bij de invulling van normloze normen ‐ Werking van horizontale rechterlijke belangenafweging in de praktijk onbevredigend, uitkomst onvoorspelbaar 32 16 21‐11‐2014 Stellingen (2) ‐ Uitingsvrijheid en ondernemingsvrijheid komen er bekaaid vanaf, wegens gebrek aan bescherming en invulling in ‘eigen’ secundaire wetgeving met ‘hoog niveau van bescherming’ ‐ Art. 8 lid 3 Auteursrechtrichtlijn (althans niet nader ingevulde nationale implementatie daarvan) voldoet niet aan voorzien‐ baarheidsvereiste (AG Cruz Villalón in Scarlet/Sabam) ‐ Nationale wetgever moet meer doen om in potentie grondrechtbeperkende bepalingen uit EU‐richtlijnen in nationale implementatiewetgeving te concretiseren (voorwaarden, modaliteiten, waarborgen, grenzen etc.) 33 Remy Chavannes [email protected] @remych 17
© Copyright 2024 ExpyDoc
