Vakblad voor apothekersassistenten, farmaceutisch consulenten en farmaceutisch managers
jaargang 26
NR 3 maart 2012
Internist Harold de Valk over de
risico’s voor zwangere vrouwen
met diabetes
NHG Standaard anticonceptie:
kiezen tussen roken of de pil
O p ti ma
Far ma
De farmaceutisch consulent
kostbaar maar onmisbaar
Maria Lima (24) wordt
tijdens haar stage
begeleid door
Lin Yee Leung-Poon (32)
in Apotheek
Spoorlaan
Apotheek Spoorlaan
100 dagen stage in Capelle
OF–3.indd 1
16-03-12 14:13
12 17:22
jaargang 26
NR 3 Maart 2012
O p ti ma
Far ma
colofon
Optima Farma is een
uitgave van de KNMP
Redactieadres
Postbus 30460,
2500 GL Den Haag
tel. 070 373 73 02
fax 070 346 49 26
[email protected]
in dit nummer
bij dit nummer
Interview
stagiaire Maria Lima en
haar begeleidster Lin Yee
Leung-Poon in apotheek
Spoorlaan
over 100 dagen stage. 28
Uitgever
Marianne Verhoeven
Het Vak
Hoofdredacteur
Elma Stitzinger
De Farmaceutisch
consulent bestaat 5
jaar. Ze is onmisbaar
én kostbaar. 12
Eindredactie
Froukje Wattel, Corien Unger
Redactie
Irene Berbee,
Edwin Bos
Brenda Kluijver
Simone La Lau,
Marc de Leeuw,
Mike Nettekoven,
Elma Stitzinger,
Froukje Wattel
Vormgeving
Jan van Halm, Jaap Snijder
Fotografie
Hans Oostrum Fotografie,
Den Haag
Dossier
Angst voor hormonen
tijdens menopauze
terecht? 30
4 Nieuws.
Druk
Delthage B.V. Den Haag
11 Het Vak. Medicijnvergiftiging bij
Adreswijzingen &
abonnementen
KNMP, t.a.v. redactie Optima
Farma, Postbus 30460,
2500 GL Den Haag
tel. 070 373 73 02,
fax 070 346 49 26
17 Het Vak. Klaar voor 2012.
Advertenties
Monique Ruigrok,
070 373 74 07
[email protected]
Jan Breeman,
+31 (0) 6 46096150,
[email protected]
Volgende Optima Farma
26 april
kinderen voorkomen.
18 Actueel. Kiezen tussen roken of de pil.
20 Dossier. Internist Harold de Valk over
de risico’s voor zwangere vrouwen met
diabetes.
25 Verenigingsnieuws.
26 Actueel. Bijwerkingen melden belangrijker dan je denkt.
OF–3.indd 3
Er valt veel te kiezen. Kiezen
voor het vak: een stagiaire vertelt waarom ze voor het vak van
apothekersassistent kiest. Kiezen
om te groeien in je vak: hoe ziet
het werk van een farmaceutisch
consulent er uit en krijg je er
ook voor betaald? Kiezen voor
je gezondheid: in de nieuwe
NHG standaard anticonceptie worden rokende vrouwen
gedwongen te kiezen tussen
roken of de pil. Kiezen voor wel
of geen hormoon behandeling
tijdens de menopauze. Kiezen
is al moeilijk genoeg, maar
wat betekent die keuze op de
lange termijn? Neem nou de
hormoonbehandeling: eerlijk
gezegd zou dat persoonlijk ook
niet mijn eerste keuze zijn. Ik zie
veel meer heil in veranderingen
in leefstijl en voeding. Gelukkig
is daar voldoende informatie
over (kijk voor praktische tips
op pagina 31). Cliënten aan
de balie voorlichten gaat veel
verder dan het geven van informatie over inname en bijwerkingen. De cliënt helpen bij het
maken van de eigen gezondheidskeuzes; welke zorgverlener
doet dat je na?
32 Advies aan de balie. Over de grens.
34 Nascholing. Interne klantgerichtheid.
Optima farma
Kiezen
Elma Stitzinger
Hoofdredacteur
3
16-03-12 14:13
14 jaar lang werden de eetgewoontes van bijna 70.000
vrouwen gevolgd, vrouwen die veel citrus fruit eten
hebben 19% minder kans op een beroerte
Eet een sinaasappel: dan leef je langer
Onderzoekers van de universiteit van East Anglica volgden
de eetgewoontes van bijna
70.000 vrouwen 14 jaar lang.
Iedere 4 jaar werd de deelneemsters gevraagd een vragenlijst in te vullen over hun
eetgewoontes. Wat bleek?
Vrouwen die veel citrus fruit,
als citroen, grapefruit en
sinaasappelen aten, of het
pure sap dronken, hadden
19% minder kans op een
beroerte. Onderzoekers
denken dat dit te maken
heeft met het hoge gehalte
aan flavonolen dat in citrus
fruit voorkomt. Flavonolen
verbeteren de bloedvaten en
zouden een ontstekingsremmend effect hebben.
Bezoekers schrikken van nep-online-apotheek
Op de nepwebshop medi-plaza.nl plaatsten vorig jaar ruim
18.000 mensen een bestelling voor slaappillen, antidepressiva,
erectiepillen en afslankpillen. De nepwebshop was een initiatief
van VWS om Nederlanders op de gevaren van internetpillen te
wijzen. Alle mensen die bij de VWS nepwebshop een bestelling
deden ontvingen een waarschuwing. Volgens VWS hadden maar
weinig mensen in de gaten gehad dat ze op een nepwebsite
een bestelling plaatsten. Ze schrokken ervan.
VWS is de nepwebshop begonnen omdat uit onderzoek blijkt
dat ruim 500.000 Nederlanders op internet geneesmiddelen
kopen zonder doktersrecept. De verwachting is dat dit aantal
stijgt. Op internetpillen.nl staat informatie over het herkennen
van onbetrouwbare aanbieders van internetpillen.
Rozemarijn helpt
bij verbeteren
cognitieve
prestaties
De geur van rozemarijn
helpt bij het verbeteren
van cognitieve prestaties,
zo blijkt uit onderzoek.
Een van de belangrijkste
bestanddelen van rozemarijn vormt 1,8-cineole.
Een hoge concentratie van
1,8-cineole in het bloed
verhoogt de snelheid en
nauwkeurigheid waarmee cognitieve prestaties
worden uitgevoerd. De
1,8-cineole komt via de
slijmvliezen van neus en
longen in het bloed en
vervolgens in de hersenen.
Overigens is rozemarijn
niet het enige kruid waarin
de 1,8-cineole voorkomt:
ook salie en alsem kennen
een hoge concentratie van
de werkzame stof.
4
OF–3.indd 4
18.000 mensen
bestelden medicijnen
bij de nepwebshop en
schrokken zich rot van
de waarschuwing
van VWS
Morning afterpil uit
de automaat
Is dat even fijn. Heb je
net een party gehad
met alle gezellige
randverschijnselen die
daarbij horen. Maar
in de ochtend kom
je erachter dat je de
pil bent vergeten.
Wat nu? Dan ga je
voor het noodplan.
Oftewel:
de morning after-pil.
Op de universiteit van
Shippensburg in de
VS haal je tegenwoordig deze pil
voor 25 dollar uit een
automaat.
Optima farma
16-03-12 14:13
Nieuws & Actualiteiten
Diabetes type I is te genezen
Patiënten met diabetes type 1
kunnen mogelijk genezen. Dat
stelt prof. dr. Bart Roep van het
Leids UMC. Roep ontdekte dat
mensen met diabetes type 1
nog altijd bètacellen hebben.
Deze zijn echter niet actief.
Dit is in tegenstelling met de
eerdere conclusie dat deze
insulineproducerende cellen
helemaal verdwenen zouden
zijn. Als dus deze cellen weer
geactiveerd kunnen worden,
kan de patiënt genezen, zelfs
tien jaar na de diagnose.
Roep heeft ontdekt welke
cellen uit het immuunsysteem
de insulineproducerende cellen aanvallen. Daardoor is het
mogelijk een gericht vaccin te
ontwikkelen.
6 gram zout
per dag is de maximale richtlijn
in Nederland: volwassen mannen
eten 9,9 gram en volwassen
vrouwen 7,5 gram zout per dag.
Nederlander eet
veel te veel zout
Bezorgde
patiënt vaker
therapieontrouw
In de apotheek moet
vooral aandacht worden
gegeven aan mensen
die zich zorgen maken
over hun medicatie en
tegelijkertijd twijfelen
of deze medicatie wel
zo noodzakelijk is. Deze
mensen stoppen 7 maal
vaker binnen een maand
met hun medicatie dan
patiënten die het nut van
medicatie inzien en zich
daarover weinig zorgen
maken. Dat is één van de
belangrijke conclusies uit
het promotie-onderzoek
van Harm Geers.
Optima farma
OF–3.indd 5
Volgens het RIVM eten
Nederlanders veel te veel
zout: 85% van de onze
bevolking eet meer dan
de maximale richtlijn van
6 gram per dag.
Verontrustend is dat de
hoge zoutinname al op
jonge leeftijd begint:
jongetjes krijgen al 8,3
gram per dag binnen,
meisjes 6,8 gram.
Het meeste zout krijgen
we binnen tijdens de
warme maaltijd en dan
vooral via vlees en sauzen.
Maar ook de lunch zorgt
voor problemen: Brood
met kaas is een zgn.
‘zoutbom’. Te hoge
zoutinname zorgt voor
een hoge bloeddruk.
Een hoge bloeddruk doet
het risico op hart- en
vaatziekten toenemen.
Jonge vrouwelijke huisarts is de beste
Patiënten met een jonge vrouwelijke huisarts krijgen
vaker behandeling volgens de richtlijnen dan patiënten
met een oudere mannelijke huisarts. De kans op een
betere en goedkopere behandeling is bij deze patiënten
daarom groter. Dat stelt het Instituut voor Verantwoord
Medicijngebruik (IVM) op grond van onderzoek naar
het voorschrijfgedrag van huisartsen.
5
16-03-12 14:13
Urineweginfectie door besmette kip
Urineweginfecties komen veel
voor en worden vaak veroorzaakt door bacteriën die in
de darmen thuishoren. Maar
bacteriën afkomstig uit besmet
voedsel kunnen ook de oorzaak
zijn, zo ontdekte onderzoekers
van de Canadese McGill
University.
Geen toekomst
voor antibiotica
In landen als China en
India zijn antibiotica zonder recept te verkrijgen
en dat werkt resistentie in de hand. Binnen
tientallen jaren heeft
daarom het gebruik
van antibiotica geen zin
meer. Microbioloog John
Hays van het Erasmus
MC heeft een Europese
subsidie van 3,5 miljoen
euro gekregen om een
oplossing te vinden om
infectieziekten sneller te
herkennen zodat gericht
medicatie voorgeschreven kan worden.
Vooral de E.coli-bacterie op kip
vormt een groot risico op
infecties. Besmetting kan
voorkomen worden door kip in
de koelkast te bewaren, goed
te verhitten en contact tussen
rauw kippenvlees en andere
etenswaren te voorkomen.
15% meer pensioenpremie
betalen heeft direct invloed op
de nettolonen
Forse stijging pensioenpremie
Het Pensioenfonds Medewerkers Apotheken (PMA) gaat
gebukt onder de lage rente. Het fonds begon in 2011 met een
dekkingsgraad van 121% en eind november was daar nog maar
100% van over. PMA heeft nu per 1 januari 2012 de premie
verhoogd met 15% en dat heeft direct gevolgen voor de nettolonen. Ook ontvangen deelnemers dit jaar geen indexatie. Omdat PMA onder de dekkingsgraad zit van 104,3%
heeft het een herstelplan moeten inleveren bij De Nederlandsche Bank (DNB). Hierin geeft het fonds aan hoe
het binnen drie jaar weer boven de streep denkt
te komen. PMA staat er wel beter voor
dan het Stichting Pensioenfonds Openbare
Apothekers. Zij hebben nog maar een
dekkingsgraad van 83% en daarom krijgen
vanaf april gepensioneerde apothekers 7%
minder pensioen uitgekeerd.
In memoriam
Samen maakten we aan de keukentafel ons eerste nummer. Kort daarna overleed Jan van Halm
(1947); een van Nederlands meest markante Art
Directors en verantwoordelijk voor de restyling
van Optima Farma. Jan was de grote inspirator
voor vrijwel alle grote publieke bladen, van
Opzij tot Libelle. In november 2007 kreeg Jan
een Lucas Ooms award als een van de 40 meest
toonaangevende professionals uit het tijdschriftenvak. We zullen Jan ontzettend missen als
mens en als inspirator maar zijn dankbaar dat
hij ons met zo’n mooi blad achterlaat.
6
OF–3.indd 6
16-03-12 14:13
Nieuws & Actualiteiten
Apotheker succesvol met eigen hoestdrank
De Schagense apotheker Bas Bruines heeft zijn eigen hoestdrank op
de markt gebracht. En met succes: klanten komen er speciaal voor
naar zijn apotheek. Het viel hem op dat kinderen veel klagen over de
hoestdrankjes die zij moesten innemen. Dat, en zijn liefde voor het
bereiden, deed hem besluiten zelf de bereidingsruimte in te duiken.
De assistenten en hun kinderen fungeerde als proefpanel. Het waren
de assistenten die kozen voor de hoestdrank op basis van honing, tijm
en zoethoutwortel. Het Noord-Hollands Dagblad publiceerde er een
artikel over en de rest is geschiedenis.
Longweek in de apotheek
Van 7 tot 12 mei krijgt longzorg extra aandacht tijdens de
Longweek in de apotheek.Tijdens deze week kun je extra
vragen van patiënten en klanten in de apotheek verwachten.
Er is een gratis pakket met ondersteuningsmaterialen
beschikbaar. Bestellen kan op www.knmp.nl/longweek
Roken passé
VIP collega
Niet de patiënt maar de assistent staat centraal in het
nieuwe RTL programma Consult. Radia Aarbiou van
Apotheek Leeuwenhoek in Den Haag vertelt in het
programma over haar werk. In de uitzending komen
medicatieveiligheid, therapietrouw en wat er bij het
dagelijkse werk van een apothekersassistent zoal
komt kijken, aan bod. Maar vooral vertelt Radia wat
er zo leuk is aan werken in de apotheek. Kijken dus!
Op 2 april op RTL4 om 16.40 uur staat de uitzending
gepland.
Stivoro meldt dat het aantal
rokers in Nederland nog nooit
zo laag is geweest als in 2011.
Vorig jaar rookte een kwart
van de bevolking, in de jaren
vijftig van de vorige eeuw
rookte maar liefst 70% van de
mensen. De inzet van de daling
viel volgens Stivoro samen met
invoering van vergoedingen
voor antirookprogramma’s
in de zorgverzekering.
25%
van de Nederlanders
rookt nog. In de jaren 50 van de
vorige eeuw was dat 70%
Optima farma
OF–3.indd 7
7
16-03-12 14:13
11 14:08
Het vak
Medicijnvergiftiging bij
kinderen voorkomen
initiatief
Om het aantal medicijnvergiftigingen bij jonge
kinderen terug te dringen,
geeft Apotheek Smilde
in Midden-Drenthe actief
voorlichting aan ouders.
Onderdeel van deze voorlichting is de Huischeck,
een handige vragenlijst
waarmee ouders de risico’s
in hun eigen huis kunnen
opsporen.
Brenda Kluijver
Jaarlijks lopen ruim 2500 kinderen
tot 4 jaar een vergiftiging op door
medicijnen. Daarvan worden er
1100 opgenomen in het ziekenhuis en
komen er 1400 op de Eerste Hulp
terecht. Ook in Smilde belandde in
2010 een tweejarig jongetje in het
ziekenhuis met een flinke medicijnvergiftiging. Het deed apotheker
Barry Swets en coördinerend apothekersassistent Janien Doek-Cazemier van
Apotheek Smilde beseffen dat het in
Grootste boosdoeners
van vergiftiging bij
kinderen:
Medicijnen
– Vitamine D-pillen
– Paracetamol
– Anticonceptiepillen
– Ibuprofen
– Multivitaminen
Verder veroorzaken tabak,
wasmiddel, alcohol, wc-verfrisser
en schoonmaakmiddelen vaak
vergiftiging bij kleine kinderen.
Bron: NVIC
Optima farma
OF–3.indd 11
hun apotheek ontbrak aan proactieve
voorlichting over het voorkomen van
vergiftigingen bij de allerkleinsten. Begin
vorig jaar onderzochten zij daarom hoe
geschikt de apotheek zou zijn als plek
om voorlichting te geven aan ouders
van kinderen tussen de 0 en 4 jaar.
Handige tips
Tweederde van de kinderen in het
klantenbestand had eenmaal of vaker
receptmedicatie gekregen bij de
apotheek, zo ontdekten Swets en
Doek-Cazemier. Vanwege dit grote
aantal besloot Apotheek Smilde om een
pilotproject te starten. Ouders die aan
de balie verschenen met een recept voor
hun kleintje, kregen mondelinge voorlichting van de apotheker of de
coördinerend apothekersassistent. Zij
benoemden onder meer het aantal
vergiftigingen onder kinderen en gaven
handige tips mee, zoals drangers op
kastjes of het ophangen van de handtas aan de kapstok. Insteek van deze
gesprekken was: ‘Praten mét de patiënt,
niet tegen de patiënt.’
FPZ-prijs
Daarnaast kregen de ouders een speciale
brochure met daarin de Huischeck,
ontwikkeld door Apotheek Smilde zelf.
Het is een korte vragenlijst waarmee
ouders snel zicht krijgen op de gevaren
in hun huis. Ouders namen deze brochure mee naar huis. Bij navraag bleek
dat de ouders erg blij waren met de
persoonlijke aandacht en de tips die ze
meekregen. Ook bleek dat ruim 90 procent van de ouders met de Huischeck
had ontdekt dat er gevaar was voor de
kinderen. Niet alleen de ouders vonden
de Huischeck een succes: Apotheek
Smilde won er vorig jaar de Farmaceutische Patiëntenzorg Prijs (FPZ-prijs) mee.
De voorlichting is bij Apotheek Smilde
inmiddels een standaardwerkwijze van
alle assistenten geworden en de KNMP
heeft de Huischeck bij meer dan honderd apotheken verspreid.
WWW
Bestel de Huischeck en
bijbehorende
voorlichtingsmaterialen via
[email protected]
11
16-03-12 14:13
Farmaceutisch consulen
maar ook k
Farmaceutisch consulenten
zijn in opmars. Ze starten
zorgprojecten, organiseren
FTO’s of controleren recepten. Maar door financiële
krapte werken ze soms
maar een dag per week.
Toch vinden apothekers de
functie onmisbaar voor de
toekomst. “Mijn farmaceutisch consulent verdient
haar jaarsalaris terug.”
Edwin Bos
Sinds vijf jaar werken farmaceutisch
consulenten in de praktijk. In 2007
studeerden de eersten af; inmiddels hebben 375 farmaceutisch consulenten hun
diploma ontvangen. Jeroen Mentink,
voorzitter van de examencommissie van
de opleiding: “De functie farmaceutisch
consulent is geland: opgenomen in de
CAO en bekend bij vrijwel alle apothekers in de praktijk.”
Waar werken ze?
Farmaceutisch consulenten zijn werkzaam in openbare apotheken, ziekenhuisapotheken, dienstapotheken of
poliklinische apotheken. Ook werken
ze in de farmaceutische industrie of
bij apotheekketens, bijvoorbeeld op
het hoofdkantoor of als zorgconsulent
diabetes. Door de sterke groei van het
aantal poliklinische apotheken – inmiddels 68 – werken steeds meer farmaceutisch consulenten in de poliklinische
farmacie.
12
OF–3.indd 12
Een apothekersassistent die de driejarige
deeltijd hbo-opleiding wil volgen, moet
minimaal twee jaar werkervaring hebben. De apotheker betaalt in de meeste
gevallen de opleiding. Per 1 januari is
de subsidie voor deze opleiding van de
Stichting Bedrijfsfonds Apotheken vervallen, maar voor het aantal aanmeldingen blijkt dit niet van invloed.
Na de opleiding kunnen de pasafgestudeerden meestal rekenen op een functie
als farmaceutisch consulent in de eigen
apotheek. Tot 2008 was dat althans het
gangbare scenario. Maar in dat jaar
sloeg het preferentiebeleid een gat in het
verdienmodel van de apotheek. Met als
gevolg dat veel farmaceutisch consulenten hun toekomstverwachtingen naar
beneden moesten bijstellen. Door de
financiële krapte in de apotheek kunnen
veel farmaceutisch consulenten maar
een of twee dagen per week hun functie
uitoefenen, de overige uren verrichten
ze assistentenwerk. Soms ontvangen ze
alleen voor de uren die ze werken als
farmaceutisch consulent het volgens
de CAO bijpassende salaris uit functiegroep 8.
Recepten controleren
Radia Aarbiou hoorde bij de eerste lichting farmaceutisch consulenten die in
2007 afstudeerde. Vanwege de dubbele
‘a’ in haar achternaam is ze naar eigen
zeggen de eerste farmaceutisch consulent van Nederland. Ze is verantwoordelijk voor de coördinatie van projecten
zoals de cholesterolmeetdagen, searches
Optima farma
16-03-12 14:13
Het vak
ulenten zijn onmisbaar
ok kostbaar
Je eigen plek veroveren door erkening
De opleiding voor farmaceutisch consulent beschikt niet over cijfers van het aantal
consulenten dat op dit moment fulltime werkt. Uit cijfers van bedrijfstakpensioenfonds PMA blijkt dat in 2009 73, in 2010 85 en in 2011 99 farmaceutisch consulenten in
de openbare farmacie werkten. In totaal namen ze 2830 werkuren voor hun rekening. Omgerekend naar een werkweek van 36 uur zijn dit 78,6 FTE. Van farmaceutisch
consulenten werkzaam in de ziekenhuisfarmacie of poliklinische farmacie heeft het
pensioenfonds geen cijfers. Het idee voor een extra farmaceutische inhoudelijk functie
in de apotheek op hbo-niveau is afkomstig van ziekenhuisapotheker Bart van den
Bemt. Ruim tien jaar geleden constateerde hij – destijds bestuurslid van Optima Farma
– dat een apotheker onmogelijk alleen de farmaceutische zorg op zich kan nemen.
Van den Bemt: “Specialisten werken met een gespecialiseerde verpleegkundige, een
PA, en huisartsen met een POH’er. Ook in de apotheek is plaats voor een functie op
hbo-niveau: de farmaceutisch consulent.” Volgens Van den Bemt kan een apotheker
die kiest voor zorg niet zonder een extra kracht met projectmatige kennis en goede
sociale vaardigheden.
Op dit moment volgen 150 studenten de driejarige deeltijdopleiding
tot farmaceutisch consulent bij de
particuliere hogeschool Saxion Next
in Deventer. De studenten krijgen
voor 75 procent online les en voor
25 procent op locatie. Ze volgen vakken als FPZ, statistiek en wetskennis.
In september start een volgende
groep studenten aan de opleiding.
Op 17 april en 14 juni vinden informatieavonden over de opleiding
plaats, zie ook: saxionnext.nl.
Absurd dat apothekers farmaceutisch
consulenten maar voor een deel van
de uren uitbetalen
onder polyfarmaciepatiënten en de
nascholing voor de assistenten.
Aarbiou draait samen met de drie
apothekers mee in het schema voor ‘de
apotheker van de dag’ en ze is aanwezig
bij het zeswekelijks FPZ-overleg. “Ik
ervaar een groot vertrouwen van de
apothekers. Onder verantwoordelijkheid van een apotheker kijk ik recepten
en bewakingslijsten na.” Verder voert ze
volledig zelfstandig diverse projecten uit
en draagt daar ook de verantwoordelijkheid voor. Maar het komt ook voor
dat farmaceutisch consulenten helemaal
geen taken krijgen bij de apotheek
waar ze in dienst zijn. “Ik heb onlangs
een aantal gefrustreerde farmaceutisch
consulenten gesproken met wie ik heb
gestudeerd die hun functie niet kunnen
Optima farma
OF–3.indd 13
uitvoeren.” Aan het woord is farmaceutisch consulent Mirjam Geurts,
werkzaam in openbare apotheek Scherpenzeel. Geurts heeft naar eigen zeggen
een luxepositie omdat ze alle uren die ze
werkt als farmaceutisch consulent ook
als zodanig krijgt betaald. Zestien uur
per week verricht ze taken van een farmaceutisch consulent en acht uur staat
ze op de werkvloer tussen de andere
apothekersassistenten. Voor apothekers
die farmaceutisch consulenten maar
voor een deel van de uren als zodanig betalen heeft Geurts geen begrip.
“Farmaceutisch consulenten zouden dat
eigenlijk niet moeten accepteren, maar
het is natuurlijk lastig onderhandelen
met een werkgever bij we je al langer in
dienst bent.”
Mentink beaamt dat farmaceutisch consulenten, net als overigens farmakundigen, tegenwoordig veel meer ‘hun plek
moeten veroveren in de apotheek’. Van
een garantie op werkuren is volgens
hem veel minder sprake. “Deze Hbo’ers
moeten hun waarde laten zien in de
apotheek. Een farmaceutisch consulent
moet zichzelf kunnen terugverdienen.
Begrijpelijk, want waarom zou een
apotheker anders in zo’n functie investeren?”
Ook zijn er volgens Mentink farmaceutisch consulenten die, als zij niet in de
eigen apotheek kunnen werken, elders
solliciteren. Maar wat zijn de kansen op
een baan? Vacatures voor farmaceutisch
consulenten zijn op dit moment vrij
zeldzaam.
13
16-03-12 14:13
-12 16:27
Het vak
Over cholesterolremmers
en
verbandmiddelen
Ervaringen aan de balie
klaar voor 2012
2012 is al een tijdje geleden begonnen. Met de
nodige veranderingen in de
apotheek en in de vergoedingen. Wat merken we
daar aan de balie van?Twee
collega’s, Marina Dries en
Joeki van de Wiel, vertellen
over hun ervaringen.
Froukje Wattel
“We moeten nu echt meer prestatiegericht gaan werken,” zegt Marina Dries,
apothekersassistent in de Zuider Apotheek in Leiden. “Tot nu toe ontvingen
we geld voor medicatie, die we dus
registreerden. Maar nu moeten we ook
de zorg vastleggen. Want voortaan komt
ook de zorg – zoals inhalatie-instructie
en dergelijke - op de factuur die de
patiënt van de verzekering krijgt. Dat is
wel even wennen voor iedereen.”
De nieuwe registratie speelt ook in
Mediq Apotheek Maas, waar Joeki
van de Wiel farmaceutisch consulent
is. Tot dusver zijn er nog geen vragen
gesteld over facturen van verzekeraars.
Maar dat komt waarschijnlijk omdat de
meeste mensen nog geen afrekening van
hun verzekeraar hebben gehad.
Steeds meer zelf betalen
“Waar wel zestig procent van de discussies aan de balie over gaat, is dat mensen steeds meer zelf moeten betalen,”
zegt Van de Wiel. “Mensen vragen ons
waarom ze eigenlijk nog premie betalen
als ze toch de medicijnen zelf moeten
betalen. Wij krijgen de bui over ons
heen, wij zijn het eerste aanspreekpunt.
Optima farma
OF–3.indd 17
Joeki van de
Wiel, farmaceutisch consulent,
Mediq Apotheek
Maas, Amsterdam
“Wij krijgen de bui over
ons heen.”
Mensen protesteren eerder bij ons dan
bij de verzekeraar. We merken dat nu
vooral bij verbandmiddelen. Die worden sinds 1 januari niet meer vergoed
als ze korter dan twee maanden worden
gebruikt.”
Dries krijgt die vragen ook. Daarnaast
worden er nogal eens vragen gesteld
over het eigen risico. “Ook was er
onlangs een gerucht dat cholesterolremmers uit de verzekering zouden gaan,”
herinnert ze zich. “Dat gaf lichte paniek
en veel telefoon. Maar voor zover wij
weten wordt het in elk geval in 2012
nog gewoon vergoed.”
Marina Dries,
apothekersassistent Zuider
Apotheek, Leiden
“We moeten meer
prestatiegericht
werken.”
Steeds andere doosjes
Aan de vele vragen over het preferentiebeleid waren Van de Wiel en Dries
al gewend. En die zijn er zeker niet
minder op geworden, merkt Van de
Wiel: “Vooral voor ouderen is het lastig
om steeds andere doosjes te krijgen. We
besteden dan ook extra zorg aan therapietrouw. Zo proberen we te voorkomen dat patiënten dubbel gaan slikken,
of juist niet meer. Al wordt het steeds
drukker, ook onze apotheker vindt het
belangrijk dat we hier tijd voor maken.”
17
16-03-12 14:13
A
Marc de Leeuw
De nieuwe NHG-Standaard
Anticonceptie is verschenen in
december 2011. Apotheker Wilma
actueel
Kwee is één van de leden van de
Werkgroep voor Farmacotherapie en Geneesmiddelinformatie (WFG) van
de KNMP die de nieuwe standaard heeft
beoordeeld. Een aantal wijzigingen noemt
ze opvallend. “Er is geen plaats meer voor
de pil met cyproteronacetaat. Dit middel
was ook niet geregistreerd voor anticonceptie, maar voor behandeling van vooral
acne. De werking bij acne viel tegen. En
het risico op trombose is bij deze pil twee
tot vier keer hoger dan bij gebruik van een
tweedegeneratiepil. Alle combinatiepreparaten hebben een vergelijkbaar effect op
acne.”
De NHG-Standaard Anticonceptie, die
de twee NHG-Standaarden Hormonale
anticonceptie en Het spiraaltje vervangt,
bevat ook aanpassingen op het gebied van
interacties. Kwee: “De interactie met antibiotica is vervallen. Alleen voor rifampicine en rifabutine, smalspectrum-antibiotica
die weinig worden gebruikt, geldt nog de
interactie met de pil. Dat zouden apothekers aan patiënten moeten laten weten,
bijvoorbeeld via voorlichtingsfolders.”
Volgens de nieuwe standaard is alleen van
antibiotica die aangrijpen op leverenzymen bewezen dat ze de serumspiegel van
ethinylestradiol verlagen. De veronderstelde reactie tussen de pil en de andere
antibiotica berustte op zwak bewijs.
Werking en bijwerking
De meeste hormonale anticonceptiva
bevatten een combinatie van oestrogenen
en progestagenen. De werking wordt overwegend bepaald door het progestageen.
Oestrogenen controleren voornamelijk de
cyclus.Ook de werking van de methoden
met alleen progestagenen berust op remming van de eisprong en beïnvloeding van
het cervixslijm. Vaak geeft deze methode
verschrompeling van het baarmoederslijmvlies.De pil met ethinylestradiol en
drospriredon is even betrouwbaar als de
andere pillen in het voorkomen van een
zwangerschap. Een gunstig effect op premenstruele klachten en acne of lichaamsgewicht is niet bewezen. Wel geeft deze
pil meer risico op de ontwikkeling van
veneuze trombo-embolische complicaties.
Een nieuwe pil is een vierfasepil met
oestradiolvaleraat en dienogest. Of deze
pil minder bijwerkingen heeft is nog niet
aangetoond. Ook is nog weinig bekend
over de betrouwbaarheid.
18
OF–3.indd 18
Opvallende wijzigingen in
NHG-Standaard Anticonceptie
Kiezen
tussen
roken of
de pil
De nieuwe NHG-Standaard
Anticonceptie bevat
een aantal opvallende
wijzigingen. Zo is er geen
plaats meer voor de pil met
cyproteronacetaat. Ook wordt
de combinatiepil ontraden
aan vrouwen ouder dan 35
die roken.
Optima farma
16-03-12 14:13
e
Actueel
Alertheid is nodig bij heparinegebruik
en borstkankermedicatie, zegt Kwee.
“Vrouwen die de pil slikken en heparines
gebruiken hebben mogelijk trombose. Het
is dan niet verstandig de pil te slikken.
Ook bij borstkankermedicatie kan de pil
niet worden gebruikt. De apotheek kan
hieraan tijdens een uitgiftegesprek aandacht besteden.”
Hard standpunt
Opvallend vind Kwee het “harde standpunt” in de NHG-Standaard over de
combinatiepil bij rokende vrouwen van 35
jaar en ouder. “Voor hen raadt het NHG
gebruik van de combinatiepil af. Roken
verhoogt het risico op hart- en vaatziekten
en de pil verhoogt het risico op trombose; een optelsom van risicofactoren.
Deze groep vrouwen kan uitwijken naar
bijvoorbeeld de minipil, het levonorgestrel
bevattende spiraaltje of het koperspiraaltje.”
Verder spreekt de NHG-Standaard de
voorkeur uit voor de tweedegeneratiepil
met 30 microgram ethinylestradiol. Kwee:
“De pil met 20 microgram ethinylestradiol is even betrouwbaar, maar blijkt niet
minder kans te geven op trombose. Wel
geeft deze pil meer verstoringen van het
bloedingspatroon. Dat leidt er toe dat
patiënten vaker stoppen. Ook duurden de
onttrekkingsbloedingen bij deze pil langer
dan bij de pil met 30 microgram.”
Een andere opvallende wijziging vindt
Kwee dat een nieuw noodanticonceptivum, ulipristal, geen plek heeft gekregen in
de NHG-standaard. “ Het is een UR-middel waarvoor een recept nodig is. Bovendien is het prijzig. Levonorgestrel is veel
goedkoper en zonder recept te krijgen bij
de apotheker of de drogist. Als alternatief
voor levonorgestrol adviseert de NHGStandaard het koperspiraaltje.”
Enkele cijfers
Van de vrouwen tussen 18 en 45 jaar die in 2008
anticonceptie gebruikten, slikte bijna 40 procent de pil.
In 1998 was dat nog bijna 50 procent. In 2008 gebruikte 8 procent
een spiraal, een verdubbeling ten opzichte van 2003.
Stoppen met roken
Stoppen met roken heeft altijd zin.
Vrijwel direct na de laatste sigaret
zijn de effecten meetbaar:
• bloeddruk en hartslag dalen tot
een normaal niveau;
• reuk- en smaakzin nemen toe;
• de longen verwijderen slijm en
afvalstoffen;
• de ademhaling verbetert;
• de bloedcirculatie neemt toe.
Stoppen met roken is niet gemakkelijk, maar er zijn veel nuttige
tips. Zo kun je ‘vaste sigaretten’
vermijden door je dagelijkse
routine te veranderen. Vermijd
rookruimtes en zoek afleiding en
nieuwe bezigheden om de neiging
tot roken te weerstaan.
Meer tips:
allesoverstoppenmetroken.nl
Optima farma
OF–3.indd 19
Belangrijke interacties
Volgens de NHG-standaard Anticonceptie zijn er vooral interacties bij anti-epileptica
(fenytoïne, fenobarbital, carbamazepine en primidon), rifampicine, Sint-Janskruid (hypericum)
en virusremmers. Vrouwen die anti-epileptica gebruiken kunnen het best een hormoonspiraal,
koperspiraal of prikpil gebruiken. Vrouwen die rifampicine of Sint-Janskruid gebruiken
kunnen hormonale anticonceptie beter mijden.
19
16-03-12 14:13
Laveren tussen
hypo en aangeboren afwijking
“Attentie bij kinderwens diabetespatiënt”
D
Marc de Leeuw
“Voor vrouwen met diabetes
is het belangrijk dat ze goed
voorbereid de zwangerschap
Dossier
ingaan,” zegt internist-endocrinoloog dr. Harold de Valk,
werkzaam in het UMC Utrecht. “Een
goede glucoseregulatie helpt aangeboren afwijkingen zoals hartafwijkingen
te voorkomen. Het risico op een open
ruggetje is verhoogd, ook al slikken de
vrouwen foliumzuur. Slechte instelling
van de bloedglucose verhoogt het risico
op een aangeboren afwijking drie tot vier
keer.” Bij zwangerschap is de kans op een
aangeboren afwijking in het algemeen 2-3
procent. Bij vrouwen met diabetes is dit
gemiddeld 8,8 procent.
Er is een dilemma in de regulatie van diabetes type 1 bij zwangere vrouwen, aldus
De Valk. “Enerzijds geeft een te scherpe
instelling hypoglycemieën. Anderzijds kan
een te hoge bloedglucosespiegel leiden tot
aangeboren afwijkingen.” Hypoglycemieën
hebben de bekende symptomen als trillen,
beven, hartkloppingen, eetdrang en stemmings- en gedragsstoornissen. Maar de
‘awareness’ voor hypoglycemieën neemt af
naarmate ze in kortere tijd vaker optreden.
Diepe hypo’s kunnen leiden tot bewustzijnsverlies en zelfs sterfte.
Tussen scherp en te scherp
Volgens de Utrechtse internist zijn
20
OF–3.indd 20
Voor zwangere vrouwen
met diabetes is een goede
bloedglucoseregulatie schipperen tussen twee klippen.
Te hoge bloedglucosespiegels geven risico op
aangeboren afwijkingen.
Te scherp instellen geeft
risico op hypoglycemieën.
zwangere vrouwen met diabetes “onwijs
fanatiek bezig met regulatie van hun
glucosespiegel.” Het percentage geplande
zwangerschappen is in Nederland dan
ook erg hoog, meer dan 85 procent. Ter
vergelijking: In Groot-Brittannië, waar
veel tienermoeders zijn, is dat 40 procent.
Bij een geplande zwangerschap is de kans
op een kind met aangeboren afwijkingen
lager (4,2 procent) dan bij een ongeplande
zwangerschap (12,2 procent). De Valk:
“Vrouwen met een geplande zwangerschap streven bewust naar een scherpe
instelling. Ze voelen de verantwoordelijkheid voor de gezondheid van hun kind op
hun schouders rusten.”
“Maar door hun zwanger-zijn voelen ze
een hypo minder goed aankomen en ze
lopen een groter risico op een hypo. In het
tweede deel van de zwangerschap hebben
de vrouwen meer insuline nodig; dat komt
door hormonen die door de placenta
worden gemaakt. Als vrouwen een beetje
ongeduldig zijn – nog een beetje insuline
erbij om de goede streefwaarde te bereiken
– bestaat de kans dat ze doorschieten.”
Veiligheid analoge insulines
Bij de behandeling van zwangere vrouwen
met diabetes type 1 is er nog een dilemma,
zegt De Valk. “Neem een vrouw die nu
niet zwanger is en langwerkende analoge
insulines gebruikt voor een zo goed mogeOptima farma
16-03-12 14:13
Dossier
lijke instelling. Wat ga je haar geven op
het moment dat ze zwanger is geworden? Hoe veilig zijn langwerkende
analoge insulines?”
Volgens de huidige opvattingen kunnen
kortwerkende analoge insulines (insuline aspart, lispro) veilig in de zwangerschap worden gebruikt. De ervaring met
langwerkende analoge insulines is nog
beperkt. Er zijn aanwijzingen dat de
langwerkende insulines detemir en glargine veilig zijn tijdens de zwangerschap,
maar bewezen is het nog niet. Een groot
onderzoek naar insuline detemir loopt
op dit moment.
De Valk: “Zwangere vrouwen met
diabetes type 1 geven we hier in Utrecht
bijna standaard een insulinepomp met
kortwerkende analoge insuline. We zien
dat de pomp bij veel vrouwen de instelling verbetert en makkelijker maakt.”
Polymedicatie
Ingewikkelder is de behandeling van
diabetes type 2, vervolgt De Valk.
“Vrouwen met diabetes type 2 zijn
ouder. Vaak slikken ze al verschillende
medicijnen zoals bloeddrukverlagers,
cholesterolremmers, diuretica en andere
middelen. Sommigen gebruiken prednison. Wat gaan we dan doen bij een
zwangerschap?”
85 procent
van de zwangerschappen
in Nederland is gepland
het wel even duurt voordat het hele
systeem weer werkt. Maar dat is lang
niet altijd zo. Sommige vrouwen zijn al
snel zwanger.”
Bloeddrukverlagers, bijvoorbeeld ACEremmers, zijn tijdens de zwangerschap
niet veilig omdat ze in het eerste trimester een verhoogde kans op aangeboren
afwijkingen kunnen geven. “Voor de
behandeling van hypertensie tijdens
zwangerschap zijn labetalol en methyldopa veilig,” zegt De Valk. Statines
lijken geen verhoogd risico op afwijkin-
De glucoseregulatie verbeteren is wat
De Valk betreft een eerste prioriteit.
Vrouwen – dat geldt natuurlijk ook
voor vrouwen met diabetes type 1 –
vergissen zich soms. “Een wijdverbreid
misverstand is dat als je met de pil stopt
er nog veel tijd is om aan de behandeling van diabetes te werken. Omdat
Top 3 afwijkingen
De meest voorkomende aangeboren
afwijkingen als gevolg van diabetes
tijdens de zwangerschap zijn:
■ hartafwijkingen;
■ afwijkingen van urinewegen en geslachtsorganen;
■ neuralebuisdefecten, zoals
een open schedel of
een open ruggetje.
WWW
Meer informatie:
nvog-documenten.nl
Optima farma
OF–3.indd 21
21
16-03-12 14:13
Vleuten
Zorg is meer dan medicijnen
In de Kring-apotheek willen we die zorg
bieden, waarvan wij vinden dat mensen
er recht op hebben. Zorg is veel meer dan
medicijnen. Bij de Kring-apotheek merk je
dat iedere dag.
Wij zijn per direct op zoek naar een
Apothekersassistente m/v (32-36 uur)
Kring-apotheek Vleuten is een zelfstandige dorpsapotheek. Onze
apotheek is gecertificeerd en wij werken met het apotheeksysteem
MIRA. Wij bieden je een fijne werkomgeving met een ervaren team.
Ben jij een teamgerichte, klantvriendelijke assistente die beschikt
over goede communicatieve vaardigheden? Neem dan gerust contact
met ons op!
Voor meer inlichtingen kunt u contact opnemen met mw. B.Bantal,
apotheker. Stationsstraat 13 c, 3451 BV Vleuten, tel: 030-6771516
e-mailadres: [email protected] www.apotheek-vleuten.nl
Verkorte productinformatie Mirena®
Samenstelling Mirena is een hormonaal intra-uterien systeem met een depot van 52 mg levonorgestrel. Gedurende een periode van vijf jaar wordt hieruit per 24
uur gemiddeld 12 microgram levonorgestrel afgegeven. Indicaties Anticonceptie; behandeling van versterkt menstrueel bloedverlies of menorragie (bij deze indicaties
vervangen na 5 jaar); progestageen adjuvans ter voorkoming van endometriumhyperplasie tijdens oestrogeentherapie in de peri- en postmenopauze (na 3 jaar
vervangen). Contra-indicaties Zwangerschap of het vermoeden ervan; acute, subacute of chronische ontstekingen in het kleine bekken, ook in de anamnese; genitale
infecties; soa; in de afgelopen 3 maanden: een abortus gecompliceerd door een infectie; endometritis post partum; cervicitis; cervixdysplasie; bevestigde maligniteit
van het corpus uteri of van de cervix, of het vermoeden daarvan; aanwezigheid of vermoeden van mammacarcinoom of andere geslachtshormoonafhankelijke
maligne aandoeningen; abnormale vaginale bloeding waarvan de diagnose (nog) niet is vastgesteld; congenitale of verworven anatomische afwijkingen van de
uterus, waaronder myomen, indien het cavum uteri hierdoor wordt vervormd; aandoeningen die chronisch met een verminderde weerstand gepaard gaan of
die als gevolg van bacteriëmie kunnen verergeren (klepafwijkingen, aangeboren hartafwijkingen); acute aandoeningen van de lever of levertumoren; actieve
tromboflebitis of trombo-embolische processen; overgevoeligheid voor een van de bestanddelen. Waarschuwingen en voorzorgen bij gebruik Wanneer bij de
behandeling van versterkt menstrueel bloedverlies de bloeding niet tot staan komt, of wanneer er sprake is van zware doorbraakbloedingen, moet met een andere
(bijvoorbeeld organische) oorzaak van de bloeding rekening worden gehouden. Onregelmatige bloedingen kunnen sommige symptomen en aanwijzingen voor
endometriumpoliepen of -carcinoom maskeren. Bij 20% van de vrouwen in de vruchtbare leeftijd ontwikkelt zich tijdens het gebruik geleidelijk een oligomenorroe
of amenorroe. Bij recidiverende endometritis of ontstekingen in het bekken, of als een acute infectie niet binnen enkele dagen op een behandeling reageert, moet
het IUD worden verwijderd. Bloedingen en pijn kunnen symptomen van partiële of volledige expulsie van een IUD zijn. Een IUD dat zich niet meer op de juiste
plaats bevindt, moet worden verwijderd en vervangen. De kans op perforaties kan verhoogd zijn bij inserties post partum, bij vrouwen die borstvoeding geven en
bij vrouwen met een uterus in retroflexie. Het IUD in geval van perforatie zo snel mogelijk verwijderen. Als een insertie moeilijk is verlopen en/of bij ernstige pijn
of bloedverlies tijdens of na de insertie, moet door middel van lichamelijk onderzoek en echografie een perforatie worden uitgesloten. De mogelijkheid van een
ectopische zwangerschap moet worden overwogen in geval van lage abdominale pijn, en met name als de menstruatie uitblijft of als een vrouw met amenorroe begint
te bloeden. Het absolute risico van ectopische zwangerschap bij Mirena-gebruiksters is klein. Echter, als een vrouw met Mirena in situ zwanger raakt, is het relatieve
risico van ectopische zwangerschap verhoogd. In de eerste maanden na het inbrengen kan het IUD buik- of rugklachten veroorzaken. Tijdens het inbrengen resp.
verwijderen kan de patiënte als gevolg van een vasovagale reactie flauwvallen tijdens de ingreep en bij epilepsiepatiënten kan er een insult optreden. Bijwerkingen
Menstruele klachten (amenorroe, spotting, onregelmatig bloedverlies), goedaardige ovariumcysten, depressieve stemming, zenuwachtigheid, verminderd libido,
hoofdpijn, buikpijn, misselijkheid, acne, rugpijn, pijn in het bekken, dysmenorroe, vaginale secretie, vulvovaginitis, gevoelige borsten, pijnlijke borsten, expulsie van
het IUD, gewichtstoename, stemmingswisselingen, migraine, opgeblazen gevoel, alopecia, hirsutisme, pruritus, eczeem, ontstekingen in het bekken, endometritis,
cervicitis/ Pap-smear normaal (klasse II), oedeem, huiduitslag, urticaria, uteriene perforatie. Handelsvorm Verpakking met 1 IUD. Registratienummer RVG 16681.
Naam en adres van de registratiehouder Bayer B.V., Energieweg 1, 3641 RT Mijdrecht, tel. 0297 280 666. Datum van goedkeuring / herziening van de SmPC
19 december 2011. Afleveringsstatus UR. Uitgebreide informatie (SmPC) is op aanvraag beschikbaar.
Referenties
1 SmPC Mirena® 19 dec 2011
www.mirena.nl
Mirena 900194 Bijsluiter Evo Inserter_Optima Farma_133x91_0312.indd 1
OF–3.indd
22
OF
4e pagina.indd
1
12-03-12 14:41
16-03-12 16:39
14:13
15-03-12
gen bij het kind te geven. Maar voor de
veiligheid worden ze in het algemeen
wel gestaakt, ook bij patiënten met een
familiaire hypercholesterolemie.
Zwangerschapsdiabetes
Sinds een jaar wordt zwangerschapsdiabetes, dus diabetes die tijdens de
zwangerschap ontstaat, ook officieel
als ziekte erkend. Behandeling met
medicijnen is maar in 40 procent van
de gevallen nodig. De Valk: “Insulines
zijn de veiligste behandeling voor deze
aandoening. Of metformine en glibenclamide veilig zijn tijdens de zwangerschap, is nog onderwerp van discussie.”
Leefstijl
Goed voorbereid de zwangerschap
ingaan, daar hoort ook aanpassing van
de leefstijl bij, zegt De Valk. “Lichamelijke inspanning is goed. Niet hardlopen, maar wandelen tot week 34 is
een prima vorm van inspanning. Ook
is het belangrijk dat vrouwen een deal
met hun werkgever maken, met name
bij diabetes type 1. Want ze hebben
eigenlijk drie banen: zwanger zijn, hun
werk doen en de hele dag hun diabetes
behandelen. Een aantal vrouwen legt de
lat te hoog. Zij willen hun werk tot in
de puntjes blijven uitvoeren. Dat moet
je dus niet doen.”
Risico ADHD
Zwangere vrouwen met diabetes hebben een grotere kans op
een kind met ADHD. Dat blijkt
uit Amerikaans onderzoek [Arch
Pediatr Adolesc Med. 2012 Jan
2]. Als de moeder bovendien in
armoede leeft is deze kans tot
wel veertien keer groter
De wetenschappers onderzochten 212 kinderen uit New York.
Ze volgden de kinderen tot hun
zesde levensjaar. De helft van de
moeders had zwangerschapsdiabetes, leefde in een lage sociaaleconomische klasse of beide.
Beide factoren afzonderlijk gaven
een twee keer zo grote kans op
ADHD. Het risico bleek echt groot
wanneer beide factoren tegelijk
meespeelden.
Slechte instelling bloedglucose:
vier keer zo grote kans op een
aangeboren afwijking
Borstvoeding geven
Met een goede glucoseregulatie zijn
een normale zwangerschap en bevalling en aansluitende borstvoeding prima
mogelijk. De geboorte en de eerste
dagen daarna zijn een periode van grote
hormonale veranderingen die tot schommelingen in de glucosewaarden kunnen
leiden. Door goede monitoring rond de
geboorte kan de waarde goed binnen
de grenzen worden gehouden. Vooral
de eerste 24 uur na de geboorte is er
vaak sprake van een lage suikerspiegel:
dan moet er extra aandacht zijn. Tijdens
de borstvoedingsperiode is de glucosewaarde lager, ondanks dat de voedende
moeder meer eet. Dan is minder insuline
nodig. In de eerste weken tot maanden
na de bevalling moeten moeders die
borstvoeding geven zich vooral niet
te scherp instellen.
Meer informatie:
borstvoedinghulp.nl
Optima farma
OF–3.indd 23
23
16-03-12 14:13
Referenties: 1. Florman S, Alloway R, Kalayoglu M, et al. Transplant Proc. 2005;37(2):1211-1213. 2. Alloway R, Steinberg S, Khalil K, et al. Transplant Proc. 2005;37(2):867-870. 3. Florman S,
Alloway R, Kalayoglu M, et al. Transplantation. 2007;83(12):1639-1642. 4. van Hooff JP, Alloway RR, Trunecka P, et al. Clin Transplant 2011: 25: E1–E12 5. SmPC Prograft 6. SmPC Advagraf
7. Handleiding geneesmiddelsubstitutie KNMP/Winap, april 2010 8. Kahan BD, Welsh M, Urbauer DL, et al. J Am Soc Nephrol. 2000;11(6):1122-1131.
Verkorte product informatie Advagraf®
Naam van het geneesmiddel: Advagraf 0,5 mg, 1 mg, 3 mg en 5 mg capsules met verlengde afgifte, hard, bevatten respectievelijk 0,5 mg, 1 mg, 3mg en 5 mg tacrolimus (als
monohydraat). Indicaties: Profylaxe van transplantaat-afstoting bij volwassen allogene niertransplantaat- of levertransplantaat ontvangers. Behandeling van afstoting van allogene
transplantaten bij volwassen patiënten die eerder zonder succes met andere immunosuppressieve geneesmiddelenwerden behandeld Farmacotherapeutische groep: Macrolide
immunosuppressief middel, ATC-code: L04A A05. Dosering en wijze van toediening: Advagraf is een eenmaal daagse orale formulering van tacrolimus. Advagraf capsules dienen direct
na uitname uit de blisterverpakking te worden ingenomen. De capsules dienen in zijn geheel met vloeistof (bij voorkeur water) te worden ingenomen (liefst in de ochtend) op een lege
maag of ten minste 1 uur vóór of 2-3 uur na de maaltijd . Contra-indicaties: Overgevoeligheid voor tacrolimus of andere macroliden of één of meer van de hulpstoffen. Bijzondere
waarschuwingen en voorzorgen bij gebruik: Er zijn medicatiefouten gemeld, waaronder onbedoelde, ongewilde of zonder toezicht uitgevoerde substitutie van tacrolimus formuleringen
met directe of verlengde afgifte. Dit heeft geleid tot ernstige ongewenste voorvallen, waaronder transplantaatafstoting, of andere bijwerkingen die mogelijk het gevolg zijn van ofwel
onvoldoende ofwel overmatige blootstelling aan tacrolimus. Patiënten dienen op dezelfde formulering van tacrolimus te blijven met het daarmee overeenkomende dagelijkse
doseringsregime; wijzigingen in de formulering of het regime dienen uitsluitend plaats te vinden onder scherp toezicht van een transplantatiespecialist. Advagraf wordt niet aanbevolen
voor gebruik bij kinderen jonger dan achttien jaar vanwege gelimiteerde gegevens over veiligheid en/of effectiviteit. Gedurende de vroege fase post transplantatie dient controle van
de volgende parameters routinematig te worden uitgevoerd: bloeddruk, ECG, neurologische- en visuele status, nuchtere bloedglucosespiegels, bloedwaarden elektrolyten (met name
kalium), lever- en nierfunctietesten, hematologische parameters, bloedstollingsbepalingen en plasma-eiwitbepalingen. Fytotherapeutica die Sint Janskruid (Hypericum perforatum)
bevatten dienen gedurende therapie met Advagraf te worden vermeden.. Gecombineerde toediening van ciclosporine en tacrolimus dient te worden vermeden en voorzichtigheid is
geboden bij toediening van tacrolimus aan patiënten die voorheen met ciclosporine zijn behandeld. Het gebruik van grote hoeveelheden kalium of van kaliumsparende diuretica dient
te worden vermeden. Bepaalde combinaties van tacrolimus met geneesmiddelen waarvan nefrotoxische of neurotoxische effecten bekend zijn kunnen het risico van deze effecten
versterken. Immunosuppressiva kunnen effect hebben op de reactie op vaccinatie, en vaccinatie gedurende gebruik van tacrolimus kan minder effectief blijken. Het gebruik van levende,
verzwakte vaccins dient te worden vermeden. Omdat de bloedspiegels van tacrolimus aanzienlijk kunnen veranderen tijdens episoden van diarree wordt extra monitoren van de
tacrolimus concentratie aangeraden tijdens episoden van diarree. Risicopatiënten op ventriculaire- en septumhypertrofie die een substantieel hogere dosis immunosuppressiva krijgen,
dienen regelmatig gemonitord te worden. Indien zich afwijkingen voordoen, dient dosisverlaging van Advagraf of overschakeling op een ander immunosuppressivum te worden
overwogen. Tacrolimus kan het QT interval verlengen maar substantieel bewijs dat Torsades de Pointes veroorzaakt kan worden ontbreekt. Voorzichtigheid is geboden bij patiënten met
de diagnose, of verdenking op congenitaal verlengd QT-syndroom. Er is melding gemaakt van de ontwikkeling van EBV-geassocieerde lymfoproliferatieve afwijkingen. Een combinatie
van immunosuppressiva, zoals het gelijktijdig geven van antilymfocytische antilichamen, verhoogt het risico op EBV-geassocieerde lymfoproliferatieve afwijkingen. Bij EBV-virus capside
antigen (VCA)-negatieve patiënten is melding gemaakt van een verhoogd risico op het ontwikkelen van lymfoproliferatieve afwijkingen. Daarom dient bij deze patiëntengroep de EBVVCA serologie bekend te zijn voordat de Advagraf behandeling wordt gestart. Tijdens de behandeling wordt het nauwkeurig volgen met EBV-PCR aangeraden. Zoals met andere
immunosuppressiva dient, met het oog op potentiële risico’s op maligne veranderingen van de huid, blootstelling aan zon- en UV-licht beperkt te blijven door beschermende kleding te
dragen en door zonnebrandcrème met een hoge beschermingsfactor te gebruiken. Zoals bij andere potente immunosuppressieve middelen is het risico op secundaire kanker onbekend.
Patiënten die behandeld worden met immunosuppressiva, waaronder Advagraf, hebben een verhoogd risico op opportunistische infecties (viraal, bacterieel, fungaal en protozoaal).
Hieronder vallen BK-virus geassocieerde nefropathie en JC-virus geassocieerde progressieve multifocale leuko-encefalopathie (PML). Bij patiënten die behandeld zijn met tacrolimus is
melding gemaakt van de ontwikkeling van posterior reversibel encefalopathy syndroom (PRES). Indien patiënten die tacrolimus gebruiken symptonen hebben die mogelijk duiden op
PRES, dient een radiologisch onderzoek uitgevoerd te worden. Er is beperkte ervaring bij non-blanke personen en patiënten met een verhoogd immunologisch risico. Capsules bevatten
lactose. De printinkt gebruikt voor opdruk van de Advagraf capsules bevat soja lecithine. Interacties: Tacrolimus wordt gemetaboliseerd via CYP3A4 in de lever en in de darmwand. Zie
de complete SPC tekst voor een overzicht van geneesmiddelen waarmee een interactie bestaat. Zwangerschap, borstvoeding en vruchtbaarheid: Tacrolimus kan worden overwogen
bij zwangere vrouwen indien er geen veiliger alternatief beschikbaar is. Zie volledige SPC tekst voor verdere toelichting. Bijwerkingen: Veel van de hieronder weergegeven bijwerkingen
zijn reversibel en/of reageren op dosisverlaging. Volgende bijwerkingen deden zich vaak (≥ 1/100 tot < 1/10) tot zeer vaak (≥ 1/10) voor (zie de volledige SPC tekst voor de bijwerkingen
met incidentie soms; zelden; zeer zelden, niet bekend). Zeer vaak: hoofdpijn, tremor, diarree, misselijkheid, nierfunctiestoornissen, diabetes mellitus, hyperglycemie, hyperkaliemie,
hypertensie, abnormale resultaten leverfunctie test, slapeloosheid. Vaak: ischemische coronaire arterie aandoeningen, tachycardie, anemie, thrombocytopenie, leukopenie, afwijkende
rode bloedcel analyse, leukocytose, zenuwstelselaandoeningen, convulsies, verminderd bewustzijn, perifere neuropathie, duizeligheid, sensibiliteit- en gevoelsstoornissen, verminderd
vermogen tot schrijven, oogaandoeningen, wazig zien, fotofobie, oorsuizen, parenchymale long afwijkingen, dyspnoe, pleurale effusie, hoesten,faryngitis,neusverstopping en
ontstekingen, maagdarm klachten, braken, gastrointestinale en abdominale pijn, ontstekingsreacties van het maagdarmstelsel, gastrointestinale bloedingen, gastrointestinale ulceratie
en perforatie, ascites, stomatitis en zweervorming, constipatie, tekenen en symptomen van slechte spijsvertering, flatulentie, opzwelling en vergroting, zachte ontlasting, nierfalen, acuut
nierfalen, toxische nefropathie, tubulair necrose, problemen met urineren, oligurie, blaas en urethra symptomen, uitslag, pruritis, alopecia, acne, toenemend zweten, gewrichtspijn,
rugpijn, spierkrampen, pijn in de ledematen, anorexia, metabole acidosis, andere stoornissen in de electrolythuishouding, hyponatremie, hypervolemie, hyperuricemie, hypomagnesemie,
hypokaliemie, hypocalciemie, verminderde eetlust, hypercholesterolemie, hyperlipdemie, hypertriglyceridemie, hypofosfatemie, primaire transplantaat dysfunctie, thromboembolische
en ischemische voorvallen, vasculair hypotensieve aandoeningen, bloedingen, perifeer vasculaire aandoeningen, koorts, pijn en onbehagen, asthenie, oedeem, verstoorde gewaarwording
van de lichaamstemperatuur, verhoogd alkalische fosfatase in het bloed, gewichts toename, galgang aandoeningen, hepatocellulaire schade en hepatitis, galstuwing en geelzucht,
verwardheid en desoriëntatie, depressie, symptomen van angst, hallucinaties, geestelijke gestoordheid, depressieve gevoelens, stemmings-afwijkingen en stemmingswisselingen,
nachtmerries. Neoplasmata, benigne, maligne en niet-gespecificeerd Patiënten die immunosuppressieve therapie ondergaan lopen een verhoogd risico op maligniteiten. Zowel benigne
als maligne neoplasmata, inclusief EBV-geassocieerde lymfoproliferatieve afwijkingen en huidmaligniteiten zijn gerapporteerd.
Afleveringstatus UR Inschrijving Advagraf 0,5 mg capsules (EU/1/07/387/002); Advagraf 1 mg capsules (EU/1/07/387/004); Advagraf
3 mg capsules (EU/1/07/387/012); Advagraf 5 mg capsules (EU/1/07/387/008). Vergoeding Advagraf wordt volledig vergoed; voor
prijzen zie G-standaard. Volledige productinformatie is op aanvraag verkrijgbaar bij: Astellas Pharma B.V. Postbus 108, 2350 AC
Leiderdorp. Tel.: 071-5455854 Fax: 071-5455850. Datum: November 2011
Verkorte product informatie Prograft®
Samenstelling: Capsules met 0,5 mg, 1 mg en 5 mg tacrolimus, concentraat voor infusie met 5 mg tacrolimus per ml. Indicaties: profylaxe van transplantaat afstoting bij allogene
lever, nier of hart transplaat ontvangers. Behandeling van afstoting van allogene transplantaten die eerder zonder succes met andere immunosuppressieve geneesmiddelen werd
behandeld. Contra-indicaties: Overgevoeligheid voor tacrolimus of andere macroliden of één der hulpstoffen. Bijzondere waarschuwingen: Gedurende de vroege fase post
transplantatie dient controle van de volgende parameters routinematig te worden uitgevoerd: bloeddruk, ECG, neurologische- en visuele status, nuchtere bloedglucoseconcentraties,
bloedwaarden elektrolyten (in het bijzonder kalium), lever- en nierfunctietesten, hematologische parameters, bloedstollingsbepalingen en plasma-eiwitbepalingen. Indien klinisch
relevante afwijkingen van deze parameters worden waargenomen, dient aanpassing van het immunosuppressieve regiem te worden overwogen. Tijdens episodes van diaree dienen
de tacrolimus bloedspiegels te worden gemonitord. Fytotherapeutica die Sint Janskruid (Hypericum perforatum) bevatten of andere fytotherapeutica dienen gedurende therapie
met Prograft te worden vermeden Ventriculaire- en septumhypertrofie zijn in zeldzame gevallen waargenomen. Het merendeel was reversibel en betrof doorgaans kinderen met
tacrolimus bloeddalconcentraties die veel hoger waren dan de maximale aanbevolen waarden. Tacrolimus kan het QT interval verlengen, bewijs voor het veroorzaken van Torsades
de Pointes ontbreekt. Voorzichtigheid is geboden bij patiënten met de diagnose, of verdenking op congenitaal verlengd QT syndroom. Er zijn meldingen van de ontwikkeling van
Epstein-Barr virus (EBV) gerelateerde lymfoproliferatieve ziekten bij met Prograft behandelde patiënten. Patiënten overgezet naar Prograft dienen geen gelijktijdige antilymfocyten
behandeling te ondergaan. Van zeer jonge (< 2 jaar) EBV-VCA- negatieve kinderen is gerapporteerd dat zij een groter risico op de ontwikkeling van een lymfoproliferatieve ziekte
lopen. Daarom dient in deze patiëntengroep de status van de EBV-VCA serologie te worden vastgesteld alvorens met de Prograft behandeling te beginnen. Zorgvuldige monitoring
met behulp van EBV-PCR gedurende de therapie wordt aanbevolen. Een positieve EBV-PCR kan gedurende maanden aanwezig zijn maar hoeft niet persé een indicatie van een
lymfoproliferatieve ziekte of lymfoom te zijn. Blootstelling aan zon- en UV-licht dient beperkt te blijven door beschermende kleding te dragen en door zonnebrandcrème met een
hoge beschermingsfactor te gebruiken. Prograft bevat lactose. Extra voorzichtigheid dient te worden betracht bij patiënten met zeldzame erfelijke aandoeningen als galactoseintolerantie, Lapp-lactase-deficiëntie of glucosegalactose-malabsorptie. Interacties: Tacrolimus wordt gemetaboliseerd via CYP3A4. Zie de complete SPC tekst voor een overzicht
van geneesmiddelen waarmee een interactie bestaat. Zwangerschap en borstvoeding: Tacrolimus kan de placenta kan passeren. Prograft behandelde patiënten dienen geen
borstvoeding te geven. Zie volledige SPC tekst voor verdere toelichting. Beïnvloeding van de rijvaardigheid en het vermogen om machines te bedienen: Tacrolimus kan visuele
en neurologische stoornissen veroorzaken. Dit effect kan worden versterkt in combinatie met alcohol. Bijwerkingen: Immunosuppressie verhoogt de kans op infecties en kan het
verloop van reeds bestaande infecties verergeren. Bovendien wordt het risico op maligniteiten verhoogd. Zowel benigne als maligne neoplasmata, inclusief EBV-geassocieerde
lymfoproliferatieve afwijkingen en huidmaligniteiten zijn in verband met tacrolimustherapie gerapporteerd. Een aantal bijwerkingen is dosisafhankelijk en reageert op dosisreductie.
Volgende bijwerkingen deden zich vaak tot zeer vaak voor (zie voor de bijweringen met incidentie soms, zelden, zeer zelden en niet bekend de geregistreerde 1B-1 tekst)..
Zeer vaak: hyperglycemie, diabetes mellitus, hyperkaliemie, slapeloosheid, tremor, hoofdpijn, hypertensie, diarree, misselijkheid, nierfunctiestoornissen Vaak: anemie, leukopenie,
thrombocytopenie, leukocytose, afwijkende rode bloedcel analyse, hypomagnesemie, hypofosfatemie, hypokaliemie, hypocalciemie, hyponatremie, hypervolemie, hyperuricemie,
verminderde eetlust, anorexia, metabole acidosis, hyperlipidemie, hypercholesterolemie, hypertriglyceridemie, andere stoornissen in de electrolythuishouding, symptomen van
angst, verwardheid en desoriëntatie, depressie, depressieve gevoelens, stemmingsafwijkingen en stemmingswisselingen, nachtmerries, hallucinaties, geestelijke gestoordheid,
convulsies, verminderd bewustzijn, sensibiliteit- en gevoelsstoornissen, perifere neuropathie, duizeligheid, verminderd vermogen tot schrijven, zenuwstelselaandoeningen, wazig
zien, fotofobie, oogaandoeningen, oorsuizen, ischemische coronaire arterie aandoeningen, tachycardia, bloedingen, thromboembolische en ischemische voorvallen, perifeer
vasculaire, dyspnoe, parenchymale long afwijkingen, pleurale effusie, faryngitis, hoesten, neusverstopping en ontstekingen, ontstekingsreacties van het maagdarmstelsel,
gastrointestinale ulceratie en perforatie, gastrointestinale bloedingen, stomatitis en zweervorming, ascites, braken, gastrointestinale en abdominale pijn, tekenen en symptomen
van slechte spijsvertering, constipatie, flatulentie, opzwelling en vergroting, zachte ontlasting, maagdarm klachten, lever enzym en functie
afwijkingen, galstuwing en geelzucht, hepatocellulaire schade en hepatitis, galgangontsteking, pruritis, uitslag, alopecia, acne, toenemend zweten,
gewrichtspijn, spierkrampen, pijn in de ledematen, rugpijn, nierfalen, acuut nierfalen, oligurie, tubulair necrose, toxische nefropathie, problemen
met urineren, blaas en urethra symptomen, asthenie, koorts, oedeem, pijn en onbehagen, verhoogd alkalische fosfatase in het bloed, gewichts
toename, verstoorde gewaarwording van de lichaamstemperatuur, primaire transplantaat dysfunctie. Inschrijving: Prograft 0,5 mg capsules (RVG
22236); Prograft 1 mg capsules (RVG 18107); Prograft 5 mg capsules (RVG 18108); Prograft infusieconcentraat 5 mg/ml (RVG 18109). Vergoeding:
Prograft wordt volledig vergoed, voor prijzen zie G-standaard. Volledige productinformatie is op aanvraag verkrijgbaar bij: Astellas Pharma B.V.
Postbus 108, 2350 AC Leiderdorp. Tel.: 071-5455854 Fax: 071-5455850. Datum: Oktober 2011
OF–3.indd 24
16-03-12 14:13
Verenigingsnieuws
O p ti ma
Far ma
Congres: De Optima Farma
/ KNMP Implementatiedag
Nu Optima Farma en de KNMP
samenwerken, organiseren we ook het
jaarlijkse congres in samenspraak met
elkaar. Zet het alvast in je agenda!
Datum: zaterdag 6 oktober
Locatie: RAI, Amsterdam
Een leerzame dag met allerlei lezingen
en workshops. Ook dé gelegenheid voor
apotheekteams om elkaar te ontmoeten
en van gedachten te wisselen over veranderingen in het vak en de toekomst
van de farmacie. Accreditatie bij SANA
wordt aangevraagd. We houden je op
de hoogte van de ontwikkelingen en de
invulling van het programma.
KAOF, Kwaliteitsregister
Apothekersassistenten
Openbare Farmacie
Er zijn voortdurend nieuwe ontwikkelingen in de (farmaceutische) zorg. Denk
aan werken volgens de KNMP-richtlijnen, of de registratie van zorgprestaties.
Daarom is het van belang dat wij,
apothekersassistenten, farmaceutisch
consulenten en farmaceutisch managers,
onze kennis en kunde blijven ontwikkelen. Hierbij is ‘lifelong learning’ van
toepassing, zodat onze kennis up-to-date is om goede voorlichting, begeleiding
en instructie aan patiënten te kunnen
geven. Om onze professionaliteit,
deskundigheid en kwaliteit als farmaceutisch zorgprofessional te registreren
is in juli 2009 een kwaliteitsregister
(KAOF) opgericht.
Het KAOF maakt inzichtelijk welke
apotheek deskundige en goed gekwalificeerde medewerkers in dienst heeft.
Voor de patiënten maar ook voor de
zorgverzekeraars die - zoals we al horen
uit het werkveld - ook eisen gaan stellen
aan bij- en nascholing van apotheekmedewerkers. Laten we hierin als beroepsgroep onze eigen verantwoordelijkheid
nemen en de vraag voor zijn. Uiteraard
is het kwaliteitsregister slechts een
hulpmiddel en blijft het gaan om de
professionaliteit en
deskundigheid van
iedereen die in de
WWW
apotheek werkt.
Optima Farma
Over beroepsvereniging Optima
Farma, de inhoud van dit blad,
opleidingen, bij- en nascholing, je
beroep en werken in de farmacie.
Heb je nieuws, vragen, opmerkingen of suggesties? Neem dan
contact op met Margo Briejer,
ambtelijk secretaris van Optima
Farma.
■ telefoon: 070-3737215 (KNMP)
■ mail: [email protected]
■ post: Postbus 13166, 2501 ED Den Haag
Meer informatie: kaof.nl
Optima farma
OF–3.indd 25
25
16-03-12 14:13
Bijwerkingen melden: belangrijker dan
je denkt
A
Sonja van de Koppel:
“Lang niet alle
bijwerkingen
komen uit een trial
naar voren.”
Brenda Kluijver
Voordat medicijnen in de
apotheek terecht komen, zijn ze
getest in een klinisch onderzoek. Bijwerkingen die bij de
actueel
testpersonen optraden, staan
vermeld in de bijsluiter. “Maar
lang niet alle bijwerkingen komen uit zo’n
trial naar voren,” zegt Van de Koppel. “Bij
een trial is natuurlijk maar een beperkt
aantal personen betrokken en vaak zijn ze
gezond. Is een geneesmiddel eenmaal op
de markt, dan wordt het door allerlei mensen gebruikt: ouderen, kinderen, mensen
met meerdere aandoeningen, mensen die
al andere medicijnen gebruiken, zwangere
vrouwen. Dan kunnen er heel andere
bijwerkingen aan het licht komen.”
Bijsluiters aanpassen
Zowel zorgverleners als patiënten kunnen
bijwerkingen melden bij Lareb. Daar komt
elke melding in een databank terecht,
zodat de medewerkers kunnen onderzoeken wat er speelt. “Hoe meer meldingen je
over een middel hebt, hoe gemakkelijker
je kunt zien of de bijwerking op toeval
berust of niet,” licht de farmaceutisch
consulente toe. “Als we ontdekken dat er
26
OF–3.indd 26
Ruim honderd meldingen
van bijwerkingen komen er
per week binnen bij het
Nederlands Bijwerkingencentrum Lareb. Een flink
aantal en van groot belang,
vindt farmaceutisch consulente Sonja van de Koppel
van Lareb. “Bij medicijngebruik staat de veiligheid
voor patiënten immers
voorop.”
daadwerkelijk sprake is van een bijwerking, vragen wij het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG) de bijsluiter aan te passen en brengen we apotheken
en artsen hiervan op de hoogte. Als het
echt om ernstige, gevaarlijke bijwerkingen
gaat, maken wij daar melding van bij het
CBG zodat zij eventueel het middel van de
markt kunnen halen.”
Verschillende meldingen
Meldingen die bij Lareb binnenkomen
zijn er in alle soorten en maten. Van de
Koppel: “Soms zijn het meldingen die al
bekend zijn, zoals bijvoorbeeld slaapwandelgedrag bij een bepaalde slaappil. Dan
kun je mensen enorm gerust stellen. In
andere gevallen is er meer aan de hand. Zo
meldde een huisarts laatst dat een vrouw
hartkloppingen kreeg van een kruidenpil
die ze via de kapper had gekocht. De
kapper had het middel online gekocht.
We hebben dit gemeld bij de Voedsel en
Waren Autoriteit (VWA), die het medicijn
bij het RIVM heeft laten onderzoeken. Er
bleek een medicijn in de kruidenpil te zijn
verwerkt dat in Nederland, vanwege het
risico op hartklachten, niet meer verkocht
Optima farma
16-03-12 14:13
Actueel
Trots op apotheken
Volgens ex-politica Agnes Kant, sinds vorig jaar werkzaam bij Lareb, doen apotheekteams het in verhouding tot andere zorgverleners al erg goed op het gebied van melden. “Ze zijn het meest actief bezig met
melden. Ze mogen trots zijn; we hopen dat ze het zo blijven doen. Aandacht voor bijwerkingen hoort bij
hun zorgverlenerschap. De helft van de apothekers heeft zich inmiddels ook aangemeld voor het Lareb
Intensive Monitoring-programma (LIM), waarbij bijwerkingen worden gevolgd van verschillende medicijngroepen. Ik wil ook de andere apothekers oproepen: meld je aan, vraag patiënten deel te nemen,”
aldus Agnes Kant.
WWW Meer informatie over het LIM-programma is te vinden op www.lareb.nl.
Daar zijn ook de promotiematerialen te bestellen.
10 mensen sterven per dag
aan bijwerkingen van
reguliere medicijnen
in Nederland
ter vergelijking:
er zijn dodelijke verkeersslachtoffers
per dag
3
mocht worden. Uiteindelijk is de Inspectie
voor de Gezondheidszorg (IGZ) ingeschakeld.”
Actieve apotheken
Jaarlijks doen apotheken zo’n 2000
meldingen van bijwerkingen bij Lareb.
“Signaleren en melden is een belangrijke
taak van de apothekersassistenten,” vindt
Van de Koppel. “Zij hebben veel rechtstreeks en laagdrempelig contact met de
patiënt. Ze kunnen bijvoorbeeld bij de
eerste uitgifte stimuleren dat de patiënt
melding maakt van bijwerkingen, of ze
kunnen bij een herhaalrecept eens navraag
doen naar bijwerkingen.” Ook kunnen
apotheken posters en folders bestellen bij
Lareb, om patiënten via die weg te wijzen
op het belang van melden.l
Optima farma
OF–3.indd 27
Florence van Hunsel:
Promotieonderzoek
naar bijwerkingen
Patiëntmeldingen
Patiënten die zelf melding
maken van een bijwerking zijn erg welkom. Dit
blijkt uit promotieonderzoek van Florence van
Hunsel van de Universiteit
Groningen. Haar studie
toonde aan dat patiënten
meer dan zorgverleners
aangeven wat de invloed van een bijwerking
is op hun kwaliteit van
leven. Patiëntmeldingen
zijn volgens Van Hunsel
dan ook een belangrijke
aanvulling op de meldingen die zorgverleners
doen. De promovenda
benadrukt dat meldingen
van patiënten de meldingen van zorgverleners
niet verdringen. “Klinische informatie zoals labwaarden of ECG-uitslagen
worden alleen door professionals gemeld en die
zijn voor ons van groot
belang,” zei ze onlangs
in het Pharmaceutisch
Weekblad.
WWW
bestellen via
[email protected]
27
16-03-12 14:14
100 dagen in
de apotheek
Ervaringen van een stagiaire en haar begeleidster
I
Froukje Wattel
Studente Maria Lima loopt
sinds begin dit jaar stage in
Apotheek Spoorlaan in
INTERVIEW
Capelle Schollevaar.
We spraken Maria Lima en stagebegeleidster Lin Yee Leung-Poon over
de aansluiting tussen opleiding en
praktijk, de kunst van het stagebegeleiden en hoe een zetpil in het Engels
heet.
Dit voorjaar heeft Leung-Poon (32), farmaceutisch
consulent in Apotheek Spoorlaan, twee stagiaires
onder haar hoede. Het zijn niet haar eerste pupillen:
“Voordat ik hier kwam werken had ik al de nodige
BOL- en BBL-studenten begeleid. Het is belangrijk om
toekomstige collega’s goed in te werken.”
Maria Lima: “Werken met mensen en
medicijnen maken de stage veel leuker dan
ik had verwacht!”
Meer FPZ op school
Stagiaire Maria Lima (24) volgt de versnelde (tweejarige) BOL-opleiding apothekersassistent aan Zadkine
Rotterdam. Deze opleiding was niet haar eerste keuze.
“Ik heb eerst een pedagogische opleiding gedaan,
28
OF–3.indd 28
Optima farma
16-03-12 14:14
Interview
maar die beviel niet. Via een apothekersassistent
ontdekte ik dit vak. De opleiding is leuk, maar de
stage en werken met mensen en medicijnen is nog veel
leuker! Nu kan ik toepassen wat ik geleerd heb. Jammer genoeg krijgen we op school veel uren receptuur
en weinig FPZ. Terwijl je dat laatste juist meer nodig
hebt in de apotheek. Wel heel goed vind ik de lessen
omgangskunde, omdat je leert omgaan met patiënten.
Maar ik zou meer FPZ willen in de opleiding, leren
over handverkoop en hoe je moet adviseren aan de
balie.”
Leung-Poon herkent het probleem: “Vroeger werd
er veel meer bereid in de apotheek, daarom krijg je
dat nog veel in de opleiding. Maar de studenten leren
tegenwoordig al veel meer over FPZ dan in mijn tijd.”
Lima heeft nog een wens: “We krijgen Engels op
school, maar dat had ik al gehad. Ik heb liever Engelse
les die is toegespitst op de apotheek. Toen ik een
Engelssprekende klant had, wist ik niet wat Engels
voor zetpil is!”
Stagebegeleiden
Natuurlijk mag Lima als stagiaire nog niet alles zelfstandig doen. “We controleren vóór het afleveren van
recepten en aangeschreven recepten,” vertelt
Apotheek Spoorlaan
Het is een relatief nieuwe
apotheek waar Maria
Lima haar stage loopt.
Apotheek Spoorlaan
in Capelle Schollevaar
opende in 2010 haar
deuren als nieuwkomer
in de wijk. De apotheek is
onderdeel van Gezondheidscentrum Spoorlaan.
Nu, twee jaar later, werken er twee apothekers,
zes apothekersassistenten
en twee ondersteunende
medewerkers. En twee
stagiaires. Maar daar
blijft het niet bij. “We
blijven groeien,” zegt Lin
Yee Leung-Poon. “Binnenkort komen er – naast
Maria – nog twee nieuwe
collega’s bij.”
apotheekspoorlaan.nl
Leung-Poon. “Soms laten we het haar eerst zelf
uitzoeken en controleren we daarna. En als ze
bijvoorbeeld inhalatie-instructie geeft, kijkt er iemand
mee. Lima is een makkelijke stagiaire, ze pakt dingen
snel op en laat goed controleren. Ze werkt netjes en
maakt weinig fouten.”
Van haar kant is ook Lima heel tevreden: “Lin Yee
legt goed en rustig uit, ze neemt er de tijd voor, zodat
ik veel leer.”
“Het hele team helpt en begrijpt dat stagebegeleiding
tijd kost,” zegt Leung-Poon. “Maar Lima weet als
tweedejaars al heel veel. We hebben het liefst ouderejaars studenten, dan is de begeleiding minder intensief.”
100 dagen
In totaal duurt de stage honderd dagen, 33 dagen in
het eerste jaar en de rest in het tweede jaar. Voor Lima
zit het er bijna op en ze weet wat ze kan verwachten
van haar toekomstige beroep. “Ik doe het liefste baliewerk en aanschrijven. Daar leer je het meeste van, ook
bijvoorbeeld over omgaan met ongeduldige patiënten.
Het beroep is veel leuker dan ik dacht en ik kan later
allerlei vervolgcursussen doen.”
Inmiddels hebben Leung-Poon en Lima de leerdoelen
voor de resterende stageperiode bepaald. “We hebben
dat ook aan het begin besproken,” legt Leung-Poon
uit. “Ik wil als begeleider altijd leerdoelen en leerpun-
Lin Yee Leung-Poon: “Je toekomstige
collega goed inwerken is heel belangrijk.”
ten ten opzichte van de vorige stage weten. Lima wil
meer leren over handverkoopadviezen en het
afhandelen van medicatiebewakingssignalen.”
Voor Leung-Poon is Lima vast niet de laatste stagiaire
die ze begeleidt. “Ik blijf het leuk vinden om kennis te
delen en er is veel behoefte aan stagebegeleiders. Vorig
jaar heb ik de SBA-cursus voor begeleiders gedaan.
Heel nuttig.” En Lima? Die gaat na haar studie bij
Apotheek Spoorlaan in dienst! l
WWW
Optima farma
OF–3.indd 29
Leerlingbegeleiding: coachend
begeleiden (SBA) Zie: sbaweb.nl /
gepland cursusaanbod.
29
16-03-12 14:14
Vrouwen zijn onnodig bang voor hormonen
Hormonen ti
de menopauze
mogen best
D
Mike Nettekoven
afwijken,” zegt Fauser. “Vrouwen moeten
soms langdurig hormoontherapie kunnen
krijgen.” Gynaecologen Wilma Smit en
Pauline Ottervanger zijn het daarmee
eens. Smit werkt in het Gemini ziekenhuis
in Den Helder, Ottervanger in het Haga
ziekenhuis in Den Haag.
“Je hoort vaak dat de overgang
natuurlijk is,” zegt prof. dr. Bart
hoogleraar voortplanFauser,
Dossier
tingsgeneeskunde aan het
Universitair Medisch Centrum
te Utrecht. “Maar pas in de laatste honderd jaar is het leven van mensen enorm
verlengd. In de jaren daarvoor overleden
vrouwen voordat ze in de menopauze
kwamen. Vanuit dat oogpunt gezien is de
menopauze helemaal niet zo natuurlijk.
Eierstokken zijn eigenlijk gemaakt om een
leven lang mee te gaan.”
Huiverig
Langdurig gebruik
In het Westen komen de meeste vrouwen tussen de veertig en zestig jaar in de
overgang. Bij ongeveer een kwart van de
vrouwen leidt het tekort aan oestrogenen
tot klachten die het dagelijks functioneren
verstoren. Opvliegers en veranderingen in het menstruatiepatroon zijn de
meest kenmerkende verschijnselen van
de overgang. Op de lange termijn leidt
oestrogeentekort tot meer osteoporose en
hart- en vaatziekten. Aan de andere kant
geeft het slikken van hormonen tijdens
de overgang een licht verhoogde kans op
borstkanker. Maar die kans is erg klein.
De Nederlandse richtlijn zegt dat patiënten bij ernstige klachten kortdurend met
hormoontherapie behandeld kunnen worden. “Maar soms moet je daarvan kunnen
30
OF–3.indd 30
Veel vrouwen met overgangsklachten voelen zich
beroerd. Toch slikken maar
weinigen hormonen tegen
nachtzweten en opvliegers.
“In Nederland zijn we te
huiverig voor hormonen en
dat hoeft niet,” zegt gynaecoloog Pauline Ottervanger.
“In Nederland zijn we te huiverig voor
hormonen en dat hoeft niet,” zegt Ottervanger. “Ik denk dat maar 5% van de
Nederlandse vrouwen in de overgang
hormonen gebruikt. Maar veel meer
vrouwen hebben klachten. Gemiddeld hebben vrouwen twee tot drie jaar
overgangsklachten. Zo’n 7% heeft daar
na het zestigste nog last van en sommige
pechvogels komen er nooit meer vanaf.”
Ottervanger is overigens een voorstander
van zelfzorgproducten, ook al hebben ze
geen bewezen werking tegen overgangsklachten. “Het haalt bij vrouwen meestal
de scherpe kantjes eraf.”
“Veel vrouwen zijn al enorm geholpen
wanneer zorgverleners luisteren naar hun
klachten en uitleggen wat er in hun lichaam gebeurt,” meent Smit. “We merkten
dat veel vrouwen geen idee hadden wat
een menstruatie of de menopauze precies
is. Voorlichting is heel waardevol. Als je
weet wat in je lichaam gebeurt en wat je er
zelf aan kunt doen, voel je je al veel beter.
Lichamelijk en geestelijk.”
Optima farma
16-03-12 14:14
Dossier
n tijdens
e
Boeken met praktische adviezen
oeten
nnen
en
e
nhuis
aga
or
tn de
g
aar
aar
mige
af.”
nder
n ze
ngsestal
en
hun
ierkten
wat
ecies
s je
at je er
beter.
In het Westen komen de
meeste vrouwen tussen
de 40 en 60 jaar in de
overgang. Bij ongeveer
een kwart van de vrouwen leidt het tekort aan
oestrogenen tot klachten
die het dagelijks functioneren verstoren. Opvliegers en veranderingen in
het menstruatiepatroon
zijn de meest kenmerkende verschijnselen
van de overgang. Op de
lange termijn leidt oestrogeentekort tot meer
osteoporose, hart- en
vaatziekten.
Optima farma
OF–3.indd 31
Geen voorkeur
Er is geen duidelijke voorkeur voor een
hormoonmiddel. “Bij klachten zoals
vaginale jeuk en pijn bij het vrijen, werken lokale oestrogenen als Synapause
en Vagifem prima,” zegt gynaecoloog
Wilma Smit. “Door de menopauze is het
slijmvlies van de vagina sneller geprikkeld en krijgen vrouwen klachten die
lijken op een blaasontsteking. Veel
huisartsen schrijven dan ten onrechte
antibiotica voor zonder een kweek te
doen. Vrouwen die huiverig zijn voor
deze lokale middelen omdat ‘oestrogenen borstkanker kunnen veroorzaken’
kun je gerust stellen. Die kans is erg
klein. Als ze echt niet willen, bestaan er
ovules met hyaluronzuur, Premeno duo,
die ook heel goed werken.”
Gynaecologen Wilma Smit en Pauline Ottervanger hebben voor het grote publiek
twee boeken vol met praktische adviezen
geschreven over de overgang. In Menoblues
worden alle aspecten toegelicht die bij de
menopauze komen kijken, zoals opvliegers,
gewichtstoename, botontkalking en stemmingswisselingen.
Menoproof is bedoeld voor vrouwen vanaf
veertig jaar en heeft als rode draad een
aangepaste leefstijl en gezonde voeding. De
boeken zijn onder meer verkrijgbaar via bol.
com.
Enkele tips uit deze boeken:
• Vrouwen die roken blijken eerder, meer en langer last te hebben van opvliegers. Stop dus met roken!
• Dieetaanpassingen zoals niet te kruidig
eten, geen espresso ’s avonds en meer peulvruchten kunnen prima werken. Hetzelfde geldt voor leefstijladviezen zoals minder alcohol en meer bewegen.
• Niet alle veranderingen in het bloeding
patroon hebben met de overgang te maken.
• Als je de pil blijft doorslikken kom je niet later in de overgang. Het moment van de menopauze staat vast. Na het stoppen van de pil zal
blijken of dit proces al is opgetreden.
• Het gaat er niet om hoe oud we worden, maar om hoe we oud worden.
• Bij bewezen vervroegde overgang is hormoontherapie noodzakelijk.
• Vrouwen boven de vijftig hebben baat bij 10 microgram vitamine D en 1100 mg calcium per dag.
• Spieren produceren tijdens het sporten hormonen die onze stofwisseling en hersenen positief beïnvloeden.
31
16-03-12 14:14
Wat a
collega’s aan d
over de g
over de grens
Adviseren aan de balie
is een vak apart. In deze
rubriek geven we iedere
maand een kijkje in de
keuken van collega’s in het
buitenland. Hoe gaan ze
met cliënten aan de balie
om en wat adviseren ze?
Wat adviseren ze bijvoorbeeld in Curaçao tegen
muggenbeten?
Elma Stitzinger
De situatie
Er komt een vrouw van middelbare leeftijd in de apotheek. Ze is op vakantie,
komt uit Nederland en ze zit onder de
muggenbulten.
Wat moet je weten?
Voor veel Nederlanders die op vakantie
gaan naar Curaçao zijn de vele muggen
een ware plaag. Het Caribisch gebied
kent een regenseizoen van november tot
en met januari/februari. In deze periode
regent het vaak, het zijn kortstondige,
hevige buien. Hierdoor komen er waterplassen op straat te staan, die muggen
aantrekken. Een serieus probleem
vormen de dengue-muggen, die de zogenaamde knokkelkoorts veroorzaken.
Dat is een virusziekte die gekenmerkt
wordt door flinke koortsaanvallen,
huiduitslag en verschijnselen van zware
griep. Knokkelkoorts kan alleen door
bloedonderzoek aangetoond worden. Er
zijn geen medicijnen om knokkelkoorts
te voorkomen of genezen.
Wat is het advies?
De assistent adviseert om vitamine B1
preventief te slikken, te beginnen twee
32
OF–3.indd 32
weken vóór vertrek, 100 gram per
dag. Vitamine B1 bevat thiamine, een
zwavelmolecule die via het lichaam een
geur afgeeft die onaantrekkelijk is voor
muggen. B1 moet men tijdens de vakantie doorslikken, bij thuiskomst kan het
slikken weer gestopt worden. Overigens
heeft deze methode alleen zin als de
vakantieganger inderdaad twee weken
voor vertrek met inname begint. Voor
de cliënte aan de balie heeft slikken
van B1 dus geen zin meer. Zij krijgt dit
advies dus vooral ter voorkoming voor
een volgende keer. Ze krijgt nu het advies ’s nachts een klamboe te gebruiken
én zo snel mogelijk een bruin kleurtje
te krijgen. Want een gebruinde huid is
dikker dan een blanke huid en daarom
voor muggen lastiger om in te prikken.
Zowel ’s avonds als overdag raadt de
assistent aan een antimuggenlotion met
DEET te gebruiken en na gebruik van
de lotion de handen goed te wassen.
Bovendien is het goed om overdag zo
veel mogelijk luchtige kleding met lange
mouwen en broeken te dragen. Tegen de
jeuk wordt een antihistamine geadviseerd.
Verschil met Nederland?
Het slikken van vitamine B1 tegen
muggenbeten is in Nederland wel een
Optima farma
16-03-12 14:14
t adviseren
n de balie
e grens?
Advies aan de balie
Botica Brion, Curaçao
Wat kun je in elk
geval adviseren?
■ Vraag cliënten aan de balie
altijd waar ze naar toe gaan; in
een omgeving met bijvoorbeeld
de dengue-mug is het raadzaam
preventieve maatregelen te
nemen.
■ Muggenlotion met DEET is ook
overdag aan te bevelen omdat
de dengue-mug vooral dan actief
is.
■ Na het opbrengen van muggenlotion met DEET de handen
goed wassen. DEET heeft namelijk een neurotoxisch effect bij
mensen (en andere zoogdieren).
■ Draag luchtige kleding die het
lichaam bedekt.
■ Sluit deuren en ramen altijd na
zonsondergang.
■ Slaap onder een klamboe.
■ Slikken van B1 is aan te beleven als onderdeel van alle bovenstaande maatregelen. Maar het
is alleen zinvol als de cliënt twee
weken voor vertrek begint 100
gram per dag te slikken. Stoppen
bij thuiskomst.
bekende methode, maar het wordt
niet grootschalig geadviseerd in de
apotheek. Reden is voornamelijk dat
nog onvoldoende wetenschappelijk
bewijs hiervoor bestaat. Bij navraag bij
verschillende botica’s blijkt dat reacties
van de cliënten zeer wisselend zijn: bij
sommigen lijkt het te werken, weer
anderen geven aan dat zij geen verschil
merken. Overigens zijn ook de meldingen over de effectiviteit van DEET heel
wisselend. Insmeren met antimuggenlotion met DEET is geen garantie dat de
muggen niet zullen steken. Waarschijnlijk heeft dit te maken met de concentratie DEET die in de lotion zit; hoe
Optima farma
OF–3.indd 33
hoger de concentratie, hoe effectiever
het middel zal zijn. DEET is overigens
niet ongevaarlijk: het heeft een neurotoxisch effect op mensen (en andere
zoogdieren). DEET bevat het enzym
acetylcholinesterase, een bestandsdeel
dat ook in verschillende zenuwgassen
aangetroffen wordt. Voorzichtigheid
met hoge concentraties DEET is dus
geboden en in elk geval na gebruik goed
de handen wassen. In het geval van
vitamine B1 zijn er zelden bijwerkingen
of negatieve effecten van het tijdelijk
preventief slikken te verwachten; het
lichaam slaat B1 niet op, een overvloed
wordt uitgescheiden.
33
16-03-12 14:14
Nascholing
“In het
apotheekteam ben
je elkaars klant”
Interne Klantgerichtheid
nascholing
Bij klantgerichtheid denk
je bijna automatisch aan
omgaan met patiënten.
Een cursus Interne Klantgerichtheid in de Apotheek
prikkelt dus de nieuwsgierigheid. Waar gaat het
precies om?
Froukje Wattel
“De vraag naar deze cursus kwam uit
de apotheek zelf,” zegt trainer Nanda
Bartelse. “De omgang met de patiënten
aan de balie kan prima zijn, toch loopt
het soms niet allemaal zoals het moet.
Het gaat dan vaak om de communicatie, de organisatie en de logistiek achter
de balie. Apotheekwerk is teamwerk.
Zeker nu het steeds drukker en hectischer wordt, is het belangrijk om tijd
aan het team te besteden.”
Alles loopt soepeler
Ingrid de Vogel, manager van Kringapotheek Parijsch in Culemborg, volgde
de cursus in december 2011 samen met
haar team. “We gingen met twee apotheken op twee locaties samenwerken
met 18 mensen,” vertelt ze. “We hadden
het zo druk met de afstemming dat de
klant wat uit het zicht raakte. Deze
cursus kwam precies op tijd. Je wordt
gedwongen naar jezelf en je rol in het
team te kijken.”
Nu, een paar maanden later, merkt De
Vogel nog duidelijk dat de training resultaat heeft gehad. “We spreken elkaar
bijvoorbeeld meer aan. We hebben dat
allemaal geoefend, dus we laten ons
nu ook makkelijker aanspreken. Dat
is goed voor de samenwerking.” En de
klant, merkt die er ook wat van? “Ja,
34
OF–3.indd 34
die merkt dat het werk soepeler loopt,
dat de samenwerking aan de balie beter
is en dat de wachttijden korter zijn!”
Je rol in het team
De training begint met een sterktezwakteanalyse van de organisatie en de
logistiek in de apotheek, legt Bartelse
uit. “De eerste avond wordt besproken
wat er beter kan en hoe je dat kunt
aanpakken. De tweede avond staat in
het teken van teamrolmanagement. We
onderzoeken dan welke rollen en kwaliteiten het team heeft. Daar komt een
teamprofiel uit. Zo leer je elkaars kwaliteiten zien en benutten en ga je begrijpen wat er komt kijken bij samenwerking.” De derde en laatste avond wordt
besteed aan onderlinge communicatie.
Hoe geef je feedback, hoe voorkom je
ergernissen, hoe werk je professioneel
samen? Bartelse: “In de ene apotheek
gaat het dan om afspraken nakomen,
bij de andere om het overdragen van
werk. Iedereen heeft zijn eigen dingen,
maar overal geldt: je bent elkaars klant
in het apotheekteam!”
Meer weten?
Deze nascholingscursus van de SBA
duurt 3 avonden van 3 uur (in de eigen
apotheek of een ruimte in de buurt).
Data en aanvangstijd in
overleg. Voor informatie: mail of bel de SBA:
[email protected]
of 030 600 85 20.
Optima farma
16-03-12 14:14

Stephan Horsten

Uw medicijnen afhalen in de supermarkt?

duurzame inzetbaarheid voorbereiding functioneringsgesprek

M Medi-Mere

zaterdag 20 september 2014 maak kennis met

Mevrouw J - Praktijk Nieuwe Zeeweg

Kwaliteitsbeleid Achmea Kwaliteitsbeleid Achmea

Optima Farma 1 2 29 jan

Lees verder (Artikel)

Buy Kamagra Oral Jelly Thailand

1955 - 2015