mens en ruimte erfgoedbeleid Open Monumentendag 2014 Erfgoed, vroeger, nu en in de toekomst De Vlaamse gemeenten zijn al 25 jaar de spil van het succes van Open Monumentendag. Met de provincies en Herita, de organisatie die iedereen met een hart voor erfgoed samenbrengt en ook Open Monumentendag coördineert, slaan ze de handen in elkaar om lokale erfgoedpareltjes aan het publiek te tonen en zo de belangstelling voor hun erfgoed te vergroten. Op zondag 14 september zetten ze voor de 26ste keer gratis de deuren open. En daar hoort zoals steeds ook een uitvoerig en gevarieerd programma bij. tekst stefanie hap I De Panne, Villa Zonneweelde Doe mee aan Open Monumentendag 2014 Vertel op zondag 14 september het verhaal van uw lokale erfgoed en laat het grote publiek kennis maken met de unieke erfgoedparels uit uw gemeente. Surf naar www. openmonumenten.be en kom alles te weten over Open Monumentendag 2014 en het thema ‘Erfgoed vroeger, nu en in de toekomst’. Is het lokale erfgoedaanbod te klein? Werk dan samen met de omliggende gemeen‑ ten een interessant programma uit. Steeds meer families met kinderen en jongeren maken van Open Monumentendag een dagje uit. Reden te meer om hen extra in de watten te leggen. Herita staat gemeenten graag met raad en daad bij, onder meer via twee workshops die in het voorjaar worden georganiseerd. www.openmonumenten.be, [email protected] of T 03-212 29 55 44 maart 2014 Lokaal n 2013 vierde Open Monumentendag zijn zilveren jubileum. Op die 25 jaar is Open Monumentendag een vaste waarde op de culturele agenda geworden, maar de jaarlijkse hoogtijdag heeft ook veel betekend voor het lokale erfgoedbeleid. Een toonaangevend voorbeeld op het vlak van jongerenwerking was het pioniersproject dat in 1992 in Brugge van start ging. Jongeren tussen veertien en achttien jaar gingen op een innovatieve manier aan de slag met de opengestelde monumenten. Gaandeweg namen ze het project zelf in handen en in 2002 kreeg het zelfs een internationale dimensie met het stadsproject ‘Frontsid(t)e’. Vanaf 2005 stierf het project helaas een stille dood, maar de erfenis bleef belangrijk. Enkele jonge erfgoedpioniers richtten eind 2003 tapis plein vzw op, een projecthuis voor erfgoed en actuele cultuur. Intussen is tapis plein erkend als expertisecentrum voor cultureel erfgoed en won het de Vlaamse Cultuurprijs. Open Monumentendag maakt dat mensen zich engageren en het erfgoed weer tot leven brengen. Zo ontstond in 2008, toen 20ste-eeuwse architectuur het thema was, de vereniging Architectuurliefhebbers in Boom. Aanvankelijk waren ze vooral actief rond de Provinciale Technische Scholen en het omliggende park. De aandacht voor dit recente erfgoed nam toe en de scholen werden intussen beschermd. Open Monumentendag bracht In 2014 staat Open Monumentendag in het teken van de evoluties binnen het erfgoed in Vlaanderen. in Boom dus ‘onontdekte’ gebouwen onder de aandacht en zette monumentenzorg mee op de gemeentelijke politieke agenda. Ook in Gent bracht de aandacht van Open Monumentendag veel in beweging. Tijdens het tienjarige jubileum van Open Monumentendag in 1998 bracht toenmalig minister Johan Sauwens er onder meer een bezoek aan het met afbraak bedreigde huis De Jaegher. Dankzij de ministeriële bescherming die spoedig volgde, werd het huis van de sloophamer gered. Inmiddels is het gerestaureerd. Boom, Provinciale Technische Scholen © Provincie Antwerpen en inmiddels is C-Mine er gevestigd. Ook het mijngebouw van Waterschei kreeg dankzij Open Monumentendag grote aandacht, net als de directeurswoning in Zwartberg. Open Monumentendag doorbreekt grenzen en stimuleert buurgemeentes om de krachten te bundelen. Zo werkte Vilvoorde vorig jaar samen met Kapelle-op-den-Bos. Met een boottocht op het zeekanaal Brussel-Schelde werd een Open Monumentendag doorbreekt grenzen en stimuleert buurgemeentes om de krachten te bundelen. De Panne is een goed voorbeeld van hoe Open Monumentendag een katalysator kan zijn voor de erkenning van het lokale erfgoed. Aanvankelijk kon de bescherming van de Dumontwijk als stadsgezicht op weinig bijval rekenen bij de eigenaars. De grote belangstelling op Open Monumentendag deed het tij snel keren. De inwoners raakten steeds beter vertrouwd met het erfgoed van de waardevolle Dumontwijk en de waardering ervoor nam toe. Niet vanzelfsprekend voor een kustgemeente onder constante druk van vastgoedpromotoren! Door het goede contact met de eigenaars slaagt de dienst Cultuur er elk jaar in nooit eerder opengestelde villa’s aan het grote publiek te tonen. Het mijngebouw van Winterslag bij Genk werd voor het eerst opengesteld in 1997. Met meer dan 10.000 bezoekers overtrof de volkstoeloop alle verwachtingen. Dat bracht de belangstelling voor de site in een flinke stroomversnelling 450 jaar oud ‘monument’ op een andere manier in de kijker gesteld, met veel publieke belangstelling tot gevolg. Kleinere gemeentes vinden elkaar dikwijls in een intergemeentelijke samenwerking en dat werkt alleen maar versterkend. Erfgoed vroeger, nu en in de toekomst In 2014 staat Open Monumentendag in het teken van de evoluties binnen het erfgoed in Vlaanderen. Bedoeling van de initiatiefnemers 25 jaar geleden was onder meer het draagvlak voor monumenten- en erfgoedzorg te verbreden. Door tal van monumenten open te stellen raakte het grote publiek ervan overtuigd dat het belangrijk was die monumenten voor de toekomstige generaties te bewaren. Intussen is de invulling van het begrip erfgoed sterk geëvolueerd. Naast grote kerken en kastelen wordt ook het kleine kapelletje op de hoek van de straat nu als erfgoed beschouwd. We Genk, C-Mine voormalige mijnsite Winterslag ©Stad Genk spreken niet alleen van monumenten, maar ook van archeologie, waardevolle landschappen, mobiel en industrieel erfgoed. Een andere evolutie: monumenten worden niet langer als individuele relicten gezien. De laatste jaren is er ook steeds meer aandacht voor de ruime omgeving en de context van een monument. Monumenten staan vaak symbool voor de identiteit van een gemeenschap. Daardoor zijn ze een gemakkelijk doelwit in tijden van conflict. De gevolgen van zo’n conflict zijn dikwijls nog aanwezig in het landschap en de bebouwde omgeving. De herdenking van de Groote Oorlog krijgt daarom eveneens een plaats op Open Monumentendag 2014. Ook qua herbestemming en restauratie is er de laatste jaren veel in beweging: discussies over duurzaamheid, de keuze voor een specifieke restauratietechniek of de nieuwe functie die een oud of vergeten gebouw weer tot leven wekt. Op Open Monumentendag 2014 brengen we ook de multiculturele samenleving onder de aandacht. Gaandeweg rijzen er vanuit die andere culturen nieuwe monumenten uit de grond. Erfgoed in evolutie betekent ook dat we ons richten tot de erfgoedzorgers van de toekomst. Kinderen en jongeren komen vaker in contact met monumenten dan ze misschien wel denken. Ze gaan naar school in een oud klooster, hun jeugdbeweging of academie is gevestigd in een oud gebouw… Met de titel ‘Erfgoed, vroeger, nu en in de toekomst’ kunnen gemeenten dit jaar opnieuw een rijk en gevarieerd programma samenstellen. Stefanie Hap is verantwoordelijke Open Monumentendag bij Herita vzw Lokaal maart 2014 45