--------
,
.,,..
S I H C I ? ~ Tp.~ . - ~
Rldns::;iL.:\.,+:;.
,
, .,nn oe
W ~ S E L + . , EH:JOLCERS
+~
.
'la
Werkdocument 1984
Rijksdirnal voor d.UsMlmmrpOldsn.
-
233 Abw
van: Werkgroep A l t e r n a t i e v e
Waterbeheersing S t e d e l i j k e
Gebieden
A l t e r n a t i e v e n voor de waterbeheersing van s t e d e l i j k e gebieden;
techniekenvoorverspreide afvoerbeheersing
Blz .
-
INHOUD
VOORWOORD
3
SAMENVATTING
1.
INLEIDING
2.
2.1.
2.2.
2.3.
2 . .
METHODEEJ VAN VERSPREIDE AFVOERBEHEERSING
Afkoppelen van verharde g e r i o l e e r d e oppervlakken
Berging op daken
Regent onnen
Vergroot oppervlak per lozingspunt en verminderd
terreinverhang
Doorlatende 'verharding
Tegels en k l i n k e r s
Open a s f a l t b e t o n
Als deklaag (PFC)
Als verhardingslaag
Berging op en l a n g s de s t r a a t
I n f i l t r a t i e v e l d e n , -sleuven en - b a s s i n s
Infiltratievelden
Infiltratiesleuven
Infiltratiebassins
Wegzijgingssleuven en - k o f f e r s
Greppels, s l o t e n , v i j v e r s , grachten, l a a g t e n
F i l t e r s van p l a n t e n
Riooldrains
Beschouwing
2.5.
2.5.1.
2.5.2.
2.5.2.1.
2.5.2.2.
2.6.
2.7.
2.7.1. .
2.7 .'2.
2.7.3.
2.8.
2.9.
2.10.
2.11.
2.12.
3.
3.1.
3.2.--.
r
,
ASPECTEN VAN HET ONTNERP EN HET BEHEER
Afkoppelen van verharde g e r i o l e e r d e oppervlakken
Berging op daken
ygentonnen
'rgroot oppervlak p e r lozingspunt en verminderd
.reinverhang
z i j n a l s r e g e l e e r s t e v e r s i e s van t e s c h r i j v e n r a p p o r t e n
:
.
.;:., ;dschreven t e k s t ) en daardoor u i t s l u i t e n d bestemd voor i n t e r n
2e verantwoordelijkheid voor de t e k s t b e r u s t b i j de auteur.
7
41
41
42
42
42
3.5.
3.6.
3.7.
3.8.
3.9.
3.10.
3.11.
4.
Doorlatende verharding
Berging op en langs de straat
Infiltratievelden
Infiltratiesleuven, infiltratiebassins, wegzijgingssleuven en weg~ij~ingskoffers
Greppels sloten, vi jvers, grachten, laagten
Filters van planten
Riooldrains
.
4.2.
VOORBEELD VAN EEN TOEPASSING
Wijk 3.B.2. Almere-Buiten, westelijk deel
Wijk 3.B.2. Almere-Buiten, oostelijk deel
5.
CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN
4.1.
LITERATUUR
1. Het verloop van de grondwaterstand rond een infiltrerende
ringdrain
2. Asnpassing gehied 3,B,2. (10s bijgevoegd)
3. Doorsneden en detailtekeningen 3.B.2. oost (10s bijgevoegd)
42
44
44
47
'
50
50
51
59
VOORWOORD
Deze s t u d i e naar de mogelijkheden en technieken voor v e r s p r e i d e afvoerbeheersing i s v e r r i c h t i n h e t kader van h e t S t e d e l i j k Wateronderzoek
Lelystad. De werkgroep d i e d i t r a p p o r t voorbereidde was samengesteld u i t
ing. C. van Dam
i r . A . Hebbink
ing. W. van Lubeck
ing. J. de Man en
i r . F. van de Ven ( c o 6 r d i n a t o r )
SAMENVATTING
De waterbeheersing van s t e d e l i j k e gebieden i s erop g e r i c h t om o v e r t o l l i g e
n e e r s l a g met zo min mogelijk o v e r l a s t u i t h e t s t e d e l i j k gebied af t e
l e i d e n . Daartoe i s de r i o l e r i n g gedimensioneerd op een extreem g r o t e
toevoer van water en wordt zo nodig drainage aangelegd om de grondwaters t a n d n i e t t e hoog t e doen oplopen. Geconstateerd i s d a t de r i o l e r i n g de
afvoerpieken a f v o e r t en dat de drainage de "bult" van de e f f e c t i e v e
n e e r s l a g a f v o e r t ; met de verdamping bedragen de afgevoerde hoeveelheden
r e s p e c t i e v e l i j k c a . 20%, 40% en 40%. De grachten hebben een b e l a n g r i j k e
bufferende f u n c t i e voor de afvoer. Door een goede keuze van h e t percent a g e open water i n h e t gebied en de c a p a c i t e i t van h e t lozingswerk kan
de afvoer naar h e t omliggende l a n d e l i j k e gebied worden beperkt.De vers t e d e l i j k i n g l e i d t evenwel t o t een v e r g r o t i n g van de afvoer van een geb i e d , t o t een g r o t e r e piekafvoer en mogelijk t o t een verminderde aanw l l i n g van h e t grondwater. Een verdere v e r s t e d e l i j k i n g kan l e i d e n t o t
o v e r b e l a s t i n g van h e t r i o o l s t e l s e l en de rio~lwaterzuiverin~sinstallatie.
Om deze negatieve e f f e c t e n t e minimaliseren kan een a a n t a l maatregelen
worden genomen d i e wordt gekenmerkt door 2 eigenschappen:
1. Het water wordt t i j d e l i j k op of n a b i j de plek waar h e t a l s n e e r s l a g
i s gevallen geborgen.
2. I n p l a a t s van e e n s n e l l e a f v o e r v i a de r i o l e r i n g wordt de i n f i l t r a t i e
van h e t water i n de bodem bevorderd.
Deze methoden en i n r i c h t i n g e n worden samengevat i n h e t b e g r i p gespreide
afvoerbeheersing. I n een a a n t a l gevallen l e i d e n deze technieken t o t verb e t e r i n g van de w a t e r k w a l i t e i t . A l s d o e l s t e l l i n g i s d i t a s p e c t n i e t opgenomen, maar technieken mogen n i e t l e i d e n t o t een v e r s l e c h t e r i n g van de
k w a l i t e i t . I n h e t b u i t e n l a n d worden d e r g e l i j k e technieken a 1 l a n g e r t o e g e p a s t , z i j h e t onder andere omstandigheden. I n h e t r a p p o r t wordt een
a a n t a l technieken behandeld, waarbij wordt ingegaan op de vormgeving,
de e f f e c t i v i t e i t , h e t ontwerp, de aanleg en h e t beheer.
Het afkoppelen van g e r i o l e e r d verhard oppervlak i s een e f f i c i z n t e manier
om de afvoer t e reduceren. Daken van s c h u u r t j e s , c a r p o r t s en d e r g e l i j k e
t e r r a s s e n b i j woningen, k l e i n e balkons e t c . behoeven n i e t a f t e wateren
op de r i o l e r i n g . Het afstromende water kan b i j voorbeeld naar de t u i n
worden a f g e l e i d . Deze techniek wordt ook we1 gecombineerd met andere.
Om nog meer water t i j d e l i j k t e bergen op p l a t t e daken z i j n s p e c i a l e r i n gen ontworpen, waardoor de a f v o e r naar de hemelwaterafvoer wordt beperkt.
Het z i e t e r e c h t e r n a a r u i t d a t de bouwkundige e i s e n voor h e t dak moeten
worden verhoogd w i l men een d e r g e l i j k e methode kunnen toepassen. Het i s
de vraag of de verhoging van de bouwkosten d i e dientengevolge o p t r e e d t ,
o p ~ e e g ttege!? h e t e f f e c t .
Regentonnen kunnen de afvoer van daken daadwerkelijk verkleinen en a f vlakken, zeker a l s ze z i j n voorzien van een " l e k l e i d i n g " waardoor ze
langzaam leegstromen. Op de g r o t e r e buizen, d i e van belang z i j n voor h e t
ontwerp h e e f t een t o n v e e l minder invloed. Toepassing op g r o t e schaal
v e r g t de i n s t a l l a t i e van v e e l tonnen en de medewerking van de bewoners
van de woningen om de t o n o p e r a t i o n e e l t e houden.
De afwaterende o p p e r v l a k t e per s t r a a t k o l k v a r i e e r t s t e r k . Gezien het
e f f e c t op de hoogte van de afvoerpiek d i e n t deze gemaximaliseerd t e
worden. De h e l l i n g n a a r de kolk t o e kan worden geminimaliseerd om een
. g r o t e r e afstromingsvertraging t e bewerkstelligen..
Klinker- en tegelverhardingen z i j n goed doorlatend. Om de afvoer t e r e duceren moet aan een d e r g e l i j k e verharding de voorkeur worden gegeven
boven a s f a l t b e t o n . W i l men de i n f i l t r a t i e nog verder bevorderen dan kunnen v e n t i l a t i e t e g e l s , g r a s b e t o n t e g e l s , g r a s k e i e n en d e r g e l i j k e worden
t o e g e p a s t . De maatgevende a f v o e r van een d e r g e l i j k oppervlak kan worden
verminderd met de i n f i l t r a t i e c a p a c i t e i t van de verharding.
Open a s f a l t b e t o n wordt we1 g e b r u i k t a l s t o p l a a g voor asfaltwegen om
aquaplaning van autobanden t e voorkomen. V a l t e r n e e r s l a g op een dergel i j k e t o p l a a g , dan i n f i l t r e e r t deze en wordt d66r h e t a s f a l t g e l e i d e l i j k
a f g e l e i d n a a r de berm, waar h e t water kan i n f i l t r e r e n . Pas b i j een hog e r e n e e r s l a g i n t e n s i t e i t z a l ook water over h e t oppervlak n a a r de wegberm a f stromen.
Open a s f a l t b e t o n kan ook a l s verhardingslaag worden toegepast. Onder h e t
a s f a l t wordt d a a r t o e een l a a g grof aggregaat aangebracht d a t a l s r e s e r v o i r voor h e t binnengedrongen water d i e n t . Vanuit d a t r e s e r v o i r z i j g t
h e t water weg i n de ondergrond of wordt v i a d r a i n s afgevoerd. Ingegaan
wordt op de opbouw van de c o n s t r u c t i e , i n c l u s i e f de berm op de s o o r t en
de verwerking v a n h e t a s f a l t , op de randvoorwaarden en op h e t onderhoud.
~ e r o n t r e i n i ~ i nvan
g h e t oppervlak moet zoveel mogelijk worden voorkomen.
De ervaringen i n Zweden en de Verenigde S t a t e n hebben g e l e e r d , d a t h e t
r i s i c o op vorstschade n i e t of nauwelijks g r o t e r , i s dan b i j gewoon asf a l t . I n p l a a t s van s t r o o i z o u t kan voor de g l a d h e i d s b e s t r i j d i n g op open
a s f a l t b e t e r een pekeloplossing worden g e b r u i k t .
T i j d e l i j k bergen van o v e r t o l l i g water op en langs de s t r a a t i s s i e c h t s
t o e l a a t b a a r i n d i e n d a t n i e t t o t h i n j e r l e i d t . Met name p a r k e e r p l a a t s e n
kan men voor d i t doe1 benutten door de afvoergoot n i e t a c h t e r de a u t o ,
!.angs de r i j b a a n t e leggen maar v g o r de a u t o .
In t e g e n s t e l l i n g t o t de s i t u a t i e i n Canada wordt e r i n Nederland geen
rekening mee gehouden d a t e r wei eens water op' s t r a a t ( i n u n d a t i e ) kan
optreden, zodat h i e r weinig voorzorgsmaatregeien worden genomen..
I n f i l t r a t i e v e l d e r n , -sleuven en -bassins kunnen worden aangelegd mits de
ondergrond voldoende doorlatend i s . Vooral de afvoer van wegen en daken
komt voor i n f i l t r a t i e i n aanmerking. Deze t e c h n i e k i s i n v e e l g e v a l l e n
toepasbaar; soms moet e x t r a drainage worden aangelegd om h e t i n f i l t r a t i e
gebied t e ontwateren. Voorkomen moet worden d a t g r o t e hoeveelheden s e d i ment worden aangevoerd. I n een a a n t a l g e v a l l e n z i j n d a a r t o e maatregelen
noodzakelijk, z o a l s een f i l t e r van gras of planten of een hezinkingsbass i n voorafgaand aan een i n f i l t r a t i e b a s s i n . Van h e t beheer van d e r g e l i j k e
voorzieningen moet 66n persoon verantwoordelijk z i j n .
B i j wegzijgingssleuven en -koffers wordt h e t water door een ondergrondse
t o e v o e r l e i d i n g d i r e c t ingebracht i n de k o f f e r van h e t reservoir-aggregaat
d i e i n de ondergrond i s aangelegd. B i j de ingang wordt nog een sediment
vang g e p l a a t s t en de k o f f e r wordt voorzien van een noodoverlaat. Aan
de bovenzijde en l a n g s de zijwanden van de s l e u f of k o f f e r wordt h e t
reservoir-aggregaat omhult door een f i l t e r d o e k om inspoeling van de omliggende bodem t e voorkomen. De f i j n e zwevende s t o f d i e toch doordringt
i n h e t reservoir-aggregaat z e t z i c h op de bodem a f , zo i s gebleken.
Daarom wordt b i j h e t ontwerp a l l e e n rekening gehouden met de oppervlakte
van de wanden van deze sleuven en k o f f e r s . De sleuven en k o f f e r s z i j n i n
v e l e vormen aan t e leggen. B i j de aanleg moet men voorkomen dat h e t r e -
servoir-aggregaat vervuild wordt met bodemmmateriaal. Wanneer de sleuf
of koffer eenmaal functioneert moet de sedimentvang regelmatig worden
schoongemaakt. Een goed beheer vormt ook bij deze inrichtingen de basis
voor een lange levensduur.
Greppels. sloten, vijvers, grachten en laagten kunnen dienen voor de
tijdelijke opslag van overtollig water. De afvoer uit een gebied kan
daardoor worden afgevlakt. Voorzieningen die normaal geen watervoeren
maar alleen bij (zware) buien worden ingezet moeten voorzien zijn van
een stevige grasmat om erosieproblemen te voorkomen.
Filters van planten en/of graswaardoorheen het af te voeren water wordt
afgeleid hebben een sterk filterende werking op de zwevende stof in het
water. Als het juiste grasmengsel wordt gekozen en de strook goed wordt
aangelegd is het filterrendement hoog.
Riooldrains zijn in feite grote drains die ten tijde van regenwaterafvoer
ook deze afvoer verzorgen. Circa 1000 uur per jaar zullen zij als riool
fungeren, de rest van de tijd dienen ze alsdraina. Met deze,integratie
.tussenhet regenwaterriool en de drainage wordt een besparing op de aanlegkosten gerealiseerd. Omdat de drain bij tijd en wijle wordt doorgespoeid zal wellicht met minder onderhoud worden volstaan. Anderzijds ,is
het essentieel dat riooldrains goed functioneren omdat anders wateroverlast optreedt, zodat goed onderhoud noodzakelijk is. Ten gevolge van de
kuwverordening is alleen toepassing bij bouwprojecten van woningbouwverenigingen en dergelijke eenvoudig. Bij particuliere bouw zai juridisch
het een en ander geregeld moeten warden. Voor het ontwerp van de leidingen wordt uitgegaan van de vergelijking van Darcy-Weisbach met een weerstandsfactor van 0,8.
Alle bovenstaande technieken voor
worden gezien als bouwstenen. Men
ken. De keuze zal afhangen van de
de lokatie en de techniek en door
verspreide afvoerbeheersing kunnen
kan ze alleen of in combinatie gebruivoorwaarden die worden opgelegd door
de ontwerper zelf.
Toepassing van een aantal technieken - riooldrains,,.
infiltratiesleuven,
open tegel- en klinkerverharding, vergroot oppervlak per kolk, berging
op parkeerplaatsen - op twee proefgebiedjes in Almere-Buiten leverden
besparingen op in zowel de aanlegkosten als de ontwerpkosten in vergelijking met het oorspronkelijke ontwerp. worden alle r.w.a.-huisaansiuitingen vervangen door riooldrains, dan levert dat een besparing op van
ca. 10% op zowel de aanlegkosten ais de onderhoudskosten van de riolering en de drainage. Worden de andere technieken ook toegepast, dan bedraagt die besparing ca. 25-30%. Hei is derhalve financieel de moeite
waard om toepassing van de genoemde technieken te overwegen.
Aanbevolen wordt dan ook op bescheiden schaal te gaan experimenteren met
deze technieken. Als de ervaringen van de experimenten bekend zijn kan
het uitvaardigen van nationale richtlijnen worden overwogen.
1. INLEIDING
De waterbeheersing i n s t e d e l i j k e gebieden i n Nederland v i n d t p l a a t s door
middel van r i o l e r i n g , drainage e n ' g r a c h t e n Of s i n g e l s . Het t r a n s p o r t
van h e t water g e s c h i e d t onder invloed van de' zwaartekracht of met pompen.
Het water wordt afgevoerd naar een l o z i n g s p u n t op water i n h e t l a n d e l i j k
gebied, a 1 dan n i e t v i a een rioolwaterz~iveringsinrichtin~.
Het doe1 van h e t r i o o l s t e l s e l i s om de o v e r t o l l i g e n e e r s l a g en h e t a f v a l water s n e l en e f f i c i g n t i n t e Zamelen en t e t r a n s p o r t e r e n , waarbij schade en o v e r l a s t i n welke vorm dan ook i n hoge mate moeten worden beperkt (1)'.
Dus moet ook gedurende zware b u i e n h e t afstromende regenwater zo s n e l mogelijk van de s t r a a t worden afgevoerd. I n h e t g e v a l van
een gescheiden s t e l s e l wordt d a t regenwater middels een a p a r t l e i d i n g s t e l s e l en grachten afgevoerd. De regenwaterriolen moeten dan worden gedimensioneerd op een extreme toevoer van water, t e weten 40-50 l / s / h a ( 2 ) .
De grachten fungeren a l s b e r g i n g s r e s e r v o i r , zodatdeafvoerervanbeperkt
k a n z i j n . Omontoelaatbare p e i l s t i j g i n g e n t e voorltomenwordt voldoendeopen
water aangelegd; wanneer de oppervlakte aan open water ca. 3% van h e t s t e d e l i j k oppervlak bedraagt, z o a l s i n L e l y s t a d en Almere, zou d i t b i j
een j u i s t e keuze van de b r e e d t e van de eindstuw, l e i d e n t o t een p e i l s t i j g i n g van 0 , 5 m 6knmaal p e r 10 j a a r en t o t een opmerkelijke r e d u c t i e
van de afvoerpiek van de regenwaterriolen ( 3 ) .
I n h e t geval van een gemengd s t e l s e l wordt h e t afvalwater en h e t afgestroomde regenwater i n p r i n c i p e v i a d e z e l f d e l e i d i n g naar de r i o o l w a t e r z u i v e r i n g s i n s t a l l a t i e g e l e i d . Omdat de h y d r a u l i s c h e c a p a c i t e i t van d i e
i n s t a l l a t i e beperkt i s wordt de toevoer i n h e t algemeen beperkt t o t
c i r c a 3 maal de droogweerafvoer. Wanneer de neerslagafvoer g r o t e r i s
dan 2 maal de droogweerafvoer wordt water i n h e t s t e l s e l geborgen. Wanneer deze berging gevuld i s geraakt beginnen de o v e r s t o r t e n t e f u n c t i o neren waardoor ongezuiverd a f v a l w a t e r - vaak vermengd met r i o o l s l i b op h e t oppervlaktewater wordt geloosd. I n Nederland en BelgiE wordt de
f r e q u e n t i e waarmee d i t i n t h e o r i e gebeurt a l s h e t b e l a n g r i j k s t e ontwerpcriterium gehanteerd (4). De berging i n h e t s t e l s e l komt daardoor
vaak i n de orde van 7-9 mm w a t e r s c h i j f over h e t toeleverende, verharde
gebied t e l i g g e n .
De drainage h e e f t t o t doel om de grondwaterstand t e beheersen. I n g r o t e
delen van Nederland zou zonder drainage de grondwaterstand s t i j g e n t o t
maaiveld, waardoor c o n s t r u c t i e s en kruipruimten waterboven 0,s-0,7 m
en v o c h t o v e r l a s t kunnen k r i j g e n . S l e c h t s i n d i e n hoge grondwaterstanden
n i e t voorkomen kan van de a a n l e g van een drainagenet worden a f g e z i e n .
De drainage kan i n v e l e r l e i vdrm worden aangelegd. De meest bekende i s
we1 r i n g - of blokdrainage, w a a r b i j een d r a i n b u i s op een a f s t a n d van ca.
1-2 m u i t de fundering van een bouwblok wordt aangelegd op een d i e p t e
van c a . 1,2 m ( 5 ) . Vaak i s dan aanvullende drainage noodzakelijk i n de
onverharde t e r r e i n g e d e e l t e n t u s s e n de bouwwerken. Zo o n t s t a a t een comp l e x , samengesteld drainagenet. B i j een gescheiden r i o o l s t e l s e l l o o s t
d i t n e t op h e t regenwaterriool of d i r e c t o p de grachten. B i j een gemengd
s t e l s e l i s a f v o e r op de r i o l e r i n g welhaast onrnogelijk vanwege de g r o t e
hydraulische b e l a s t i n g d i e d a t zou opleveren. In de p r a k t i j k wordt een
gemiddeldedrainafvoervan 1-2mm/dwaargenomen,terwijl d e ontwerpafvoer
5 mm/dag bedraagt, gerekend over h e t t o t a l e oppervlak.
*
literatuurverwijzing
Volgens de waterbalans van een woonwijk i n Lelystad wordt v i a de r i o l e r i n g ca. 20% van de n e e r s l a g afgevoerd en v i a de drainage 40%. Voor
een parkeerplaats d a a r bedroegen deze percentages r e s p e c t i e v e l i j k 45 en
40% ( 6 ) , De d r a i n a g e v e r v u l t derhalve een e s s e n t i g l e r o l i n h e t afvoerproces
.
De grachten v e r v u l l e n n a a s t de f u n c t i e van w a t e r b e r g i n g e n - t r a n s p o r t e e n
b e l a n g r i j k e r e c r e a t i e v e e n e s t e t i s c h stedebouwkundige r o l . Z i j z u l l e n
i n h e t algemeen s l e c h t s worden aangelegd i n d i e n de grondwaterstand n i e t
t e d i e p beneden maaiveld voorkomt en h e t t e r r e i n v r i j w e l h o r i z o n t a a l
l i g t , dus vooral i n h e t l a g e d e e l van Nederland. Omdat de stroomsnelh e i d gering i s en de v e r b l i j f t i j d r e l a t i e f l a n g vormen de grachten a l s
h e t ware een bergbezinkbassin. Een g r a c h t e n s t e l s e l i n Lelystad bleek
c i r c a 70% van h e t t o t a a l f o s f a a t en c i r c a 55% van h e t t o t a a l s t i k s t o f
e n nog hogere percentages zware metalen t e r u g t e houden ( 7 ) !
Omdat de r i o l e r i n g wordt ontworpen op u i t z o n d e r l i j k e s i t u a t i e s moet h e t
s t e l s e l ruim worden gedimensioneerd, zpwel met betrekking t o t de afvoer
a l s de berging. Daarrnee z i j n aanmerkelijke sommen g e l d s gemoeid; c a .
f 2500,- per woning i s geen uitzondering. Een k l e i n e r s t e l s e l zou deze
kosten kunnen drukken Het gevolg van een ruim gedimensioneerd s t e l s e l
i s d a t de afvoer s n e l z a l verlopen,
dat e r een hoge piekafvoer z a l
optreden en dat de s t a a r t a f v o e r en basisafvoer z u l l e n teruglopen.
I n de vlakke gebie,den z a l d i t l e i d e n t o t ( t e ) hoge standen van h e t oppervlaktewater. I n meer h e l l e n d e gebieden t o t onder andere erosieproblemen. Om de negati'eve hydrologische gevolgen van de u r b a n i s a t i e t e minimaliseren moet de a f v o e r derhalve zo g e l e i d e l i j k ( n a t u u r l i j k ) mogelijk
plaatsvinden. In de staat Maryland i n de Verenigde S t a t e n i s d i t z e l f s
w e t t e l i jk v e r e i s t ( 8 ) . Een krapper gedimensioneerd s t e l s e l en gebruik
van een ander concept voor de waterhuishouding van s t e d e l i j k e gebieden
zou daartoe kunnen b i j d r a g e n .
Daarnaast moet worden geconstateerd dat i n bestaande gebieden h e t verharde oppervlak een gestage g r o e i vertoont , waardoor meer regenwater
naar h e t s t e l s e l a f s t r o o m t . Met name voor gemengde s t e l s e i i s d i t een
minder gunstige ontwikkeling (9)omdat het a a n t a l o v e r s t o r t e n daardoor
toeneemt en h e t zuiveringsrendement mogelijk i e t s t e r u g l o o p t . Het afkoppelen van gebieden e n t o e p a s s i n g van andere methoden voor de waterhuishouding zouden kunnen bijdragen aan de oplossing van d i t probleem.
.
Zo nodig wordt momenteel n a a s t de. r i o l e r i n g een d r a i n a g e s t e l s e l aangelegd. Een eenvoudiger, b e t e r beheerbaar s t e l s e l wordt n o g e l i j k verkregen
door h e t toepassen van r i o o l d r a i n s , dus d r a i n s d i e tevens fungeren 21s
regenwat.erriool. Srit waterk~!aliteitso~:er'..egingcn z a l dit sYsteem i ~ i i v t
b i j gemengde s t e l s e l kunnen "orden toegepast. Omdat de regenwaterafvoer
van r e l a t i e f k o r t e d u u r i s - j a a r l i j k s i n t o t a a l c a . 40-60 dagen (6) z a l de drainafvoer e r n i e t of nauwelijks door worden belemmerd. D i t
concept z a l h i e r v e r d e r worden uitgewerkt.
De v e r s t e d e l i j k i n g b e d r e i g t de a a n + u l l i n g van de grondwatervoorraad ( 10)
doordat de i n f i l t r a t i e afneemt t e n gevolge van de verhardingen en de
s n e l l e afvoer. Door t o e p a s s i n g van voorzieningen d i e i n f i l t r a t i e bevorderen kan d i t n e g a t i e v e e f f e c t t e n i e t worden gedaan. Mogelijk kan door
toepassing van deze t e c h n i e k ook de grondwaterstand p l a a t s e l i j k i e t s
worden verhoogd, waardoor houten palen onder water b l i j v e n 'en schadel i j k e zettingen kunnen worden voorkomen.
Om de a f v o e r v i a de r i o l e r i n g t e verminderen en t e v e r t r a g e n s t a a n i n
p r i n c i p e 2 technieken t e r beschikking:
1 . Het water t i j d e l i j k aan de oppervlakte bergen, voordat h e t g e l e i d e l i j k i n h e t r i o o l stroomt ( d e c e n t r a l e b e r g i n g )
2. Het water l a t e n i n f i l t r e r e n i n de bodem. Wanneer i s voorzien i n een
drainagesysteem z a l h e t v e r t r a a g d en gezuiverd l a n g s d i e weg n a a r
buiten treden.
Een combinatie van beide technieken i s mogelijk. Ze worden a l l e b e i gekenmerkt door h e t f e i t dat h e t afstromende regenwater v r i j w e l t e r p l a a t
s e dus v e r s p r e i d i n h e t gebied wordt behandeld. Daarom z a l voor deze
methodeneninrichtingen de term v e r s p r e i d e afvoerbeheersing worden gebezigd.
I n h e t b u i t e n l a n d worden deze technieken v e e l v u l d i g t o e g e p a s t . Vooral
i n Zweden, maar ook i n Japan, de Verenigde S t a t e n en Engeland i s v e e l
e r v a r i n g op d i t gebied aanwezig. I n Zweden en Maryland (V.S.) z i j n ontwerplijnen beschikbaar (8, 11 )
De p o s i t i e v e e f f e c t e n van t o e p a s s i n g van deze technieken kunnen a l s v o l g t
worden samengevat:
* Uitdempen van b e l a s t i n g s v a r i a t i e s voor l e i d i n g e n , zuiveringen en ontvangend water.
* Vermindering van de kosten van het l e i d i n g n e t .
Vermindering van de l o z i n g van verontreinigende s t o f f e n .
* Biedt de mogelijkheid om vochtgevoelige v e g e t a t i e s t e houden of t e
l a t e n vestigen.
B i e d t d e m o g e l i j k h e i d t o t b e h o u d v a n h e t grondwaterniveau en voorkomt
daardoor s c h a d e l i j k e z e t t i n g e n .
Het i n f i l t r e r e n van meer water i n de bodem kan e c h t e r ook problemen opleveren :
+ E r z i j n r i s i c o ' s voor de k w a l i t e i t van bodemvocht en grondwater.
+ Het hogere bodemvochtgehalte kan stroomstoringen veroorzaken.
* De d k a g k r a c h t van de houwvoor neemt a f t e n g e v o l g e van h e t hogere
vochtgehalt e .
+ Kennis en e r v a r i n g t . a . v . i n f i l t r a t i e t e c h n i e k e n ontbreken zowel b i j
de burger a l s b i j h e t betrokken t e c h n i s c h personeel; het r i s i c o op
fouten i s derhalve groot
Verhoging van de grondwaterstand en h e t bodemvochtgehalte vermindert
de s t a b i l i t e i t van t a l u d s .
* Kans op opvriezing kan toenemen.
.
*
*
*
.
I n h e t volgende z a l worden ingegaan op e n i g e methoden d i e een uitwerking vormen van bovenstaande technieken. Er i s n i e t naar g e s t r e e f d om
v o l l e d i g t e z i j n ; i n elke s i t u a t i e z a l een eigen methode moeten worden
gevonden a 1 dan n i e t i n combinatie met andere methoclen. A l s doe1 kan
worden gekozen:
Verrninderen van de door h e t r i o o l afgevoerde hoeveelheid water en van
de afvoerpiek. E r kan naar worden g e s t r e e f d om de hydrologische s i t u a t i e van v66r de v e r s t e d e l i j k i n g zo d i c h t mogelijk t e benaderen. B i j
h e t gebruik van h i e r t o e g e s c h i k t e methoden mag de k w a l i t e i t van h e t
water n i e t v e r s l e c h t e r e n ; e e r d e r moet men s t r e v e n n a a r een verbeter i n g van de w a t e r k w a l i t e i t .
*
De toevoeging t e n aanzien van de w a t e r k w a l i t e i t g e l d t zowel h e t grandwater a l s h e t oppervlaktewater.
I n h e t derde hoofdst.uk z a l worden ingegaan op h e t ontwerp en h e t beheer
van de voorzieningen. De dimensioneringsregels Zijn vooral afgeleid van
de Zweedse en Amerikaanse normen (8, 1 1 ) Aangezien een nauwkeurige
aanleg en een goed beheer de basis vormen voor een lange levensduur van
de voorzieningen , z a l daarop uitvoerig worden ingegaan Daarnaast zal
worden ingegaan op de asp~ctendie spelen bij de keuze van de techniek.
.
.
.
Om een indruk te krijgen van 0.a. de inrichting en de kostenaspecten
zal tot slot een voorbeeld worden uitgewerkt.
2. METHODEN VAN VERSPREIDE AFVOERBEHEERSING
Voor h e t d e c e n t r a a l beheersen van de a f v o e r s t a a n een groot a a n t a l t e c h nieken t e r beschikking. I n h e t onderstaande z a l worden ingegaan op:
- h e t afkoppelen van verharde, g e r i o l e e r d e oppervlakken
- berging op daken
- regenton
vergrotenoppervlak per lozingspunt en verminderen van h e t t e r r e i n v e r hang
- t o e p a s s i n g doorlatende verharding
- berging op en l a n g s de s t r a a t
- infiltratievelden
- wegzijgingssleuven of - k o f f e r s
- greppels
- f i l t e r s van planten
- riooldrains
I n d i t hoofdstuk z u l l e n v o o r a l de f u n c t i e , de vormgeving en de keuze
c e n t r a a l s t a a n , t e r w i j l i n h e t volgende hoofdstuk de dimensionering en
h e t beheer worden behandeld.
-
2.1.
Afkoppelen van verharde g e r i o l e e r d e oppervlakken
De meest e f f i c i g n t e techniek voor het reduceren van de a f v o e r n a a r de
r i o l e r i n g i s volgens een Engels onderzoek h e t afkoppelen van dakoppervlakken en andere verharde t e r r e i n e n ( 1 2 ) . Hoewel de v e r g e l i j k i n g n i e t
geheel j u i s t i s , maken z i j voor h e t i n s c h a t t e n van de e f f e c t i v i t e i t van
afkoppelen gebruik van een v e r g e l i j k i n g u i t de Wallingford Procedure
( 1 3 ) d i e i s gebaseerd op 482 waarnemingen van buien g r o t e r dan 2 mm i n
17 meetgebieden:
= afvoerpercentage van h e t gehele gebied
Fv = h e t percentage verhard, g e r i o l e e r d oppervlak
A
B
V
= bodem-index volgens de Wallingford procedure
= vocht-indexvolgens de Wallingford procedure; h i j een gemiddelde
j a a r l i j k s e neerslagsom van 750 mm bedraagt de waarde c a . 80
De m u l t i p l e c o r r e l a t i e c o g f f i c i g n t ( r ) van deze v e r g e l i j k i n g bedraagt
0,76. I n f i g u u r 2.1. i s de r e l a t i e weergegeven voor enige waarden van de
bodem-index.
Een z e e r grove benadering van deze v e r g e l i j k i n g i s A = 0,75 Pv. De g r o t e
invloed van h e t percentage verhard, g e r i o l e e r d oppervlak i s daarmee
d u i d e l i j k aangegeven.
De r e d u c t i e van de afvoerpieken b l i j k t gemiddeld ongeveer evenredig t e
z i j n met de r e d u c t i e van h e t percentage verhard g e r i o l e e r d oppervlak.
Het terugbrengen van h e t oppervlak aan h e l l e n d e daken h e e f t een 15%
meer dan evenredig e f f e c t op de afvoerpieken, t e r w i j l h e t terugbrengen
van h e t oppervlak p l a v e i s e l een 10% minder dan evenredige invloed op de
piekafvoer h e e f t ( 1 2 ) .
.,
Figuur 2.1. De r e l a t i e tussen h e t percentage verhard, gerio<eerd opperv l a k en h e t afvoerpercentage ( u i t -lit. 12 )
B i j h e t ontwerp en d e aanleg van h e t r . w . a . - s t e l s e l en de hemelwaterafvoeren moet dus worden overwogen om bepaalde oppervlakken n i e t t e r i o l e r e n . Voorbeelden daarvan zouden kunnen z i j n :
- daken van s c h u u r t j e s , c a r p o r t s , e t c .
- k l e i n e balkons ( n i e t b i j f l a t s )
- t e r r a s b i j de woning
- wegen n i e t v o o r z i e n van t r o t t o i r b a n d e n en kolken maar de weg l a t e n
afwateren naar de berm
D e r g e l i j k e afkoppelingen z i j n n i e t i n s t r i j d met a r t i k e l 238 van de
model-Bouwverordening van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten ( 14 )
Volgens d i t a r t i k e l moet een gebouw of bouwwerk z i j n voorzien van de
nodige afvoerleidingen voor h e t hemelwater maar kan v r i j s t e l l i n g van
.
deze b e p a l i n g worden v e r l e e n d " m i t s d e a f v o e r van h e t hemelwater op n i e t h i n d e r l i j k e wijze en n i e t over de openbare weg p l a a t s v i n d t " . De toevoeging t e n aanzien van a f v o e r over de openbare weg komt h i e r overigens
vreemd voor, zeker i n d i e n de afvoer Op n i e t h i n d e r l i j k e wijze g e s c h i e d t .
I n Canada vormt deze a f v o e r b i j extreem zware buien j u i s t een e s s e n t i e e l
onderdeel van h e t afvoerproces en wordt b i j h e t ontwerp betrokken.
2.2.
Berging op daken
Op p l a t t e daken kan i n p r i n c i p e een aanmerkelijke hoeveelheid water
worden geborgen. Metingen i n Lelystad aan 2 p l a t t e daken hebben u i t g e wezen dat h e t i n i t i s l e n e e r s l a g v e r l i e s
d a t i s de hoeveelheid n e e r s l a g
d i e moet v a l l e n voordat e r water t o t a f v o e r komt - ca. 2-I4 mm b e d r a a g t ,
zonder d a t daarvoor e x t r a voorzieningen waren g e t r o f f e n .
Doordat de gradignt g e r i n g i s v e r l o o p t de a f v o e r r e l a t i e f t r a a g , waardoor piekafvoeren minder s n e l optreden. Het zwaartepunt van de eenheidsafvoergolf i n een winkelcentrum met e n k e l p l a t t e daken l a g b i j ca. 17
minuten, t e r w i j l dat van een p a r k e e r p l a a t s OP c a . 9 minuten l i g t ( 1 5 ) .
De s t a a r t a f v o e r van een b u i duurt d e r h a l v e aanmerkelijk l a n g e r ( 6 ) .
-
P l a t t e daken van gebouwen worden g e c o n s t r u e e r d op een v e r a n d e r l i j k e vert i c a l e b e l a s t i n g van maximaal 1 kN/m2 of 100 kgf/m2 d i e g e l i j k m a t i g i s
v e r d e e l d , wat overeenkomt met een w a t e r s c h i j f van 100 mm. Voor f a b r i e k s h a l l e n , l o o d s e n e n d e r g e l i j k e wordt e e n l i c h t e r e norm aangehouden:
0 , 5 kN/m2 (16).
Om h e t water b e t e r op h e t dak v a s t t e houden i s i n de Verenigde S t a t e n
een s p e c i a l e dakafvoerring ontwikkeld. Zie f i g u u r 2.2., overgenomen u i t
(12).
. .
De aangegeven hoogte van de r i n g zou, gezien de bouwkundige e i s e n t e
hoog z i j n , t e n z i j de c o n s t r u c t i e wordt verzwaard.
Volgens een Texaans a r t i k e l ( 17) wordt berging op daken daar regelmatig
g e b r u i k t , waarbij onderscheid wordt gemaakt t u s s e n " n a t t e " en "droge"
daken. Natte daken hebben h e t voordeel dat e r een verkoelend e f f e c t van
u i t g a a t . Door bevriezing of andere oorzaken kan het dak e c h t e r l e k r a ken, waardoor omvangrijke schade kan worden aangericht. Wanneer dan ook
nog de bouwkundige c o n s t r u c t i e zou moeten worden verzwaard wordt h r t
a l t e r n a t i e f minder a a n t r e k k e l i j k . Maar zeker wanneer p l a t t e daken op
enige s c h a a l wordt toegepast h e e f t d a t invloed op het afvoerverloop,
ook a 1 worden de s p e c i a l e ringen n i e t t o e g e p a s t .
.
.
Figuur 2.2.
Ring voor h e t v e r t r a g e n van de afvoer van p l a t t e daken.
*
Alle maten i n mm (12)
2.3. Regentonnen
'
Het gebruik van regentonnen van enige omvang i s i n de l a a t s t e decennia
. v e e l geringer dan v66r d i e t i j d . Alleen k l e i n e tonnen onder de naam
r a i n t r a i n e r en d e r g e l i j k e z i j n i n zwang om b i j voorbeeld water voor de
planten i n t e verzamelen. Een ton beinvloedt de afvoer i n p r i n c i p e op
. twee manieren: de e e r s t e n e e r s l a g d i e afstroomt wordt geborgen i n de
beschikbare berging en de overige n e e r s l a g kan worden v e r t r a a g d i n h e t
afstromingsproces, a f h a n k e l i j k van de c o n s t r u c t i e van de t o n . I n a l l e
gevallen z a 1 , d e t o n v o o r z i e n z i j n van een o v e r s t o r t . Indien mogelijk
wordt h e t o v e r s t o r t e n d e w a t e r a f g e l e i d voor i n f i l t r a t i e of wegzijging.
Zo n i e t , . dan i s de o v e r s t o r t op h e t r i o o l aangesloten.
Omhet water g e l e i d e l i j k u i t de ton t e l a t e n afstromen kan een k l e i n e
a f l e i d i n g s b u i s onder i n de t o n worden aangebracht. I n f i g u u r 2.3. i s
schematisch een d e r g e l i j k e t o n weergegeven.
,
.
Figuur 2.3. ~ r i n c i p e t e k e n i n gvan een "lekke" regenton ( 18)
Volgens rnodelberekeningen l e v e r t toepassing van deze ton i n een ca. 3 ha
g r a t e woonwijk b i j een gemiddeld dakoppervlak per t o n van maximaal 55 m2
( 1 4 0 tonnen; 7800 rn2 dakoppervlak) een verandering i n de kansverdeling
van de piekafvoeren z o a l s i s aangegeven i n f i g u u r 2.4., overgenomen u i t
(18).
U i t f i g u u r 2.4. b l i j k t d u i d e l i j k dat de e f f e c t i v i t e i t van de tonnen
afneemt wanneer de piekafvoer toeneemt. Voor de g r o t e r e buien b i e d t de
regenton dan oak geen oplossing. B i j k l e i n e en rniddelgrote buien h e e f t
een d e r g e l i j k e t o n w k l een gunstige invloed op de afvoerpieken. Vaak
z u l l e n regentonnen worden gebruikt i n combinatie met andere voorzieningen voor afvoerbeheersing, b i j voorbeeld i n f i l t r a t i e - en wegzijgingsvoorzieningen.
'
number
number
a! events
of events
25
I
.,
without d e t e n t ~ o n
Figuur 2.4. Het e f f e c t van h e t toepassen van lekkende regentonnen i n
a l l e dakafvoeren op de kansverdeling van de piekafvoer
(overgenomen u i t 18)
2.4
: vergroot
oppervlak p e r lozingspunt en verminderd t e r r e i n v e r h a n g
De oppervlakte per s t r a a t k o l k v a r i e e r t i n de p r a k t i j k s t e r k . Voor de
meetgebieden i n Lelystad b i j voorbeeld werden oppervlakten t u s s e n de
40 en de 290 m2 genoteerd ( 2 ) . Dat de oppervlakte per s t r a a t k o l k en de
h e l l i n g ' n a a r de kolk t o e van groot belang z i j n voor de piekafvoer i s
d u i d e l i j k sangetoond i n ( 12), waaruit f i g u u r 2.5. i s ontleend.
De berekeningen voor deze figuur. z i j n gebaseerd op h e t n i e t - l i n e a i r e
reservoirmodel waarmee i n de Wallingford Procedure de v e r t r a g i n g en
afvlakking wordt berekend.
U i t de f i g u u r komt d u i d e l i j k naar voren d a t kortdurende pieken
zoals
d i e vaak optreden - v e e l e f f e c t i e v e r worden a f g e v l a k t dan l a n g e r e . Het
afvlakkende e f f e c t van v e r g r o t i n g van h e t toeleveringsoppervlak volgt
g l o b a a l een macht 0,4: wordt h e t gebied en f a c t o r X g r o t e r , dan neemt
de afvlakking met een f a c t o r X 0,4 t o e . De h e l l i n g van het-toeleverende
gebied b l i j k t v a n h e t g r o o t s t e belang t e z i j n . Vlakker leggen van h e t
t e r r e i n h e e f t g r o t e invloed. Zeker i n Nederland, waar v r i j w e l e l k e
h e l l i n g aangelegd moet worden, b i e d t een combinatie van vermindering
van de he'iling en een g r o t e r t o e l e v e r i n g s g e b i e d p e r s p e c t i e f voor de
afvoerbeheersing.
. .
-
'
0
0
F i g u u r 2.5.
100
ZOO
300
LOO
500
600
Het e f f e c t van v e r g r o t i n g van h e t toeleverend verhard opperv l a k en van de h e l l i n g n a a r de kolk op de r e d u c t i e van de
afvoerpiek ( 12 )
2.5. Doorlatende verharding
Onder h e t b e g r i p doorlatende verharding kan een groot a a n t a l Soorten
verharding worden v e r s t a a n . I n f e i t e vormt a l l e e n h e t standaard a s f a l t
beton een w a t e r d i c h t e afdeklaag op de ondergrond. Klinkers, t e g e l s en
open a s f a l t b e t o n daarentegen b l i j v e n water doorlaten n a a r de ondergrond.
Soms ook wordt een l a a g open a s f a l t b e t o n aangebracht op een ondergrond
van d i c h t a s f a l t b e t o n (PFC) om aquaplanning tegen t e gaan. Ook een derg e l i j k e c o n s t r u c t i e v e r t r a a g t de a f v o e r . Op de genoemde materialen wordt
i n b e t onderstan?$e-afzoqderlijk i n ~ e z a a n .
2.5.1
'
,
. Tegels
en k l i n k e r s
-- ---------------
Tegel- en klinkerverhardingen b l i j k e n ook l a n g nadat ze z i j n gelegd
een verrassend g r o t e doorlatendheid t e houden. Door Van, Dam ( 1 9 ) wordt
voor koperslakkeien (200x200~80nun) een i n f i l t r a t i e s n e l h e i ' d can ca. 9
mm/h gemeld, voor b e t o n k l i n k e r s (200x100x70 mn) 'Gal' 12 -mm/ti en voor
s t o e p t e g e l s (500x500~60mm) ca. 10 m / h . Door Zondervan. en .Dommerholt
( 2 0 ) en door Bakker .en Bebelaar ( 2 1 ) worden o p , , ~ o o r t g e l i j k eb e s t r a t i n gen waarden gerapporte&d van r e s p e c t i e v e l i j k 6-27 %/h &'lo-40 y / h .
Deze doorlatendheid wordt v o o r a l veroorzaakt door de b l i j v e n d e permeab i l i t e i t van de voegen.,De.genoemde doorlatendheden z i j n v e r g e l i j k b a a r
met d i e van een n i e t t e i n t e n s i e f belopen gazon of s p o r t v e l d ! ~ i t e r a ~ d
k&en
deze waarden a l l e e n worden -gehaald i n d i e n de verharding i s i g e .
l e g d op een goed zandbed van voldoende. d i k t e en met een goede ontwat6.;
r i n g . Toepassing van t e g e l s e n k l i n k e r s . i s , , i n Nederland v r i j populairl.
voor minder b e l a s t e oppervlakken z o a l s f i e t spaden, t r o t t o i r s , p l a v k i L e ~
i n woonerven en op p l e i n e n e.d, U i t h e t Nationaal P l a v e i s e l Onderzoeki.
(22). kwam de volgende v e r d e l i n g van de marktaandelen naar voren: j
!
- b e t o n t e g e l s ( a l l e v a r i a n t e n , ook $e'e. uitgewassen v e r s i e s )
24,4%*
- gebakken k l i n k e r s ( a l l e voorkomende' maten)
11 ,O%;:.
- b e t onnen s t r a a t s t enen> ( a a l e voorkomende' mateq en k l e u r e n )
34,2%'i
- asfalt
'- .,
'3
29,2%~'
c . , ,
....
-..
- natuursteen
...
1,2%:
U i t h e t oogpunt van a f v o e r r ~ d ~ c t hi:<ft
ie
h e t toepassen van'klinke+s
. j,
en t e g e l s d i s de voorkeur boven a s f a l ~..
t.. ....
'.~
..
.%
,
....
..-...:,.. .
Naast de "gewone" tegeys &n.kl'inkers z i j n e r t$pel? 'op. de *arkt met grht e r e voegen, variErend van ~ e n t i l a t i e t e g e l s , ~ t ogrisb$to,ntegels,
t
als-1
i ~ e d ed r a i n e e r t e g e l s ( z i e f i g u u r 2.6. ) I n (2 1 ) wordenmdooS een dergel i j k e steen
de g r a s k e i
infiltratiecapaciteiten.;an- 260,800 mm/h gemeld. B i j deze r e s u l t a t e n z i j n e c h t e r we1'de.-nodige kan&tekeninge{ gep l a a t s t . U i t een oogpunt van a f v o e r r e d u c t i e z i j n d e r g e l .i j k e, verhardingen zeer a a n t r e k k e l i j k .
-...
-
.
-
'
1
Naarmate de openingen i n en t u s s e n de t e g e l s g r o t e r z i j n , n e e m t d e b e l a s t baarheid a f . Met h e t g e b G i k +an grasbetonte.&cli 'op;.'d& minder .berkden
(delen van) parkeerplaatsen bestaan goede ervaringen; Nadeel i s e c h t e r
\
dat de b e l ~ o ~ b a a r h e ivoor
d
met name schoenenmet: hoge'hakken s l e c h t i s .
Daarom wordt de t o e p a s s i n g vanrdeze verharding vaak gecombineerd met
normale k l i n k e r s op looppaden. Een van de beelden i n f i g u u r 2 . 6 . i s -6aar., . . . . . , I ,
'i;ahr,-eefi
<oo+beeld'., '
-;
. ' ,' , . ,
,,. -, ::
.
I
Ddor d< ~ndk';~rdnd'.'eride 'ingeirassen grolid 'zandig'?te 'houden wordt voorkomen dat de g r a s g r o e i i n de gaten t e w e e l d e r i i wordt2'-0p e x t e n s i e f geb r u i k t e p a r k e e r p l a a t s e n z a l l x per j a a r maaien en s t r a a t v o e g e n of lx
per j a a r chemisch onkruid b e s t r i j d e n desalnietternin aan t e bevelen z i j n .
Op de drukker bereden .banen b l i j f t de v e g e t a t i e ' k d i - t .onder iriv?oed..van
de .v e. r .k e. e.r s.l a. s .t . . . .
.. .. . . . : .
. . . . . . . . . .
. .
.
'i ,.L
.I..... , . . -.
, , ,. . , .
, :
. , , ,' ,'
, .
. . , . . . . . . . . r t : ,;, ...
,.. . . .. . .. . .. . . . . . .. .. . . .. . . ,.. ;.. ,, . .....
....
"
.I.;
. . ,. .::
.
.
.
.
.
.
.
.
.:,
. ,
.
.
. ., ,
: . . .
.I...
'.i . . . .
. . . $ ., ,. . .
.,
,,
,.: .
..
,
. . ,. . ,
, , I ,. . ,:'
. . :
.. - .>,
...
.'
.
'
,
;...\5
_
'I:
.
.
. . .
A
"
,
.
I
.
.
,
, , : . , , .. , . ~' . . .
. . . . . . . . . . .. .. . .. . .
..
!
I
.
.
,
.
.,
.
"
,
,
i
. . .
..
,
,
I _
.
1:
.
, . ,,
"
.
)
(
.. .. .. . .
..
,
. -..
.
.
.
.. . . ..
.....
. . . . . .
j-
\
\
\
i-i
\
Figuur 2.6. Enige voorbeelden van meer "open" verharding
2.5.2.. Open
asfaltbeton
-------------Open a s f a l t b e t o n wordt toegepast a l s deklaag o p w a r m a s f a l t e n a l s afzond e r l i j k verhardingsmateriaal. I n h e t onderstaande wordt op beide toepassingen ingegaan.
2.5.2.1.
Als deklaag (PFC)
Om aquaplaning t e voorkomen wordt i n de wegenbouw meer en meer gebruik
gemaakt van een deklaag van open a s f a l t b e t o n op een ( d i c h t e ) ondergrond
van warm a s f a l t . I n de wegenbouw wordt daarvoor de term PFC (porous
f r i c t i o n c o u r s e ) gebezigd. De l a a g poreus a s f a l f b e t o n h e e f t een d i k t e
van ca. 25-50 mm en een i n i t i e e l p o r i s n g e h a l t e van 25%. Na a a n r i j d e n
s t a b i l i s e e r t h e t porigngehalte volgens v e r s c h i l l e n d e onderzoeken t u s s e n
de 8 en 16%. De b e r g i n g s c a p a c i t e i t i n deze l a a g l i g t derhalve rond de
5 mm.' De doorlatendheid i s i n h e t algemeen zeer hoog. Waarden van 0,34
t o t 15 m/h worden gerapporteerd. De deklaag r a a k t pas b i j hoge neers l a g i n t e n s i t e i t e n verzadigd. B i j een deklaag van 25 mm op een weg van
7 , 3 m breed met een h e l l i n g van 2% g e l d t , d a t b i j een p o r i s n g e h a l t e van
25% de neerslagintensiteit 56 mm/h zou moeten bedragen en bij 15%
25 mm/h! .
,
In een groot aantal experimenten is aangetoond dat de angst voor opvriezen ongegrond is.
..
.
,
In de loop van de tijd (13-3 j w r ) neemt de doorlatendheid af en loopt
dus het functioneren terug,'vooral op weinig bereden oppervlakkep. .
'De PFC op de rijsporen blijft bkter schodn, waarschijnlijk ten gevolge
van de zuigende werking van de banden. In het algemeen is het functioneren na 4 jaar aan het einde van het onderzoek nog voldoende. In 66n
geval was het zelfs na 10 jaar onderzoek no& goed (12).
2.5.2.2. Als verhardingslaag
'.
'
. ', , ;
Is
~ , ; , , , 3
,
.
, "
'
.
Het is ook mogelijk om de laag open asfaltbeton zelfdragend te maken.
Door deze laag aan te brengen op een pakket "reservoirgesteente" wordt
het mogelijk dat vrijwel alle water infiltreert in de ondergrond.
Bovengrondse afvoer is bij deze constructie niet waargenomen ( 12).
Open asfalt als verharding is bruikbaar voor parkeerplaatsen en overloopparkeerplaats~n,trottoirs , wegen met een lage verkeersintensiteit,
fietspaden k.d. (8, 25). Over het gebruik ervan op vluchtstroken zijn
de meningen.verdeeld in verband met het vertoppingsrisico (8, 12).
Ook op vliegvelden is het goed bruikbaar voor het platform, de taxibanen
en als zijstrook van de startbanen (8). De toepasbaarheid is uiteraard
beperkt 'tot vlakke of zwak,hellende gebieden.
Bij toepassing van open asfaltbeton als verhardingslaag kunnen in de
opbouw van de wegconstructie 5 lagen worden onderscheiden (8):
1. Een zo weinig mogelijk verdichte ondergrond, a1 dan niet met aanvul1ende.ontwateringsmaatregelen.
2..Een filterdoek of filtermat om het mengen van de lagernte voorkomen.
3. Een laag;reservoiraggregaat (0 2.5-50 mm). Dikte afhankelijk van de
behoefte aan berging en van het vorstrisico.
4. Een laag van 50 mm fijn aggregaat 0 9.5-16 mm (3/8"-5/8").
5. Poreus asfalt. Dikte afhankelijk van de benodigde stevigheid 60-100 mm.
Deze standaardopbouw is vervat in de richtlijnen van de staat Maryland
in de V.S.
Voor een parkeerplaats op het terrein van de universiteit van Delaware
wordt de volgende opbouw gerapporteerd (23):
- ongestoorde ondergrond
- 125 mm grof aggregaat 0 37-50 mm (I&"-2")
- 50 mm fijn aggregaat 0 9,5-12,5 mm (3/8"-3")
- 75 mm grof aggregaat 0 37-50 mm
- 50 mm fijn aggregaat 0 9,5-12,5 mu
- 63 mm poreus asfalt.
Bij een onderzoek in Japan (24) nerd de toepassing van poreus ssfalt op
een basketbalveld onderzocht. De opbouw van de ondergrond is, met de
doorlatendheid van elke laag weergegeven in figuur 2.7. Informatie over
de korrelgrootte van de aggregaten ontbreekt.
Figuur 2.7. De opbouw van de ondergrond voor poreus asfalt op een basketbalveld in Japan ( 2 4 )
In ( 2 5 ) wordt gemeld dat in Tokyo in het kader van het "Experimental
Sewer Systemv in totaal ruim 16 ha poreus asfalt is aangelegd. De opbouw van de constructie wordt helaas niet vermeld.
De samenstelling van het aggregaat voor open asfaltbeton wordt in ( 8 )
voorgeschreven.
Tabel 2.1. De aggregaatsamenstelling voor open asfaltbeton
range
voorkeur
0 mm
gewichtsprocenten
- 8,O
8,O - 4 , 0
10,7
4 , O - 2,O
2,O - 1 , 0
1 , O - 0,06
<
0,06
asfaltcement
28
59,6
17 ,O
2 8
10,4
l,9
5,5
0 ma
< 12,7
<
<
<
<
9,5
4,8
2,4
0,07
gewichtsprocenten
100
95-100
30-50
5-15
2-5
.
Het gehalte asfaltcement bedraagt 5 , 5 -6 gewichtsprocenten. De Amerikaanse viscositeitsnorm bedraagt AC 20 en de verwerkingstemperatuur
is 1 1 0-1 15 OC. Bij verwerking moet de temperatuur van de buitenlucht
10 O C of meer zijn. De samenstelling en kwaliteit van het asfaltbeton
moet door de fabriek zijn gegarandeerd.
De noodzaak om een drainagestelsel onder de constructie aan te brengen
hangt af van de doorlatendheid van de ondergrond en van de hoogte van
de grondwaterstand. Wanneer de infiltratiesnelheid kleiner is dan 13
mm/h worden aanvullende ontwateringsmaatregelen noodzakelijk (8). De
hoogste grondwaterstand zou volgens ( 8 ) minimaal tussen de 0 , 6 en de
1,2 m beneden de constructie moeten liggen. Volgens ( 2 5 ) en figuur 2.7
kan de grondwaterstand gerust tot in de constructie stijgen. Zolang
deze grondwaterstand niet leidt tot een verhoogd risico van opvriezen
en zolang erbij de bepaling van het bergend vermogen maar rekening mee
wordt gehouden lijkt een tijdelijke stijging van het grondwater in de
constructie niet bezwaarlijk.
I n ( 8 ) worden, afkomstig u i t een andere bron ( 2 6 ) , een a a n t a l a l t e r n a t i e v e n weergegeven met b e t r e k k i n g t o t de c o n s t r u c t i e en de ontwatering
daarvan. I n f i g u u r 2.8. i s de desbetreffende f i g u u r weergegeven.
Figuur 2.8. Enige varianten voor de t o e p a s s i n g van poreus a s f a l t , de
ontwatering van de c o n s t r u c t i e en de c o n s t r u c t i e van de
berm ( 2 6 )
Hoewel i n ( 8 ) een f i l t e r d o e k of f i l t e r m a t wordt voorgeschreven voor de
o n d e r z i j d e van de c o n s t r u c t i e kan de e f f e c t i v i t e i t hiervan i n t w i j f e l
worden getrokken. Het doek voorkomt dat h e t f i j n e r e m a t e r i a a l van de
ondergrond vermengd raakt met de r e s e r v o i r l a a g . Daar s t a a t e c h t e r tegenover dat f i j n sediment dat mee n a a r beneden s p o e l t zich z a l a f z e t t e n
op h e t f i l t e r , waardoor h e t mogelijk g e l e i d e l i j k v e r s t o p t r a a k t . Een
f i j n f i l t e r z a l verhinderen d a t deze a f z e t t i n g wordt doorbroken door
bodemfauna. Zo e r a 1 f i l t e r d o e k wordt g e b r u i k t , moet een g r o f , volumineus f i l t e r (dun polypropyleendoek met een d i c h t h e i d van c a . 700-900
gram/m2)worden aanbevolen.
B i j de aanleg van open a s f a l t b e t o n a l s verhardingslaag moet a l s volgt
t e werk worden gegaan( 18) :
* Wachten t o t de ondergrond i s g e s t a b i l i s e e r d ( i n d i e n n o d i g ) .
* Ondergrond klaarmaken. Om versmering en a a n r i j d e n t e voorkomen werken
onder goede weersomstandigheden en a l l e e n machineriegn op "dubbell u c h t " gebruiken.
Aggregaat van gewassen gebroken s t e e n aanbrengen op f i l t e r m a t . I n l a gen aanbrengen en l i c h t aandrukken.
*
Figuur 2.9. Bergings-ontwerpafvoerlijnen, afgeleid uit ca. 12 jaar gegevens van de rioolinloop van 2 meetgebieden in Lelystad (2)
*
*
*
*
A s f a l t aanvoeren op schone wagens d i e z i j n behandeld met a n t i - k l e e f De mix gedurende h e t t r a n s p o r t afdekken om t e s t e r k e afkoemiddel.
l i n g t e voorkomen.
Laag open a s f a l t b e t o n i n 6Qn k e e r aanbrengen: 1 of 2 passages met 10t o n wals.
Niet e e r d e r dan na 6 uur b e r i j d e n . B i j voorkeur 1 & 2 dagen wachten
met b e r i j d e n .
Naden en kanten d r d e n t e l i j k afwerken.
Opgemerkt moet worden d a t open a s f a l t pas i n de l a a t s t e f a s e van de t e r reinafwerking mag worden aangelegd. Transport met zand en andere bouwm a t e r i a l e n i s vaak zwaar en door knoeien en afspoelen stromen vaak grot e hoeveelheden grond e.d. i n de open verharding zodat h e t functioneren
van open a s f a l t s t e r k wordt bedreigd. De toegang t o t h e t gebied moet
t o t d i e t i j d over t i j d e l i j k e bouwstraten worden g e l e i d .
E r i s geen e x t r a r i s i c o voor kapotvriezen m i t s de ontwatering goed i s .
B i j de g l a d h e i d s b e s t r i j d i n g worden geen problemen ondervonden. Soms
wordt opgemerkt dat meer s t r o o i z o u t nodig i s , maar door h e t toepassen
van peke1 ( v l o e i s t o f ) i n p l a a t s van a 1 dan n i e t bevochtigd zout kunnen
de strooihoeveelheden d r a s t i s c h worden gereduceerd. Verder b e s t a a t e r
een tendens om g l a d h e i d s b e s t r i j d i n g a l l e e n op de hoofdwegen - waar geen
poreus a s f a l t a l s verharding wordt gebruikt - t o e t e passen vanwege
milieubezwaren a l s v e r z i l t i n g van bermen en grondwater en verhoging van
de c o n c e n t r a t i e s opgeloste zware metalen i n h e t oppervlaktewater.
Ten aanzien van de grondwaterkwaliteit onder de met open a s f a l t bedekte
t e r r e i n e n kon t o t nog t o e geen nadelige invloed worden aangetoond.
7,oals iemand van de U.S. Environmental P r o t e c t i o n Agency r e c e n t e l i j k
opmerkte: "We d i d everything t o f i n d disadvantages of porous a s p h a l t ,
but we could not f i n d any" ( 2 7 ) .
2.6.
Berging op en langs de s t r a a t
A l s men h e t water n i e t t e s n e l w i l l a t e n afstromen moet h e t t i j d e l i j k
worden vastgehouden. Daarvoor z a l berging beschikbaar moeten z i j n ; l a a t
men h e t water dat n i e t d i r e c t kan worden afgevoerd ongecontroleerd h a a r
weg zoeken dan z a l d i t t o t problemen en schade l e i d e n , zeker wanneer
h e t over a a n z i e n l i j k e hoeveelheden water g a a t . Een s c h a t t i n g van deze
hoeveelheden kan volgen u i t de b e r g i n g s o n t w e r p a f v o e r l i j n e n . I n f i g u u r
2.9. z i j n enige l i j n e n weergegeven a f g e l e i d u i t de rioolinloopgegevens
van twee meetgebieden i n Lelystad.
I n deze f i g u u r i s af t e l e z e n welke t e bergen hoeveelheid met een zekere
h e r h a l i n g s t i j d z a l worden overschreden b i j een bepaalde (ontwerp) afvoer.
B i j d e i n t e r p r e t a t i e v a n d e z e t e b e r g e n h o e v e e l h e i d moet rekening worden
gehouden met de berging i n h e t r i o o l s t e l s e l en daarbuiten.
B i j "normale" r i o o l s t e l s e l s wordt uitgegaan van een hydraulische CaPac i t e i t van c a . 40-60 l / s / h a en een h e r h a l i n g s t i j d van o v e r b e l a s t i n g
van 1 k e e r per 2 j a a r voor de regenwaterriolen van gescheiden s t e l s e l en
1 k e e r per 5 j a a r voor gemengde s t e l s e l s . Wordt nu een ontwerpafvoer gekozen van 10 l / s / h a dan l e v e r t d i t vooral voor gescheiden s t e l s e l s een
opmerkelijke a f v o e r r e d u c t i e . Om n i e t t e s n e l i n de problemen t e komen
kan van een h e r h a l i n g s t i j d Van 1 k e e r per 5 j a a r worden uitgegaan. volgens de gegevens u i t de meetgebieden i n Lelystad moet dan gerekend worden met een t e bergen hoeveelheid van 12 m.
Deze berging kan op v e l e p l a a t s e n worden gevonden,zoals i n bermen en
middenstroken en op p a r k e e r p l a a t s e n .
en andere - elementen kan
Door t e s p e l e n met de vormgeving van deze
worden voorkomen d a t hinder o p t r e e d t of schade o n t s t a a t door h e t geborgen water. I m e r s h e t i s n i e t van belang of e r a 1 dan n i e t inundat i e s optreden; a l l e e n de schade en h i n d e r ervan z i j n b e l a n g r i j k . Kan
deze geminimaliseerd worden, dan z a l een t i j d e l i j k e i n u n d a t i e geen bezwaren opleveren.
-
De bermen en middenstroken kunnen e n i g s z i n s verlaagd worden aangelegd,
waarbij de a a r d en de omvang van d,e v e r l a g i n g wordt bepaald door h e t
benodigde bergend vermogen. Qoorkomen moet worden d a t regelmatig de
r i j s p o r e n blank s t a a n . En dat g e l d t ook voor de r i j s p o r e n voor f i e t s e r s .
Indien d e r g e l i j k e verlagingen worden aangebracht i n de onverharde ondergrond z a l b e t water dat e r i n wordt verzameld geheel of t e n d e l e inf i l t r e r e n . B i j de behandeling van i n f i l t r a t i e v e l d e n en g r e p p e l s , z a l
h i e r o p worden teruggekomen.
Een b r u i k b a r e t i j d e l i j k e b e r g i n g s p l a a t s Op verhard oppervlak kan worden
gevonden op parkeerplaatsen. Om zo weinig mogelijk hinder t e ondervinden van h e t eventueel geborgen water moeten de p o r t i e r e n van een (gemiddelde) a u t o nog bereikbaar z i j n zonder h i n d e r van plasvorming. D i t
kan worden g e r e a l i s e e r d door de h e l l i n g van p a r k e e r p l a a t s e n t e veranderen: men zou n i e t "met de neus van de a u t o omhoog" maar "met de neus
omlaag" moeten parkeren. I n f i g u u r 2.10. i s een d e r g e l i j k e s i t u a t i e
schematisch weergegeven.
I
pslerrueh
0
Figuur 2.10. P a r k e e r p l a a t s met berging
Een molgoot t u s s e n d e r i j b a a n en de parkeervakken o n t b r e e k t ; h e t water
stroomt onder de a u t o ' s door n a a r de goot aan de rand van de parkeerp l a a t s . Gevolg i s dus ook dat h e t hoofdriool b e t e r onder de rand van de
p a r k e e r p l a a t s kan l i g g e n dan midden onder de r i j b a a n .
I n d i t kader i s ook h e t i n Canada t o e g e p a s t e p r i n c i p e van tweevoudige
ontwatering ( d u a l d r a i n a g e ) noemenswaard. B i j h e t ontwerp onderscheidt
men a l s primair ontwateringsnet de r i o l e r i n g , waarvan de c a p a c i t e i t
beperkt i s . Om i n t i j d e n van g r o t e toevoer geen o v e r l a s t t e hebben
worden de s t r a t e n en pleinen a l s secundair n e t aangemerkt: door boven-
grondse afstroming van en berging op s t r a t e n en pleinen wordt een d e e l
van de afvoer afgehandeld. Omdat deze s t r a t e n en u l e i n e n zi.in berekend
op.h& f u n c t i e b l i j f t
schade t e n gevolge van i n u n d a t i e v r i j w e l u i t .
Ook parken en groenstroken worden i n d i t verband g e b r u i k t a l s t i j d e l i j k e
b e r g p l a a t s voor h e t afstromende water ( 2 8 ) .
2.7. I n f i l t r a t i e v e l d e n , ~ s l e u v e nen -bassins
Wanneer water vanaf h e t oppervlak i n de bodem binnendringt wordt gesproken van i n f i l t r a t i e . Door de i n f i l t r a t i e t e bevorderen wordt de afvoer
door h e t r i o o l geminimaliseerd. Met gebruikmaking van de techniek van
i n f i l t r a t i e kunnen bepaalde verharde oppervlakken worden afgekoppeld.
Voorwaarde i s d a t de bodem voldoende doorlatend i s .
2.7.1.
I----------------nfiltratievelden
De eenvoudigste vormen van i n f i l t r a f i e v e l d e n worden a a g e t r o f f e n langs
wegen en b i j woningen ( 11 ) Zie f i g u u r 2.11.
.
-
- - -f
e ~ 15
. em
rub
Figuur 2.11. I n f i l t r a t i e v e l d e n ; a . langs een weg, b. b i j een woning ( 1 1 )
Om een voldoende afstroming van de weg t e garanderen wordt b i j wegbermen minimaal een hoogteverschil van c a . 5 cm aangehouden t u s s e n de rand
van de verharding en de a f h e l l e n d e i n f i l t r a t i e b e r m . De i n f i g u u r 2.11.
aangegeven steunrand kan eventueel worden v e r s t e v i g d door b i j voorbeeld
grasbetonblokken of g r a s k e i e n . Om e r o s i e van de berm t e voorkomen moet
e r n a a r worden g e s t r e e f d om h e t water over een zo breed mogelijk f r o n t ,
homogeen verdeeld t e l a t e n toestromen n a a r de berm c.q. h e t i n f i l t r a t i e veld.
Ook dakafvoeren kunnen n a a r een i n f i l t r a t i e v e l d worden g e l e i d . ~ e 6 e u r t
de afstroming v i a de bovengrond dan moet de h e l l i n g daarvoor afdoende
z i j n - minimaal 5% en moet e r o s i e worden voorkomen.
Dreigt grondwateroverlast dan moet de fundering worden beschermd met een
waterwerende l a a g of door ringdrainage t o e t e passen.
-
Dat bermen een e f f e c t i e f i n f i l t r a t i e v e l d . k u n n e n vormen i s bekend u i t
een onderzoek naar de oppervlakkige a f v o e r ( 2 9 ) . I n f i g u u r 2.12. i s h e t
percentage afvoer aangegeven dat op e n i g e afstanden van de verharding
i n de wegberm nog werd teruggevonden van de toevoer. Deze toevoer was
afkomstig van een 8 m brede a s f a l t w e g d i e op de berm afwaterde.
---- neerslag
I hoge
. ~.
.
bntenrlleltenl
Figuur 2.12. De oppervlakkige afvoer ( i n % van de t o e v o e r ) van een berm
op 2 , 4 en 5 en u i t de rand van de weg ( 2 9 )
Op 5 rn u i t de rand van de weg wordt a l l e e n afvoer van enige omvang waargenomen b i j g r o t e , i n t e n s e buien. I s de n e e r s l a g i n t e n s i t e i t g e r i n g , dan
Q l i j f t de afvoer onder.,,de 10% van de t.oevorr. Het a a r d i g e i s dat, deze bermen n o o i t a l s i n f i l t r a t i e b e r m e n z i j n aangelegd, maar t,och a l s zodanig
blijken t e functioneren!
I n de Zweedse r i c h t l i j n e n wordt aangetekend dat de grondwaterstand onder
i n f i l t r a t i e v e l d e n a l t i j d beneden de 0 , 5 m
maaiveld moet l i g g e n . Kan
d i t onder de n a t u u r l i j k e omstandigheden n i e t worden g e r e a l i s e e r d dan
moet een d r a i n a g e s t e l s e l worden aangelegd.
Om h e t water a f t e voeren d a t n i e t door h e t veld kan worden verwerkt
moet een s o o r t eindgreppel of l a a g s t e punt worden aangelegd, waar h e t
water i n een r i o o l kan stromen. De r i o o l k o l k e n moeten z i j n voorzien
van een zandvang en de ontwerpafvoer Ban op 5 l / s / h a worden g e s t e l d ( 1 1 ) .
Het zo opgevangen water kan eventueel worden a f a e l e i d n a a r b i j voorbeeld
een p e r c o l a t i e k o f f e r .
De i n f i l t r a t i e v e l d e n z u l l e n v e e l a l b e g r o e i d z i j n met g r a s . Dat b i e d t een
goede bescherming t e g e n e r o s i e en door de verdamping van h e t gras kan e r
meer water i n f i l t r e r e n . I n de aanlegfase van h e t v e l d z a l gewaakt moeten
worden voor erosie- en draagkrachtsproblemen. Door een of meer grondwaterstandsbuizen op h e t v e l d j e t e p l a a t s e n kan h e t e f f e c t van de i n f i l t r a t i e op de grondwaterstand worden waargenomen.
Een v e e l compactere en meer gecontroleerde vorm van i n f i l t r a t i e bieden
i n f i l t r a t i e s l e u v e n . Hieronder worden sleuven (0,9-3 m ) v e r s t a a n d i e
z i j n o p g e w l d met grove s t e n e n , zodat een r e s e r v o i r o n t s t a a t . Aan-de
oppervlakte wordt de s l e u f afgedekt met g r i n d , gabion, zand of g r a s .
I n f i g u u r 2.13. i s een p r i n c i p e t e k e n i n g van een d e r g e l i j k e s l e u f aangegeven, overgenomen u i t ( 8 ) . Deze sleuven kunnen u i t e r a a r d a l l e e n
worden toegepast i n d i e n de doorlatendheid van h e t bodemmateriaal voldoende i s .
Figuur 2.13. Principetekening (dwarsdoorsnede) van een f i l t e r s l e u f ( 8 )
De diameter van h e t aggregaat i n h e t r e s e r v o i r bedraagt minimaal 15-30
mm en maximaal 90 mm. Het pakket r e s e r v o i r g e s t e e n t e wordt omhuld door
een f i l t e r m a t om inspoelen van de omliggende grond tegen t e gaan. De
g r i n d l a a g op het r e s e r v o i r g e s t e e n t e i s minimaal 0 , 3 m d i k . Tussen de
verharding en h e t grind. moet volgens de normen een op z ' n minst 6 m
brede s t r o o k gras l i g g e n d i e meegespoeld bodemmateriaal, o l i e e.d. t e rughoudt ( 8 ) . Gezien de e e r d e r gemelde r e s u l t a t e n (onder andere f i g u u r
2.12. ) l i j k t een s t r o o k van 3 rn m66r g e p a s t .
De sleuven moeten rninimaal O , 5 m boven de hoogste grondwaterstand l i g gen. Door de sleuven zo d i e p mogelijk t e maken kan ruimte worden bespaard. Om grondwateroverlast t e voorkomen moet de s l e u f n i e t t e d i c h t
b i j gebouwen worden aangelegd.
Om h e t f u n c t i o n e r e n b l i j v e n d t e kunnen c o n t r o l e r e n moet e l k e s l e u f wor-
den voorzien van een waarnemingsput @ 0,12-0,18 m UIet v r i j g r o t e aanboringen. Daardoor kan sediment d a t i n h e t r e s e r v o i r doordringt ook i n
de meetbuis doordringen. Derhalve kan i n een d e r g e l i j k e b u i s n i e t a l l e e n
de waterstand maar ook de sedimentstand worden gemeten. De metingen
moeten i n een logboek worden bijgehouden. De aanleg van de i n f i l t r a t i e s l e u f kan pas gebeuren a l s de ontwikkeling van h e t gebied v r i j w e l is
afgerond. Daarv66r vinden t e v e e l a c t i v i t e i t e n p l a a t s d i e zouden kunnen
l e i d e n t o t d i c h t s l i b b e n van de s l e u f .
B i j a a n l e g wordt de s l e u f uitgegraven waarna de versmeerde sleufwand
wordt opgeruwd.De f i l t e r m a t wordt vervolgens op maat gesneden: de overl a p aan de bovenzijde van h e t r e s e r v o i r bedraagt minirnaal 0,2 m en t u s sen de r o l l e n 0,6 m. Het aggregaat wordt i n lagen van c a . 0 , 3 m aangeb r a c h t en l i c h t a a n g e t r i l d . Vermijdt d a a r b i j v e r v u i l i n g van h e t aggregaat met andere grond en zorg dat e r geen ruimte b l i j f t t u s s e n de filtermat en de sleufwand. Ten s l o t t e kan de deklaag van g r i n d , gabion of
i e t s d e r g e l i j k s worden aangebracht ( 8 ) .
2.7.3.
I-----------------nfiltratiebassins
Een nog i n g r i j p e n d e r vorm van een i n f i l t r a t i e v o o r z i e n i n g vormt een inf i l t r a t i e b a s s i n . Door gebruik t e maken van i n f i l t r a t i e i n b a s s i n s bes t a a t de mogelijkheid om a a n z i e n l i j k e hoeveelheden water t e bergen voordat h e t i n f i l t r e e r t . Daardoor kunnen g r o t e r e stroomgebieden worden ontwaterd: 2-20 ha wordt we1 genoemd ( 8 ) . Nadeel i s e c h t e r h e t ruimtebes l a g . I n ( 8 ) worden 2 principetekeningen gegeven; deze z i j n i n f i g u u r
2.14. overgenomen.
Figuur 2.14.
I n f i l t r a t i e b a s s i n s met bezinkingsdeel ( 8 )
Altij$ wordt een a f z o n d e r l i j k gebied voor de bezinking van m a t e r i a a l
aangebracht. Daardoor wordt voorkomen d a t h e t i n f i l t ' r e r e n d e oppervlak
Het v e r d i e n t aanbeveling om v66r de t o e v o e r a1 een f i l dicht s l i b t .
t e r aan t e leggen, b i j voorbeeld i n de vorm van een v e g e t a t i e f i l t e r
( z i e 5 2.10. ) .
De i n f i l t r a t i e b a s s i n s hebben een d i e p t e van 1-4 m. Zo nodig moet e r u i t
~ e i l i ~ h e i d s o v e r w e g i n g eeen
n hek rond,
worden g e p l a a t s t . Het b a s s i n
moet verder voorzien z i j n van een o v e r s t o r t voor h e t g e v a l d a t overbel a s t i n g optreedt.
I n de bouwfase wordt h e t b a s s i n g e b r u i k t a l s sedimentvang. Daartoe wordt
h e t uitgegraven t o t 0,25 m boven h e t d e f i n i t i e v e p r o f i e l . Pas b i j de
afwerking wordt h e t b a s s i n op p r o f i e l gebracht. Als bodemmateriaal d i e n t
0,2-0,4 m zand of 0,2 m grof organisch m a t e r i a a l dat i n de bodem wordt
gewerkt
I n ---onbegroeide b a s s i n s mag h e t sediment a l l e e n onder z66r droge omstandigheden worden verwijderd en mag een bodembewerking pas plaatsvinden
na h e t verwijderen van h e t sediment. Deze bewerking wordt j a a r l i j k s u i t gevoerd met een f r e e s of een s c h i j f e g i n de zomerperiode. Begroeide
-- ----- bass i n s behoeven v e e l minder onderhoud. De graszode wordt d i k k e r naarmate
meer sedimenteert. Hetgras moet u i t e r a a r d we1 bestand z i j n tegen een
l a n g d u r i g e r inundatie. Ingewaaid grof m a t e r i a a l (b.v. b l a d r e s t e n e . d . )
1-2 maal per j a a r worden geruimd. Gezien de g e r i n g e r e ondermoet
houdsbehoefte hebben begroeide b a s s i n s de voorkeur boven onbegroeide.
.
------
-
Aanbevolen wordt om de b a s s i n s op t e nemen i n bestemmingsplannen om t e
voorkomen dat ze l a t e r "per ongeluk" worden opgevuld. Ook wordt aanbevolen om h e t b a s s i n goede ledigingsmogelijkheden t e bieden omdat h e t
anders verwordt t o t een broedplaats voor muggen en ander ongedierte ( 1 7 ) .
De n a t u u r l i j k e waarde van een d e r g e l i j k moerasje moet a n d e r z i j d s worden
ingezien.
'
2.8. Wegzijgingssleuven en -koffers
Voortbordurend op de opbouw van i n f i l t r a t i e s l e u v e n i s de wegzijgingss l e u f of wegzijgingskoffer ontworpen. Het water t r e e d t een d e r g e l i j k e
s l e u f of k o f f e r n i e t binnen v i a i n f i l t r a t i e van bovenaf, maar door midd e l van een b u i s of d r a i n . Via de b u i s of de d r a i n stroomt h e t water
i n h e t r e s e r v o i r a g g r e g a a t . Het aggregaat r a a k t daardoor verzadigd. Vanu i t d i t verzadigde aggregaat z i j g t h e t water weg i n h e t omliggende bodemmateriaal. Vandaar de naam wegzijgingssleuf of wegzijgingskoffer.
Ten onrechte worden d e r g e l i j k e voorzieningen ook we1 aangeduid met
-f i l-t r-a-t i e-s l e u f of - k o f f e r ,
zinkput (8 ) of p e r c -o-l a-t i e-k o f f e r ( 1 1 )
De h i e r gebruikte terminologie s l u i t aan b i j de thans voorliggende voorstellen (30).
- - --
--
-
.
De wegzijgingsvoorzieningen worden we1 aangelegd op p l a a t s e n waar een
geschikt t e r r e i n ontbreekt. Het ruimtebeslag van deze voorzieningen i s
g e r i n g . Ze worden we1 gebruikt voor h e t l a t e n wegzijgen van h e t afgevoerde r.w.a.-water
of delen daarvan.
Als randvoorwaarde wordt g e s t e l d dat h e t zwevende s t o f g e h a l t e van h e t
toegevoerde water gemiddeld onder de 50 mg/l moet l i g g e n ( 1 1 ) . De mini-
male a f s t a n d t o t h e t grondwater bedraagt ca. 0 , 5 m en de doorlatendh e i d van de omloggende grond moet g r o t e r z i j n dan 2.10-5 m/s. Wordt
aan een van b e i d e e i s e n n i e t voldaan, dan moet i n de s l e u f o f k o f f e r
een drainerende a f v o e r l e i d i n g worden opgenomen. De s l e u f of k o f f e r
gaat dan d e e l s f u n c t i o n e r e n a l s een ondergronds b e r g i n g s r e s e r v o i r .
Het i s t e n s t e r k s t e aan t e bevelen de sleuven en k o f f e r s t e voorzien
van een o v e r s t o r t om schade t e n gevolge Van o v e r v u l l i n g t e voorkomen.
Daartoe kan een d r a i n b u i s door de t o p van h e t aggregaat worden gelegd.
Om t e voorkomen d a t v e e l sediment i n s p o e l t moet v66r de t o e v o e r b u i s een
zandvang of i e t s d e r g e l i j k s z i j n g e p l a a t s t . Zie f i g u u r 2.15.
I': ...
.
Figuur 2.15. Instromingsput naar wegzijgingsvoorziening (met zandvang)
( 11). Het f i l t e r d o e k moet i n deze p u t t e n zoveel mogelijk
v e r t i c a a l worden aangebracht. B i j een h o r i z o n t a l e p o s i t i e
z a l h e t e e r d e r v e r s t o p t raken. De d i c h t h e i d van h e t filterdoek moet meer dan 100 gram/m2 bedragen ( 1 1 )
.
Volgens de Zweedse r i c h t l i j n e n i s geconstateerd dat de zwevende s t o f
d i e h e t r e s e r v o i r a g g r e g a a t binnenkomt z i c h a f z e t op de bodem van h e t
r e s e r v o i r . De bodem van h e t r e s e r v o i r s l i b t dientengevolge d i c h t en
k r i j g t een l a a g percolatievermogen. De wegzijging vindt derhalve v o o r a l
p l a a t s door de zijwanden ( 1 1 ) . Omdat de toevoer van gesuspendeerde s t o f
n o o i t kan worden voorkomen i s h e t z e l f s een van de h o o f d d o e l s t e l l i n g
van de c o n s t r u c t i e om t e zorgen dat sedimentatie enkel op de bodem van
de k o f f e r p l a a t s v i n d t . Daarom ook worden w e g ~ i j g i n ~ s k o f f e rsoms
s
voorz i e n van een s e d i m e n t a t i e d e e l .
Het aggregaat voor h e t r e s e r v o i r b e s t a a t volgens de Zweedse r i c h t l i j n e n
u i t makadam 0 2-60 mm, g r i n d 0 16-32 m of een s o o r t g e l i j k e samenstelling.
Volgens de r i c h t l i j n e n i n Maryland moet de diameter minimaal 15-30 mm
en maximaal 90 mm z i j n . N a h e t uitgraven van de s l e u f of k o f f e r moet
deze zo s n e l mogelijk worden o p g e d d met aggregaat om i n s t o r t i n g van
de wand en inspoelen van bodemmateriaal t e voorkomen. Speciale aandacht
daarbij verdienen de wanden v a n ' d e s l e u f . o f koffer., Deze mogen , n i e t v e r smee$d z i j n : en < b i j het..vullen van , d e , s l e u f of k o f f e r mag de z i j w d d . ' n i . e t
. ., .
. . , . ..
worden weggedrukt
. ' :' . : :.
/ . ..
,. :. .
.
,.,
,
,
.
':
..,
..,
,-,.."
,
,
,,
'.. .>
. . . . .
..,,
,. ,
I n de figuren 2..16 ;en 2.17.' z i j n voorbeeldens gegeven1.van 'de opbouw v a n
f de opbouw van een wegzijgingsde afdekking van een w e g ~ i j g i n ~ s s l e uen
s l e u f of -koffer.
.,,,
. .
> . ... .
, ..:L
!>,:
..
:~<
.
.
.
,
.. , ,
I
.
4 , .
:
,
,.I)
' .
.
.+:
/..
. . I
I
.
'
'
'
9
5
,
.
.I
Figuur 2.16. De afdekking van een; wegzijgingssleuf of - k o f f e r . ( l l )
. .. .
Een a a r d i g v e r s c h i l t u s s e n de Zweedse e n h e r i k a a n s e r i c h t l i j n e n i s t e
c o n s t a t e r e n met betrekking t o t h e t f i l t e r d o e k : i n d e Amerikaanse bron
wordt de s l e u f of k o f f e r e r geheel mee omwikkeld, t e r w i j l i n Zweden
w o r d t ' v o l s t a a n met h e t afdekken van h e t r e s e r v o i r met een f i l t e r d o e k .
Ten aanzien van de k w a l i t e i t moet worden aanbevolen om een volumineus
doek ( b i j v o o r b e e ~ d p o l y p r o p y l e e n )t e nemen. D i t h e e f t een d i c h t h e i d
van ca. 800 gram/m2. Volgens de Zweedse r i c h t l i j n e n moet h e t gewicht
miniinaal 100 gram/m2 bedragen.
A l l e sleuven en k o f f e r s moeten worden voorzien van een p e i l b u i s om h e t
functioneren en de d i c h t s l i b b i n g t e kunnen volgen. Ookzouden de i n s t r o mingsput en de o v e r s t o r t p u t voor i n s p e c t i e t o e g a n k e l i j k moeten z i j n . De
aanleg van een v e r d e e l l e i d i n g z o a l s i n f i g u u r 2 . 1 7 ~ . en d. moet worden
aanbevolen; een uitstroomopening z o a l s i n f i g u u r 2.17a. kan s n e l vers t o p t raken. De i n dat p l a a t j e aangegeven n o o d u i t l a a t l i j k t een waardev o l i d e e dat bredere toepassing kan k r i j g e n .
~ e sleuven
'
en k o f f e r s moet 3 & 4 m u i t een gebouw met een k e l d e r of
kruipruimte l i g g e n . Ontbreekt een k e l d e r of kruipruimte, dan i s een ger i n g e r e a f s t a n d t o e l a a t b a a r . De a f s t a n d van sleuven en k o f f e r s t o t een
perceelsgrens bedraagt minimaal 1 m. V66r de aanleg moet men z i c h e r
van overtuigen d a t geen v e r d r a s s i n g of andere negatieve e f f e c t e n z u l l e n
optreden.
Figuur 2.17. Enige voorbeelden van de opbouw van een wegzijgingssleuf
of -koffer. Tussen haakjes het nummer van de literatuurbron. Figuren niet op schaal.
2.9. Greppels, s l o t e n , v i j v e r s , g r a c h t e n , l a a g t e n
Een g e s c h i k t e vorm van afvoerbeheersing en a f v o e r p i e k r e d u c t i e bieden
g r e p p e l s , s l o t e n , v i j v e r s en l a a g t e n waarin h e t s n e l afstromende water
wordt opgevangen voordat h e t meer g e l e i d e l i j k aan h e t r i o o l o f aan inf i l t r a t i e - of wegzijgingsvoorzieningen wordt toegevoerd. Een goede i n passing van deze voorzieningen z a l de a c c e p t a t i e zeker vergroten. De
benodigde dimensies kunnen worden a f g e l e i d u i t de bergings- en ontwerpa f v o e r l i jnen i n paragraaf 2.6.
O f de g r e p p e l s , s l o t e n , v i j v e r s en l a a g t e n Van n a t u r e waterhoudend moet e n z i j n i s nog n i e t g e h e e l d u i d e l i j k . Onderzoek g e e f t een l i c h t e voorkeur aan voor " n a t t e " voorzieningen, omdat d i e een b e t e r e invloed zouden hebben op de w a t e r k w a l i t e i t dan droge (31). B i j droge b a s s i n s z i j n
de problemen met e r o s i e en de g e h a l t e n aan zwevende s t o f i n h e t water
zeker i n h e t begin g r o t e r . Maar wanneer z i c h op de bodem van de voorz i e n i n g een s t e v i g e grasmat h e e f t ontwikkeld z u l l e n deze problemen van
beperkte omvang z i jn.
Grote v i j v e r s en grachten kunnen de a f v o e r u i t een s t e d e l i j k gebied
s t e r k afvlakken ( 3 ) . Voor h e t ontvangende water b u i t e n h e t s t e d e l i j k
gebied k a n ' d i t van groot belang z i j n . E s s e n t i g l e v a r i a b e l e n voor de
mate van afvlakking z i j n h e t percentage open water i n de s t a d en de
a f v o e r c a p a c i t e i t van de l o z i n g s i n r i c h t i n g , v e e l a l een stuw of een gemaal. Door bezinking en (bio)chemische processen v e r b e t e r t de kwalit e i t van h e t geloosde water aanmerkelijk t e n o p z i c h t e van d i e van h e t
afgestroomde regenwater ( 7 )
.
Door hun langgerekte s t r u c t u u r z i j n g r e p p e l s , s l o t e n en grachten s l e c h t s
bruikbaar i n d i e n de t e r r e i n h e l l i n g g e r i n g i s . Het gebruik van v i j v e r s en
l a a g t e n a l s t i j d e l i j k e berging kan ook b i j g r o t e r e h e l l i n g e n . I n flauw
hellende gebieden kunnen eventueel greppels en s l o t e n worden aangelegd
met dwarsdammen waarin " k n i j p r i o l e n " z i j n aangebracht
.
2.10. F i l t e r s van planten
Een van de problemen d i e z i c h b i j de meeste afvoervoorzieningen voordoet i s d a t van s e d i m e n t a t i e . Om zoveel mogelijk zwevend sediment u i t
h e t toegevoerde water t e h a l e n worden vaak zandvangen toegepast. Een
u i t e r s t e f f e c t i e f middel om de zwevende s t o f t e verwijderen bieden ook
beplante stroken waar h e t water doorheen wordt g e l e i d . Deze voorziening
i s dus n i e t zozeer bedoeld voor de afvoerbeheersing a l s voor de sedimentbeheersing.
B i j d i e beplanting moet dan i n e e r s t e i n s t a n t i e gedacht worden aan g r a s
van een geschikt rassenmengsel. D e r g e l i j k e groenstroken z i j n i n h e t
algemeen goed inpasbaar i n de t e r r e i n a f w e r k i n g , met name a l s wegbermen.
Bekend i s dat een d i c h t e grasmat met een s t e v i g e zode h e t b e s t e f i l t e r r e s u l t a a t o p l e v e r t . Voorwaarde d a a r b i j i s d a t "sheetflow" o p t r e e d t .
Een goede ontwatering van h e t geheel i s o n o n t b e e r l i j k ; i n droge p e r i o den moet de bodem aeroob worden.
Voor h e t bepalen van de l e n g t e varl de s t r o o k i s de stroomsnelheid van
de sheetflow en de gewenste e f f e c t i v i t e i t s t e r k bepalend. I n hoofdstuk
3 z a l h i e r o p nader worden ingegaan.
Bij de aanleg van dergelijke filterstroken moet volgens de,Amerikaanse
richtlijnen (8) zeer -accuraat,te werk worden gegaan. Zij,geven de.volgende fasen aan:
1. Verwijder de bouwoor (ca. 0,20.m).
2 Egaliseer het terrein.
3. Bekalk het met ca. 5 ton dolomietkalk/ha. ,
4. Schijfeg of cultivator de ondergrond.
5. Breng de bouwvoor er weer op aan (niet onder natte omstandigheden).
6. Egaliseer het terrein.
7. Breng de bouwvoor chemisch op peil:
pH 6,o - 7,5 (zo nodig bekalken) .
.
. .
org. stof. < 1,5%
. .
. .
opl. zout < 500 mg/l.
8. Sluit de (kunst)mestgift af met ca. 400 kg/ha 30-0-0 in ureavorm.
9. Zaai een geschikt grasmengsel in..
10. Mulch het terrein met mulchmatten, stro, houtschilfers of cellulosevezels en leg het vast door het in te rijden door er netten over te
leggen of door er asfalt of een andere synthetischebinder over aan
te brengen.
.'
'
Het moet echter sterk worden betwijfeld of eei dergelijke precisie noodzakelijk is. Waarschijnlijk kan onder de Nederlandse omstandigheden worden volstaan met :
1 . Egaliseren.
2. Kunstmest.strooien en lichL bekalken.
3. Grasinzaaien.
De in Amerika gebruikelijke formaten voor deze filters wijken ook essentieel af van de in Nederland mogelijke. Als minimumlengte wordt in (8)
'
20 meter genoemd. Betwijfeld moet echter worden of.zu1ke grote voorzieningen nodig.zijn voor water dat toch wordt geinfiltreerd of naar een
~e~zijgingsvoorziening
wordt afgeleid. Gegien de ervaringen met infiltratie in bermen (29) moet worden betwijfeld of in geval van een redelijk doorlatende bodem nog veel water het einde van de filterstrook bereikt !
Hier duikt echter het idee op om de grasfilters te combineren met infiltratievelden. Het daarvan afstromende water zou dan afgeleid kunnen worden naar een wegzijgingsvoorziening.
2.11. Riooldrains
Bij bebouwingsgebieden die van nature hoge grondwaterstanden kennen wordt
vaak langs het riool een apart drainagenet aangelegd ten behoeve van de
grondwaterbeheersing. Bij aanleg van een gescheiden stelsel wordt ook
een apart stelsel aangelegd voor de regenwaterafvoer..Indien men zich
realiseert dat gemiddeld slechts 1000-1400,uur water aan het riool wordt
toegevoerd, meestentijds geringe hoeveelheden (circa 500-1000 uur ZOgenaamde staart
terwijL de drainage veel leidelijker en sterk
vertraagd het gepercoleerde regenwater afvoert is het logisch om een integratie van beide stelsels voor te stellen. Nu a1 lozen de drains veela1 op regenwaterriolen.
Integratie van drains en regenwaterriolen heeft het voordeel dat ,6611
s t e l s e l - a l t h a n s h e t bovenstroomse fijnmazige n e t - wordt uitgespaard.
De hemelwaterafvoerenzouden op de ruimer gedimensioneerde ring- of
blokdrains kunnen worden aangesloten. Vlak boven maaiveld zou dan een
n o o d u i t l a a t moeten worden g e i n s t a i l e e r d z o a l s i n f i g u u r 2.17a is aangegeven. Een d e r g e l i j k e n o o d u i t l a a t voorkomt d a t de waterdruk i n d e . d r a i n
hoog kan oplopen wanneer de hydraulische c a p a c i t e i t van de l e i d i n g t e
k o r t s c h i e t . ~ a n n e e ri n de b u i s een overdruk o n t s t a a t t e n opzichte van
h e t omringende grondwater z a l d e d r a i n gaan Tunctioneren a l s verdeelb u i s i n een wegzijgingsvoorziening en kan een d e e l van h e t afstromende
regenwater i n f i l t r e r e n . Na de zware bui z a l de excessieve toevoer van
afstromend regenwater ophouden, h e t water i n de b u i s z a l geen .overdruk
meer hebben t e n opzichte van h e t omliggende grondwater en de d r a i n herv a t haar drainagetaak.
De nooduitlaat voorkomt d a t de overdruk hoog oploopt waardoor de i n f i l t r a t i e s n e l verloopt en waardoor problemen kunnen o n t s t a a n met t i j d e l i j k t e hoge grondwaterstanden ( z i e b i j l a g e 1 ) . De gladde PVC-pijp van
de hemelwaterafvoer kan eenvoudig op de ( r i o o 1 ) d r a i n worden aangeslot e n met behulp van de beschikbare klikmofhulpstukken. Daar waar de
gladde p i j p moet worden aangesloten worden de "klikken" u i t de mof verwijderd, alvorens de a a n s l u i t i n g t o t s t a n d wordt gebracht.
B i j toepassing van een gemengd s t e l s e l i s een i n t e g r a t i e van d r a i n s e n
hemelwaterafvoeren n i e t w e n s e l i j k omdat:
1. de drainafvoer t e groot i s om op het r i o o l t e worden geloosd. De toevoer van drainwater kan de droogweerafvoer van h e t s t e l s e l r u i n overt r e f f e n , waardoor v e e l meer water naar de zuivering moet worden verpompt en waardoor h e t i n f l u e n t van de z u i v e r i n g s t e r k wordtverdund;
2. b i j ~ v e ~ b e l a s t i nr igo o l w a t e r met s l i b de d r a i n s kan binnendringen,
waardoor de p o r i s n van de d r a i n s v e r s t o p t raken;
3. h e t voordeel wegvalt van de r e d u c t i e i n aanlegkosten. E r i s immers
toch maar een enkelvoudige h u i s a a n s l u i t i n g .
B i j toepassing van r i o o l d r a i n s d i e n t men ook j u r i d i s c h omzichtig t e werk
t e gaan. A r t i k e l 238 van de (model) Bouwverordening ( 1 4 ) s c h r i j f t voor
dat :
1 . Een gebouw moet z i j n voorzien van de nodige afvoerleidingen voor h e t
hemel-, huishoud- en b e d r i j f s w a t e r en de drekstoffen.
2. Een afvoerleiding mag n i e t dienen voor meer dan 66n gebouw of voor
meer dan 66n woning,tenzij de woningen boven e l k a a r z i j n gelegen.
3. V r i j s t e l l i n g kan worden. verleend:
a . van h e t bepaalde i n l i d 1 wat b e t r e f t de afvoer van h e t hemelwater
door afvoerleidingen, m i t s de afvoer van h e t hemelwater op n i e t h i n d e r l i j k e w i j z e en n i e t over de openbare weg p l a a t s v i n d t ;
. b . van het bepaalde i n l i d 2:
1 . (...)
2. v a t b e t r e f t ' h e t combineren van hemelwaterarvoeren van aan e l k a a r
grenzende bouwwerken of van b i j t o t bewoning bestemde gebouwen behorende garages of bergingen, m i t s met betrekking t o t h e t onderhoud
van de gecombineerde hemelwaterafvoer een d o e l t r e f f e n d e r e g e l i n g
i s of z a l worden g e t r o f f e n .
I n de t o e l i c h t i n g wordt t e n aanzien van d i t a r t i k e l h e t volgende gesteld:
"Wenken voor de t o e p a s s i n g
(.....)
Lid' 4, onder b 2.. Het onderhoud van gecombineerde hemelwaterafvoeren
36
wordt geacht voldoende te zijnverzekerd, wanneer bouwwerken gemeenschappelijk worden beheerd. Waar het woningen betreft, kan een bepaling hierover in het reglement van een vereniging van eigenaren'
worden aangemerkt . als een doeltreffende regeling op &it punt.
Voor een rij (eengezins)huizen die aan verschillende particulieren
toebehoren, kan als een doeltreffende regeling worden aangemerkt:
een in de koop-/verkoopakte opgenomen erfdienstbaarheid,waarbijwordt
geregeld dat het hemelwater via de hemel~aterafvoerleidin~
van de'
aangrenzende woning op de buitenriolering wordt geloosd. In dat geval zal in de koop-/verkoopakte tevens moeten worden opgenomen dat
een hemelwaterafvoerleiding geacht wordt te behoren tot de woning
waartoe de huisaansluiting behoort waarop de hemelwaterafvoerleiding
uitmondt
. ,
.
I
. I
De conclusie die uit dit artikel en de toelichting mag worden getrokken
is dat toepassing van riooldrains in bouwprojecten van ~onin~bouwvere~
nigingen en dergelijke niet op problemen stuit. Mochten de woningen later geheel of ten dele in particuliere handen overgaan, dan kan de.genoemde erfdienstbaarheidsclausule worden opgenomen in de koopakte'. Voor
blokken van particuliere woningen zal een goede regeling moeilijker te
treffen zijn, met name ten aanzien van het onderhoud en de kosten daarvan.
Doordat de drainage best-at uit PVC ribbelbuis zal het risico van verstopping groter zijn dan bij een gladde buis. Om inspoelen van bladafval en takjes te voorkomen moeten alle hemelwaterafvoeren en putjes die
op een riooldrain worden aangesloten voorzien zijn van deugdelijke roosters.0ok door het toepassen van een royale minimum diameter wordt de
kans op verstopping verkleind. Toepassing van 0 100 ma als minim~immoet
worden aanbevolen. Tegenover het grotere verstoppingsgevaar staat het
eenvoudige onderhoud. Immers de drains en riooldrains worden ruim voorzien van doorsteekpunten. Een voorbeeld van een dergelijk doorsteekpunt
is in figuur 2.18 weergegeven.
Figuur 2.18. Een doorsteekpunt in de drainage en in riooldrains
Door de toepassing van nooduitlaten kan een verstopping snel worden geconstateerd. De overlaat zal dan immers a1 bij geringe neerslaghoeveelheden gaan functioneren. Verwacht mag worden dat na constatering van een
dergelijke overstort door de bewoner tot actie wordt overgegaan; of men
belt de woningbouwvereniging/verhuurder of een drainagereinigingsbedrijf.
Een ander nadeel van PVC ribbelbuizen is de grote hydraulische ruwheid.
De weerstandsfactor fin deformule van
-Weisbach.
z = drukhoogteverlies (m)
1 = lengte leiding (m)
f = 'weerstandsfactor
v = stroomsnelheid (m/s)
D = inwendige diameter pijp (m)
g = versnelling van de zwaartekracht (m/s2)
' V = kinematische viscositeit
'
Met het gegeven dat het Reynolds-getal is gedefinieerd als
kan onderstaande figuur 2.19 worden geinterprete&rd.
Figuur 2.19. Het gedrag van de weerstandsfactor, afhankelijk van het
Reynolds-getal voor gladde en geribbelde.PVC drainbuizen ( 3 2 )
Het gedrag van de weerstandsfactor bij de ribbelbuis geeft duidelijk aan
datdebuishydraulisch ruwis. Uitde figuur,maar ook uit ander onderzoek
(33, 3 4 ) is af te leiden dat de weerstandsfactor de waarde O,O8 nauwe-
l i j k s o v e r s c h r i j d t - Zeker b i j diameters g r o t e r dan 0 100 mm l i g g e n de
waarden t u s s e n 0,05 en 0,065 en wordt de waarde 0,07 v r i j w e l n o o i t
overschreden. Derhalve kan a l s ontwerpwaarde 0,08 worden gehanteerd (33).
2.12.
Beschouwing
I n de voorgaande paragrafen i s een a a n t a l methoden van v e r s p r e i d e a f voerbeheersing de r e v u gepasseerd. Aan h e t s l o t van d i t hoofdstuk moet
een a a n t a l algemene aspecten van deze afvoerbeheersing nog eens worden
benadrukt .
.
1. De g e s c h e t s t e oplossingen voor a f v o e r b e h e e r s i G z i j n bouwstenen. Het
s t a a t een i e d e r v r i j om gegeven een bepaalde s i t u a t i e , v a r i a n t e n op
het gepresenteerde t e ontwikkelen en t o e t e passen. Door een combinat i e van v e r s c h i l l e n d e bouwstenen kan een verdergaande afvoerbeheers i n g worden g e r e a l i s e e r d .
2. Elke bouwsteen k e n t haar eigen randvoorwaarden, waaraan n i e t i n a l l e
gebieden kan worden voldaan. Met name de e i s e n t e n aanzien van de
grondwaterstand kunnen bepalend z i j n voor de toepasbaarheid van bepaalde oplossingen. Heeft men t e maken met diepere grondwaterstanden
z o a l s i n delen van midden, oost en zuid Nederland, dan bieden i n f i l t r a t i e - en wegzijgingsvoorzieningen een ruimere mogelijkheid voor
afvoerbeheersing. I n gebieden waar de grondwaterstand van n a t u r e
hoog i s , i s een a a n t a l oplossingen minder bruikbaar. Komen incident e e 1 t e hoge grondwaterstanden voor, dan kan een a a n t a l voorzieningen
s l e c h t s goed b l i j v e n functioneren, indien ze worden voorzien van voldoende drainage, t e r beheersing van de grondwaterstand.
B i j de keuze van de methoden zullen de volgende f a c t o r e n i n beschouwing
genomen moeten worden ( 17) :
Factoren t e n aanzien van de l o k a t i e :
- aard en mate van de v e r s t e d e l i j k i n g
- waarde van het l a n d
- behoefte aan veldonderzoek
- eigenschappen van bodem en grondwater
- geschiktheid van de gekozen methode
- toegankelijkheid
- n a b i j h e i d van andere voorzieningen
- milieu-effecten (ook de p o s i t i e v e )
- erosie
Factoren t e n aanzien van de methode:
- h e t gebruik van de methode
- aanleg- of bouwkosten
- kosten van het ontwerp
- kosten voor beheer en onderhoud
e f f e c t i e v e levensduur
- e s t h e t i s c h e aspecten
- veiligheid
- integriteit
-
Factoren ten aanzien van de afvoer:
ontwerpnormen
basisafvoer
voorziening voor afvoerreductie
(nood)uitlaat
beheersing van de verontreiniging
- bezinkingsvoorziening
- mate van afvoerbeheersing
aanvulling van de grondwatervoorraad.
-
In het algemeen zal een combinatie van verschillende methoden worden
toegepast
.
3. ASPECTEN VAN HET ONTWERP EN HET BEHEER
I n h e t v o r i g e hoofdstuk i s een a a n t a l methodieken voor v e r s p r e i d e afvoerbeheersing behandeld i n meer beschrijvende z i n . Ten aanzien van de
aspecten ontwerp en beheer z i j n i n h e t v o r i g e hoofdstuk evenwel geen
d e t a i l s gegeven. I n h e t onderstaande z u l l e n deze aspecten van de gepresenteerde voorzieningen worden u i t g e d i e p t .
3.1. Afkoppelen van verharde, g e r i o l e e r d e oppervlakken
Ten aanzien van h e t ontwerp h e e f t deze techniek geen of w e i n i g i n v l o e d .
Het afwaterend oppervlak p e r deelgebied en derhalve de ontwerpafvoer
voor h e t r i o o l s t e l s e l nemen a f .
Om t e bepalen hoeveel van h e t oppervlak moet worden afgekoppeld wordt
we1 gebruik gemaakt van de S o i l Conservation Service-methode voor bet
s c h a t t e n van de piekafvoer:
q,
= piekafvoer i n u i t g a n g s s i t u a t i e
qU,, = eenheidsafvoer i n u i t g a n g s s i t u a t i e
A
= g r o o t t e stroomgebied
Q
= afvoerhoogte i n u i t g a n g s s i t u a t i e
n
= na ontwikkeling
A,
= afgekoppeld oppervlak
V
= volume d a t op ander wijze wordt afgevoerd
Theoretisch i s hiermee de a f t e koppelen hoeveelheid oppervlak t e bepal e n . I n de p r a k t i j k z i j n de s c h a t t i n g e n i n de methode e c h t e r dermate
onzeker d a t de bruikbaarheid i n t w i j f e l kan worden getrokken. De berekening l e v e r t we1 een i n d i c a t i e .
Afkoppelen van verhard, g e r i o l e e r d oppervlak kan vaak s l e c h t s gebeuren
wanneer h e t water o p , e e n andere manier t o t a f v o e r kan komen. D a a r b i j moet
i n v e e l gevallen een beroep worden gedaan op de andere methodieken.
Omdat h e t water van afgekoppelde oppervlakken meestal over onverharde
oppervlakken wordt a f g e l e i d moet worden gewaakt voor e r o s i e . Vooral b i j
v e r s aangebrachte grond op t a l u d s i s h e t e r o s i e - r i s i c o g r o o t . Aanbevolen
moet wordenandeze afstromingsoppervlakken zo e g a a l mogelijk af t e werken en s n e l i n t e zaaien met g r a s , . z o d a t h e t gebied s n e l beschermd r a a k t .
3.2. Berging op daken
B i j h e t ontwerp van gebouwen met e x t r a bergingsvoorzieningen op h e t dak
moet men rekening houden met een verzwaring van de c o n s t r u c t i e . B i j p l a t t e daken moet aan de waterdichtheid van de dakbedekking de nodige aan-.
dacht worden geschonken. B i j t o e p a s s i n g van de ringen om e x t r a berging
t e scheppen moet men e r mee rekenen d a t h e t water gedurende l a n g e r e t i j d
op h e t dak komt t e s t a a n . Om t e voorkomen d a t water van h e t dak afwaait
moet b i j de c o n s t r u c t i e van de randen van h e t dak rekening worden gehouden met een e x t r a hoogte. Deze hoogte kan g e l i j k z i j n aan d i e van de
ring.
Voorkomen moet worden d a t de afvoer v e r s t o p t r a a k t . Regelmatig schoonmaken van de afvoer en
i n d i e n ze z i j n t o e g e p a s t - de ringen i s noodz a k e l i j k . Het onderhoud van de dakbedekking wordt b i j voorkeur prevent i e f uitgevoerd. Meestal wordt dan een nieuwe l a a g dakbedekking aangebracht
-
.
3.3. Regentonnen
Regentonnen kunnen zowel onder- a l s bovengronds worden uitgevoerd.
Laatstgenoemde vorm h e e f t h e t voordeel d a t e r b i j aanleg minder grondwerk v e r r i c h t hoeft t e worden en d a t de t o n uitgenodigd t o t h e t gebruik
van h e t verzamelde water. Men i s i n h e t algemeen ook meer betrokken b i j
de neerslagafvoer wanneer de t o n bovengronds staat.
De dimensionering van de t a n k hangt a f van h e t beoogde doe1 en h e t gekozen t y p e . Heeft men een lekke t a n k , dan kan de dimensionering geschieden aan de hand van f i g u u r 2.9. met de bergings-ontwerpafvoerlijnen.
B i j de bekende c a p a c i t e i t van de l e k l e i d i n g kan de benodigde berging
worden opgezocht. Een l a g e h e r h a l i n g s t i j d kan d a a r b i j g e r u s t worden aangehouden. De b e r g i n g s c a p a c i t e i t van d i c h t e tanken en de r e s t c a p a c i t e i t
van lekke tanken z a l minimaal i n de orde van g r o o t t e van 200 l i t e r moet e n z i j n , w i l men de watervoorraad i n de tank n u t t i g kunnen toepassen.
Het onderhoud z a l bestaan u i t h e t schoonhouden van de t a n k , de o v e r s t o r t
en van de " l e k l e i d i n g " . Deze l e k l e i d i n g z a l aan h e t instroompunt voorz i e n moeten worden van een grof f i l t e r om verstopping tegen t e gaan.
Regelmatig r e i n i g e n van d i t f i l t e r ( c a . Ix per j a a r ) i s aan t e bevelen.
3.4. Vergroot oppervlak per lozingspunt en verminderd t e r r e i n v e r h a n g
Zowel voor h e t ontwerp a l s voor h e t beheer hebben deze maatregelen geen
consequenties.
3.5. ~ o o r l a t e n d everharding
I n ( 1 9 ) wordt voorgesteld om voor de dimensionering van de regenwaterafvoer van beklinkerde of b e t e g ~ l d egebieden de ontwerpafvoer t e reduceren met de i n f i l t r a t i e c a p a c i t e i t van d e r g e l i j k e oppervlakken. Komen i n
e e n g e b i e d m e e r d e r e v e r h a r d i n g s s o o r t e n v o o r dan wordt de r e d u c t i e berekend
a l s h e t gewogen gemiddelde van de a f z o n d e r l i j k e infiltratiecapaciteiten.
Dus
f c = gewogen gemiddelde van de i n f i l t r a t i e c a p a c i t e i t e n f i (mm/h)
Ai = oppervlakte van een bepaald verhardingstype
qd = ontwerpafvoer r e g e n w a t e r ( l / s / h a )
q0 = ontwerpafvoer regenwater zonder i n f i l t r a t i e
De ontwerpafvoer q o , l i g t volgens ( 2 ) t u s s e n d e 50 en 60 l / s / h a . Gezien
hun g r o t e i n f i l t r a t l e c a p a c i t e i t behoeven g r a s k e i e n en d e r g e l i j k e i n
p r i n c i p e n i e t van r i o l e r i n g t e worden voorzien. Omdat i n d o o i s i t u a t i e s
de i n f i l t r a t i e i n de s t e n e n b e l a n g r i j k kan worden geremd moet e c h t e r
aanbevolen worden een z e e r e x t e n s i e f r e g e n w a t e r s t e l s e l aan t e leggen.
Naarmate de ruimte t u s s e n stenen of t e g e l s g r o t e r i s k r i j g t b e g r o e i i n g
meer kans om z i c h daar t e v e s t i g e n . Onderhouddaaraan z a l zeker 1 maal
per j a a r noodzakelijk z i j n .
B i j de dimensionering van open a s f a l t b e t o n a l s verhardingslaag i s voora 1 de d i k t e van de l a a g reservoir-aggregaat een b e l a n g r i j k ontwerpcriterim. Het volumewater d a t moet worden verwerkt i s ( 8 ) .
Vw = &,-Ac
dus
dn
-
+ P.A.P
aC . A c l A
+
P
-
f.T.Ap
- f~
e
Vw = volume water
Q? = a f v o e r van aanpandig t e r r e i n
A,
P
f
T
Ap
e
d
P
=
=
=
=
=
oppervlakte van aanpandig t e r r e i n
ontwerp-neerslaghoeveelheid
i n f i l t r a t i e s n e l h e i d i n de bodem
duur van de ontwerpbui
oppervlakte open a s f a l t b e t o n
= poriengehalte
= d i k t e van l a a g r e s e r v o i r - a g g r e g a a t
Voor de duur T van de ontwerpbui wordt i n ( 1 1 ) 2 uur aangehouden.
Als l e d i g i n g s t i j d voor h e t r e s e r v o i r wordt d a a r 7 2 uur aangehouden. Zo
nodig wordt h e t r e s e r v o i r van drainage voorzien. De i n f i l t r a t i e c a p a c i t e i t van de ondergrond moet dan k l e i n e r dan 13 mm/h z i j n . Om de l e d i g i n g s t i j d t e bekorten wordt zo nodig h e t oppervlak aan reservoir-aggregaat
of de' hoogte ervan u i t g e b r e i d .
de berekening van Vw kunnen problemen o n t s t a a n . t e n aanzien van de
Bij
a f t r e k p o s t voor de g e i n f i l t r e e r d e hoeveelheid fTAp. I n de Zweedse r i c h t l i j n e n ( 1 1 ) wordt aangenomen d a t de bodem van h e t r e s e r v o i r min of meer
ondoorlatend wordt door d i c h t s l i b b i n g . De i n f i l t r a t i e zou v o o r a l v i a de
wanden van de s l e u f verlopen. Omdat d i t n i e t o n w a a r s c h i j n l i j k i s l i j k t
h e t gewenst de oppervlakte aan sleufwand Aw i n d i t geheel t e betrekken.
B i j aanvang van de ontwerpbui i s h e t r e s e r v o i r l e e g en aan h e t einde van
de b u i s i s h e t gevuld. Het oppervlak aan zijwand waardoor wegzijging '
p l a a t s v i n d t l o o p t dus op van 0 t o t A,.
Voor de berekening van de wegz i j g i n g door de zijwand gedurende de g e h e l e bui moet dus 0,5 A, a l s eff e c t i e f wegzijgingsoppervlak worden aangemerkt. Echter, de oppervlakte
Ap is v e e l g r o t e r dan &. En omdat h e t oppervlak Ap i n werkelijkheid
n l e t geheel ondoorlatend i s , l i j k t h e t voor de dimensioneringsberekening
g e r e c h t v a a r d z d om A, (en n i e t 0 , 5 A,) i n t e voeren. Voorgesteld wordt
dus om Vw t e berekenen a l s
Vw = Qc.Ac
+ P.Ap
-
f.T.&
en dus wordt:
Open a s f a l t b e t o n v e r e i s t r e g u l i e r onderhoud. Indien h e t e e n m a a l v e r s t o p t
i s geraakt i s h e t n i e t meer t e r e i n i g e n . Kleine verstoppingen kunnen nog
worden verholpen door s t r a a t v e g e n e c zuigen, gevolgd door schoonspuiten
met een hogedrukspuit. Het normale onderhoud b e s t a a t u i t regelmatig
straatveegzuigen.
Naast de v e r o n t r e i n i g i n g door zand, s t o f en andere d e e l t j e s wordt i n ( 2 5 )
de vervuilirig met kauwgom a l s een b e l a n g r i j k probleem genoemd. Ook andere
k l e v e r i g e m a t e r i a l e n zullen t o t verstoppingsproblemen kunnen l e i d e n .
Aanbevelingen t e n aanzien van de 'veegfrequentie worden i n de l i t e r a t u u r
n i e t aangetroffen. Een a d v i e s van 1 k e e r p e r maand l i j k t n i e t i r r e g e l .
3.6. Berging op e n l a n g s de s t r a a t
Als b a s i s voor h e t ontwerp van berging op en langs de s t r a a t gelden de
bergings-ontwerpafvoerlijnen d i e i n f i g u u r 2.9. z i j n gepresenteerd. De
'vorm en de dimensionering van h e t s t r a a t p r o f i e l en de berm worden bepaald door de benodigde hoeveelheid berging.
Extra onderhoud l e v e r t de maatregel n i e t o f nauwelijks op. De overgang
straat-berm v e r d i e n t w e l l i c h t enige e x t r a aandacht, zeker wanneer h e t
water dsarlangs t o t afstroming moet komen. Omdat de afvoer van h e t water
b i j g r o t e buien s t a g n e e r t z a l h e t sedimenttransport naar de s t r a a t k o l k e n
worden afgeremd. Meer zand op de weg en minder zand i n de kolken, meer
s t r a a t v e g e n en minder kolkerxeinigen kunnen h e t gevolg z i j n . De v e r s c h i l l e n met de " n u l s i t u a t i e " z u l l e n w a a r s c h i j n l i j k e c h t e r gering z i j n .
3.7. I n f i l t r a t i e v e l d e n
Voor de beoordeling van de g e s c h i k t h e i d van een gebied a l s i n f i l t r a t i e -
v e l d wordt i n Zweden een puntensysteem gehanteerd ( 1 1 ) . Het systeem k e n t
6 beoordelingscriteria:
1. ~ e r h o u d i n gtoestromingsoppervlak A T / i n f i l t r a t i e v e l d AI
*I
2 %
AT < AI < 2 AT
0,5 AT < A 1 < A T
onbruikbaar als i n f i l t r a t i e v e l d
< 095
'
20 punten
1 0 punt en
7 punten
%
2. Bodemtype
Zwarte grond op morene of zand, l a a g humusgehalte
Zwarte grond op morene zandige z a v e l , m a t i g hwneus
Zwarte grond op k l e i of z a v e l , z e e r humeus
3. Onderliggend g e s t e e n t e ( c - h o r i z o n t )
a . Minerale ondergrond v e e l grover . dan bovengrond
z e l f d e puntenverdeling a l s onder 2
b. Minerale ondergrond minder grof
Zand, g r i n d , g r i n d i g e of zandige morene
Zavelige morene, grove z a v e l scheurende k l e i
Moreenklei, f i j n e zavel o f k l e i d i e n i e t scheurt
7 punten
5 punten
0 punten
7 punten
5 punten
0 punten
4. H e l l i n g i n f i l t r a t i e v e l d
1 < 7%
7 < I < 20%
I > 20%
5, V e g e t a t i e
5 punten
Bos, n a t u u r l i j k e weide
Aangelegd b l i j v e n d g r a s l a n d ( b e s t a a n d )
~ i e u waangelegd g r a s l a n d
3 punten
0 punten
6. Gebruik
van h e t v e l d
onbeduidende s l i j t a g e
matige s1.ij t a g e
snelle slijtage
Indien h e t t o t a a l a a n t a l punten k l e i n e r i s dan 20 i s h e t t e r r e i n onges c h i k t a l s i n f i l t r a t i e v e l d . L i g t h e t p u n t e n t o t a a l tussen de 20 en de 30
dan kan een v e l d worden aangelegd maar e r moeten voorzieningen worden
g e t r o f f e n voor de afhandeling van o v e r t o l l i g e toevoer, b i j voorbeeld i n
de vorm van een wegzijgingsvoorziening. B i j een t o t a a l van meer dan 30
punten i s h e t t e r r e i n g e s c h i k t .
Voor h e t ontwerp wordt a l l e r e e r s t de toevoer n a a r het i n f i l t r a t i e v e l d
bepaald. D i t gebeurt met de r a t i o n e l e methode. Aangenomen wordt d a t de
a f v l o e i i n g s c o E f f i c i E n t voor verharde oppervlakken 1 i s en voor onverharde 0. Uitgaande van een bepaalde h e r h a l i n g s t i j d
meestal 2 j a a r i s nu met de regenduurlijnen de neerslaghoeveelheid t e bepalen d i e i n
een bepaalde t i j d s d u u r kan worden overschreden. Omdat ook v66r en na
deze k r i t i e k e t i j d s d u u r regen v a l t i s de d u u r l i j n n i e t maatgevend voor
de benodigde berging. U i t modelberekeningen met continue s i m u l a t i e bleek
dat de benodigde berging c a . 25% g r o t e r i s dan door de duurlijnbereken i n g wordt aangegeven ( 11 ) De ervaringen met bergings- en ontwerpafvoerl i j n e n bevestigen d i t g e t a l van 25% ( 2 ) .
-
.
Indien het t e r r e i n voor een b e l a n g r i j k deel onverhard is kan door de
afvoer van sneeuwsmeltwater over de bevroren ondergrond de w i n t e r s i t u a t i e maatgevend worden. Voor deze winterafvoer wordt uitgegaan van
1,5 l / s / h a over h e t gehele t e r r e i n , dus verhard p l u s onverhard gebied.
Voor de maatgevende afvoer van h e t i n f i l t r a t i e v e l d wordt de i n f i l t r a t i e c a p a c i t e i t genomen d i e i n 80%van de gevallen wordt overschreden ( h e t
20% p e r c e n t i e l van de kansverdeling wordt dus genomen). Als i n d i c a t i e
van de waarden voor de i n f i l t r a t i e c a p a c i t e i t wordt i n de Zweedse r i c h t l i j n e n de volgende t a b e l gegeven.
Tabel 3.1. Een i n d i c a t i e van de i n f i l t r a t i e c a p a c i t e i t van v e r s c h i l l e n d e
gronden
Grondsoort
Bodem
morene
zand
zavel
klei
zwarte grond
oorspronkelijk
oorspronkelijk
opgebracht
opgebracht
opgebracht en oorspronkelijk
I n f i l t r a t i e c a p a c i t e i t mm/h
gemiddeld
20% p e r c e n t i e l
47
68
27
4
25
De maatgevende a f v o e r i s h e t produkt van de oppervlakte van h e t veld en
de i n f i l t r a t i e c a p a c i t e i t .
Voor de bepaling van het ontwerpwordende r e g e n d u u r l i j n en de maatgevende afvoer tegen e l k a a r u i t g e z e t . De afstromende hoeveelheid water
of de hoeveelheid water d i e s c h i j n b a a r t i j d e l i j k mo.et worden geborgen i s
af t e lezen zoals i n onderstaande figuur i s aangegeven.
Figuur 3.1. Bepaling van de s c h i j n b a a r t e bergen hoeveelheid ( 2 )
Indien h e t o v e r t o l l i g e water op h e t veld wordt geborgen moet men de berging 25% g r o t e r maken dan de s c h i j n b a a r t e bergen hoeveelheid. Wordt
h e t water afgevoerd, dan moet de afvoer een c a p a c i t e i t van 5 l / s / h a k r i j gen
.
Het beheer van h e t i n f i l t r a t i e v e l d z a l vooral bestaan u i t h e t onderhoud
van de grasmat en u i t h e t bijhouden van h e t grondwaterstandsverloop onder
en langs deze velden. Het onderhoud van de grasmat moet geschieden onder
goede weersomstandigheden; rijsporen in het terrein zijnuit den boze.
3.8. Infiltratiesleuven, infiltratiebassins, wegzijgingssleuven en wegzijgingskoffers
Het ontwerp van infiltratiesleuven, infiltratiebassins, wegzijgingssleuven en wegzijgingskoffers kan op een vrijwel identieke manier geschieden.
De hier gepresenteerde techniek zou mutatis mutandis ook geschikt zijn
voor de verhardingslaag open asfaltbeton. De techniek is vooral gebaseerd op de Zweedse richtlijnen (1 1 ) .
De Amerikaanse geven een eenvoudigere maar veel ruwere benadering. Zij
gaan uit van een ontwerpbui met een duur van 1 of 2 uur en een herhalingstijd van 2-10 jaar, die wordt afgeleid uit de desbetreffende regenduurlijn. Uit de waterbalans van de sleuf, de koffer of het bassin volgt
het te bergen volume. De ledigingstijd wordt vastgelegd op 72 uur waardoor de maximale waterschi.if te berekenen is als:
dw = 72.f. f = filtercapaciteit.
De oppervlakte van de voorziening is dan te berekenen uit het te bergen
volume gedeeld door dw. De dikte van de laag aggregaat is te berekenen
als dw gedeeld door het poriEngehalte.
In de Zweede richtlijnen wordt ervan uitgegaan dat de bodem van de voorziening ondoorlatend is ten gevolge van dichtslibbing. De infiltratie
of wegzijging vindt enkel plaats door de zijwanden. De werkwijze voor
het ontwerp is als volgt:
Indien enigszins mogelijk moet de doorlatendheid van de grond ter plaatse
worden bepaald, bij voorbeeld met de boorgatenmethode. Indien dit niet
mogelijk is wordt de doorlatendheid geschat aan de hand van de grondsoort. De doorlatendheidk voor het ontwerp wordt nu
k = 0 , s k-gemeten of
k = 0,3 k- geschat
in verband met het teruglopen van k met de tijd wanneer de kamer functioneert en in verband met de ruimtelijke inhomogeniteit van de k-waarden.
Hoewel de noodzaak van deze reductie niet door veldwaarnemingen wordt
bevestigd wordt de reductie voorlopig uit veiligheidsoverwegingen gehandhaafd ( l l ) .
Voor de effectieve porositeit worden de in tabel 3.2. aangegeven waarden aangehouden.
Tabel 3.2. Effectieve porositeit van verschillende reservoir-aggregaten
aggregaat
E
%
grof grind, makadam
fijn grind 2-20 mm
zand
natuursteen ongesorteerd
Voor een open hassin kan de porositeit op 100% worden gesteld.
De toevoer naar d? voorziening wordt berekend a l s :
A,. i. 10-3. t . 3600
vW=
Ac = toeleverend verhard oppervlak ( h a )
i = b l o k r e g e n i n t e n s i t e i t ( l / s / h a ) met een zekere duur en h e r h a l i n g s t i j d
t = regenduur ( h ) !
De afvoer wordt berekend a l s :
, A . .
W
k . 3600. t
Vi =
.. .
.
., ,
7
Aw = oppervlakte aan wanden van de s l e u f , de k o f f e r of h e t b a s s i n
k = doorlatendheid (m/s)
t = t i j d (h)!
De benodigde berging bedraagt nu:
Vb = 1,25 [maxt {vW-vu~]
De f a c t o r 1,25 wordt toegevoegd vanwege de benodigde 25% meer berging
( z i e v o r i g e p a r a g r a a f ) Uitwerken en delen door A, l e v e r t :
.
.-
D = s p e c i f i e k e b e r g i n g (m3/ha toeleverend opp.)
Aw. k. 1000
E =
Ac .2
= s p e c i f i e k e afvoer ! l / s / h a t o e l e v e r e n d opp.)
B i j gebruik van een bepaalde regenduurlijn a l s t o e v o e r wordt de r e l a t i e
t u s s e n h e t benodigde volume en d e afvoer ails 8.1s v n l ~ henaalr?.
t
Figuur 3.2. Verandering van de s c h i j n b a a r t e bergen hoeveelheid met de
afvoer
De s c h i j n b a a r t e bergen hoeveelheid wordt bepaald a l s f u n c t i e
de a f v o e r , dus q -+ d en q2 -+ d2. De werkelijk t e bergen hoeveelheid i s 25%
1
meer: V b , l = 1,23 d l en Vb,? = 1,25 d2. U i t deze c i j f e r s kan de r e l a t i e
t u s s e n D en E worden a f g e l e l d . Deze i s van d e z e l f d e vorm a l s de bergingsontwerpafvoerlijnen ( f i g u u r 2 . 9 ) . Ze z i j n e c h t e r op een andere manier berekend. De r e l a t i e t u s s e n D en E wordt dimensioneringscurve genoemd.
Het dirnensioneringsproces v e r l o o p t nu a l s v o l g t :
1 . Kies een dimensioneringscurve
2. Schat h e t t o e l e v e r e n d verhard oppervlak A,
3. Bereken de s p e c i f i e k e a f v o e r E van de s l e u f , de koffer of h e t b a s s i n
met K = 0 , 5 K-gemeten
n, = 2 ( a + b ) h
h = hoogte s l e u f ; a f h a n k e l i j k van p l a a t s e l i j k e s i t u a t i e
b = b r e e d t e s l e u f , k o f f e r of b a s s i n
a = l e n g t e s l e u f , k o f f e r of b a s s i n
4. Bepaald m.b.v. de dimensioneringscurve de s p e c i f i e k e berging u i t de
s p e c i f i e k e a f v o e r , dus E -t D
5. Bereken Vb = D. A,
6. Bereken Vb r u t 0 = Vb
F
-
7.
8.
9.
= a.b.h.
De g e p r o j e c t e e r d e berging V
Indien Vp, < Vbruto
: 0nderggdimensioneerd;maak a en/of b en/of h g r o t e r
Indien Vpr > Vbruto
: Overgedimensioneerd; maak a en/of b en/of h k l e i n e r
Vbrvto
: Goede oplossing voor de dimensies
10. Indien Vpr
11. I n d i e n 8 of 9 j u l s t , ga dan t e r u g naar 3 met nieuwe combinatie ( a , b , h )
Door de berekening vanaf 3 t e herhalen met b e t e r e waarden van a , b en h
wordt u i t e i n d e l i j k een goede o p l o s s i n g voor de afmetingen gevonden.
Voor een goed functioneren van de voorzieningen i s een goed beheer van
de voorzieningen van groot belang. Vooral gedurende de a a n l e g f a s e i s een
u i t e r s t omzichtig beheer wenselijk. Het b e s t e moment van aanleg van deze
voorzieningen i s i n , d e l a a t s t e f a s e van de terreinafwerking. Daarv66r
kan de s l e u f , de k o f f e r of h e t b a s s i n t i j d e l i j k d i e n s t doen a l s " e e r s t e
opvang". De s l e u f , de k o f f e r of h e t bassin wordt daartoe uitgegraven
t o t op 0 , 2 5 m van h e t d e f i n i t i e v e p r o f i e l . B i j de afwerking wordt dan
e e r s t de k u i l op p r o f i e l gebracht.
De genoemde voorzieningen z i j n u i t g e r u s t met een sedimentatiedeel of een
zandvang. Deze moet regelmatig ( Ix per j a a r ) worden schoongemaakt
.
Om h e t functioneren van een wegzijgingsvoorziening t e c o n t r o l e r e n z u l l e n
grondwaterstandsbuizen i n en om h e t aggregaat g e p l a a t s t moeten worden.
Deze z u l l e n regelmatig opgenomen moeten worden, b i j voorkeur na zwaard e r e buien. Het bijhouden van een logboek over de voorziening v e r d i e n t
aanbeveling. Het vastleggen van de b e h e e r s i n s t r u c t i e s i s eveneens wensel i j k . Daarin zou ingegaan moeten worden op h e t we1 en wee van de techn i e k , op de vorm en i n r i c h t i n g van de voorziening, op de controlemogelijkheden en op h e t onderhoud. Iemand zou aangewezen moeten worden a l s hoofdverantwoordelijke voor h e t beheer. Ook zouden de voorzieningen opgenomen
kunnen worden inhetbestemmingsplan, hoewel ze n i e t noodzakelijkerwijs
op openbaar t e r r e i n behoeven t e l i g g e n .
B i j de voorzieningen kunnen i n p r i n c i p e 2 s o o r t e n van verstoppingen onts t a a n . Vooral i n de beginfase kan een a c u t e verstopping optreden t e n gevolge van een p l o t s e l i n g e toevoer van v e e l sediment. Vaak i s deze verstopping eenvoudig op t e l o s s e n doordat a l l e e n de t o e v o e r l e i d i n g en de
d i r e c t e omgeving i s v e r s t o p t . Na l a n g e r e t i j d kan de c a p a c i t e i t t e r u g lopen door accumulatie van sediment i n h e t r e s e r v o i r ( a g g r e g a a t ) . D i t
verstoppingsproces z a l g e l e i d e l i j k h e t f u n c t i o n e r e n van de voorziening
a a n t a s t e n . Prakti,jkervaringen over de levensduur z i j n s l e c h t s inciden-
t e e 1 bekend. I n Denemarken i s een wegzijgingskoffer na 20 j a a r opgeheven vanwege h e t r i s i c o van o l i e v e r o n t r e i n i g i n g van h e t grondwater. De
technieken van i n f i l t r a t i e en wegzijging worden i n de Scandinavische
landen e c h t e r a1 s i n d s ca. 10 j a a r op p r a k t i j k s c h a a l toegepast ( 1 1 ) .
3.9. Greppels, s l o t e n , v i j v e r s , grachten, l a a g t e n
Greppels, s l o t e n , v i j v e r s , grachten en l a a g t e n hebben t o t f u n c t i e om
o v e r t o l l i g water t i j d e l i j k t e bergen voordat h e t wordt afgevoerd. De
dimensionering van deze voorzieningen - a l t h a n s de minimale afmetingen
u i t hydraulische overwegingen - kan worden a f g e l e i d u i t de bergingsontwerpafvoerlijnen. Het t e bergen volume Vb a l s f u n c t i e van de ontwerpafvoer q i s
V ( q ) = B.A .10
b
c
B = berging u i t bergingsontwerpafvoerlijn (mm)
A,
= toeleverend verhard opp. ( h a )
Een benadering van V kan worden verkregen door 1,25 maal de s c h i j n b a a r
t e bergen h o e v e e l h e i i t e nemen. Voor open water van g r o t e r e omvang i s
h e t n i e t o n g e b r u i k e l i j k om een reeks van invoergegevens door t e rekenen
en d a a r u i t de extrema i n de p e i l s t i j g i n g e n a f t e l e i d e n . Door e i s e n t e
s t e l l e n aan deze maxima kan h e t open water worden gedimensioneerd wat
b e t r e f t h e t bergend vermogen.
Het beheer van de genoemde open wateren z a l s t e r k afhangen van h e t a 1
dan n i e t droog s t a a n van de voorziening i n r u s t . Belangrijke component e n van h e t beheer kunnen z i j n : c a . 2x p e r j a a r maaien en ruimen van de
( w a t e r ) p l a n t e n , kroosruimbn, op p r o f i e l houden, toestromingsweg schoonhouden, uitstroomvoorziening schoonhouden en onderhouden e t c . V66rdat
een plantendek de bodem s t a b i l i s e e r t z a l e x t r a aandacht rnoeten worden
geschonken aan h e t e r o s i e r i s i c o , met name op t a l u d s .
Het min of meer s t a g n a n t e oppervlaktewater i n deze voorzieningen i s ond e r de Nederlandse omstandigheden vaak e u t r o o f . Algenbloei, kroosbedekking en z u u r s t o f l o o s h e i d kunnen onder andere h e t gevolg z i j n . Een goede
doorstroming en r e l a t i e f k o r t e v e r b l i j f t i j d e n kunnen een p o s i t i e v e i n vloed op de k w a l i t e i t hebben. De k w a l i t e i t s z o r g moet i n b e t beheer een
b e l a n g r i j k e p l a a t s innemen.
3.10. F i l t e r s van planten
Het c r i t e r i u m voor h e t ontwerp van een f i l t e r van planten i s de e f f i c i e n cy. De t e r r e i n h e l l i n g , de ruwheid en de s o o r t gesuspendeerd m a t e r i a a l
z i j n eveneens bepalend voor de benodigde l e n g t e van de f i l t e r s t r o o k .
I n f i g u u r 3.3. i s een ontwerpgrafiek weergegeven afkomstig u i t (8).
Het onderhoud van d e r g e l i j k e voorzieningen b e s t a a t u i t h e t van t i j d t o t
t i j d bemesten en water geven van de planten i n h e t f i l t e r en het a f en
t o e maaien. I n d i e n de s t a n d van de begroeiing na i n z a a i onvoldoende
mocht z i j n kan opnieuw worden doorgezaaid.
Figuur 3.3. Nomogram t e r bepaling van de benodigde l e n g t e van h e t p l a n t e f i l t e r , gebaseerd op z a v e l i g gesuspendeerd m a t e r i a a l ( 8 , 35)
3.11. Riooldrains
B i j h e t ontwerp van r i o o l d r a i n s z i j n h e t toegevoerde d e b i e t , h e t beschikbare verhang en de weerstandsfactor van belang voor de diameterkeuze. Het
toegevoerde d e b i e t wordt voor de v e r s c h i l l e n d e toevoerpunten berekend
met de r a t i o n e l e methode. Het beschikbare veiihang wordt bepaald door de
hoogteligging van h e t lozingspunt en de hoogte van de laagstgelegen noodu i t l a a t . Omdat deze d i r e c t boven h e t maaiveld i s gelegen, i s h e t l a a g s t e
punt van b e t maaiveld bepalend voor h e t beschikbare verhang. I n b e t algemeen z a l d i t i n de orde van g r o o t t e van l-1,5 m liggen.
Op de weers t a n d s f a c t o r i s i n paragraaf 2.11. u i t v o e r i g ingegaan; gekozen i s voor
een waarde 0,08. A l a minimale diameter wordt 0 100 mm aanbevolen. De
mogelijkheden om de d r a i n s door t e steken of t e s p u i t e n moeten ruim aanwezig z i j n . De aanleg van een ruime hoeveelheid doorsteekpunten moet derhalve worden aanbevolen.
de l i g g i n g e n de d i e p t e van de d r a i n s
Het i s absoluut noodzakelijk om
en van de doorsteekpunten goed i n k a a r t t e brengen. Gebeurt d i t n i e t ,
dan z u l l e n v e r s t o r i n g e n , wateroverlast? en dure herstelwerkzaamheden h e t
gevolg z i j n .
B i j t o e p a s s i n g van r i o o l d r a i n s rond huizenblokken van woningcorporaties
en d e r g e l i j k e moeten de bewoners d u i d e l i j k worden g e i n s t r u e e r d en worden
gewezen op hun verantwoordelijkheden
b i j voorbeeld t e n aanzien van
w a t e r o v e r l a s t i n de kruipruimten. Z i j moeten op de hoogte z i j n van de
-
gevolgen wanneer z e z i e n d a t de noodoverlaat b i j de minste of g e r i n g s t e
b u i gaat f u n c t i o n e r e n en z e moeten weten t o t wie ze z i c h dan moeten wenden. Dat g e l d t overigens ook voor de e i g e n a r e n v a n p a r t i c u l i e r e woningen
d i e op een r i o o l d r a i n z i j n aangesloten. Het a s p e c t v o o r l i c h t i n g wordt
h e l a a s maar a 1 t e vaak verwaarloosd ( 3 6 ) .
,
Het onderhoudsprogramma voor r i o o l d r a i n s Z r t l 2 d e l e n omvatten:
a . Het incident-programma
B i j verstopping en e r n s t i g e v e r v u i l i n g moet acuut worden ingegrepen.
Daarvoor moet ruimte z i j n i n de onderhoudsplanning.
b. Het routine-onderhoud.
A l l e r i o o l d r a i n s dienen routinematig onderhouden t e worden. Gebieden
waar de v e r v u i l i n g h e t g r o o t s t i s - b i j voorbeeld t e n gevolge van
ijzerinspoeling
z u l l e n h e t meest frequent r e i n i g i n g behoeven, namel i j k c i r c a l x p e r j a a r ; gebieden met een gering r i s i c o z u l l e n lx p e r
3 'a 4 j a a r onderhouden moeten worden.
e l s e 1 en door een g r o t e r e importantie
Door een goede a a n l e g van h e t
van r i o o l d r a i n s dan van d r a i n s z a l de bereidbaarheid om onderhoud t e
plegen aan r i o o l d r a i n s voldoende z i j n om een goed functioneren t e waarborgen.
-
4. VOORBEELD VAN EEN TOEPASSING
Om een indruk t e k r i j g e n van de f i n a n c i s l e gevolgen van de Foepassing
van de genoemde technieken z a l i n d i t hoofdst.uk een voorbeeld worden u i t gewerkt. Al e e r d e r i s gezegd d a t de v e r s c h i l l e n d e technieken bouwstenen
vormen. Al n a a r gelang de s i t u a t i e kan men z e toepassen. Men kan d a a r i n
v e r gaan, maar n a t u u r l i j k i s h e t ook mogelijk om maar 66n van de technieken t o e t e passen.
us voorbeeldgebied i s h e t gebied 3.B.2. i n Almere-Buiten gekozen. Een
k a a r t van d a t gebied i s 10s b i j h e t r a p p o r t gevoegd. Het gebied i s gescheiden g e r i o l e e r d en voorzien van r i n g d r a i n s rondom de woonblokken
p l u s enige aanvullende drainage. Het gebied i s verdeeld i n een w e s t e l i j k
en een o o s t e l i j k d e e l , l a n g s de weg d i e midden door h e t gebied heen
l o o p t (van l i n k s n a a r r e c h t s op de k a a r t ) . De b e i d e gebieden z i j n nagenoeg symmetrisch opgebouwd. I n h e t w e s t e l i j k e d e e l s t a a n 176 woningen
en i n h e t o o s t e l i j k e 172.
4.1. Wijk 3.B.2.
Almere-Buiten,
westelijke deel
Voor h e t w e s t e l i j k e d e e l werd een v a r i a n t uitgewerkt d i e s l e c h t s i n bep e r k t e mate van h e t o o r s p r o n k e l i j k e plan a f w i j k t . I n p l a a t s van huisaans l u i t i n g e n voor de regenwaterafvoer werden r i o o l d r a i n s g e b r u i k t . De ringd r a i n s i n h e t o o r s p r o n k e l i j k e p l a n werden daarom verzwaard t o t minimaal
@ 100 mm, waarop a l l e hemelwaterafvoeren z i j n aangesloten. Voor een goede
onderhoudbaarheid werden i n een groot a a n t a l e x t r a doorsteekpunten geins t a l l e e r d , De i n h e t o o r s p r o n k e l i j k e plan aangegeven r e g e n w a t e r r i o l e r i n g
werd v r i j w e l geheel gehandhaafd, waarbij een g e r i n g e u i t b r e i d i n g noodz a k e l i j k was. Voor h e t overige week h e t a l t e r n a t i e v e plan n i e t a f van
het originele.
I n t a b e l 4 . 1 . i s een v e r g e l i j k i n g gemaakt van de kosten van de drainage
en de r i o l e r i n g . De genoemde bedragen z i j n v e r s c h a f t door de a f d e l i n g
C a l c u l a t i e van de R. 1J.P. en z i j n i n c l u s i e f d i r e c t i e v o e r i n g en e x c l u s i e f
B.T.W. Ket p r i j s p e i l van 1984 i s aangehouden. Vergeleken z i j n de aanlegen onderhoudskosten.
U i t deze t a b e l b l i j k t d a t de aanlegkosten voor r i o l e r i n g en drainage
dalen met ca. 13% en de onderhoudskosten voor de aangegeven onderdelen
met ca. 10%. I n andere s i t u a t i e s z a l w e l l i c h t een i e t s ander r e s u l t a a t
worden gevonden; h e t i s e c h t e r zeker n i e t t e verwachten dat h e t a l t e r n a t i e f r i o o l d r a i n s duurder uitkornt dan h e t maken van h u i s a a n s l u i t i n g e n .
Kortom: Het a l t e r n a t i e f l e v e r t een besparing.
' ~ a b e l4.1.
Kostenvergelijking wijk 3.B.2. west: (176 woningen) huisaani l u i i t i n g e n vervangen door r i o o l d r a i n s
oorspronkelijk p l a n
eenheid
prijs f
v a r i a n t west
eenheid
prijs f
Riolering
- beton 0 300
beton 0 400
- beton . -500
p u t t e n / 800
subtotaal
-
Draina e (PVC r i b b e l omhuld)
d
5
4
3153 m '
- 0 80-72
1705 in'
- 0 100
- 0 125
0 160
- doorsteekpunten
53 st
subtotaal
,..
28.945 ,22.178,-
-
Huisaansluitingen
lengte
subtotaal
-
5.433,56.556,-
'
1253 m '
44.958,44.958,-
3723 m ' ,
360 m'
.
6'6m1,
71 s t
48.563,5.892,1.199,7.279,62.933,-
44 m '
Totaal
Totaal per woning
- Riolering
- Drainage
Totaal
Totaal p e r , woning
4.2. Wijk 3.B.2.
.
Almere-Buiten,
------.-.-A2_-2--~ -
-
--20- --
-----3- -
oosteli.jk d e e l
De v a r i a n t d i e i s uitgewerkt voor h e t o o s t e l i j k e deel van de wijk omvat
v e e l meer bouwstenen. Naast h e t l a t e n v e r v a l l e n van de r.w.a.-huisaans l u i t i n g e n worden r i o o l d r a i n s op een g r o t e r e schaal toegepast. De hoeveelheid r.w.a.-stamriool i n h e t gebied i s gereduceerd evenals h e t aant a l i n s p e c t i e p u t t e n . De hoeveelheid s t r a a t k o l k e n i s verminderd, zodat
h e t afwaterend oppervlak p e r kolk toeneemt. ~ n f i l t r a t i e s l e u v e nen i n f i l t r a t i e v e l d e n z i j n t o e g e p a s t , alsmede verging op en langs de s t s a a t , met
name op p a r k e e r t e r r e i n e n . De i n f i l t r a t i e s l e u v e n z i j n n i e t voorzien van
een 6 m breed g r a s f i l t e r , z o a l s i n de Amerikaanse r i c h t l i j n e n i s aangegeven. D i t l i j k t overbodig g r o o t . De i n f i l t r a t i e i n verharde, geplaveide
oppervlakken i s bevorderd door h e t schaakbordverband toepassen van vent i l a t i e t e g e l s ( f i g . 2.6 l i n k s o n d e r ) en gewone betontegels 300x300. Op h e t
c e n t r a l e deel van e l k parkeervak en langs de s t o o t r a n d z i j n grasbetonk l i n k e r s toegepast. De l o s s e b i j l a g e 3 omvat een d e t a i l t e k e n i n g van enige
doorsneden d i e z i j n aangeduid op b i j l a g e 2. Het kostenoverzicht voor d i t
o o s t e l i j k e gebied met 172 woningen i s weergegeven i n t a b e l 4.2.
54
Tabel 4.2. Kostenvergelijking wijk 3.B.2. oost ; variant waarin een groot
aantal alternatieve oplossingen is verwerkt
AANLEGKOSTEN
oorspronkelijk plan
prijs f
eenheid
Riolering
- beton 0 300
- beton 0 400
- beton 0 500
- putten / 800
874 m'
219 m'
200 m'
23 st
subtotaal
56.047,17.836,22.464 ,40 103 -
s-h$
variant oost
eenheid prijs f
148 m'
256 m'
187 m'
10 st
9.490,20.850,21.004,17 375 -
-&Ti$
Drainage (PVC ribbel, omhuld)
- 0 60-54
3127 m'
- 0 80-72
1481 m'
a
- 0 loo
- 0 125
- 0 160
-
doorsteekpunten
63 st
- infiltratiesleuf 0 100
(cf. fig. 2.13)
- infiltratiesleuf 0 125
subtotaal
Huisaansluitingen
- lengte
Verharding (voor zover gewijzigd)
- oppervlakte
5539 m2
Kolken en aansluitingen
- aantal
118 st
140.327,-
5530 m2
168.470,-
52.829,-
72 st
26.411 ,-
Totaal
Totaal per woning
oNDERHoLDSKOSTEN/jaar
- Riolering beton
- Drainage
- Kolken
Totaal
Totaal per woning
Omdat niet het volledige bedrag van de verharding in rekening is gebracht,
doch slechts de verharding die is gewijzigd zijn de verschillen tussen
het oorspronkelijke plan en de variant oost, moeilijk in procenten uit te
drukken. Het absolute verschil tussen de beide plannen bedraagt ca. f 400,per woning ofwel ca. 15% van.het opgegeven bedrag. In onderhoudskosten
belopen de verschillen ca. 25%. Dit verschil is wellicht aan de hoge kant
omdat de verharding die in de variant oost is toegepast iets meer onderhoud vraagt d m die in het oorspronkelijke plan. Duidelijk is we1 dat deze
v a r i a n t oost goedkoper i s dan v a r i a n t west, zodat een verdere besparing
i s gerealiseerd.
Het verdient aanbeveling om b i j h e t uitwerken van een plan twee of meer
v a r i a n t e n i n beschouwing t e nemen, zodat een goede afweging t u s s e n de
v a r i a n t e n kan worden gemaakt, i n c l u s i e f d e k o s t e n .
5. CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN
Onder v e r s p r e i d e afvoerbeheersing wordt v e r s t a a n : Het g e d e c e n t r a l i s e e r d
nemen van maatregelen en t r e f f e n van voorzieningen om een vermindering
an de ( r e g e n w a t e r ) r i o o l a f v o e r t e b e ~ e r k s t e l l i ~ e n .
Toepassen van technieken voor v e r s p r e i d e afvoerbeheersing b i e d t een goede
mogelijkheid om de afvoer van gebieden met v e r h a r d oppervlak t e reduceren
en om de piekafvoer t e beperken. I n een a a n t a l gevallen l e v e r t t o e p a s s i n g
van deze technieken een f i n a n c i 6 l e besparing op i n zowel de aanleg a l s de
onderhoudkosten. Een a a n t a l maatregelen z i j n budget-neutraal en enkelen
z i j n kostenverhogend. De i n d i t rapport behandelde technieken z i j n t e
beschouwen a l s bouwstenen, d i e i n onderlinge combinatie of a p a r t kunnen
worden g e b r u i k t . Zo nodig dienen z i j t e worden aangepast aan de p l a a t selijke situatie.
Met h e t toepassen van deze technieken i s v o o r a l i n Zweden, de Verenigde
S t a t e n en Engeland e r v a r i n g opgedaan. Z i j werden onder s t e r k v e r s c h i l l e n de omstandigheden met succes t o e g e p a s t , mede omdat a f h a n k e l i j k van de
s i t u a t i e v e r s c h i l l e n d e technieken z i j n t o e g e p a s t . Soms ook werden t e c h nieken aangepast aan de l o k a l e s i t u a t i e . De Nederlandse omstandigheden
wijken op een a a n t a l punten a f van d i e i n h e t buitenland. De t e r r e i n e n
z i j n h i e r b i j voorbeeld v r i j w e l v l a k , de grondwaterstanden z i j n i n d e l e n
van Nederland hoog en de bodem kan zacht en dus weinig draagkrachtig
z i j n . B i j de keuze van de (aangepaste) t e c h n i e k d i e n t daarmee rekening
gehouden t e worden.
De i n d i t r a p p o r t behandelde technieken van v e r s p r e i d e afvoerbeheersing
zijn:
- afkoppelen van verhard oppervlak
- berging op daken
- regentonnen
- vergroot oppervlak per lozingspunt en verminderd t e r r e i n v e r h a n g
- doorlatende verharding
k l i n k e r s en t e g e l s
open a s f a l t b e t o n
- berging op en l a n g s de s t r a a t
- i n f i l t r a t i e v e l d e n , -sleuven en -bassins
- wegzijgingssleuven en -koffers
- g r e p p e l s , s l o t e n , v i j v e r s , grachten, l a a g t e n
- f i l t e r s van p l a n t e n
riooldrains.
Alleen berging op daken en w e l l i c h t ook regentonnen moeten a l s minder
e f f i c i s n t worden aangemerkt. F i l t e r s van p l a n t e n z i j n vooral bedoeld om
de door h e t water meegevoerde zwevende s t o f t e verwijderen, zodat h e t
water b e t e r g e s c h i k t wordt voor i n f i l t r a t i e .
A l l e technieken voor v e r s p r e i d e afvoerbeheersing berusten i n p r i n c i p e op
de twee volgende p r i n c i p e s :
1 . Het water zo l a n g mogelijk vasthouden op of n a b i j de p l a a t s waar h e t
a l s n e e r s l a g i s gevallen.
2. Het afstromende water zoveel mogelijk de l a n g e weg v i a h e t grondwater
l a t e n nemen en zo min mogelijk water i n h e t r i o o l t e r r e c h t l a t e n komen.
Dat a l l e s n a t u u r l i j k onder de voorwaarde d a t de maatregelen n i e t l e i d e n
t o t h i n d e r of schade.
.
.
-
De meeste voorzieningen e i s e n d a t de aanleg u i t e r s t zorgvuldig gebeurd.
I n s p o e l i n g van f i j n m a t e r i a a l i n h e t grove bergingsaggregaat moet worden
voorkomen. Erosiebestrijding is daarom een belangrijk onderdee1,van het
beheer van de meeste~voorzieningenin de eerste tijd na de aanleg. Het
beheer van dergelijke voorzieningen wijkt echter niet alleen op &it
punt af van het normale beheer. Een frequente controle van het functioneren en een goed onderhoud vormen de basis voor een blijvend goede ontwatering.
Toepassing van deze technieken kan leiden tot een verlaging van zowel de
aanlegkosten als de onderhoudskosten van het waterbeheersingssysteem.
De uitwerking van twee voorbeelden in Al.me,re-Buiten leidde tot aanmerkelijke besparingen. Uit dien hoofde zou.toepassing gestimuleerd moeten
worden.
Omdat de technieken in het algemeen nieuw zijn voor Nederland moet ;orden geadviseerd om eerst op bescheiden schaal te experimenteren met de
toepassing. Mede gezien de nog bestaande juridische complicaties is
toepassing voor de waterbeheersing rond woningen in de particuliere sector nog niet goed mogelijk. Rond prpjecten van.woningbouwcorporaties,
op wegen en op parkeerplaatsen en in winkelcentra zal met deze technieken ervaring opgedaan moeten worden. Is dat eenmaal gebeurd, dan moetiworden overwogen om nationale richtlijnen uit te geven voor het ontwerp
en het beheer. De broodnodige ervaring kan echter.niet anders worden
opgedaan dan door uitvoering van enige projecten in de praktijk.
1977, I n verzameling en t r a n s p o r t van r i o o l w a t e r .
U i t g e v e r i j Waltman, D e l f t .
1. Koot, A.C.J.
.
2.
,
I
Ven, F.H.M. van de 1983. Ontwerpafvoerintensiteit en ontwerpinloopp r o f i e l e n . Flevobericht 222 R i j k s d i e n s t voor de IJsselmeerpold e r s , Lelystad.
van de, G.A. Ven, 1982. A comparison between t h e runoff
from a r u r a l and an urban basin i n Flevoland. I n : Polders of
t h e World. Proceedings of t h e I n t . Symposium h e l d i n October
1982, Lelystad.
3 . Ven, F.H.M.
4.
Berlamont, J . , M. Smits, 1984. The overflow frequency a s a c r i t e r i o n
f o r t h e design of combined sewer systems. In: Balm&, P.,
P.A. Malmqvist, A. SjGberg ( e d . ) . Proceedings of t h e Third
I n t . Conf. on Urban Storm Drainage. GGteborg, Sweden, June 4-8,
v o l . 3, pp 889-897.
5 . Werkgroep E v a l u a t i e Drainage, i n voorbereiding.
E v a l u a t i e drainage i n Lelystad en Almere, Flevobericht
R i j k s d i e n s t voor de I J s s e l m e e r p o l d e r s , Lelystad.
6, Ven,
F.H.M. van de, B.R. Voortman, i n voorbereiding.
De waterbalans van een s t e d e l i j k g e b i e d ; ervaringen i n twee
meetgebieden i n Lelystad. H20.
F.H.M. van de Ven, 1984. Waterbudgets f o r t h e town of
Lelystad. I n : Balm& P., P.A. Malmqvist, A. SjGberg ( e d . )
Proceedings of t h e Third I n t . Conf. on Urban Storm Drainage,
GGteborg, Sweden, June 4-8, Vol. 3.
7. Uunk. E . J . B . ,
8.
Stormwater Management D i v i s i o n , 1984, Maryland standards and s p e c i f i c a t i o n s f o r stormwater management i n f i l t r a t i o n p r a c t i c e s .
Water Resources Administration, Maryland Dept. of Natural
Resources, Annapolis MD 21401, Verenigde S t a t e n .
Werkgroep R i o l e r i n g en W a t e r k w a l i t e i t , 1983. Onderzoeksp l a n . M i n i s t e r i e van V o l k s h ~ i s v e s t i n ~Ruimtelijke
,
Ordening
en Milieubeheer, S t i c h t i n g Toegepast Onderzoek Reiniging van
Afvalwater
9. Nationale
.
10.
S i e k e r , F. 1984, Stormwater i n f i l t r a t i o n i n urban a r e a s . I n : Balm& P.,
P.A. Malmqvist, A. SjGberg ( e d . ) . Proceedings of t h e Third I n t .
Conf. on Urban Storm Drainage, Gcteborg, Sweden, June 4-8,
Vol. 3. pp 1083-1091.
11. Svenske Vatten - och AflopsverksfGreningen, 1983, Lokalt omhsnder
tagande av. Dagvatten - LOD; Anvisningar och kommentarer.
P u b l i c a t i o n VAV, P 46 j u n i 1983, Stockholm, Zweden.
12.
Anonymus, 1982. Reduction of flow i n urban drainage systems. Report
no. EX 1049, March 1982 Hydraulics Research S t a t i o n , Wallingf o r d , Engeland.
13. National Water Council, 1981. Design and a n a l y s i s of urban storm
'
drainage; t h e Wallingford Procedure. Standing Technical Comm i t t e e Reports no. 29, ISBN 0 901090 28X, Vol 1-3. London,
England.
14. ~ e r e n i g i n gNederlandse ~ e m e e n t e n , 1983, ~ o d e l - b o u ~ v e r o r d e n i n ~ .
15. Ven, F.H.M. van d e , P. van d e r Kloet, M. van de Wal, 1981, Enige mod e l l e n en berekeningsmethoden voor de r e l a t i e t u s s e n n e e r s l a g
en r i o o l i n l o o p . Flevobericht no 176, d l n . A , B, en C , Rijksd i e n s t voor de IJsselmeerpolders, Lelystad.
16. Nederlands Normalisatie I n s t i t u u t , 1972, Technische grondslagen
voor de berekening van bouwconstructies, NEN 3850, D e l f t .
17. Mason, J.M. j r . ,
1982. On-Site Stormwater Detention: An overview.
Public Works, February 1982.
18. S c h i l l i n g , W . ,
1982, C i s t e r n s a g a i n s t storms. I n : R . E . Featherstone,
. A . James (ed.), Urban Drainage Systems, Proceedings of t h e 1st
I n t . Seminar, Southampton Computational Mechanics Centre.
19. Dam, C.H. van, 1983, I n f i l t r a t i e i n b e s t r a t i n g e n , H20 ( 1 6 ) n r . 6 pp
125-128.
20. Zondervan, J . A . , A. Dommerholt, 1976. Omvorming van n e e r s l a g t o t
r i o o l i n v o e r i n g b i j enkele typen verhardingen.
21. Bebelaar, J . P . , J.W.
Bakker, 1981, I n f i l t r a t i e van regenwater door
v e r s c h i l l e n d e wegdekken, i.v.m. de watervoorziening van s t r a a t bomen. ICW-nota 1247, Wageningen.
22. Anonymus, 19801 Zacht gaan en v e r r e z i e n ; onze s t r a a t i n de jaren
t a c h t i g . Vereniging van f a b r i k a n t e n van b e t o n t e g e l s en betonbanden TEBAN.
23. Anonymus ( ~ d i t o r ) ,1979. The Rise of Porous Pavement, Water and t h e
Landscape.
24. Ichikawa, A . , T. Yamamoto, 1984, Experimental f i e l d f o r t h e quantit a t i v e a n a l y s e s of t h e pervious pavement a t t h e b a s e b a l l f i e l d ,
U n i v e r s i t y of Tokyo, I n : Balm5r P., P.A. Malmqvist, A. Sjaberg
(ed. ) . Proceedings of t h e Third I n t . Conf. on Urban Storm
Drainage, Gcteborg, Sweden, June 4-8, Vol. 3
25. F u j i t a , S . , 1984. Experimental sewer system f o r reduction of urban
storm r u n o f f . I n : Balmkr P . , P.A. Malmqvist, A. Sjcberg ( e d . )
Proceedings of t h e Third I n t . Conf. on Urban Storm Drainage,
GGteborg, Sweden, June 4-8, Vol. 3
26. Thelen, E . , e t a1.,1972, I n v e s t i g a t i o n of porous pavements f o r urban
runoff c o n t r o l , Prepared by t h e Franklin I n s t i t u t e Research
L a b o r a t o r i e s f o r t h e U.S. EPA, NTIS PB-227-5 S p r i n g f i e l d , VA.
27. Urbonas , B.
,
1984, P e r s o o n l i j k e mededeling.
28. Wisner, P. (ed. ), 1984. Experience with stormwater management i n
Canada. ( s e l e c t e d r e f e r e n c e s f o r c o u r s e s , i n urban water res o u r c e s ) . U n i v e r s i t y of Ottawa, f a c u l t y of s c i e n c e and engin e e r i n g , Dept. of c i v i l engineering.
29. Voortman, B.R., 1977. De ontwatering van enkele wegen i n L e l y s t a d ,
Flevobericht 123, R i j k s d i e n s t voor de IJsselmeerpolders, Lelystad.
30. Gespreksgroep hydrologische t e r m i n o l o g i e , 1982, Verklarende hydrolog i s c h e w o o r d e n l i j s t ; I. Water i n de onverzadigde zone; 11.
11. Water i n de verzadigde zone. Rapporten en n o t a ' s no. 8 a ,
Commissie voor Hydrologisch onderzoek TNO, Den Haag
31. Dally, L.K., D.P. Lettenmaier, 1984, Urban storm drainage d e t e n t i o n
f a c i l i t i e s f o r runoff and water q u a l i t y c o n t r o l . I n : Balm6r P . ,
P.A. Malrnqvist, A. Sjijberg ( e d . ) . Proceedings of t h e Third
I n t . Conf. on Urban Storm Drainage, GBteborg, Sweden, June
4-8, Vol. 3.
32. Wesseling, J . , F. Homma, 1967, Hydraulic Resistances of d r a i n p i p e s .
Neth. J. Agric. S c i . , 15 pp 183-197.
33. Hermsmeier, F., L.S. Willardson, 1970, F r i c t i o n f a c t o r s f o r corrugat e d p l a s t i c tubing. J . of t h e I r r i g a t i o n and drainage Div.
Proc. of t h e Am. Soc. of Civ. EL^. pp 265-271.
34. Dennis, C.W. 1973, The h y d r a u l i c c h a r a c t e r i s t i c s of p l a s t i c l a n d
drainage pipe. Proc. 1 n s t . f o r Civ. Eng. 55. Technical n o t e 75
London.
35. Wong, S.L. R.H. McCuen, 1982, The design of Vegetative b u f f e r s t r i p s
f o r runoff and sediment c o n t r o l . I n : R.H. McCuen ( e d . ) , Stormwater management i n c o a s t a l a r e a s , Appendix J.,Dept. of C i v i l
Eng., Univ. of Maryland f o r t h e Tidewater - Administration,
Dept. of Natural Resources, Annapolis, Maryland, V.S.
36. Borrernan, N . , N. Geertse, 1984. Als h e t r e g e n t houden w i j ons h a r t
vast
de problematiek van een hoge grondwaterstand i n
s t e d e l i j k gebied. Een i n v e n t a r i s a t i e . P u b l i c a t i e r e e k s , C i v i e l e
~ l a n o l o ~ ni re. 7. Technische Hogeschool, Afd. C i v i e l e Techniek,
Delft.
...
Bijlane 1
Blad 1
De
grondwaterstand rond r i o o l d r a i n s
B i j een g r o t e toevoer van water kunnen r i o o l d r a i n s o v e r b e l a s t raken;
dientengevolge z a l de b u i s v o l l e d i g gevuld raken met water. Omdat de hemelwaterafvoeren d i e op de r i o o l d r a i n lozen t e r hoogte van h e t maaiveld
z i j n voorzien van een n o o d u i t l a a t z a l
1. h e t toevoeroverschot l a n g s deze n o o d u i t l a t e n worden a f g e l e i d , en
2. de waterdruk i n de r i o o l d r a i n kan oplopen t o t aan h e t maaiveld, maar
z a l n i e t hoger s t i j g e n .
Omdat de druk i n de r i o o l d r a i n dan hoger i s dan de druk daarbuiten z a l
water v a n u i t de b u i s gaan i n f i l t r e r e n . Het r i s i c o b e s t a a t , d a t de grondwaterstand i n de omgeving van de b u i s dientengevolge zoveel s t i j g t , d a t
i n de kruipruimten w a t e r o v e r l a s t o n t s t a a t .
Deze ruimten l i g g e n immers ca. 1 m bezijden d e drain en reiken t o t een
d i e p t e van c a . 0,50 m - m.v., t e r w i j l de r i o o l d r a i n s z e l f op een d i e p t e
van ca. 1 , 2 m beneden maaiveld l i g g e n . Om h e t r i s i c o van w a t e r o v e r l a s t
i n de kruipruimte t e onderzoeken z a l i n h e t navolgende worden ingegaan
op h e t verloop van de grondwaterstand i n de n a b i j h e i d van een r i o o l d r a i n ,
wanneer deze p l o t s e l i n g onder druk gaat stromen.
I n f i g u u r B.1. i s een s c h e t s van de s i t u a t i e gegeven. Daarin i s
ervan uitgegaan d a t de aangegeven randen symmetrie-assen vormen en e r
door d i e randen geen stroming p l a a t s v i n d t . Aangenomen i s , d a t de bodem
t o t op een d i e p t e van ca. 1,4 m - m.v. b e s t a a t u i t een goed doorlatend
m a t e r i a a l en d a t de grond daaronder ondoorlatend i s . Voor de s i t u a t i e i n
Flevoland houdt d i t i n , d a t de t o p l a a g wordt gevormd door de l a a g opgebracht zand p l u s de g e r i j p t e bovenlaag van de klei-ondergrond en d a t de
o n g e r i j p t e k l e i de ondoorlatende ondergrond vormt.
Figuur. B.1. Ligging van de r i o o l d r a i n t . 0 . v .
de kruipruimte
Om met een e i n d i g e differentiatie-methode een benadering van de s t i j g hoogte mogelijk t e maken wordt de lengte-as (x-as) ingedeeld i n een ..
a a n t a l vakjes
elementen
met l e n g t e en b r e e d t e L.
-
-
Voor de s t i j g h o o g t e i n vakje 0 g e l d t vanwege de waterbalans:
met: q l , q2: toe- of afvoer n a a r naastgelegen vak
: tijdstap
At
: s t i j g h o o g t e i n vak 0 aan h e t begin van de t i j d s t a p
Yo+
: s t i j g h o o g t e i n vak 0 aan h e t einde van de t i j d s t a p
Yo
L
: l e n g t e en b r e e d t e van h e t vak
P
: bergingscogffici2nt
Q
: o n t t r e k k i n g u i t / t o e v o e r aan h e t vak
: mate van grondwateraanvulling/(nuttige) n e e r s l a g
n
-
Nu kan ql en q:, met behulp van de v e r g e l i j k i n g van Darcy worden
benaderd a l s :
q1 = k {
h
q;? = k {
3 (yo
(yo
+
Ylj - z l
( YoL
-y1). L
(2)
1
L
(3)
y2)
-
Z
waarin: k = d o o r l a a t f a c t o r
Z = hoogte ondoorlatende ondergrond t . 0 . v .
hoogte
referentie-
U i t ( 2 ) en (3) v o l g t :
- Zk
Y 1~ -~ Zk
1
41 =
3
q2 =
& k
Met
y = A t .k l e v e r t s u b s t i t u t i e i n ( 1) en uitwerken
yo2-y12
k
{
Y O ~ -
(Y~-Y~)
(yo-y2)
Bijlage 1
Blad 3
Volgens de middelwaardestelling i s :
(6) en uitwerken l e v e r t :
~ u b s t i t u t i een
Nu i s yo: een bekende; om yo t e berekenen wordt de v e r g e l i j k i n g
g e l i n e a r l s e e r d door yo b u i t e n haakjes t e brengen
Door i n h e t r e c h t e r l i d van ( 9 ) een oude s c h a t t i n g voor yo t e
s u b s t i t u e r e n wordt i n h e t l i n k e r l i d een nieuwe s c h a t t i n g verkregen.
De waarde yo
yo
+
-
Yn
+
aan h e t einde van de t i j d s t a p wordt nu verkregen a l s
- Yo-
e
+
Yo
(10)
Voor de randelernenten g e l d t d a t 6kn van de b e i d e stromen
q1 of q2
s t e l q, - g e l i j k nu1 i s en d a t de l e n g t e van h e t e l e ment $ L i s i n p l a a t s van L. Uitwerken l e v e r t
-
i n p l a a t s van ( 9 ) . Samen met ( 10) kan yo
+
weer worden berekend
B i j de berekeningenis uitgegaanvan een s t a t i o n a i r e b e g i n s i t u a t i e .
Bergingsveranderingen t r e d e n i n een d e r g e l i j k e s i t u a t i e n i e t op,
zodat :
Op eenzelfde w i j z e a l s hierboven i s aangegeven kan (12) worden
uitgewerkt t o t :
Opgernerkt z i j : yo
-
= yo
--
t
yo
Ook i n ( 1 3 ) wordt door s u b s t i t u t i e van de oude s c h a t t i n g van yo i n
h e t r e c h t e r l i d een nieuwe s c h a t t i n g van yo verkregen.
Voor de randelementen g e l d t :
De neerslagterm
n ~ 2
-r;in
de v e r g e l i j k i n g e n ( 9 ) , ( 1 1 ) , (13) en ( 1 4 )
elementen d i e onder h e t h u i s z i j n ge-
v e r v a l t u i t e r a a r d voor de
legen.
Met bovenstaande v e r g e l i j k i n g e n en h e t programma V i s i c a l - een e l e k t r o n i s c h werkblad - kan op eenvoudige w i j z e een rekenmodel voor h e t i n f i l t r a t i e p r o b l e e m worden gemaakt.
Uitgaande van de s i t u a t i e z o a l s aangegeven i n f i g u u r B.1. kan h e t probleem worden omgevorrnd t o t f i g u u r B.2., waarin de b i j de berekening geb r u i k t e randvoorwaarden s t a a n aangegeven.
,.
, .. . . . .
-5
-4
.
.
-3
-2
. .
.
,
-1
..
,
.. ,
0
--
-
.
/
2
~~-~-,
...
4
3
z$!a-d
6)
Figuur B.2. Model voor de s t i j g h o o g t e rond een r i o o ~ d r a i n
I n f i g u u r B.3. i s h e t i - e s u l t a a t van de berekening aangegeven alsmede
de waarde van de v e r s c h i l l e n d e modelparameters. De d o o r l a a t f a c t o r k
h e e f t waarden
d i e gemiddeld i n h e t opgespoten zand i n Almere en Lelys t a d wordt aangetroffen.
Figuur B.3.
'
Het s t i j g h o o g t e v e r l o o p rond een r i o o l d r a i n op v e r s c h i l l e n d e
t i j d s t i p p e n nadat de druk i n de d r a i n t o t a a n maaiveld i s
opgelopen
U i t h e t ' verloop van de s t i j g h o o g t e met de t i j d v o l g t , d a t d e ' d r a i n c a . 3-
' 4 uur overb'elast mag z i j n , w i l e r water t o t i n de kruipruimte doordringen. Een o v e r s c h r i j d i n g van de ontwerpafvoer van 40-50 l / s / h a gedurende een of meer uren komt e c h t e r z6Qr sporadisch voor, i n e l k gev a l v e e l minder dan l k e e r p e r 25 j a a r .
Voor wateroverlast i n de kruipruimte t e n gevolge van o v e r b e l a s t i n g van
de r i o o l d r a i n h o e f t derhalve n i e t t e worden gevreesd.

MEMO bij GS-brief d.d. 2 juli 2014 (kenmerk

Zuidkamp 53

Presentatie 12 juni PPO

BMX Kalender 2014

BLOKKENSCHEMA TrekFestival ZATERDAG 28 MAART 2015

kavel 23 2 a 72 ca

PROVINCIE : WEST-VLAANDEREN GEMEENTE : PITTEM

Vacature ploegbaas dakwerkers

Slemstand donderdag

21. Infiltratieberekening

Fossielenerf 164 6413 MC Heerlen Vraagprijs: € 89.500,-

PERSbERICHT

Geohydrologische berekening stijghoogte

Productoverzicht: DRAINAGEMATTEN

analyse-afvoerreeks-borgharen