Nieuwe wijk Houthaven: honderd procent duurzaam

32
Energiebesparing bouw
energiegids.nl
Nieuwe wijk Houthaven:
honderd procent duurzaam
Het is nu nog leeg aan de noordrand van de Amsterdamse Spaarndammerbuurt, maar de ontwikkelaars zien het al helemaal voor zich. Binnen enkele jaren moet hier de nieuwe wijk Houthaven verrijzen
die honderd procent klimaatneutraal is. Een ambitieuze klus die om meer draait dan alleen duurzame
technieken.
Projectdirecteur
Co Stor: ‘Het
klimaatneutrale
Houthaven moet
een ‘high end-wijk’
worden waarmee
Amsterdam de
komende vijftig tot
honderd jaar vooruit
kan. Dat lukt alleen
als al in een vroeg
stadium wordt
nagedacht over innovatieve duurzame
oplossingen.’
Door Sal Stam, Leene Communicatie, Gouda
Twee maanden geleden was het in Amsterdam-West tijd voor
een bescheiden feestje. Onder groot applaus sloegen de wethouders Dirk de Jager en Godfried Lambriex uit het stadsdeel
de eerste paal van de basisschool Houthaven. De bouw van de
school markeert de start van de aanleg van de wijk Houthaven, een gebied aan de noordkant van de Spaarndammerbuurt, dat uitkijkt op het IJ. De komende jaren verandert dit
gebied in zeven groene, langgerekte eilanden, die naast elkaar
het IJ insteken. Waar in een ver verleden vrachtschepen nog
hun bomen losten, komen nu zo’n 2.250 woningen, vrijwel
allemaal aan het water. Zij zijn goed voor ongeveer tweederde
van het bouwvolume. Daarnaast zal Houthaven plaats bieden
aan ruim 70 woonboten en voorzieningen als scholen, horeca,
een hotel, een zorginstelling, bedrijfsruimtes en een asielzoekerscentrum (bij elkaar 60.000 vierkante meter).
Unieke combinatie
De ambities die Amsterdam voor ogen heeft, zijn niet gering.
Houthaven moet honderd procent klimaatneutraal worden.
Dat betekent dat of op energie wordt bespaard of dat de wijk
gebruikmaakt van duurzame energie. De ontwikkelaars hebben voor de bebouwing een omvangrijk pakket aan energiebesparingsmaatregelen opgesteld. Die bestaan ruwweg uit
een duurzaam casco, duurzame verwarming en koeling en
voor elektriciteit uit zonnepanelen op de gebouwen. Volgens
projectdirecteur Co Stor moet Houthaven een ‘high end-wijk’
worden waarmee Amsterdam de komende vijftig tot honderd
jaar vooruit kan: ‘Dat lukt alleen als al in een vroeg stadium
wordt nagedacht over innovatieve duurzame oplossingen.
En dat gebeurt hier. Met de belangrijkste partijen hebben we
‘cradle to cradle-bijeenkomsten’ gehouden. Die hebben ertoe
geleid dat men ook echt in 100 procent klimaatneutraliteit
gelooft en dat het idee ook landt.’
De combinatie van stadswarmte en comfortkoeling is uniek
en legt in feite de basis voor de klimaatneutrale wijk. Nuon
Warmte ontwikkelde het systeem, dat geëxploiteerd wordt
door Westpoort Warmte. In de aanloop naar de bouwbesluiten is ook de aanleg van warmtekoude-opslag (wko)
onderzocht, maar dat kreeg uiteindelijk niet de voorkeur:
‘Zo’n wko-systeem doet niet altijd wat het belooft’, legt Steven
Kerstel van Nuon Warmte uit. ‘Er kan sprake zijn van een
onbalans tussen het gebruik van warmte en koude. In zo’n
situatie verbruikt het systeem meer elektriciteit. Het systeem
dat wij hebben ontwikkeld kent dit probleem niet doordat
warmte en koude van elkaar gescheiden zijn. Die combinatie
van stadswarmte en comfortkoeling is stabieler en energiezuiniger. In de Houthaven levert dat een CO2-besparing op van
tachtig procent op de warmte- en koudevraag ten opzichte
van HR-ketels en airconditioning. Dit onderdeel reduceert de
CO2-uitstoot van de woning met veertig procent.’
Stadswarmte
Houthaven wordt aangesloten op het netwerk van Westpoort Warmte, een samenwerkingsverband tussen Nuon
Warmte en het Afval Energie Bedrijf (AEB) van de gemeente
Amsterdam. Dit bedrijf is de belangrijkste warmtebron van
het stadswarmtenetwerk in het noordwesten van Amsterdam.
Bij het verbranden van afval komt warmte vrij waarmee
woningen en bedrijven worden voorzien van verwarming en
warm water. In 2010 waren in de hoofdstad 55.000 woningen
en gebouwen aangesloten op stadswarmte. Dat aantal moet in
2020 zijn verdubbeld en in 2040 zelfs zijn verviervoudigd. Op
dit moment komen er jaarlijks gemiddeld 4.000 aansluitingen
bij. Om de komende jaren aan de warmtebehoefte te kunnen
voldoen, wil Westpoort Warmte nog meer bronnen aanslui-
energiegids.nl
Energiebesparing bouw
33
Houthaven aan het
Amsterdamse IJ
moet honderd procent klimaatneutraal
worden.
ten die net als AEB duurzame warmte kunnen leveren aan het
stadswarmtenet. Nu al krijgt Westpoort Warmte ook volledig
CO2-neutrale warmte van vergistingsbedrijf Orgaworld.
Dat bedrijf levert warmte die vrijkomt bij de vergisting van
organisch afval van onder meer de horeca, supermarkten en
de levensmiddelenindustrie.
IJ-water
De koeling in de Houthaven gebeurt met koude bodembronnen die gekoppeld zijn aan koude uit het oppervlaktewater van het IJ, dat in de winter maar 6 tot 8 graden is. Het
IJ-water vormt dus een koelmiddel voor de wijk. In koelere
periodes wordt de koude uit het IJ via wisselaars opgeslagen
in watervoerende lagen in de bodem. Als de temperatuur in
de zomermaanden oploopt, wordt de koude weer opgepompt
uit de bodem en afgegeven aan de woningen. ‘In de lente zijn
de koudebronnen nog niet direct nodig’, zegt Kerstel. ‘Dan
kunnen we gewoon gebruikmaken van de koude uit het IJ,
dat rond die tijd nog koud genoeg is. Maar als de temperatuur
buiten oploopt en dus ook het IJ-water warmer wordt, kan
dat niet meer.’
Volgens Kerstel neemt de behoefte aan koeling steeds meer
toe omdat de temperatuur van nieuwbouwwoningen in de
zomermaanden tegenwoordig flink kan oplopen. Dit komt
doordat nieuwbouwwoningen een hogere isolatiegraad
hebben. Het standaard concept voor comfortkoeling maakt
gebruik van drycoolers, die koude onttrekken uit de lucht.
De methode met oppervlaktewater is nog duurzamer omdat
daarmee minder energie nodig is om koude op te slaan in de
bodem. Bovendien blijft er meer ruimte over voor zonnepanelen, dakterrassen en groene daken.
Lage temperatuurverwarming
Binnen in de gebouwen komt de koude in een buizenstelsel
voor vloerverwarming. De gebouwen worden aangesloten op
een zogeheten ‘lage-temperatuur-distributienet’, een methode
die in Nederland nog betrekkelijk weinig wordt gebruikt. Van
lage temperatuurverwarming is sprake als de temperatuur
van het water voor vloerverwarming niet hoger is dan 40
graden. ‘Uit gewoonte kiest men vaak voor een wijksysteem
met een aanvoer van water op een hogere temperatuur. Dat
kan veel efficiënter en energiezuiniger’, zegt Cees Groot, adviseur duurzame stedenbouw en klimaat bij de Dienst Milieu
Bouwtoezicht in Amsterdam. ‘Met aanvoertemperaturen van
40 en retourtemperaturen van 25 graden kun je het binnen
Waar in een ver
verleden vrachtschepen nog hun
bomen losten,
komen nu zo’n 2.250
woningen, vrijwel
allemaal aan het
water.
34
Energiebesparing bouw
energiegids.nl
Of Houthaven uiteindelijk inderdaad
honderd procent klimaatneutraal wordt,
hangt mede af van
de toekomstige
bewoners.
heel comfortabel maken.’ Volgens Groot is het systeem verder
te optimaliseren met zogeheten ‘twinpipes’ in het wijknet,
waarin de buizen voor warm en afgekoeld water van de stadswarmte in één goed geïsoleerde mantel lopen. ‘De warmteverliezen kun je op die manier nog verder beperken.’
Bewoners
Het gebruik van een duurzaam casco in Houthaven zal flink
schelen in de energievraag, zegt Groot. Dat komt doordat de
woningen een hogere isolatiewaarde hebben, ook in vergelijking met standaard nieuwbouwwijken. Daarnaast moeten
de zonnepanelen eraan bijdragen dat de gebouwen klimaatneutraal worden. Groot schat dat er per woning zes à acht
zonnepanelen nodig zijn (van 1.500 tot 1.800 watt-piek). Zij
zullen ongeveer twee derde van het dakoppervlak in beslag
nemen, zodat er nog bewegingsruimte overblijft voor de
bewoners. Ook binnen kan op energie worden bespaard, door
gebruik te maken van hotfill. Hierbij worden wasmachines en
vaatwassers aangesloten op de warmwatervoorziening, die in
de Houthaven met stadswarmte wordt gevoed. De apparaten
hoeven dus niet zelf het water elektrisch op te warmen.
‘Of Houthaven uiteindelijk inderdaad honderd procent
klimaatneutraal wordt, hangt mede af van de toekomstige
bewoners’, zegt Steven Kerstel. ‘Wij creëren met de aanleg
en exploitatie in feite de randvoorwaarden, maar de bewoners moeten er goed mee omgaan. Zo worden de woningen
gekoeld met bodemkoeling. Een raam openzetten kan in zo’n
situatie geen kwaad, maar als je de schuifdeuren opendoet
en alle warmte komt binnen dan is dat niet efficiënt. Met de
verwarming gaat het net zo. Als de deur opengaat, wordt het
kouder. Door het gebruik van lage watertemperaturen kan
het ook even duren voordat het binnen weer warm is. Het is
zaak dat de bewoners zo efficiënt mogelijk met hun nieuwe
onderkomen omgaan. Daar zullen we ze zeker bij helpen.’
Zelfbouw
Ook op andere manieren worden bewoners actief bij de
wijk betrokken. Dat geldt in het bijzonder voor Blok 0, een
strook grond van 170 meter lang en 41 meter breed die wordt
ontwikkeld en bebouwd door zes bouwgroepen met in totaal
negen plannen. Voor de aanstaande bewoners van Blok 0 is
de eis dat Houthaven honderd procent klimaatneutraal moet
worden eerder een stimulans dan een beletsel, weet projectdirecteur Co Stor: ‘Het komt zelfs voor dat mensen nog
ambitieuzer zijn dan wijzelf. Men durft buiten de gebaande
paden te denken. Dat zijn fascinerende processen.’
Op Blok 0 komen nu ongeveer 250 woningen. Daarnaast is
700 vierkante meter bestemd voor onder meer bedrijfsruimtes, studio’s en ateliers. Omdat de belangstelling zo groot is,
overweegt Houthaven nog een tweede locatie beschikbaar
te stellen voor zelfbouw. Zo’n tussentijdse aanpassing is
praktisch prima te doen en werkt volgens Stor zelfs beter dan
wanneer alles helemaal is dichtgetimmerd: ‘Je kunt op die
manier beter inspelen op veranderende omstandigheden en je
kunt makkelijker kansen grijpen als die zich voordoen.’
Excellent gebied
Houthaven is door het ministerie van Binnenlandse Zaken
(BZK) aangemerkt als ‘excellent gebied’. Dat betekent dat er
woningen en kantoren komen die tenminste een 50 procent
scherpere energieprestatiecoëfficiënt (EPC) hebben dan het
Bouwbesluit voorschrijft. Door toepassing van duurzame
warmte en koude, aangevuld met oplossingen zoals zon- en
windenergie maar ook het gebruik van bijvoorbeeld ledverlichting kan er een EPC van 0,0 worden gehaald.
Gemeenten, projectontwikkelaars en andere partijen doen
in Houthaven uitgebreide praktijkervaring op met nieuwe
bouwmethoden en technieken. ‘Dat geldt niet alleen voor
innovatie in het bouwproces maar ook voor nieuwe vormen
van samenwerking en financiering’, zegt Marion Bakker van
Agentschap NL, dat de ontwikkeling van Houthaven financieel ondersteunt. Nederland telt in totaal negentien excellente
gebieden. Agentschap NL ondersteunt deze gebieden met
een kennis- en leertraject, in opdracht van het ministerie van
BZK. De uitvoeringsorganisatie van de overheid zal de bouw
van Houthaven monitoren en let daarbij op zowel de nieuwe
technieken als het bouwproces. Houthaven kan zich mede
ontwikkelen dankzij Europese subsidie die is bestemd voor
innovatie. Projectdirecteur Co Stor: ‘Zo kunnen we ervaring
opdoen met innovaties die nog niet marktbreed worden
toegepast en maken we Nederland steeds duurzamer.’

Download Report