Speck, Karsten Lehrerprofessionalität, Lehrerbildung und Ganztagsschule Appel, Stefan [Hrsg.]; Rother, Ulrich [Hrsg.]: Schulatmosphäre - Lernlandschaft - Lebenswelt. Schwalbach, Taunus : Wochenschau Verl. 2012, S. 56-66. - (Jahrbuch Ganztagsschule; 2012) Empfohlene Zitierung/ Suggested Citation: Speck, Karsten: Lehrerprofessionalität, Lehrerbildung und Ganztagsschule - In: Appel, Stefan [Hrsg.]; Rother, Ulrich [Hrsg.]: Schulatmosphäre - Lernlandschaft - Lebenswelt. Schwalbach, Taunus : Wochenschau Verl. 2012, S. 56-66 - URN: urn:nbn:de:0111-pedocs-107156 in Kooperation mit / in cooperation with: http://www.wochenschau-verlag.de Nutzungsbedingungen Terms of use Gewährt wird ein nicht exklusives, nicht übertragbares, persönliches und beschränktes Recht auf Nutzung dieses Dokuments. Dieses Dokument ist ausschließlich für den persönlichen, nicht-kommerziellen Gebrauch bestimmt. Die Nutzung stellt keine Übertragung des Eigentumsrechts an diesem Dokument dar und gilt vorbehaltlich der folgenden Einschränkungen: Auf sämtlichen Kopien dieses Dokuments müssen alle Urheberrechtshinweise und sonstigen Hinweise auf gesetzlichen Schutz beibehalten werden. Sie dürfen dieses Dokument nicht in irgendeiner Weise abändern, noch dürfen Sie dieses Dokument für öffentliche oder kommerzielle Zwecke vervielfältigen, öffentlich ausstellen, aufführen, vertreiben oder anderweitig nutzen. Mit der Verwendung dieses Dokuments erkennen Sie die Nutzungsbedingungen an. We grant a non-exclusive, non-transferable, individual and limited right to using this document. This document is solely intended for your personal, non-commercial use. Use of this document does not include any transfer of property rights and it is conditional to the following limitations: All of the copies of this documents must retain all copyright information and other information regarding legal protection. You are not allowed to alter this document in any way, to copy it for public or commercial purposes, to exhibit the document in public, to perform, distribute or otherwise use the document in public. By using this particular document, you accept the above-stated conditions of use. Kontakt / Contact: peDOCS Deutsches Institut für Internationale Pädagogische Forschung (DIPF) Informationszentrum (IZ) Bildung E-Mail: [email protected] Internet: www.pedocs.de S te fanAppe l ,U l r ichRo the r(H r sg . ) Jah rbuch Ganz tagsschu le 2012 Schu la tmosphä re– Le rn landscha f t– Lebenswe l t M i tBe i t rägenvon Ra l fAug sbu rg ,He rbe r tBoßhamme r , Ju t taBo ye ,Ge rha rdBü t tne r ,T o r s ten Bunche r ,Ke v inDadac z yn sk i ,Pe te r Da schne r ,T i lmanD rope ,Je s s ica D zenge l ,Y vonneFe ick ,U l r ikeF i sche r , UweGau l , Wa l te rHe r zog ,Ka t r in Höhmann ,V io laC .Ho fbaue r ,U l r ike Ho fme i s te r ,He in zGün te rHo l tappe l s , Ka tha r inaKun ze ,Ju l iaLabede ,Pe te r Pau lu s ,Ange laRe ime r s ,Ro l fR ich te r , Ke r s t inRogge r , Ma r ionSche r z inge r , A le xande rScheue re r ,B i rg i tSch röde r , Ma r ianneSchüpbach ,Gun i ldSchu l z Gade ,He rw igSchu l z -Gade ,Ka r s ten Speck , Wo l fgang W . We iß ,Pee rZ ickg ra f WOCHENSCHAUVERLAG GTS_JB2012_272S . indd 1 19 .10 .2011 13 :38 :39 B ib l iog rafischeIn fo rma t ionde rDeu tschenNa t iona lb ib l io thek D ieDeu t scheNa t iona lb ib l io the kve r ze ichne td ie sePub l i ka t ion inde r Deu tschen Na t iona lb ib l iog rafie ; de ta i l l ie r te b ib l iog rafische Da ten s indimIn te rne tübe rh t tp : / /dnb .d -nb .deab ru fba r . www .wochenschau -ve r lag .de © by WOCHENSCHAUVe r lag , Schwa lbach /T s .2012 DasJah rbuch Ganz tagsschu lewu rde2003geg ründe tvonS te fan Appe l ,Ha ra ldLudw ig ,U l r ichRo the rund Geo rgRu tzim Wochen schauVe r lag . D ieRub r ik„Rezens ionen “w i rdbe t reu tvonAnnaSchü tzundAnne B reue r .Re zen s ion sangebo teb i t tean fo lgendeAn sch r i f t :T echn i sche Un ive rs i tä t Be r l in ,Ins t i tu tfü rE rz iehungsw issenscha f t ,F rank l ins t r . 28 /29 ,Sek r .FR4 -3 ,10587Be r l in . A l leRech tevo rbeha l ten .Ke inT e i ld iesesBuchesda r fini rgende i ne rFo rm(D ruck ,Fo tokop ieode re inemande renVe r fah ren )ohne sch r i f t l iche Genehm igung des Ve r lagesrep roduz ie r t ode r un te r Ve rwendunge lek t ron ische rSys temeve ra rbe i te twe rden . T i te labb i ldung m i tf reund l iche r Genehm igungde r F i rma Weh r f r i tz . T i te lb i lde r :l inks :D raganT r i funov ic–Fo to l ia .com ;M i t te : Noam– Fo to l ia .com ;rech ts :Jean -M iche lPOUGET–Fo to l ia .com Ged ruck tau fch lo r f re iemPap ie r Gesam the rs te l lung : WochenschauVe r lag ISBN978 -3 -89974717 -1 GTS_JB2012_272S . indd 2 19 .10 .2011 13 :38 :40 Inha l t V o rw o r td e rH e r au s g eb e r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7 L e i t th em a :S chu l a tm o sph ä r e–L e rn l and s ch a f t–L eb en sw e l t K a t r in H öhm ann G an z t a g s s chu l ea l sL e rn ,L eb en s ,E r f ah run g s -undK u l tu r r aum . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11 Gun i ldS chu l z -G ad e ,H e rw i gS chu l z -G ad e R i tu a l eind e rG an z t a g s s chu l e– W e g ezu rO r i en t i e run gundG em e in s ch a f t s id en t ifi k a t i on. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19 K e r s t inR o g g e r An sp r e ch end eL e rn a tm o sph ä r eimS chu lb aus ch a f f en : R aum ,F a rb e ,M a t e r i a l ,L i ch t ,A ku s t i k. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .33 G rund l a g en W o l f g an gW .W e iß P l äd o y e rfü rd a sU n e rw a r t e t e . K u l tu r e l l eB i ldun gind e r(G an z t a g s ) S chu l e. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .44 K a r s t enS p e c k L eh r e rp r o f e s s i on a l i t ä t ,L eh r e rb i ldun gundG an z t a g s s chu l e. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .56 H e rb e r tB oßh amm e r ,B i r g i tS ch r öd e r V ond en H au s au f g ab enzuA u f g ab enind e rG an z t a g s s chu l e. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .67 W i s s en s ch a f tundF o r s chun g H e in zGün t e rH o l t app e l s En tw i c k lun gund Qu a l i t ä tv onG an z t a g s s chu l en . B i l an zd e sA u sb au sau fd e rB a s i sd e rF o r s chun g sb e fund ev onS tEG. . . . . . . . . . . . . . .84 K e v in D ad a c z yn s k i ,P e t e rP au lu s ,J u t t aB o y e M i tp s y ch i s ch e rG e sundh e i tzu rgu t enG an z t a g s s chu l e. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .100 GTS_JB2012_272S . indd 3 19 .10 .2011 13 :38 :40 4 P r a x i s T o r s t enBun ch e r V on H au s au f g ab enzuL e rn z e i t en–Süd s chu l eL em g o2005 -2011. . . . . . . . . . . . . . .112 U l r i k eF i s ch e r ,A l e x and e rS ch eu e r e r LERNINSEL –R aumfü rind i v idu e l l e sL e rn enundP e r s ön l i ch k e i t s en tw i c k lun gimG an z t a g . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .122 P o s i t i on en P e t e rD a s chn e r K ann m anG an z t a g s s chu l e l e rn en ? E ink r i t i s ch e rB l i c kau fL eh r e rb i ldun g ,S chu l eundU n t e r s tü t zun g s s y s t em. . .134 B e r i ch t eau sd enBund e s l änd e rn Uw eG au l G an z t a g s s chu l en tw i c k lun gin H ambu r g. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .146 G e rh a r dBü t tn e r G an z t a g s s chu l en tw i c k lun ginB r and enbu r g. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .155 An g e l aR e im e r s G an z t a g s s chu l en tw i c k lun gin N i ed e r s a ch s en. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .163 Au s l and M a r i ann eS chüpb a ch ,M a r i onS ch e r z in g e r ,W a l t e rH e r z o g G an z t ä g i g eB i ldun gundB e t r euun gind e rS chw e i z . E r g ebn i s s ed e rN a t i on a l f ond s s tud i eEduC a r ezu r Qu a l i t ä tund W i r k s am k e i tv onT a g e s s chu l en. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .180 U l r i k eH o fm e i s t e r D i eT ä t i g k e i tv onL eh r k r ä f t enind e rs chu l i s ch enT a g e sb e t r euun g in Ö s t e r r e i ch. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .189 N a ch r i ch t en R a l fA u g sbu r g ,P e e rZ i c k g r a f „L a s s enS i es i chi r r i t i e r en ! “–Inn o v a t i onundL e rn ku l tu r a l sK e rn th em end e s7 .G an z t a g s s chu l k on g r e s s e s2010. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .200 R o l fR i ch t e r Zu kun f t s au f g ab eG an z t a g s s chu l e–Impu l s efü rd i eW e i t e r en tw i c k lun g . Bund e s k on g r e s sd e sG an z t a g s s chu l v e rb and e sv om 17 . -19 .N o v emb e r2010in H ambu r g. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .212 GTS_JB2012_272S . indd 4 19 .10 .2011 13 :38 :40 5 R e z en s i on en T i lm an D r op e ,Y v onn eF e i c k C iw i k ,G ab r i e l e /M e t z g e r ,K l au s(H r s g . ) :G an z t a g s s chu l e–Ch an c en zu rind i v idu e l l enF ö r d e run g .K on z ep t eund M od e l l e .I d e enfü rd i eP r a x i s . C o rn e l s enS c r ip t o r2010. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .232 K a th a r in aK un z e K o lb e ,F r i t z -U l r i ch /R eh ,S ab in e / I d e l ,T i l l S eb a s t i an /F r i t z s ch e ,B e t t in a / R ab en s t e in ,K e r s t in(H r s g . ) :G an z t a g s s chu l ea l ss ymb o l i s ch eK on s t ru k t i on . F a l l an a l y s enzuL e g i t im a t i on sd i s ku r s enins chu l th e o r e t i s ch e rP e r sp e k t i v e . V SV e r l a g2009. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .235 J e s s i c aD z en g e l ,J u l i aL ab ed e P rüß ,F r an z /K o r t a s ,S u s ann e / S ch öp a ,M a t th i a s(H r s g . ) :D i eG an z t a g s s chu l e : v ond e rTh e o r i ezu rP r a x i s .An f o r d e run g enundP e r sp e k t i v enfü r E r z i ehun g sw i s s en s ch a f tundS chu l en tw i c k lun g .J u v en t a2009. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .237 V i o l aC .H o fb au e r L ehm ann -W e rm s e r ,And r e a sC . /N a a c k e ,S u s ann e /N on t e ,S on j a / R i t t e r ,B r i g i t t a :M u s i s ch ku l tu r e l l eB i ldun ganG an z t a g s s chu l en . Emp i r i s ch eB e fund e ,Ch an c enundP e r sp e k t i v en .J u v en t a2010. . . . . . . . . . . . . . . . . .239 Anh an g GGT -A d r e s s en(L and e s v e rb änd e ,Bund e s v e rb and ). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .242 GGT -B e i t r i t t s f o rmu l a r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .250 A u t o r inn enundA u t o r en. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .251 G e s am t inh a l t s v e r z e i chn i sa l l e rb i sh e re r s ch i en en enJ ah rbü ch e r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .258 GTS_JB2012_272S . indd 5 19 .10 .2011 13 :38 :40 56 Ka r s tenSpeck K a r s tenSpe c k Leh re rp ro fess iona l i tä t,Leh re rb i ldung undGan z tagsschu le D e rA u s -undF o r t b i ldun g s ow i ed e rp äd a g o g i s ch enP r o f e s s i on a l i t ä tv onL eh r k r ä f t en k omm tanG an z t a g s s chu l enan g e s i ch t sd e sbund e sw e i t enA u sb au s ,d e rv e r l än g e r t en S chu l z e i tv onK ind e rnund J u g end l i ch en s ow i ed env e r änd e r t enp r o f e s s i on e l l enAn f o r d e run g enan s o l ch enS chu l ene in eh oh eB ed eu tun gzu . Imn a ch f o l g end enA r t i k e l w i r dau fd ena l l g em e in en D i s ku s s i on s s t andzu rP r o f e s s i on a l i t ä tv onL eh r k r ä f t en anG an z t a g s s chu l en ,d i eb e s ond e r enp r o f e s s i on e l l enAn f o r d e run g en fü rL eh r k r ä f t e an G an z t a g s s chu l ens ow i ed enF o r s chun g s s t ande in g e g an g en .D a r au fau fb au end w e r d enK on s e qu en z en fü rd i ee r s t eundzw e i t ePh a s ed e rL eh r e r au sb i ldun gg e z o g en . 1 .D iskuss ionss tandzu rP ro fess iona l i tä tvonLeh rk rä f ten anGan z tagsschu len Ind e rB i ldun g sp o l i t i k ,S chu l v e rw a l tun gundd e rA u sb i ldun gd e r1 .und2 .Ph a s e wu r d eb i s l an ge r s t aun l i chw en i güb e rd i eA u sw i r kun g env onG an z t a g s s chu l enau f d a sA l l t a g sh and e ln ,d i eR o l l eundd enB e ru fv onL eh r e rns ow i een t sp r e ch end e A u sb i ldun g s -und W e i t e rb i ldun g sb ed a r f ed i s ku t i e r t .Ind e rp o l i t i s c h enD e b a t t e zu r G an z t a g s s chu l e s t and enn a chd enB e fund env onP I SAundan g e s i ch t sd e rb e g r en z t en G e s t a l tun g s sp i e l r äum ed e sBund e szun ä ch s tP r o -und C on t r a -D i s ku s s i on enzu r G an z t a g s s chu l e ,d a sV e r f ah r enzumbund e sw e i t enA u sb auv on G an z t a g s s chu l en undd i eF ö r d e run gd e rB i ldun g s f o r s chun gim M i t t e lpun k td e sIn t e r e s s e s .D i e l and e sp o l i t i s ch eD i s ku s s i onk on z en t r i e r t e s i ch s eh ro f tau fd en in v e s t i v enUm -und N eu au sb aud e rG an z t a g s s chu l en ,d i eE r a rb e i tun gundUm s e t zun gv onG an z t a g s r i ch t l in i ens ow i ed i eEn tw i c k lun gv onS t and a r d sundV e r g l e i ch s a rb e i t en . D i e1 .un d2 .P h a s ed e rL e h r e r b i l d un g wu r d enn i ch tunb e t r ä ch t l i chm i td enAn f o r d e run g end e sB o l o gn a -P r o z e s s e sundM odu l a r i s i e run g enb zw .d e rV e r kü r zun gd e s R e f e r end a r i a t sv e rbund en .D a sG an z t a g s th em aw a rd ab e ie inzu s ä t z l i ch e sTh em a . E in es y s t em a t i s ch eB e a rb e i tun gunds t ru k tu r e l l eV e r an k e run g in M odu l s t ru k tu r en i s tzum e i s tn i ch te r f o l g t .L e g tm and i eR e ch e r ch ee in e rk l e in e r en ,n i ch t r ep r ä s en t a t i v enS tud i eand eu t s ch enH o ch s chu l en( v g l .DK J S2009 )zu g rund e ,d annf and en zw a rdu r ch au sz ah l r e i ch eL eh r v e r an s t a l tun g enzumG an z t a g s th em a s t a t t ( v g l .DK J S 2009 ) , l ed i g l i chv i e rV e r an s t a l tun g enb e s ch ä f t i g t ens i ch j ed o ch m i td e rR o l l eund F un k t i onv onL eh r k r ä f t enanG an z t a g s s chu l en .D i eS tud i ek omm tzumS ch lu s s , d a s sd a sG an z t a g s th em aand end eu t s ch en H o ch s chu l enin s g e s am tb e t r a ch t e t GTS_JB2012_272S . indd 56 19 .10 .2011 13 :38 :41 Leh re rp ro fe s s iona l i tä t ,Leh re rb i ldungundGan z tag s schu le 57 eh e rw en i gp r ä s en t i s t , ind en l e t z t enS em e s t e rnk e inA u sw ä r t s t r ende r k ennb a r i s t undd i eS o z i a lp äd a g o g i k s tud i e r end enn i ch te r r e i ch t .B e zü g l i chd e rA u sb i ldun g ind e r1 .Ph a s es indb e imS t a tu squ od i eR in g v o r l e sun g enan U n i v e r s i t ä t enund F a chh o ch s chu l enh e r v o r zuh eb en ,d i ezum e i s tv ond en r e g i on a l enS e r v i c e a g en tu r en „G an z t ä g i gl e rn en “in i t i i e r twu r d en .S i es inda l l e r d in g seh e re in eE r g än zun gd e s un i v e r s i t ä r enL eh r an g e b o t sundw e i s en imR e g e l f a l lk e in e s y s t em a t i s ch eV e r an k e run g ind en M odu l s t ru k tu r enau f .E in eA u sn ahm eimB e r e i chd e rA u sb i ldun gb i ld en e in i g eZ e r t ifik a t s au s b i ldun g en ,d i eL eh r am t s s tud i e r end eand eu t s ch enH o ch s chu l en fü rd i eT ä t i g k e i tanG an z t a g s s chu l enqu a l ifi z i e r en( z .B .fü rd i ePH/U n iF r e ibu r g : H o l zb r e ch e ru . a .2008 ,fü rd i ePHK a r l s ruh e :B ind e r2009 ) . Ähn l i ch e sz e i g ts i chb e id e rW e i t e r b i l d un gd e rL e h r k r ä f t e.S owu r d ee inf a ch l i ch an sp ru ch s v o l l e sBLK -P r o g r amm„L e rn enfü rd en G an zT a g “in i t i i e r t .ImV e r l au f d e sV e rbundp r o j e k t e swu r d enz ah l r e i ch eF o r tb i ldun g sm odu l eund -m a t e r i a l i en fü r d enG an z t a g sb e r e i chen tw i c k e l tundd e rF a ch ö f f en t l i ch k e i tzu rV e r fü gun gg e s t e l l t ( v g l .h t tp : / /www . g an z t a g -b l k .d e ) .S ow oh ld i eR e i chw e i t e–b e z o g enau fd i eb e t e i l i g t enL änd e rundL eh r k r ä f t e–a l sau chd i eL au f z e i td e sBLK -P r o g r amm smü s s en j ed o cha l sb e g r en z te in g e s ch ä t z tw e r d en .D e rG an z t a g s s chu l v e rb and ,z ah l r e i ch e S e r v i c e a g en tu r enundS t i f tun g en s ow i ed i eL änd e rb i e t end a rü b e rh in au sK on g r e s s e , F o r tb i ldun g en ,B e r a tun g enzumG an z t a g s th em aan ,d i es i chzum ind e s tm i t t e lb a r m i td e rP r o f e s s i on a l i t ä tv onL eh r k r ä f t enan G an z t a g s s chu l enb e s ch ä f t i g en ,ohn e d a s sj ed o chv one in e rs y s t em a t i s ch en W e i t e rb i ldun gg e sp r o ch enw e r d enk ann . Ind e rF a chd i s ku s s i ond eu t e t s i ch s e i tM i t t ed e r2 0 0 0 e r J ah r ee in eg e s t i e g en eS en s i b i l i t ä t fü rd i eA u s -und W e i t e rb i ldun gd e rL eh r k r ä f t ean .E in ez en t r a l eO r i en t i e run g b i e t e td ab e id a sinF a ch k r e i s ene t ab l i e r t e„H andbu chG an z t a g s s chu l e “v onA pp e l undRu t z (2004 )an .D i eb e id enA u t o r enb en enn ena l l e in22„Qu a l ifik a t i on s lü c k en und V e rh a l t en sd efi z i t e “v onL eh r k r ä f t enan G an z t a g s s chu l en( v g l .A pp e l /Ru t z 2004 ,174f . ) .D i eP r ob l emp a l e t t er e i ch t1 .v ond e rU n f äh i g k e i t ,an r e g end e ,n i ch t v e r s chu l t eund s e l b s t b e s t imm t eAn g e b o t e imauß e run t e r r i ch t l i ch enB e r e i ch zu r e a l i s i e r en ,üb e r2 .e inm an g e lnd e sE in füh lun g s v e rm ö g end e rL eh r k r ä f t eb e imUm g an g m i td enB edü r fn i s s enund Wün s ch env onK ind e rnundJ u g end l i ch enb i sh in3 .zu e in e rA bw eh rd e rW e i t e r en tw i c k lun gv onK on z ep t enund M e th od en .A pp e lund Ru t z(2004 )f o rmu l i e r env o rd i e s em H in t e r g runde in i g eg an z t a g s s chu l sp e z ifis ch e Qu a l ifi k a t i on s an f o r d e run g enanL eh r k r ä f t e ,d i e f r e i z e i tp äd a g o g i s ch e ,e r z i eh e r i s ch e , m e th od i s ch e ,o r g an i s a t o r i s ch eunds o z i a lp äd a g o g i s ch eB e s t and t e i l een th a l t en .D a rüb e rh in au sb e s ch ä f t i g ens i che in z e ln ef a chw i s s en s ch a f t l i ch eF a chpub l i k a t i on en d e r l e t z t en J ah r e in t en s i v e rm i td enp r o f e s s i on e l l enAn f o r d e run g env onL eh r k r ä f t en anG an z t a g s s chu l en( v g l .R ab en s t e in /R ahm2009 ,S p e c k2010 ,H o l t app e l s2006 ) . Ähn l i ch e sg i l t fü rv e r b and sp o l i t i s ch eP u b l i k a t i on en ( z .B .A pp e l /R u t z2 0 0 4 s ow i ev o r a l l emd i eB e i t r ä g e in W und e r2008 a ) , ind en end i een t sp r e ch end enA u s füh run g en zum e i s ta l sE rw a r tun g enanL eh r k r ä f t ean G an z t a g s s chu l enf o rmu l i e r ts ind( v g l . W und e r2008b ,D emm e r2008 ,M a r t en s2008 ) .D i eAn tw o r t enau fd i eF r a g en a ch GTS_JB2012_272S . indd 57 19 .10 .2011 13 :38 :41 58 Ka r s tenSpeck e in emn eu enL eh r e rb e ru f f a l l enk on t r ä rau s( v g l .M e id in g e r2008 ,E c k in g e r2008 , D emm e r2008 ,M a r t en s2008 ) . In s g e s am te r g ib ts i chd e rE ind ru c k ,a l sobd a sR e f o rmp r o j e k t„G an z t a g s s chu l e “ An f an gd e r2000 e rJ ah r e inD eu t s ch l andp o l i t i s ch in i t i i e r tw o r d enw ä r e ,ohn ed i e A u s -und W e i t e rb i ldun gd e ren t s ch e id end enP r o f e s s i onv o rO r t ,d e rL eh r k r ä f t e , in s y s t em a t i s ch e rundab g e s i ch e r t e rF o rminP o l i t i k ,V e rw a l tun gundL eh r e rb i ldun g au s r e i ch endzub e rü c k s i ch t i g en .K on s t a t i e r tw e r d enmu s s l e t z t l i che inD i s ku s s i on s undUm s e t zun g sd efi z i tzu rA u s -und W e i t e rb i ldun gv onG an z t a g s s chu l l eh r k r ä f t en , d a ss i chm ö g l i ch e rw e i s e ind e rP r a x i sd e rG an z t a g s s chu l enn i ed e r s ch l a g enundd e r Qu a l i t ä tinG an z t a g s s chu l enab k ömm l i chs e indü r f t e . 2 . An fo rde rungenand ieP ro fess iona l i tä tvonLeh rk rä f ten anGan z tagsschu len L e g tm and env o r l i e g end enE r k enn tn i s s t andzu g rund e ,d anns t eh enL eh r k r ä f t ean G an z t a g s s chu l enm ind e s t en s fün fb e s ond e r enAn f o r d e run g eng e g enü b e r ( v g l .S p e c k 2010 ,R ab en s t e in /R ahm2009 ,16f . ,B ind e r2009 ,DK J S2009 ,H o l zb r e ch e ru . a . 2008 ,d i eB e i t r ä g ein W und e r2008 a ,W und e r2008b ,D emm e r2008 ,M a r t en s 2008 ,A pp e l /Ru t z2004 ,174 f . ,d i eB e i t r ä g eau fh t tp : / /www . g an z t a g -b l k .d e ,s ow i e H o l t app e l s1994undd i eB e i t r ä g ein H o l t app e l s1995 ) : 1 .P r ä s en zam O r tS chu l e :V onL eh r k r ä f t enan G an z t a g s s chu l en w i r de r s t en s e rw a r t e t–d i e sg i l tb e s ond e r sfü rg e bund en eG an z t a g s s chu l en–d a s ss i em ö g l i ch s tg an z t ä g i gand e rS chu l ep r ä s en ts ind ,d i eS chu l ea l sA r b e i t s o r tfü rih r e V o r -und N a ch b e r e i tun gs ow i efü rau s füh r l i ch eG e sp r ä ch em i td env e r s ch i e d en enS chu l b e t e i l i g t enw ah rn ehm en .D i e swü r d e fü rL eh r k r ä f t ee in ed eu t l i ch e E in s ch r än kun gv onb i sh e r i g enz e i t l i ch enF r e i r äum enb ed eu t en( v g l .M a r t en s 2 0 0 8 )unde inn eu e sind i v idu e l l e sZ e i tm an a g em en te r f o r d e rn .D ems t eh en a l sV o r t e i l ed i eb e s s e r eV e rw i r k l i chun gb e rufl i ch e rV o r s t e l lun g en ,in t en s i v e r e K on t a k t ezuS chü l e rn ,E l t e rnundK o l l e g inn enundK o l l e g en s ow i ee in eg r öß e r e B e ru f s zu f r i ed enh e i tg e g enü b e r( v g l .W und e r2 0 0 8 b ,4 0 ,M a r t en s2 0 0 8 ,8 3 ) . 2 . En tw i c k lun ge in e rn eu enL eh r -undL e rn ku l tu r :V onL eh r k r ä f t enanG an z t a g s s chu l enw i r dzw e i t en se rw a r t e t ,d a s s s i e–qu a s ia l sA g en t en r e f o rmp äd a g o g i s ch e r An s ä t z e– s i chb e i ih r enun t e r r i ch t l i ch enundauß e run t e r r i ch t l i ch enAn g eb o t en s t ä r k e rand enB edü r fn i s s en ih r e rS chü l e r / inn eno r i en t i e r en ,d a ss e lb s t s t änd i g e unds e lb s t g e s t eu e r t eL e rn end e rS chü l e rf ö r d e rn ,e in eInd i v idu a l i s i e run g /B in n end i f f e r en z i e run gv o rn ehm enundd enS chu l a l l t a grh y thm i s i e r en .G e f o r d e r t w e r d enu . a . f ä ch e rüb e r g r e i f end eAn g eb o t eundP r o j e k t e ,Zu s a t z an g eb o t e s ow i e e in eA b k eh rv om45 -M inu t en -T a k t .Fü rL eh r k r ä f t eb ed eu t e td i e s ,d a s ss i es i ch v om W i s s en s v e rm i t t l e rzumL e rnb e g l e i t e ren tw i c k e lnundüb e ra k t i v i e r end e L eh r -undL e rn f o rm env e r fü g en mü s s en . 3 .Ind i v idu e l l eF ö r d e run gv onS chü l e rn :V onL eh r k r ä f t enan G an z t a g s s chu l en GTS_JB2012_272S . indd 58 19 .10 .2011 13 :38 :41 Leh re rp ro fe s s iona l i tä t ,Leh re rb i ldungundGan z tag s schu le 59 w i r dd r i t t en se rw a r t e t ,d a s ss i eam O r tS chu l ee in eind i v idu e l l eF ö r d e run g v ona l l enK ind e rnundJ u g end l i ch ene rm ö g l i ch en ,un abh än g i gv ond e re l t e r l i ch en U n t e r s tü t zun gs ow i ed e rs o z i a l enundr e g i on a l en H e r kun f t .G e f ö r d e r t w e r d ens o l l ens ow oh lb en a ch t e i l i g t eundl e i s tun g s s chw ä ch e r eS chü l e r / inn en a l sau chb e s ond e r sb e g ab t eS chü l e r .Fü rL eh r e rb ed eu t e td i e se in es t ä r k e r e M i t v e r an tw o r tun g fü rd enE r f o l gd e rS chü l e r / inn enundd i eB e rü c k s i ch t i gun g un t e r s ch i ed l i ch e rA u s g an g sb ed in gun g enundL e i s tun g en . 4 .T e am a r b e i tundK o op e r a t i on :V onL eh r k r ä f t enanG an z t a g s s chu l enw i r dv i e r t en s e rw a r t e t ,d a s ss i es i chen g e rm i td enK o l l e g inn enundK o l l e g enand e rS chu l e a b s t imm enund inT e am szu s amm en a r b e i t en .L eh r k r ä f t enanG an z t a g s s chu l en s o l l enzud em in t en s i v e rm i tE l t e rn ,auß e r s chu l i s ch enP a r tn e rnundE xp e r t en im Um f e ldd e rS chu l ezu s amm en a r b e i t en ( z .B .S o z i a lp äd a g o g en ,S p o r t l e r ,Kün s t l e r , U n t e rn ehm e r ,E l t e rn ) .D i e si s tan g e s i ch t sd e ss eh rh e t e r o g en enP e r s on a l sm i t un t e r s ch i e d l i ch enAn s t e l lun g s t r ä g e rn ,B e s ch ä f t i gun g s f o rm en ,S tun d enum f än g en undQu a l ifik a t i on ene in eg r oß eH e r au s f o r d e run g .D i eK o op e r a t i onw i r d j ed o ch n u rd ann e in eng r öß e r enp ä d a g o g i s ch enE r t r a g e r b r in g en ,w enn e sd enL eh r k r ä f t en g e l in g t ,d i eK o op e r a t i on sp a r tn e ra l squ a l i t a t i vh o chw e r t i g eB e r e i ch e run g fü rd en G an z t a g s b e r e i chan zu e r k enn en ,un a bh än g i gv on ih r enk on k r e t enB e s ch ä f t i gun g s s i tu a t i ons ow i ed i eK o op e r a t i on sp a r tn e rk on z ep t i on e l lundg r em i en b e z o g en in d i eG an z t a g s s chu l ene in zu b ind en ( v g l .au chB eh e r2 0 0 5 b ) .A b s t immun g s b ed a r f b e s t eh tan G an z t a g s s chu l enb e i sp i e l sw e i s eü b e rd a sG an z t a g s k on z ep tundd i e V e r an tw o r t l i ch k e i t en ,d i ek on k r e t enAn g e b o t eundP r o j e k t e ,d enUm f an gd e r H au s au f g a b ens ow i ed i eW e i t e r en tw i c k lun gv onS chu l e . 5 .B e t r eu end e ,e r z i eh e r i s ch eunds o z i a l eF un k t i on :V onL eh r k r ä f t enanG an z t a g s s chu l enw i r d fün f t en se in eÜ b e rn ahm ev onb i s l an gw en i ga t t r a k t i ve r s ch e in end en B e t r euun g s an g eb o t ene rw a r t e t .D i e sg i l tb e i sp i e l sw e i s efü rH au s au f g ab en ,d a s M i t t a g e s s enundsp e z ifis ch eF ö r d e r an g eb o t e .E rw a r t e tw i r d ind i e s emZu s am m enh an gau che in eg r öß e r eV e r an tw o r tun gfü re r z i eh e r i s ch eA u f g ab enund auß e run t e r r i ch t l i ch e , s o z i a l eA k t i v i t ä t en .L e t z t l i ch s o l l end i eL eh r e r / inn en s t ä r k e r a l san H a lb t a g s s chu l enau cham N a chm i t t a gunda l sP e r s onfü rd i eS chü l e r / inn enp r ä s en t s e inundd e r eng an zh e i t l i ch eB i ldun g ,B e t r euun g ,E r z i ehun gund En tw i c k lun gun t e r s tü t z en . 6 . M i tw i r kun gb e imG an z t a g s k on z ep tundd e rS chu l en tw i c k lun g :V onL eh r k r ä f t en anG an z t a g s s chu l enw i r d s e ch s t en sd i eM i tw i r kun gand e rW e i t e r en tw i c k lun gd e s G an z t a g s k on z ep t e sundd e rU n t e r r i ch t s ,P e r s on a l -undO r g an i s a t i on s qu a l i t ä t e rw a r t e t .L eh r k r ä f t emü s s en in s o f e rnb e r e i t s e in , s i ch imG an z t a gzuen g a g i e r en , d ene i g en en U n t e r r i ch tw e i t e r zu en tw i c k e ln ,e i g en s t änd i ganF o r tb i ldun g en t e i l zun ehm enundV e r an tw o r tun g fü rd i eW e i t e r en tw i c k lun gundA u s g e s t a l tun g d e rS chu l ezuüb e rn ehm en . D i eL i s t ed e rAn f o r d e run g enz e i g t ,d a s sL eh r k r ä f t eanG an z t a g s s chu l eng e g enüb e r ih r en K o l l e g inn en /K o l l e g enan H a lb t a g s s chu l enzw a rn i ch tg än z l i chn eu eA u f - GTS_JB2012_272S . indd 59 19 .10 .2011 13 :38 :41 60 Ka r s tenSpeck g ab en ,ab e rum f an g r e i ch e r eundz .T .and e r sg ew i ch t e t eA u f g ab enüb e rn ehm en s o l l en .D a sAn f o r d e run g sp r ofi lg i l tg e g enw ä r t i go f f en s i ch t l i chb e s ond e r s fü rL eh r e r / inn enang ebund en enG an z t a g s s chu l enundw en i g e rfü rL eh r e r / inn enano f f en en undt e i l g ebund en enG an z t a g s s chu l en .Inw i e f e rnd a ss k i z z i e r t eAn f o r d e run g sp r ofi l e in en o tw end i g e En tw i c k lun gd eu t s ch e rH a lb -und G an z t a g s s chu l env o rw e g n imm t , mu s sh i e ro f f enb l e ib en .An g en omm enw e r d enk ann ,d a s sd a ss k i z z i e r t e P r ofi ll an g f r i s t i gk e in e sw e g snu rfü rG an z t a g s s chu l en Gü l t i g k e i tb e an sp ru ch en k annundin s o f e rnR e f o rmp o t en z i a lfü rd i eg e s am t eS chu l l and s ch a f ten th ä l t( v g l . KMKundB i ldun g s -undL eh r e r g ew e r k s ch a f t en2006 ,D IHK2005 ,KMK2004 , OECD2004 ,B ö l l2003 ,T e rh a r t2000 ,KMKundV o r s i t z end ed e rB i ldun g s -und L eh r e r g ew e r k s ch a f t enundS p i t z en o r g an i s a t i on en2000 ) .E se r f o r d e r tzume in en an g em e s s en eG e s t a l tun g s sp i e l r äum ed e rL eh r k r ä f t e ,n eu eA rb e i t s z e i tm od e l l eund b e s s e r eR ahm enb ed in gun g enind enS chu l en( z .B .P e r s on a l ,A rb e i t sp l ä t z e ) .D i e b e s ond e r enp r o f e s s i on e l l en An f o r d e run g enan G an z t a g s s chu l ene r f o r d e rnzum and e r ene inv e r änd e r t e sB e ru f s v e r s t ändn i s ,e in ev e r änd e r t eL eh r e r r o l l eundd i e Üb e rn ahm ew e i t r e i ch end e r e rA u f g ab endu r chd i eL eh r k r ä f t es e lb s t . 3 . Fo rschungzu rP ro fess iona l i tä tvonLeh rk rä f ten anGan z tagsschu len Üb e r e in s t imm endzumS t andd e rD i s ku s s i oninP o l i t i k ,V e rw a l tun gundA u sb i l dun gl i e g ennu rs eh rw en i g e ,a k tu e l l eemp i r i s ch eS tud i enundB e fund ezud en A u sw i r kun g env on G an z t a g s s chu l enau fd i eD eu tun g s -und H and lun g smu s t e r d e rb e t e i l i g t enB e ru f s ku l tu r env o r( v g l .BMBF2010 ,K am s k i /H i l l eb r and t2009 ) . A l l e r d in g s l i e f e rnd i ev o r l i e g end enU n t e r su chun g en zum ind e s te in i g eAnh a l t spun k t e ( v g l .au s füh r l i ch e rR ab en s t e in /R ahm2009 ,S p e c k2010 ) .B e zü g l i chd e r P r ä s en zam O r td eu t env o r l i e g end eU n t e r su chun g end a r au fh in ,d a s sd i eob j e k t i v eB e l a s tun g und sub j e k t i v eB e an sp ru chun gv onL eh r k r ä f t enanG an z t a g s -undH a lb t a g s s chu l en s i chn i ch tv on e in and e run t e r s ch e id en ( v g l .D i z in g e r /B öhm -K a sp e r2 0 1 0 ) .M i tB l i c k au fd i eEn tw i c k lun ge in e rn eu enL eh r -undL e rn ku l tu rz e i g enS tud i en ,d a s sa )d e r U n t e r r i ch tundd i es on s t i g enAn g eb o t eanG an z t a g s s chu l eno f tw en i gm i t e in and e r v e rbund ens ind( add i t i v eM od e l l e ) ,b )e se in er e l a t i vs t r i k t e ,p r o f e s s i on sb e z o g en e A rb e i t s t e i lun gfü rd enU n t e r r i ch tundd i eun t e r r i ch t s f e rn enAn g eb o t eg ib tundc ) o f tk e inG an z t a g s g r em iumau sL eh r k r ä f t enundw e i t e r emp äd a g o g i s ch emP e r s on a l e x i s t i e r t( v g l .H o l t app e l s2007 a ,149f f .und2007b ,198 ;D i e c km annu . a .2007 ; K l i em eu . a .2008 ,4 ,A rn o ld t /Zü chn e r2009 ,638f f . ,B eh e ru . a .2005 a ,12f .und 111 f f .undB eh e r2005 a ,B eh e ru . a .2005b ,45 ,B eh e r /R au s ch enb a ch2006 ,59 f . ) . E in i g eS tud i enw e i s enau fK o op e r a t i on sp r ob l em eanG an z t a g s s chu l en( v g l .S p e c k / O l k2010 )undd i eG e f ah re in e rV e r s chu lun gd e rju g end l i ch enL eb en sw e l th in (K o lb eu . a .2005 a ,8f f . ,K un z e /K o lb e2006 ,259 ) .D i ein d i v i d u e l l eF ö r d e run gv on S c h ü l e r inn enun dS c h ü l e rnan G an z t a g s s c h u l ene r s ch e in tn a chd env o r l i e g end en GTS_JB2012_272S . indd 60 19 .10 .2011 13 :38 :41 Leh re rp ro fe s s iona l i tä t ,Leh re rb i ldungundGan z tag s schu le 61 D a t enau sb au f äh i g( v g l .B eh e ru . a .2005und2007 ) .A l sH ind e rn i s s efü re in e un zu r e i ch end eind i v idu e l l eF ö r d e run gk r i s t a l l i s i e r ens i chd i eV o r s t e l lun gv on m ö g l i ch s th om o g en enL e rn k l a s s en ,d i eg e r in g enP e r s on a l r e s s ou r c en ,m an g e lnd e Qu a l ifi k a t i on en , f eh l end eF ö r d e r k on z ep t eunde r s t imA u f b aub efi nd l i ch eK o op e r a t i on s s t ru k tu r enh e r au s ( v g l .L i e s e g an gu . a .2009 ,155 ) .R e l a t i vv i e l eIn f o rm a t i on en l i e g en in zw i s ch enzu rP e r s on a l s i tu a t i onundK o op e r a t i onanG an z t a g s s chu l env o r ( v g l .zu rP e r s on a l s i tu a t i on H öhm annu . a .2007 ,A rn o ld t2007 aundA rn o ld t / Zü chn e r2009 ,v g l .au chB eh e r2005b ) .B e zü g l i chd e rK o op e r a t i on s ch an c enz e i g t d i ebund e sw e i t eU n t e r su chun gS tEG( v g l .H o l t app e l su . a .2007 ,H öhm annu . a . 2007 ) ,d a s sanG an z t a g s s chu l ene in eV i e l z ah lv onB e ru f s g rupp en ,P e r s on enohn e undm i tH o ch s chu l qu a l ifi k a t i on ,H aup t -undEh r en am t l i ch ens ow i eV o l l z e i t -und T e i l z e i t b e s ch ä f t i g t en t ä t i g i s t ( v g l .H öhm annu . a .2 0 0 7 ,A rn o ld t2 0 0 7 aundA rn o ld t / Zü chn e r2 0 0 9 ,v g l .au chB eh e r2 0 0 5 b ) .Zw i s ch en2 0 0 5und2 0 0 7h a t s i chd i eAn z ah l d e rG an z t a g s s chu l en ,d i em i tauß e r s chu l i s ch enP a r tn e rn zu s amm en a r b e i t e t ,undd i e An z ah ld e rP a r tn e rp r oS chu l ee rh öh t .Zud ems indd i eK o op e r a t i on sp a r tn e rm i t d e rZu s amm en a rb e i tw e i t e rh ins eh rzu f r i ed en .K o op e r a t i on sp r ob l em ee x i s t i e r en v o ra l l emau f g rundv onun t e r s ch i ed l i ch enB i ldun g s v o r s t e l lun g enund-m e th od en , K ommun i k a t i on sp r ob l em en ,f eh l end en K o op e r a t i on s s t ru k tu r en ,K on ku r r en z än g s t enundS t a tu s abw e r tun g eng e g enüb e rK o op e r a t i on sp a r tn e rn( in sb e s ond e r e g e g enü b e rE r z i eh e r inn en /E r z i eh e rn ,E l t e rnundEh r en am t l i ch en ) ( v g l .au chK r i e g e r 2005 ) .And e r eU n t e r su chun g enm a ch en1 .au fe in eD efiz i t s i ch tv onS chu l enau fd i e K omp e t en z env onE l t e rn ,2 .e in enk omp en s a t o r i s ch enAn sp ru chv onS chu l enau f F am i l i en -undE l t e rn e r s a t z s ow i e3 .d a r au se rw a ch s end e (K on ku r r en z )P r o b l em e fü r d i eK o op e r a t i onm i tE l t e rn( z .B .E l t e rn a rb e i t )au fm e r k s am( v g l .K o lb eu . a .2007 , F r i t z s ch e /R ab en s t e in2007 ,F r i t z s ch eu . a .2009 ) .Inz ah l r e i ch enU n t e r su chun g en d eu t e ts i che in eZ u r ü c k h a l t un gv onL e h r e r inn en /L e h r e rnb e id e rÜ b e rn a hm eb e t r e u en d e r , e r z i e h e r i s c h e run d s o z i a l e rF un k t i on enan .A u f f ä l l i gw a r ine in e rU n t e r su chun g inNRWb e i sp i e l sw e i s ed i eeh e rs t a tu s abw e r t end eB e z e i chnun gd e rM i t a rb e i t e r im G an z t a g sb e t r i eba l s„B e t r eu e r “ ,w äh r ends i chd i e s es e lb s teh e ra l s„U n t e r s tü t z e rd e r K ind e r “v e r s t and en ( v g l .B eh e r /R au s ch enb a ch2006 ,61 f . ) .V one in e rK o op e r a t i on k annin s o f e rnnu rb ed in g tg e sp r o ch enw e r d en .D i eb i sh e r i g enB e fund ezu rM i t w i r k un gd e rL e h r k r ä f t eb e imG an z t a g s k on z e p tun dd e rS c h u l en tw i c k l un gw e i s env o r a l l emau fv i e rk r i t i s ch eB e fund eh in( v g l .K o lb eu . a .2005bund2007 ,K o lb e /R eh 2009b ,d i eB e i t r ä g ein H o l t app e l su . a .2007 ,K o lb e2005 ,K o lb eu . a .2005 a ,8f f . und48 ,K un z e /K o lb e2006 ,B eh e ru . a .2005 a ,48 ) :E r s t en ss indd i eL eh r k r ä f t eo f t b e id e rEn tw i c k lun gd e rG an z t a g s k on z ep t en i ch te in g ebund en .Zw e i t en sk annv on w i r k l i ch enG an z t a g s k on z ep t eno f tn i ch tg e sp r o ch enw e r d en ,d ae in er e l a t i vs t r i k t e T r ennun gzw i s ch env o rm i t t ä g l i ch emU n t e r r i ch tundn a chm i t t ä g l i ch enF r e i z e i t an g eb o t enb e s t eh t .D r i t t en sf eh l te sank on z ep t i on e l l enV o r s t e l lun g en ,d id a k t i s ch en K on z ep t enund G an z t a g s g r em i en .V i e r t en se r z eu g td i eIn s t i tu t i on a l i s i e run gv on G an z t a g s s chu l enb e ie in emT e i ld e rL eh r k r ä f t eÄn g s t eund W id e r s t änd e . GTS_JB2012_272S . indd 61 19 .10 .2011 13 :38 :41 62 Ka r s tenSpeck 4 . Konsequen zenfü rd ie1 .und2 .Phasede r Leh re rausb i ldung W e l ch eK on s e qu en z ene r g eb ens i chnunau sd env o r l i e g end enB e fund enfü rd i e L eh r e r au sb i ldun g ind e r1 .und2 .Ph a s e ?1 .S ow oh l ind e r1 .a l sau chd e r2 .Ph a s e mu s se in ek r i t i s ch eD i s ku s s i onundR efl e x i onüb e ra )d i eb e rufli ch enV o r s t e l lun g en , E rw a r tun g en ,Än g s t eundE r f ah run g en ,b )d i eV o r t e i l eundZumu tun g en ,ab e rau ch G r en z end e sL eh r e rb e ru f sundc )e inm od e rn e sL eh r e r l e i tb i ldg e füh r tw e r d en .A u f d i e s eW e i s ek önn enm ö g l i ch e rw e i s ef rüh z e i t i gK l ä run g enüb e rd i eL eh r e r t ä t i g k e i t e rm ö g l i ch t ,V o r t e i l ev on G an z t a g s s chu l enfü ran g eh end eL eh r e rv e rm i t t e l tund sp ä t e r eU n s i ch e rh e i t enundEn t t äu s chun g enab g em i ld e r tw e r d en .2 .D a sTh em a G an z t a g s s chu l enmu s s s ow oh l ind e r1 .a l sau chd e r2 .Ph a s ee in f e s tv e r an k e r t e rund p rü fun g s r e l e v an t e rT e i ld e rA u sb i ldun gw e r d en .E sr e i ch tn i ch tau s ,d a sG an z t a g s th em a l ed i g l i cha l sf r e iw i l l i g e sod e rsp o r ad i s ch e sAn g eb o t ,a l sZu s a t z qu a l ifik a t i on od e ra l sm ö g l i ch e sIn t e r e s s en g eb i e te in e sD o z en t enb zw .A u sb i ld e r sv o r zuh a l t en . 3 .V e rm i t t e l tw e r d en mü s s enind e rA u sb i ldun ga )d i ep äd a g o g i s ch enZ i e l e ,B e s ond e rh e i t en ,M ö g l i ch k e i t enundG r en z env onG an z t a g s s chu l en ,b )d i eR o l l eund A u f g ab env onS chu l l e i tun g en ,L eh r e r inn en /L eh r e rnundK o op e r a t i on sp a r tn e rn , c )d i eEn tw i c k lun gv onK on z ep t ens ow i eU n t e r r i ch t s -undF r e i z e i t an g eb o t enim R ahm ene in e r rh y thm i s i e r t enL eh r -undL e rn ku l tu r ,d )d i eD i a gn o s t i k ,B inn end i f f e r en z i e run gund ind i v idu e l l eF ö r d e run gv onS chü l e rn ,e )d i eB e r a tun gv onS chü l e rn undE l t e rn , f )d i ep r o f e s s i on e l l eK o op e r a t i onm i tK o l l e g inn en /K o l l e g ens ow i em i t inn e r -undauß e r s chu l i s ch enP a r tn e rn s ow i eg )d i ea r ch i t e k t on i s ch eG e s t a l tun gv on G an z t a g s s chu l enundL e rn r äum en .4 .Fü rd i e In t e g r a t i ond e sG an z t a g s th em a s ind i e 1 .und2 .Ph a s e l i e g enb e r e i t se r s t eE r f ah run g enundK on z ep t eau sd e rA u sb i ldun g v o r ,and i ean g e knüp f tw e r d enk ann .W e i t e r eAn knüp fun g spun k t ee x i s t i e r enzud em au sd e rF o r tb i ldun g( z .B .F o r tb i ldun g sm odu l e ,A rb e i t sm a t e r i a l i en ,T and em f o r t b i ldun g en ) .5 .D i eK o op e r a t i onv onun t e r s ch i ed l i ch enB e ru f s ku l tu r enanod e r im Um f e ldv onS chu l en mu s szum G e g en s t andd e rA u sb i ldun gundE r f ah run g w e r d en .Amb e s t eng e l in g td i e s ,w ennp a r t i e l le in eg em e in s am eT and em au sb i ldun g z .B .v onL eh r e r inn en /L eh r e rundS o z i a lp äd a g o g inn en / -p äd a g o g ens t a t tfind e t ,um s oK o op e r a t i onundzu kün f t i g enK o op e r a t i on sp a r tn e re r f ah rb a rm a ch enzuk ön n en .6 .U n i v e r s i t ä t enundg g f .au ch M in i s t e r i en mü s s end a r au fa ch t en ,d a s sd en e r z i ehun g sw i s s en s ch a f t l i ch enAn t e i l en ind e rA u sb i ldun ge ins t ä r k e r e rS t e l l enw e r t e in g e r äum tw i r d ,ume inp r o f e s s i on e l l e sH and e lnd e rkün f t i g enL eh r k r ä f t ezuf ö r d e rn .A u s g eb au tw e r d en mü s s end i ee r z i ehun g sw i s s en s ch a f t l i ch enAn t e i l eind en H o ch s chu l en s ow i ed i eB e s e t zun gv onen t sp r e ch end enP r o f e s su r enm i tau s g e b i ld e t en unde r f ah r en enE r z i ehun g sw i s s en s ch a f t l e r inn en / s ch a f t l e rn ,S chu lp äd a g o g enund g g f .F a chd id a k t i k e rn .7 .Zu rF ö r d e run ge in e san g em e s s en en H and e ln sin G an z t a g s s chu l enmü s s en ind e rA u sb i ldun gd e r1 .und2 .Ph a s ezume in end i ea k tu e l l en B e fund ed e rG an z t a g s f o r s chun gz e i tn ahE in g an gfind en .Zumand e r ens o l l t ee in GTS_JB2012_272S . indd 62 19 .10 .2011 13 :38 :41 Leh re rp ro fe s s iona l i tä t ,Leh re rb i ldungundGan z tag s schu le 63 h öh e r e rW e r tau fr e k on s t ru k t i v eF a l l an a l y s enzu rP r a x i sanG an z t a g s s chu l enund au fe in eF a l l o r i en t i e run g imUm g an gm i tun t e r s ch i ed l i ch enS chü l e r inn en / S chü l e rn undS i tu a t i on enan(G an z t a g s ) S chu l eng e l e g tw e r d en .8 .Fü re in eau fb au end e A u sb i ldun g ind e r1 .und2 .Ph a s emu s szw i s ch end enA u sb i ldun g sb e t e i l i g t ene in e E in i gun güb e rd i ezuv e rm i t t e lnd enK omp e t en z enundInh a l t eh e r g e s t e l l tw e r d en . H i e r zui s te in eA b s t immun ge r f o r d e r l i ch . L i te r a tu r A pp e l ,S t e f an /Ru t z ,G e o r g(2004 ) :H andbu chG an z t a g s s chu l e .P r a x i s -K on z ep t e -H and r e i chun g en .S chw a lb a ch /T s . A rn o ld t ,B e t t in a(2007 a ) :Ö f fnun gv on G an z t a g s s chu l e .In :H o l t app e l s ,H e in z Gün t e r / K l i em e ,E c kh a r d /R au s ch enb a ch , Th om a s / S t e ch e r , Ludw i g(H r s g . ) :G an z t a g s s chu l e in D eu t s ch l and .E r g ebn i s s ed e rA u s g an g s e rh ebun gd e r„ S tud i ezu rEn tw i c k lun gv on G an z t a g s s chu l en “( S tEG ) .W e inh e imund Mün ch en ,S .86 -105 A rn o ld t ,B e t t in a(2007b ) :K o op e r a t i on s f o rm en–B ed in gun g en fü re in eg e l in g end eZu s am m en a rb e i t .In :H o l t app e l s ,H e in z Gün t e r /K l i em e ,E c kh a r d /R au s ch enb a ch ,Th om a s / S t e ch e r ,Ludw i g(H r s g . ) :G an z t a g s s chu l ein D eu t s ch l and .E r g ebn i s s ed e rA u s g an g s e r h ebun gd e r„ S tud i ezu rEn tw i c k lun gv on G an z t a g s s chu l en “( S tEG ) .W e inh e imund Mün ch en ,S .123 -136 A rn o ld t ,B e t t in a /Zü chn e r ,I v o(2008 ) :K o op e r a t i on sb e z i ehun g enan G an z t a g s s chu l en . In :C o e l en ,Th om a s /O t t o ,H an s -Uw e(H r s g . ) :G rundb e g r i f f eG an z t a g sb i ldun g .D a s H andbu ch .W i e sb ad en ,S .633 -644 B eh e r ,K a r in(2005 a ) :D i ew i s s en s ch a f t l i ch eB e g l e i tun gd e rE in füh run gd e ro f f en enG an z t a g s g rund s chu l ein N o r d rh e in -W e s t f a l en .In :R ad i s ch ,F a l k /K l i em e ,E c k a r d(H r s g . ) : G an z t a g s an g e b o t e ind e rS chu l e . In t e rn a t i on a l eE r f ah run g enundem p i r i s ch eF o r s chun g en . E r g ebn i s s ee in e rF a ch t a gun g .H e r au s g e g eb env omBund e sm in i s t e r iumfü rB i ldun gund F o r s chun g ,B i ldun g s r e f o rmBd .12 ,B e r l in ,S .170 -178 B eh e r ,K a r in2005b :L a g eundP r ob l em ed e sP e r s on a l sim G an z t a g :N eb enw i r kun g en n i ch tau s g e s ch l o s s en ?D a sPh än om end e rP e r s on a lflu k tu a t i on .E xp e r t i s efü rd a sBLK V e rbundp r o j e k t„L e rn enfü rd en G an zT a g “ .D own l o adüb e rh t tp : / /www . g an z t a g -b l k . d e / cm s /up l o ad /pd f /b l k /B eh e r_P e r s on a lflu k tu a t i on .pd f(22 .09 .2007 ) B eh e r ,K a r in /H a en i s ch ,H an s /H e rm en s ,C l aud i a /L i eb i g ,R e inh a r d /N o r d t ,G ab r i e l e / S chu l z , Uw e(2005 a ) :O f f en eG an z t a g s s chu l eP r im a rb e r e i ch .B e g l e i t s tud i ezuE in füh run g ,Z i e l s e t zun g enundUm s e t zun g sp r o z e s s en inN o r d rh e in -W e s t f a l en .W e inh e imund Mün ch en B eh e r ,K a r in /H a en i s ch ,H an s /H e rm en s ,C l aud i a /N o r d t ,G ab r i e l e / S chu l z ,Uw e2005b :D i e o f f en eG an z t a g s s chu l e imP r im a rb e r e i ch inN o r d rh e in -W e s t f a l en .In :A pp e l ,S . /Ludw i g , H . /R o th e r ,U . /Ru t z ,G .(H r s g . ) :J ah rbu ch G an z t a g s s chu l e2006 .S chu l k o op e r a t i on en . S chw a lb a ch /T s . ,S .44 -54 B eh e r ,K a r in /R au s ch enb a ch ,Th om a s2006 :D i eo f f en eG an z t a g s g rund s chu l e inN o r d rh e in W e s t f a l en .E ing e lun g en e sZu s amm en sp i e lv onS chu l eundJ u g endh i l f e ?In :Z e i t s ch r i f t fü rE r z i ehun g sw i s s en s ch a f t ,9 .J g . ,H .1 ,S .51 -66 B eh r -H e in t z e ,And r e a s /L ip s k i ,J en s(2005 ) :S chu l k o op e r a t i on en .S t andundP e r sp e k t i v en d e rZu s amm en a rb e i tzw i s ch enS chu l enundih r enP a r tn e rn .E inF o r s chun g sb e r i ch td e s D J I .S chw a lb a ch /T s . B ind e r ,H a rmu t ( 2 0 0 9 ) :G rund l a g enp ap i e r „Z e r t ifik a tG an z t a g s s chu l e “and e rP äd a g o g i s ch en H o ch s chu l eK a r l s ruh e( J u l i2009 ) ,M anu s k r ip t BLK -P r o g r amm„L e rn en fü rd enG an zT a g “2010 :d own l o adüb e rv g l .h t tp : / /www . g an z t a g b l k .d e(02 .09 .2010 ) GTS_JB2012_272S . indd 63 19 .10 .2011 13 :38 :41 64 Ka r s tenSpeck B ö l l S t i f tun g(2003 ) :P r o f e s s i on a l i t ä tundE th o s–P l äd o y e rfü re in eg rund l e g end eR e f o rm d e sL eh rb e ru f e s ,d own l o adüb e rh t tp : / /www .b o e l l .d e /d own l o ad s /b i ldun g ku l tu r /S e lb s t s t a end i gL e rn enEmp f4 .pd f(28 .08 .2010 ) Bund e sm in i s t e r ium fü rB i ldun gundF o r s chun g(2010 ) :G an z t a g s s chu l f o r s chun g imÜb e r b l i c k ,d own l o adüb e rh t tp : / /www . g an z t a g s s chu l en . o r g /10249 .php(28 .08 .2010 ) D emm e r ,M a r i ann e ( 2 0 0 8 ) :G an z t a g s s chu l en–S chu l en , ind i ew i rg e rn eg eh en ?Ü b e r l e gun g en zump r o f e s s i on e l l enS e lb s t v e r s t ändn i sv onL eh r e r inn enundL eh r e rn ,In :W und e r ,D i e t e r (H r s g . ) :E inn eu e rB e ru f ?L eh r e r inn enundL eh r e ranG an z t a g s s chu l en .S chw a lb a ch /T s . , P l äd o y e r ,S .97 -113 D eu t s ch eK ind e r -undJ u g end s t i f tun g(2009 ) :D e rG an z t a g s s chu lb e zu gd e run i v e r s i t ä r en L eh r e r au sb i ldun gundd e rs o z i a lp äd a g o g i s ch enS tud i en g än g e .E in eS tud i eimR ahm en d e sP r o g r amm s„ I d e enfü rm eh r !G an z t ä g i gL e rn en “d e rD eu t s ch eK ind e r -undJ u g end s t i f tun g ,e r s t e l l tv on„D i eB e t e i l i gun g s a g en tu r “ D i e c km ann ,K a t j a /H öhm ann ,K a t r in /T i l lm ann ,K a t j a(2007 ) :S chu l o r g an i s a t i on ,O r g an i s a t i on s ku l tu rundS chu l k l im aang an z t ä g i g enS chu l en .In :H o l t app e l s ,H e in z Gün t e r / K l i em e ,E c kh a r d /R au s ch enb a ch , Th om a s / S t e ch e r , Ludw i g(H r s g . ) :G an z t a g s s chu l e in D eu t s ch l and .E r g ebn i s s ed e rA u s g an g s e rh ebun gd e r„ S tud i ezu rEn tw i c k lun gv on G an z t a g s s chu l en “( S tEG ) .W e inh e imund Mün ch en ,S .164 -185 D IHK(2005 ) :L eh r e rs e inh e iß t ,K ind e rnF lü g e lv e r l e ih en .L eh r e r inD eu t s ch l and imJ ah r 2015–e in eV i s i on ,d own l o adüb e rh t tp : / /www .d ih k .d e / inh a l t /d own l o ad / r e f o rm v o r s ch l a e g e_ l eh r e rb i ldun g .pd f(28 .08 .2010 ) E c k in g e r ,Ludw i g(2008 ) :W oG an z t a g s s chu l ed r au f s t eh t , mu s sau chG an z t a g s s chu l ed r in s e in !In :W und e r ,D i e t e r(H r s g . ) :E inn eu e rB e ru f ?L eh r e r inn enundL eh r e ran G an z t a g s s chu l en .S chw a lb a ch /T s . ,P l äd o y e r ,S .127 -137 F r i t z s ch e ,B e t t in a /R ab en s t e in ,K e r s t in(2009 ) :‚H äu s l i ch e sE l end ‘und‚F am i l i en e r s a t z ‘ . S ymb o l i s ch eK on s t ru k t i on enin L e g i t im a t i on sd i s ku r s env on G an z t a g s s chu l end e r G e g enw a r t .In :E c a r iu s ,J u t t a /G r opp e ,C a r o l a /M a lm ed e ,H an s(H r s g . ) :F am i l i eund ö f f en t l i ch eE r z i ehun g .Th e o r e t i s ch eK on z ep t i on en ,h i s t o r i s ch eunda k tu e l l eAn a l y s en . W i e sb ad en ,S .183 -200 H öhm ann ,K a t r in /B e r gm ann ,K a t r in /G e b au e r ,M i r i am ( 2 0 0 7 ) :D a sP e r s on a l . In :H o l t app e l s , H e in zGün t e r /K l i em e ,E c kh a r d /R au s ch enb a ch ,Th om a s / S t e ch e r ,Ludw i g (H r s g . ) :G an z t a g s s chu l e inD eu t s ch l and .E r g e bn i s s ed e rA u s g an g s e rh e bun gd e r„ S tud i e zu rEn tw i c k lun g v onG an z t a g s s chu l en “( S tEG ) .W e inh e imund Mün ch en ,S .77 -85 H o l t app e l s ,H e in zGün t e r(2007 a ) :Z i e l e ,K on z ep t e ,En tw i c k lun g sp r o z e s s e .In :H o l t app e l s , H e in zGün t e r /K l i em e ,E c kh a r d /R au s ch enb a ch ,Th om a s / S t e ch e r ,Ludw i g (H r s g . ) :G an z t a g s s chu l e inD eu t s ch l and .E r g e bn i s s ed e rA u s g an g s e rh e bun gd e r„ S tud i e zu rEn tw i c k lun g v onG an z t a g s s chu l en “( S tEG ) .W e inh e imund Mün ch en ,S .139 -163 H o l t app e l s ,H e in zGün t e r(2007b ) :An g eb o t s s t ru k tu r ,S chü l e r t e i ln ahm eundA u sb au g r ad g an z t ä g i g e rS chu l en .In :H o l t app e l s ,H e in z Gün t e r /K l i em e ,E c kh a r d /R au s ch enb a ch , Th om a s / S t e ch e r ,Ludw i g(H r s g . ) :G an z t a g s s chu l einD eu t s ch l and .E r g ebn i s s ed e rA u s g an g s e rh ebun gd e r„ S tud i ezu rEn tw i c k lun gv onG an z t a g s s chu l en “( S tEG ) .W e inh e im und Mün ch en ,S .186 -206 H o l t app e l s ,H e in zGün t e r /K l i em e ,E c kh a r d /R au s ch en b a ch ,Th om a s / S t e ch e r ,L udw i g (H r s g . ) (2007 ) :G an z t a g s s chu l ein D eu t s ch l and .E r g ebn i s s ed e rA u s g an g s e rh ebun gd e r„ S tud i e zu rEn tw i c k lun gv onG an z t a g s s chu l en “( S tEG ) .W e inh e imund Mün ch en H o l t app e l s ,H e in zGün t e r2006 :S t i chw o r t :G an z t a g s s chu l e .In :Z e i t s ch r i f t fü rE r z i ehun g s w i s s en s ch a f t ,9 .J g . ,H .1 ,S .5 -29 H o l t app e l s ,H e in z Gün t e r(H r s g . )(1995 ) :G an z t a g s e r z i ehun gind e rS chu l e .M od e l l e , F o r s chun g sb e fund eundP e r sp e k t i v en . Op l ad en H o l t app e l s ,H e in zGün t e r(1994 ) :G an z t a g s s chu l eundS chu l ö f fnun g .P e r sp e k t i v enfü rd i e S chu l en tw i c k lun g .W e inh e imund Mün ch en . GTS_JB2012_272S . indd 64 19 .10 .2011 13 :38 :41 Leh re rp ro fe s s iona l i tä t ,Leh re rb i ldungundGan z tag s schu le 65 H o l zb r e ch e r ,A l f r ed / S e e l ,N o rb e r t /B lum s ch e in ,P a t r i c k /V o g e lb a ch e r ,An g e l i k a(2008 ) :Z e r t ifik a t„P äd a g o g i kd e rG an z t a g s s chu l e “ .E inK o op e r a t i on sp r o j e k td e rIn s t i tu t e fü rE r z i e hun g sw i s s en s ch a f td e rP äd a g o g i s ch enH o ch s chu l eF r e ibu r gundd e rU n i v e r s i t ä tF r e ibu r g K am s k i , I l s e /H i l l e b r and ,Ann i k a ( 2 0 0 9 ) :F o r s chun g s t i c k e r ;d own l o adü b e rh t tp : / /w e r k s t a t t 1 . d e .dd21910 . k a s s e r v e r . c om /up l o ad /F o r s chun g sT i c k e r_LAUFENDE_P r o j e k t e_D e z .09 . pd f(28 .08 .2010 ) K l i em e ,E c kh a r d /H o l t app e l s ,H e in z Gün t e r /R au s ch enb a ch ,Th om a s(2008 ) :P r e s s e e r k l ä run gS t e g2008–L an g f a s sun g ,S .4 ,U r l :h t tp : / /www .p r o j e k t s t e g .d e /fi l e s /p k080908 / P r e s s e e r k l a e run g_ S t e g_2008_L an g f a s sun g .pd f ,(14 .02 .2010 ) KMKundB i ldun g s -undL eh r e r g ew e r k s ch a f t en(2006 ) :F ö r d e rnundF o r d e rn–e in eH e r au s f o r d e run g fü rB i ldun g sp o l i t i k ,E l t e rn ,S chu l eundL eh r k r ä f t e .G em e in s am eE r k l ä run g d e rB i ldun g s -undL eh r e r g ew e r k s ch a f t enundd e rK u l tu sm in i s t e r k on f e r en z ,d own l o ad ü b e rh t t p : / / b i l dun g s k l i c k . d e / d a t e i a r ch i v / 3 4 2 2 6 / f o e r d e rn _un d _ f o r d e rn . p d f ( 2 8 . 0 8 . 2 0 1 0 ) KMKundd e rV o r s i t z end end e rB i ldun g s -undL eh r e r g ew e r k s ch a f t ens ow i e ih r e rS p i t z en o r g an i s a t i on en(2000 ) :A u f g ab env onL eh r e r inn enundL eh r e rnh eu t e–F a ch l eu t efü rd a s L e rn en .G em e in s am eE r k l ä run gd e sP r ä s id en t end e rK u l tu sm in i s t e r k on f e r en zundd e r V o r s i t z end end e rB i ldun g s -undL eh r e r g ew e r k s ch a f t en s ow i e ih r e rS p i t z en o r g an i s a t i on en D eu t s ch e rG ew e r k s ch a f t s bundDGBundDBB–B e am t en bundundT a r i fun i on .B e s ch lu s s d e rK u l tu sm in i s t e r k on f e r en zv om5 .10 .00 ,d own l o adüb e rh t tp : / /www . km k . o r g / ind e x . php ? id=1090& t yp e=123(28 .08 .2010 ) K o lb e ,F r i t z -U l r i ch (2005 ) :W i s s en s ch a f t l i ch eB e g l e i tun gd e rG an z t a g s s chu l e inn eu e rF o rm inRh e in l and -P f a l z .In :R ad i s ch ,F a l k /K l i em e ,E c kh a r d(H r s g . ) :G an z t a g s an g eb o t ein d e rS chu l e .In t e rn a t i on a l eE r f ah run g enundemp i r i s ch eF o r s chun g en .E r g ebn i s s ee in e r F a ch t a gun g .H e r au s g e g eb env omBund e sm in i s t e r iumfü rB i ldun gundF o r s chun g ,B i l dun g s r e f o rmBd .12 ,B e r l in ,S .130 -143 K o lb e ,F r i t z -U l r i ch /K un z e ,K a th a r in a / I d e l ,T i l l S eb a s t i an(2005 a ) :D i eEn tw i c k lun gd e r G an z t a g s s chu l k on z ep t i onundih r e Um s e t zun gand e re in z e ln enS chu l e .In :K o lb e , F r i t z -U l r i ch /K un z e ,K a th a r in a / I d e l ,T i l l S eb a s t i an :G an z t a g s s chu l ein En tw i c k lun g . Emp i r i s ch e ,k on z ep t i on e l l eundb i ldun g sp o l i t i s ch eP e r sp e k t i v en .M a in z ,S .5 -48 ,U r l : h t tp : / /www . g an z t a g s s chu l e . r lp .d e /fi l e s /T a gun g s b and _G an z t a g s s chu l e _ in _En tw i c k lun g . pd f(15 .02 .2010 ) K o lb e ,F r i t z -U l r i ch /R ab en s t e in ,K e r s t in /R eh ,S ab in e(2006 ) :„Rh y thm i s i e run g “ .H inw e i s e fü rd i eP l anun gv onF o r tb i ldun g sm odu l enfü rM od e r a t o r en .E xp e r t i s efü rd a sBLK V e rbundp r o j e k t„L e rn enfü rd en G an zT a g “ ,U r l :h t tp : / /www . g an z t a g -b l k .d e / cm s / f r on t_ c on t en t .php ? id c a t=17(14 .02 .2010 ) K o l b e ,F r i t z -U l r i ch /R eh ,S a b in e ( 2 0 0 9 a ) :D e rE r f o l gd e rG an z t a g s s chu l e– r e f o rm p äd a g o g i s ch e I d e en ,p äd a g o g i s ch eP r a k t i k end e r Ind i v idu a l i s i e run gundp o l i t i s ch eK on s t e l l a t i on en . In : W id e r sp rü ch e .28 .J g . ,H .110 .S .39 -54 K o lb e ,F r i t z -U l r i ch /R eh ,S ab in e(2009b ) :W e l ch eU n t e r s tü t zun gb r au ch enL eh r k r ä f t ean G an z t a g s s chu l en ? Zw e iAnm e r kun g enau sd e rS i ch temp i r i s ch e rB i ldun g s f o r s chun g . In :J ou rn a lfü rL eh r e r -undL eh r e r inn enb i ldun g .H .1 /2009 .Inn sb ru c ku . a . ,S .46 -49 K o lb e ,F r i t z -U l r i ch /R eh ,S ab in e /F r i t z s ch e ,B e t t in a / I d e l ,T i l l S eb a s t i an /R ab en s t e in ,K e r s t in (2007 ) :G an z t a g s s chu l ea l sS chu l een tw i c k e ln .E in eS tud i ezuL e rn ku l tu rund U n t e r r i ch t s en tw i c k lun ganG an z t a g s s chu l en .In :P äd a g o g i k ,59 .J g . ,H .5 ,S .36 -40 K o lb e ,F r i t z -U l r i ch /R eh ,S ab in e /F r i t z s ch e ,B e t t in a / I d e l ,T i l l S eb a s t i an /R ab en s t e in ,K e r s t in (H r s g . )(2009 a ) :G an z t a g s s chu l ea l ss ymb o l i s ch eK on s t ru k t i on .F a l l an a l y s enzuL e g i t i m a t i on sd i s ku r s enins chu l th e o r e t i s ch e rP e r sp e k t i v e .W i e sb ad en K o lb e ,F r i t z -U l r i ch /R eh ,S ab in e / Id e l ,T i l l -S eb a s t i an /F r i t z s ch e ,B e t t in a /R ab en s t e in , K e r s t in(2009b ) :G r en z v e r s ch i ebun g end e sS chu l i s ch enim G an z t a g–E in l e i tun gzu r s chu l th e o r e t i s ch en D i s ku s s i on .K o lb e ,F r i t z -U l r i ch /R eh ,S ab in e /F r i t z s ch e ,B e t t in a / I d e l ,T i l l S eb a s t i an /R ab en s t e in ,K e r s t in(H r s g . )(2009 ) :G an z t a g s s chu l ea l ss ymb o l i s ch e GTS_JB2012_272S . indd 65 19 .10 .2011 13 :38 :42 66 Ka r s tenSpeck K on s t ru k t i on .F a l l an a l y s enzuL e g i t im a t i on sd i s ku r s en ins chu l th e o r e t i s ch e rP e r sp e k t i v e . W i e sb ad en ,S .151 -157 K o lb e ,F r i t z -U l r i ch /R eh ,S ab in e / I d e l ,T i l l S eb a s t i an /R ab en s t e in ,K e r s t in(2005b ) :An g eb o t zu rw i s s en s ch a f t l i ch enB e g l e i tun gd e rE in füh run gv onG an z t a g s s chu l en inB e r l in ,B r an d enbu r gundRh e in l and -P f a l z .D own l o adüb e rh t tp : / /www . l e rn ku l tu r g an z t a g s s chu l e . d e(14 .02 .2010 ) K r i e g e r ,W o l f g an g ( 2 0 0 5 ) :G an z t a g s s chu l en inK o o p e r a t i onm i tauß e r s chu l i s ch enP a r tn e rn . In : K o l b e ,F r i t z -U l r i ch /K un z e ,K a th a r in a / I d e l ,T i l l S e b a s t i an :G an z t a g s s chu l e inEn tw i c k lun g . Emp i r i s ch e ,k on z ep t i on e l l eundb i ldun g sp o l i t i s ch eP e r sp e k t i v en ,M a in z ,S .65 -86 ,U r l : h t tp : / /www . g an z t a g s s chu l e . r lp .d e /fi l e s /T a gun g s b and _G an z t a g s s chu l e _ in _En tw i c k lun g . pd f(15 .02 .2010 ) K u l tu sm in i s t e r k on f e r en z(2004 ) :S t and a r d s fü rd i eL eh r e rb i ldun g :B i ldun g sw i s s en s ch a f t en , En twu r f ,B onnundB e r l in K un z e ,K a th a r in a /K o lb e ,F r i t z -U l r i ch (2006 ) :R efl e x i v eS chu l en tw i c k lun ga l sp r o f e s s i on e l l e En tw i c k lun g s au f g ab e .In :A pp e l ,S t e f an /Ludw i g ,H a r a ld /R o th e r ,U l r i ch /Ru t z ,G e o r g (H r s g . ) :J ah rbu ch G an z t a g s s chu l e2007 .G an z t a g s s chu l eg e s t a l t en .S chw a lb a ch /T s . , S .255 -263 L enh a r d ,H .2004 : Zw e i t ePh a s eanS tud i en s em in a r enundS chu l en ,In :B l öm e k e ,S . / R e inh o l f ,P . /T u l od z i e c k i ,G . /W i ld t ,J .(H r s g . ) :H andbu chL eh r e rb i ldun g ,S .275 -290 M a r t en s ,B e rnd (2008 ) :A u fd enL eh r e rk omm te san .In :W und e r ,D i e t e r (H r s g . ) :E inn eu e r B e ru f ?L eh r e r inn enundL eh r e ranG an z t a g s s chu l en .S chw a lb a ch /T .P l äd o y e r ,S .69 -84 OECDD i r e k t i onB i ldun g sw e s en ,A b t e i lun gfü rB i ldun g s -undA u sb i ldun g sp o l i t i k(H r s g . ) (2004 ) :Anw e rbun g ,b e rufl i ch eEn tw i c k lun gundV e rb l e ibv onqu a l ifi z i e r t enL eh r e r inn en undL eh r e rn (L änd e r b e r i ch t :D eu t s ch l and ) ,e r a r b e i t e tv onH a l á s z ,G á b o r / S an t i a g o ,P au l o / E kh o lm ,M a t s /M a t th ew s ,P e t e r /M cK en z i e ,Ph i l l ip ,d own l o adü b e rh t tp : / /www . km k . o r g / fi l e a dm in / p d f /P r e s s eU n dA k t u e l l e s / 2 0 0 4 /G e rm an y _C o un t r y _N o t e _En d f a s s un g _ d e u t s ch . pd f(28 .08 .2010 ) R ab en s t e in ,K e r s t in /R ahm ,S yb i l l e(2009 ) :G an z t a g s l eh r e r ( inn en )–au fd em W e gzue in em n eu enP r o f e s s i on s v e r s t ändn i s ?In :J ou rn a lfü rL eh r e r -undL eh r e r inn enb i ldun g .H e f t 1 /2009 ,Inn sb ru c k ,S tud i en v e r l a g ,S .15 -21 S e k r e t a r i a td e rS t änd i g enK on f e r en zd e rK u l tu sm in i s t e rd e rL änd e rind e rBund e s r epub l i k D eu t s ch l and(KMK )(2008 ) :A l l g em e inb i ld end eS chu l en inG an z t a g s f o rm ind enL än d e rnind e rBund e s r epub l i kD eu t s ch l and–S t a t i s t i k2002b i s2006 ,U r l :h t tp : / /www . km k . o r g /fi l e adm in /pd f / S t a t i s t i k /GT S_2006 .pd f ,(14 .02 .2010 ) S p e c k ,K a r s t en2 0 1 0 :Qu a l ifik a t i on ,P r o f e s s i on a l i t ä tundp äd a g o g i s ch eE i gnun gd e sP e r s on a l s anG an z t a g s s chu l e .In :D e rp äd a g o g i s ch eB l i c k .Z e i t s ch r i f tfü rW i s s en s ch a f tundP r a x i s inp äd a g o g i s ch enB e ru f en ,W e inh e imund Mün ch en ,S .13 -21 S p e c k ,K a r s t en /O l k ,Th om a s(2010 ) :„P r o f e s s i on e l l eK o op e r a t i onv onun t e r s ch i ed l i ch en B e ru f s ku l tu r enanG an z t a g s s chu l en “ ,U r l :h t tp : / /www . k o op e r a t i on an g an z t a g s s chu l en . d e / ?d own l o ad=An t r a g_P r oK o op .pd f(15 .02 .2010 ) T e rh a r t ,E .(H r s g . )2000 :P e r sp e k t i v end e rL eh r e rb i ldun g inD eu t s ch l and .A b s ch lu s sb e r i ch t d e rv ond e rK u l tu sm in i s t e r k on f e r en ze in g e s e t z t enK omm i s s i on ,W e inh e imundB a s e l W und e r ,D i e t e r(H r s g . )(2008 a ) :E inn eu e rB e ru f ?L eh r e r inn enundL eh r e ran G an z t a g s s chu l en .S chw a lb a ch /T s . W und e r ,D i e t e r(H r s g . )(2008b ) :D e rL eh r e rb e ru fanG an z t a g s s chu l eni s te inv i e l v e r sp r e ch end e rB e ru f .E insub j e k t i v e sP l äd o y e r .In :W und e r ,D i e t e r(H r s g . ) :E inn eu e rB e ru f ? L eh r e r inn enundL eh r e ranG an z t a g s s chu l en .S chw a lb a ch /T .P l äd o y e r ,S .39 -54 GTS_JB2012_272S . indd 66 19 .10 .2011 13 :38 :42
© Copyright 2024 ExpyDoc