Dartele piano’s PROGRAMMATOELICHTING HAYDN Pianoconcert in D SJOSTAKOVITSJ Pianoconcert 1 TSJAIKOVSKI Serenade voor strijkers o.l.v. Gordan Nikolić, viool Alexander Melnikov, piano Ad Welleman, trompet ZA 11, DI 14 APRIL HET CONCERTGEBOUW WWW.ORKEST.NL Dartelheid troef in dit programma. Bij Haydn is dat te verwachten, bij de wat meer zwaarmoedige componisten als Sjostakovitsj en Tsjaikovski is het echter een aangename verrassing. Tussen al die vrolijkheid vormt Martinsson een meditatieve oase van rust en stilte. Balkandans In de dertig jaar dat Haydn in dienst was van de Hongaarse vorst Nicolaas Esterházy, ontstond er een goede verstandhouding tussen de prins en de componist. Er was zelfs sprake van een zekere vriendschappelijke sfeer, iets wat voor de hiërarchisch ingerichte maatschappij van die tijd opvallend was. Vanwege deze goede relatie kreeg Haydn toestemming om zijn composities ook elders uit te voeren en te verkopen. Zo kon het gebeuren dat Haydn als componist in heel Europa een grote reputatie opbouwde. Uitgevers vochten om zijn nieuwste composities en Haydn maakte daar handig gebruik van. Zijn Pianoconcert in D werd in 1784 uitgegeven door de Weense firma Artaria. Daarbij werd in het midden gelaten op welk instrument het uitgevoerd kon worden, als het maar een klavier had. Zo kon het gespeeld worden op klavecimbel of een pianoforte, maar ook een orgel behoorde tot de mogelijkheden. In de jaren daarna liet Haydn met commerciële handigheid het concert nog verschillende malen uitgeven. Het Pianoconcert in D is een vrolijk werk met een kernachtig eerste deel en een lyrisch tweede deel. Bijzonder is het laatste deel, dat Haydn betitelde als een Rondo all’Ungarese en dat een klein eerbetoon lijkt te zijn aan zijn Hongaarse broodheer. In werkelijkheid is het een Balkandans, de Siri Kolo. Wellicht is dat te verklaren door de grote Kroatische gemeenschap die niet ver van het paleis van Esterházy was gevestigd en waar Haydn wel vaker thema’s voor zijn composities leende. Circus Dmitri Sjostakovitsj mocht van geluk spreken dat hij zich tot 1936, toen zijn opera Lady Macbeth van Mtensk meedogenloos werd neergesabeld, geheel vrij zijn muziek kon ontwikkelen. Sjostakovitsj maakte dankbaar gebruik van die vrijheid. Hij experimenteerde met moderne compositietechnieken en schuwde zelfs de atonaliteit niet, maar hij schreef ook filmmuziek en werken voor jazzensemble. Een groot deel van zijn kracht lag in zijn humor: satire met zo nu en dan een maatschappijkritische houding. Geen wonder dat hij de lieveling was van het grote publiek, vooral in Leningrad, waar hij toen woonde. Het Pianoconcert nr. 1 componeerde hij in 1933. Hij schreef het voor zichzelf, om zich als pianovirtuoos te kunnen profileren. Dat lukte voortreffelijk bij de première van 15 oktober 1933 met het Philharmonisch Orkest van Leningrad. De componist gebruikte een uiterst burleske stijl voor dit werk, vaak op het komische en absurdistische af. Spitse wendingen en dwingende ritmes worden afgewisseld met romantische akkoorden en lyrische melodieën. Regelmatig citeert hij werk van anderen zoals Haydn, Beethoven en Mahler, of maakt hij gebruik van volksmelodietjes, zoals een Joods-Oekraïens straatliedje. Het schertsende effect wordt nog versterkt door het begeleidend ensemble. Het bestaat alleen uit strijkers en een sterk contrasterende trompet die als tweede solo-instrument fungeert. In de finale leidt dat tot een climax met een fanfare die zo uit het circus lijkt te komen. Strand Na twee twinkelende pianoconcerten is het tijd voor verstilling en wordt het strijkerscorps van het Nederlands Kamerorkest gereduceerd tot één viool. Want voor soloviool componeerde Rolf Martinsson in 2010 het werk Landscape. Hij liet zich inspireren door het schilderij Strand dat Edvard Munch in 1904 maakte. Hoewel het een bont gekleurd schilderij is, concentreert Martinsson zich op één enkel timbre van de viool. Hij ziet het als een landschap, bijna als een stilleven, waar hij een subtiele actie in brengt. In klank laat hij als het ware het oog van links naar rechts over het schilderij glijden. Hij verbeeldt de branding die heen en weer rolt over het strand. Dan klimt hij naar boven naar het huisje. Het huisje roept twee verschillende sferen op, de één rustig, de ander vurig. Die twee strijden om de aandacht, maar uiteindelijk wint de verstilling. De blik glijdt terug over de rotsen en het strand, om achter de horizon in de zee te verdwijnen. Wolgalied Pjotrj Iljitsj Tsjaikovski was met zijn nerveuze en soms hypochondrische aard, niet vaak in de stemming om te dartelen. Zeker niet in de herfst van 1880. Hij werkte in dat jaar aan zijn pompeuze en bombastische Ouverture 1812, een werk ter herinnering aan de fatale nederlaag die Napoleon in 1812 in Rusland leed. Tsjaikovski voltooide het omdat het een opdrachtwerk was, maar zelf zei hij dat ‘het zonder enig gevoel geschreven was, en dat het geen enkele artistieke waarde bezat’. Zijn hart ging veel meer uit naar een kleiner werk waar hij mee bezig was. Wat het precies moest worden wist hij nog niet, maar aan zijn vriendin en weldoenster Nadezjda von Meck schreef hij: ‘Het is een stuk van mijn hart’. Hij dacht aan een symfonie of aan een strijkkwartet, maar het werd uiteindelijk een werk voor strijkorkest. Serenade vond hij een passende titel, refererend aan de lichtvoetige serenades zoals Mozart ze honderd jaar eerder schreef. De première in Sint Petersburg was een groot succes en algauw was het een van de meest geliefde stukken van Tsjaikovski. Overal waar hij uitgenodigd werd om met orkesten te concerteren zette hij de Serenade op het programma. Al is de Serenade geïnspireerd op het werk van zijn voorganger Mozart, in veel opzichten is het warmbloedige Russische romantiek. Alleen al de langzame inleiding van het eerste deel, met zijn brede, volle akkoorden spreekt boekdelen. Het oorspronkelijke 18e-eeuwse menuet, dat in de 19e eeuw plaats maakte voor een scherzo, verving Tsjaikovski door een echte Weense wals. Het slot, met als titel Tema Russo, bevat twee originele volksmelodieën. De eerste is een langzaam Wolgalied, de tweede een uitbundige Russische dans die op zijn beurt uitmondt in de indrukwekkende openingsmaten van het eerste deel. Tekst: Kees Wisse Programma ZA 11, DI 14 APR 2015, 20.15 UUR (EINDE CONCERT CA. 22.00 UUR) HET CONCERTGEBOUW, GROTE ZAAL Voorproefje op 24classics.com/orkest Wilt u vast een voorproefje van het concert dat u gaat bezoeken? Op 24classics.com/orkest kunt u gratis luisteren naar een steeds wisselende selectie van de werken die wij dit seizoen spelen. Nederlands Kamerorkest Radio-opnamen Omroep Max o.l.v. Gordan Nikolić, viool Alexander Melnikov, piano Ad Welleman, trompet Het concert van 14 april wordt live uitgezonden in het Max Avondconcert van Radio 4. Kijk voor meer informatie op www.maxavondconcert.nl. JOSEPH HAYDN (1732 -1809) Pianoconcert in D, Hob. XVIII:11 Vivace Un poco adagio Rondo all’Ungarese DMITRI SJOSTAKOVITSJ (1906 -1975) Pianoconcert nr. 1, op. 35, voor piano, trompet en orkest Allegro moderato Lento Moderato Allegro con brio Pauze ROLF MARTINSSON (1956) Landscape voor soloviool, op. 84 PJOTR ILJITSJ TSJAIKOVSKI (1840 -1893) Serenade voor strijkers in C, op. 48 Pezzo in forma di sonatina: andante non troppo, allegro moderato Valse: moderato Élégie: larghetto elegiaco Finale (Tema russo): andante, allegro con spirito Extra: MUZIEKCAFÉ za 11 en di 14 april, 19.40 uur Zit u op de winnende stoel? Elke bezoeker van onze concerten kan zitten op de winnende stoel. Met uw plaatsbewijs maakt u kans op twee gratis concertkaarten. Kijk op de donderdag na het concert op www.orkest.nl of uw stoel het winnende nummer heeft. Gezocht: vrienden met hart voor klassieke muziek! U houdt van klassieke muziek? Bezegel deze liefde door Vriend te worden van het Nederlands Philharmonisch Orkest | Nederlands Kamerorkest. Met uw vriendschap maakt u de eerste maten van een symfonie, een solopartij van de pauken, of de rekwisieten van een kinderconcert mogelijk. Als geen ander zet het orkest zich ervoor in om de wereld mooier te maken met muziek en iedereen de schoonheid van klassieke muziek te laten ervaren. Zonder uw steun zou dat niet lukken. Uw vriendschap maakt het verschil! Schrijf u vanavond nog in bij de Vriendenbalie (tegenover de garderobe van Het Concertgebouw) of neem contact op met de Vriendenadministratie [email protected] | 020 521 75 28. Biografieën Gordan Nikolić, viool Gordan Nikolić is sinds 2004 muzikaal leider, concertmeester en het gezicht van het Nederlands Kamerorkest. Nikolić is een energieke meesterviolist die als muzikaal leider zichtbaar en hoorbaar maakt wat hem beroert in de muziek. Hij studeerde aan de Musikhochschule van Basel bij de bekende Franse violist en dirigent Jean-Jacques Kantorow. Hij verdiepte zich in barokmuziek, maar werkte ook samen met hedendaagse componisten als Lutoslawski en Kurtág. Hij werkte met tal van orkesten in Europa en werd o.a. benoemd tot concertmeester van het London Symphony Orchestra, professor aan het Royal College of Music en de Guildhall School of Music en docent aan het Rotterdams conservatorium. Nikolić speelt op een Petrus Guarnerius-viool uit 1735. Alexander Melnikov, piano De Russische pianist Alexander Melnikov ontwikkelde zijn talent aan het conservatorium van Moskou en in waardevolle privélessen bij de legendarische Svjatoslav Richter. Hij won prijzen bij het Robert Schumann Wettbewerb in Zwickau en de Koningin Elisabethwedstrijd in Brussel. Alexander Melnikov beheerst een ongekend breed repertoire met zowel hedendaagse als oude muziek. Hij werkte samen met uiteenlopende ensembles als het Gewandorchester Leipzig en het authentiek spelende Concerto Köln. Uniek was zijn project met de Duitse klavecinist Alexander Staier waarin hij de 24 preludes van Sjostakovitsj tegenover het Wohltemperiertes Klavier van Bach stelde. Met violiste Isabelle Faust vormt Alexander Melnikov een vast duo. Hun cd met de muziek voor viool en piano van Beethoven werd bekroond met een Gramophone Award en een ECHO-Klassik. Ad Welleman, trompet Ad Welleman is naast solotrompettist bij het Nederlands Philharmonisch Orkest hoofdvakdocent op het Amsterdams Concervatorium. Hij studeerde trompet aan het Koninklijk Conservatorium van Den Haag bij John Taber en Peter Masseurs en volgde lessen bij Armando Ghitalla, Roger Voisin, Phil Smith en William Vacchiano in de Verenigde Staten. Hij is tevens lid van Het Nederlands Blazers Ensemble. Ook speelt hij regelmatig bij het ASKO-Schönberg, het Nieuw Ensemble en bij tal van Nederlandse symfonieorkesten, waaronder het Koninklijk Concertgebouworkest, Rotterdams Philharmonisch Orkest en het Radio Filharmonisch Orkest. Verder speelt hij in koperensembles van het Nederlands Philharmonisch Orkest en het KCO Brass.
© Copyright 2024 ExpyDoc
