`Ondernemers teveel` - VNO-NCW

omslag
acm-baas chris fonteijn
‘Ondernemers
MEKKEREN
teveel’
Het wordt gemeenten veel te gemakkelijk gemaakt met
ondernemers te concurreren, vindt Chris Fonteijn. Twee jaar
is hij nu bestuursvoorzitter van de Autoriteit Consument en
Markt. Een succesperiode, zegt hij. En één van ergernissen.
‘Misschien laten ondernemers zélf wel kansen liggen.’
Tekst: Judith Katz | Foto’s: Jeroen Poortvliet
C
hris Fonteijn zit nu twee jaar in het zadel als ‘supertoezichthouder’ van de Autoriteit Consument en Markt, ontstaan
uit het samengaan van de OPTA, de NMa en de Consumentenautoriteit.
Sinds een halfjaar werken de vijfhonderd medewerkers van de toezichthouder ‘flexibel’. Ook Fonteijn, die daar duidelijk nog een beetje
aan moet wennen, heeft geen eigen kamer. ‘Maar’, zegt hij, ‘ik vind het
wel een goede zaak, hoor. Zo zorg je ook dat mensen van verschillende
afdelingen elkaar tegenkomen.’
En, is zo’n machtige toezichthouder de afgelopen twee jaar een
succes gebleken?
‘Voor ons is het een groot succes. Vooral omdat er nu heel actief kennis
wordt uitgewisseld en het besef is ontstaan dat op verschillende manieren problemen kunnen worden oplost. Om een voorbeeld te noemen:
mededingingsmensen beseffen nu dat er ook consumenten zijn.’
10
FORUM 16.04.15
11
FORUM 16.04.15
omslag
Veel successen van de ACM zitten dan ook in de consumentenhoek. Huurbemiddelingskosten zijn afgeschaft, foute reiswebsites worden aangepakt. Wat heeft u voor ondernemers gedaan?
‘Ook voor ondernemers zijn we succesvol geweest. Laat ik voorop stellen dat ondernemers blij moeten zijn met goed consumententoezicht.
Alles wat we doen wordt als lastig gezien door degenen die we aanpakken, maar het helpt wel de ondernemers die er last van hebben. Als wij
foute vliegmaatschappijen aanpakken, heeft dat voordelen voor de
goeden. Dat lukt beter dan voor de fusie.’
Een concreet voorbeeld van een succes dat niet in de consumentenhoek zit?
‘We hebben onderzoek gedaan naar mogelijk machtsmisbruik van Buma/
Stemra en ervoor gezorgd dat dat muziekondernemers meer keuze krijgen
in welke rechten ze daar onderbrengen. Dat is een succes voor deze ondernemersgroep. Maar nogmaals, bij alles wat we doen profiteren de ondernemers die niet meedoen aan prijsafspraken of die geen regels overtreden.’
Bent u de afgelopen twee jaar druk bezig geweest met manifesteren van de ACM? Het is toch een nieuwe organisatie.
‘Men moet weten dat je er bent. Een nieuwe toezichthouder moet in de
markt worden gezet. Niet alleen door boetes op te leggen, maar ook
door het geven van spreekbeurten en het bezoeken van congressen. Ik
12
FORUM 16.04.15
ben veel de boer op geweest. Ook omdat we een bepaalde stijl van toezicht hebben: de ACM is er niet alleen om boetes op te leggen, maar om
problemen op te lossen. Ook als het gaat om problemen waar ondernemers tegenaan lopen.’
Dan heeft u vast gehoord dat ondernemers met de Wet Markt en
Overheid in hun maag zitten. Uw onderzoek naar de werking van
die wet heeft precies aangetoond waar ondernemers voor vrezen:
veel gemeenten scharen activiteiten zoals parkeergarages en
sportaccommodaties onder het algemeen belang, terwijl bedrijven oneerlijke concurrentie ervaren. Is de ACM niet gewoon een
tandeloze tijger als het gaat om die wet?
Fonteijn begint te lachen. ‘Dat is een kreet.’ Dan serieuzer: ‘De politiek
bepaalt de reikwijdte van de wet. Als dit er na eindeloos gelobby, gedoe
en gepraat – want ik geloof dat de politiek tien jaar bezig is geweest met
het opstellen van die wet – uit komt, dan kunnen wij alleen maar zeggen: ‘dit heeft de wetgever zo bedoeld.’ Als ik de bal mag terugkaatsen:
als je wel de bevoegdheden hebt, maar je gebruikt ze niet, dan ben je
een tandeloze tijger. Snap je? Maar dat is hier niet zo.’
U wilt gemeenten wel aanpakken, maar u kunt het niet. Toch een
tandeloze tijger dus.
‘Ik ben het wel met ondernemers eens dat je een hele hoop kracht uit
‘ik zou eigenlijk
ondernemer moeten
worden’
de wet haalt als je vrij gemakkelijk onder het mom van algemeen
belang uitzonderingen kunt maken. Maar daardoor is de ACM geen
tandeloze tijger. Wij hebben niet de bevoegdheden – de tanden van de
tijger – gekregen om er iets aan te doen.’
ons bereik vallen. Bijvoorbeeld omdat iets geen economische activiteit
is, of omdat het gaat om inbesteding of subsidies of dat het algemeen
belang principe is toegepast door de gemeente. Slechts in een kleine
minderheid van de signalen kunnen we in actie komen.’
En als u de wet mocht aanpassen…
‘Laat ik voorop stellen dat ik vind dat er voor overheden mogelijkheden
moeten zijn om zaken zelf te regelen. Zoals sportaccommodaties. Maar
gemeenten moeten ook ontzettend uitkijken dat ze niet doen wat de
markt ook kan regelen. Zo’n algemeen belang uitzondering is een te
makkelijke escape. Die mag van mij uit de wet. Dit jaar wordt de wet
geëvalueerd en zal het effect waarschijnlijk te beperkt blijken, om het
voorzichtig te stellen.’
‘Maar ik denk zelf dat een goede, felle ondernemer ervoor zorgt dat de
gemeente helemaal niet de neiging heeft om van alles zelf te regelen –
die ziet dit als een kans. Die gaat zélf naar de gemeente toe en biedt
zichzelf aan. Daar kunnen ondernemers soms eindeloos over emmeren. Moet zo’n wet ondernemers wel beschermen? Ondernemers moeten juist agressief en fel zijn en hun kansen pakken.’
Voor een ondernemer is oneerlijke concurrentie fnuikend. Daar
is nu ook de trend van inbesteden – werk dat voorheen werd
uitbesteed aan de markt wordt weer door de overheid zelf gedaan
– bij gekomen. Wat doet u daar tegen?
‘Als overheden niet mogen inbesteden en alles aan de markt moeten
overlaten, wordt het een moeras. Ik ben een beetje huiverig – en dat
zou je wellicht niet denken van een toezichthouder – om elk probleem
onmiddellijk met regels op te lossen. Ik denk zelf dat ondernemers
misschien wel kansen laten liggen. Ga ondernemen en niet zo mekkeren, denk ik dan.’
Ondernemers klagen te snel, zegt u?
‘We hebben heel veel klachten en opmerkingen gekregen van ondernemers over gemeenten. Het verdrietige is dat die grotendeels niet onder
13
FORUM 16.04.15
Bij uw aantreden heeft u gezegd verder te zullen kijken dan wat
er letterlijk in de wet staat
‘Klopt, we kijken niet zo zeer of de mededingingswet is overtreden,
maar ook of er problemen zijn in de markt die we kunnen oplossen. We
gaan niet op onze handen zitten. Zo hebben we bijvoorbeeld onderzocht
waarom merkloze geneesmiddelen zo moeizaam op de markt komen.
Als je kijkt naar de Mededingingswet is er niet voldoende bewijs om aan
omslag
Wie is Chris Fonteijn?
Chris Fonteijn (60) studeerde rechten in
Leiden. Vanaf 1980 was hij werkzaam als
advocaat bij het Rotterdamse kantoor
NautaDutilh, waar hij in 1988 partner
werd. Hij specialiseerde zich in ondernemings- en energierecht en werkte een
aantal jaren voor NautaDutilh in het
Midden-Oosten. In 2005 werd hij
voorzitter van het college van OPTA, de
Onafhankelijke Post- en Telecommunicatie Autoriteit en in 2011 voorzitter
van de raad van bestuur van de
Nederlandse Mededingingsautoriteit
(NMa). Sinds 2013 is hij bestuursvoor
zitter van de Autoriteit Consument en
Markt.
te tonen dat fabrikanten van dure geneesmiddelen zich schuldig maken
aan machtsmisbruik. Maar dat betekent niet dat er geen problemen zijn.
Daarvoor vraagt de ACM aandacht en probeert dat op te lossen.’
Maar dan vermeng je eigenlijk toezicht en beleid. Is dat wenselijk?
‘We zijn er om problemen aan te kaarten. Ik vind wel dat wij tegen de
politiek en tegen de minister mogen zeggen dat dit een issue is. Ook al
is de wet niet overtreden.’
Is dat dan de toekomst van toezicht? Niet alleen maar toetsen aan
regeltjes?
‘Je moet een harde toezichthouder zijn, die niet alles oplost met overleggen. Er zullen altijd boetes en harde interventies zijn. Maar tegelijkertijd geloof ik dat als je die geloofwaardigheid hebt je een heleboel
kunt bereiken met overleg. Die stijl gaat voortgang vinden in het toezicht en past ook bij mij. Ik ben pragmatisch als voormalig advocaat en
erg van het oplossen van situaties. Ik weet hoe moeizaam, lang, duur
en onvoorspelbaar rechtszaken kunnen zijn. Niet zolang mogelijk procederen, maar oplossen. Dat breng ik met mij mee.’
Binnenkort brengt de ACM een rapport uit over zogenoemde verticale
overeenkomsten. Dat zijn deals tussen ondernemers vaak met als doel
een product goedkoper of via een alternatief kanaal aan de consument
14
FORUM 16.04.15
aan te bieden. Ook innovatieve bedrijven als Uber en Booking.com, die
met hun diensten soms langs de randen van de wet scheren, worden
besproken. Onontgonnen terrein als het gaat om mededinging, waar
de ACM over moet oordelen. Fonteijn: ‘Er wordt flink geïnnoveerd door
dat soort bedrijven en de heersende orde heeft daar last van. Dan moet
je niet gelijk de dijkbewaking instellen om ontwikkelingen tegen de
houden. Natuurlijk staan de taxibranche en de hotelwereld op zijn kop.
Maar laat dat dan ook een enorme zet zijn om zelf te innoveren.’
Maar soms willen ondernemers innoveren en dan lopen ze tegen
een muur aan. Neem de kip van morgen: vleesindustrie en
supermarkten willen afspraken maken over diervriendelijke en
duurzame kip om tegemoet te komen aan wensen van de consument. Maar van u mag het niet.
‘Het is maar de vraag of dit innovatie is. Wij hebben gekeken of zulke
afspraken in strijd zijn met de mededingingswet en dat zijn ze. Daarna
hebben we gekeken of de overtreding te verdedigen valt omdat de voordelen voor de consument groter zijn dan het nadeel van de overtreding. Onze conclusie is dan niet: het leven van de kip wordt er nauwelijks beter op en de consumenten gaan meer betalen. Ik vind dit weer
het voorbeeld van een kans voor ondernemers om zich te onderscheiden van de rest. Waarom moeten álle kippenboeren en álle supermarkten samen afspraken maken?’
jeroen poortvliet
column scheer
Botsing
De discussie over topbeloningen is terug van weggeweest: meer
dan tien jaar geleden had ook iedereen er een mening over. Deze
keer zijn de pijlen met name gericht op de financiële sector. Eerst
hebben we die banken en verzekeraars met miljarden belastinggeld gered, en nu gaan ze daar weer lekker binnenlopen aan de
top, is de teneur.
Dat geluid was ook te horen bij een lezing van journalist/activist
Joris Luyendijk op de TU Delft. Het onderwerp was zijn boek Dit
kan toch niet waar zijn, over zijn periode in de Londense City, waar
hij twee jaar verbleef om het financiële systeem bloot te leggen.
De aula van de TU zat vol, net als drie collegezalen die de lezing via
een videoverbinding volgden. Als een volleerd stand up comedian
draaide Luyendijk zijn verhaal af, dat erop neerkomt dat niet de
bankiers ziek zijn, maar het financiële systeem zelf. Een echt antwoord had hij niet, ja, de politiek moet betere wetten maken. En je
kunt niet én kritiek hebben op de banken én VVD stemmen.
Ook de staatssecretaris was teleurgesteld.
‘Soms moet je durven teleurstellen. Wij hebben gezegd dat we twijfelen
aan de voordelen van die verbeterde kip. Ik zeg niet dat we het heilige
gelijk in huis hebben. Als de politiek voorstander is van betere kip, kan
ze ook zelf met regels komen. Maar ik weet niet of dat de juiste oplossing is. Dan zeg ik opnieuw: ondernemer, onderscheid je.’
Mist u dat soms bij ondernemers?
‘Ja. De voorzitter van Bouwend Nederland, Maxime Verhagen, riep de
overheid vorige week op buitenlandse bouwbedrijven te vermijden bij
aanbestedingen. Ik dacht: ‘Man, ga zelf in Duitsland werken. Je wilt
toch ook niet dat België en Duitsland onze bedrijven weren?’ Je zult als
ondernemer structureel je eigen bedrijf moeten innoveren en gezond
houden. En niet roepen: ‘Sluit de markt af’. Dat vind ik dus helemaal de
verkeerde weg, zeker als je naar het verleden van die sector kijkt.’
‘Ik begrijp wel dat het momenteel crisis is in de bouw, maar men moet
niet terugvallen in kartelvorming. Ik dacht dat de bouw dat inmiddels
achter zich had gelaten.’ Dan, lachend: ‘Ik zou eigenlijk ondernemer
moeten worden.’ 
Luyendijk verwees ook naar De verleiders, de succesvolle theaterserie over financiële schandalen. Volle zalen zien de acteurs uit hun
rol stappen om te fulmineren tegen die voze wereld van bankiers
en ander gespuis. De acteurs zijn zelfs een handtekeningenactie
begonnen om ‘geldcreatie’ op de politieke agenda te krijgen.
Geld moet niet langer worden gecreëerd door rente te heffen op
leningen, maar door het ‘schuldvrij’ te verstrekken. Of de politiek
dat even kan regelen.
De Tweede Kamer zelf hield onlangs een hoorzitting over de
recente salarisverhogingen aan de top van onder meer ABN AMRO
en ING. Het was een botsing van twee werelden: commissarissen van de banken die betoogden dat de salarissen nog altijd ver
achterbleven bij wat gangbaar was in de sector, en Kamerleden die
vonden dat de banken nog steeds diep in het stof moesten voor de
miljardensteun. Banken moesten ook eigenlijk geen marktsector
meer zijn.
Het was maar goed dat de tijd erop zat, want de twee werelden
kwamen niet nader tot elkaar. Ik vrees dat dat over tien jaar nog
steeds het geval is.
www.vno-ncw.nl/mededinging
Paul Scheer
15
FORUM 16.04.15

Download Report