korte samenvatting

Sociale relaties in de klas en gedragsproblemen van kinderen met psychiatrische
stoornissen in het speciaal onderwijs cluster 4
Kinderen in het cluster 4 onderwijs hebben vrijwel allemaal een psychiatrische stoornis - meestal
autisme of ADHD - met ernstige gedragsproblemen en worden daarom aangeduid als zorgleerlingen.
De kennis omtrent hun relaties met leerkrachten en klasgenoten en de impact van deze relaties op hun
gedrag is schaars. In mijn proefschrift probeer ik daarom de volgende onderzoeksvragen te
beantwoorden: 'beïnvloeden sociale relaties de gedragsproblemen van kinderen in het speciaal
onderwijs cluster 4?' en 'kunnen we sociale relaties in de klas en het gedrag van kinderen verbeteren
door de interventie Taakspel?' Om deze onderzoeksvragen te toetsen zijn gedurende een schooljaar
414 kinderen gevolgd binnen 51 klassen in 11 cluster 4 scholen, waarvan 6 scholen random werden
toegewezen aan de interventie conditie en 5 scholen aan de 'onderwijs zoals gebruikelijk' conditie. Aan
het begin, halverwege en aan het einde van het schooljaar zijn vragenlijsten ingevuld door de kinderen,
hun klasgenoten en leerkrachten aangaande het gedrag van kinderen en de sociale relaties in de klas.
Zoals verwacht bleken de kinderen in het speciaal onderwijs cluster 4 aanzienlijk meer
emotionele en gedragsproblemen te hebben en met name meisjes in dit onderwijstype ervaren minder
goede relaties met hun klasgenoten dan meisjes in het regulier onderwijs. Ook de leerkrachten ervaren
een minder hechte relatie met hun leerlingen in vergelijking met leerkrachten in het regulier onderwijs.
De algemene vriendelijkheid of positieve houding van leerkrachten ten aanzien van hun leerlingen in
de klas houdt geen verband met het gedrag van kinderen in het speciaal onderwijs, maar kinderen met
een meer hechte dyadische relatie met hun leraren vertonen wel minder emotionele- en
gedragsproblemen in de klas. Acceptatie en afwijzing door klasgenoten zijn even belangrijk voor de
ontwikkeling van ongehoorzaamheid: acceptatie vermindert de mate van ongehoorzaamheid later in
het schooljaar, wat vervolgens de acceptatie door klasgenoten weer ten goede komt. Gelijk zo lokt een
hoge mate van gedragsproblemen het uit om vaker afgewezen te worden door klasgenoten, wat reeds
aanwezig probleemgedrag verergert. Jongens met voornamelijk emotionele- en gedragsproblemen die
minder nabijheid in hun relatie met de leerkracht ervaren vertonen later meer ongehoorzaamheid, wat
vervolgens hun nabijheid zoals beoordeeld door de leraar schaadt, hetgeen een vicieuze cirkel
impliceert. Voor jongens met autisme heeft de relatie met hun leerkracht geen invloed op hun
ontwikkeling van ongehoorzaamheid en het vertonen van meer ongehoorzaam gedrag kan zelfs een
positieve invloed hebben op hun relatie met de leerkracht op lange termijn. Uit het onderzoek bleek
verder dat Taakspel kan voorkomen dat de emotionele- en gedragsproblemen toenemen in de klas.
Taakspel biedt dus mogelijkheden om de gedragsproblemen van kinderen positief te beïnvloeden,
maar een jaar lang Taakspel spelen had geen invloed op de sociale relaties van de kinderen binnen het
speciaal onderwijs cluster 4.

Download Report