Overdenking ds. Sigrid Coenradie

Preek Het Penninckshuis 25 januari 2015
Voorganger: Sigrid Coenradie
Bijbelteksten:
Uw Koninkrijk kome (Onze Vader, Matt. 6, 9-10)
1 Korintiërs 4:20
Want het koninkrijk van God bestaat niet uit woorden, maar uit kracht.
Lucas 17:20-21
‘De komst van het koninkrijk van God laat zich niet aanwijzen, en men kan niet
zeggen: “Kijk, hier is het!” of: “Daar is het!” Maar weet wel: het koninkrijk van
God ligt binnen uw bereik.’
Matt. 6, 33
33
Zoek liever eerst het koninkrijk van God en zijn gerechtigheid, dan zullen al
die andere dingen je erbij gegeven worden.
Inleiding
Heeft U meegelopen in de demonstratie, met een bord Je suis Charlie?
Het zou zomaar kunnen. Immers, Remonstranten staan voor vrijheid en
verdraagzaamheid en Doopsgezinden kennen een traditie van strijd voor vrede.
Hun geschiedenis kenmerkt zich doordat ze steeds hebben moeten vluchtten
voor geweld.
De aanslagen in Parijs. We kunnen er vanmorgen niet omheen.
Daarnaast is het vandaag Wereldbroederschapsdag, de dag waarop de eerste
wederdoop plaatsvond in Zürich, die het begin vormde van de Doperse
beweging. Het thema van die dag is dit jaar het Koninkrijk van God.
In eerste instantie lijken Parijs en het Koninkrijk mijlen ver uit elkaar te liggen.
Vrede lijkt onbereikbaar, niet alleen in Syrie, maar ook in de Europese
hoofdsteden. Ook, om zo te zeggen, bij ons om de hoek.
Zou het daarom raar zijn om te zeggen:
“Nous sommes tous Charlie; wij allemaal zijn Charlie.
Bekend of onbekend met het blad,
1
Of je ’t nou mooi vind of niet, die beledigende, satirische benadering.
De vrijheid van denken en de vrijheid van meningsuiting
mogen door geen enkele religieuze claim worden bedreigd.”
Er schoot me dezer dagen een bekend gedicht te binnen.
Die Gedanken sind frei
wer kann sie erraten?
Sie fliehen vorbei
wie nächtliche Schatten.
Kein Mensch kann sie wissen,
kein Jäger erschießen
mit Pulver und Blei:
Die Gedanken sind frei!
In de vertaling, die ooit voor Amnesty International werd gemaakt, klinkt het zo:
De gedachten zijn vrij, wie kan ze beletten?
Ze ijlen voorbij naar eigene wetten.
Geen mens kan ze raden, of grijpen of schaden.
Hoe sterk hij ook zij, de gedachten zijn vrij!
Ik denk wat ik wil, wie zal ‘t mij verbieden.
Mijn denken gaat stil, waarheen het wil vlieden.
Mijn wens en verlangen neemt niemand gevangen.
Hoe sterk hij ook zij, de gedachten zijn vrij!
En als men mij sluit in donkere kerker,
dan lach ik ze uit, mijn geest is toch sterker.
Hij breekt onverdroten, de grendels en sloten
en werpt ze terzij, de gedachten zijn vrij!
Preek
Gemeente, betekent aandacht in de viering voor de aanslagen in Parijs dat ik
mijn eigen standpunt vanaf de kansel aan U voorleg?
Ik denk van niet. Daarom gelijk maar een tegengeluid.
2
Een collega van mij uit de do/re gemeente Hilversum, Peter Korver, zei op
Facebook Je suis pas Charlie. Ik ben Charlie niet. Hij schreef dat hij
geschrokken was van de bijtende humor van het tijdschrift Charlie Hebdo. Aan
de onbeperkte vrijheid van meningsuiting was een grens gesteld. Wie zo
beledigend met andermans geloof omging vroeg om een reactie.
Ook een reactie op de reactie van Peter Korver bleef niet uit. Anne de Jong
schreef: Mooi hè. Dat dit (nu nog) kan: zeggen en schrijven en vinden wat er in
je opkomt. Dat gratis en onbeperkt kunnen delen. Vrijelijk een oordeel vellen.
Het werk van anderen bekritiseren. Het is de kern van de vrije gedachte in een
vrije wereld van vrije mensen. Een vrijheid die sinds mensenheugenis bedreigd
en bestreden is. Dus JA. Je suis Charlie. Deze vrijheid wil, zal en moet ik
verdedigen. Gedenk Loevestein!
Het wezen van de democratie
In wezen verdedigt De Jong een opvatting over democratie. Een democratie die
haaks staat op geloofszekerheden, en vaste tradities. Voor de politiek filosoof
Claude Lefort is democratie juist een aanvaarding van onzekerheid en
ambiguïteit. De definitieve oplossing en ideale samenleving bestaan niet. We
zijn gedwongen om die steeds weer te bevragen. Dat geldt zowel voor
gewoontes en tradities als voor nieuwe trends en zelfs rationele evidenties.
Ze houdt in dat geen enkele samenleving ooit de perfectie zal bereiken, dat geen
enkele ideologie ooit de eindoverwinning zal behalen. We zullen steeds
rekening moeten houden met andere meningen, zelfs als die uitgaat van één
enkel individu tegen de rest van de bevolking.
Deze visie sluit – denk ik - goed aan het vrijzinnige gedachtegoed en de
voortdurende strijd voor de vrijheid van het individu. Steeds in de geschiedenis
heeft men de mens willen onderwerpen aan bepaalde denkbeelden. In de 20ste
eeuw waren dat het communisme en het fascisme, nu de geloofsfanatici.
Maar het is geen enkele ideologie gelukt om de menselijke vrijheid definitief te
onderdrukken. Dat gaat ook Al Quaeda of de I.S. niet lukken zolang we in een
democratie leven.
De democratische verdeeldheid vergt wel een onophoudelijk gevecht om de
‘lege plaats’ van de macht, die geen enkel individu of groep zich definitief mag
toeëigenen. Het belang van de democratie bestaat immers bij de onmogelijkheid
voor welke partij of persoon ook om definitief de macht te verwerven en zijn
ideeën blijvend door te drukken. Dankzij de democratie is in feite elke
koerswisseling mogelijk. Geen enkele macht is absoluut en steeds wordt het
beleid getoetst aan het oordeel van de burgers of kiezers. In die zin zijn
3
verkiezingen nog echt ‘feesten’ van de democratie, of zouden ze dat kunnen
zijn.
Leven in een democratie is lastig, want de mens is in feite een traditioneel
wezen die zich goed voelt in bestaande, onveranderlijke structuren, die hem of
haar zekerheid en onafhankelijkheid verzekeren. Een mens hangt naar
conservatisme en het status-quo die voortkomen uit angst, en zorgen voor valse
zekerheden.
Terwijl we juist zouden moeten ijveren voor een botsing van ideeën. Om de
vrije meningsuiting alle kansen te geven in de vormgeving van onze
samenleving.
Gemeente, dit lijkt allemaal wat theoretisch maar dat is het niet. Iedereen die een
standpunt inneemt of een daad stelt moet rekening houden met een kritische
evaluatie en tegenspraak. Daarom voel ik wel met Korver mee. Vrijheid van
meningsuiting is niet onbeperkt. Dergelijke discussie en kritiek kan en zal het
vrije gedachtegoed niet verzwakken, maar juist versterken.
Het lege midden van de democratie is een waarborg voor de vrijheid, zegt
Lefort.
Gemeente, U voelt het al aankomen. Mijn vraag is natuurlijk: Kunnen we een
parallel trekken tussen dat lege midden en het Koninkrijk van God?
Ik doe een poging.
In zijn column ‘De kracht van Charlie’ duidt Raymond van den Boogaard
(NRC) op een misverstand:
“Met Charlie uit “Je suis Charlie” is het [net] zo: een niet bestaande figuur
wordt de symbolische uiting van verdraagzaamheid, afwijzing van geweld, en
meer in het algemeen protest tegen de loop der dingen. De afgelopen dagen kon
je steeds vaker lezen dat iemand zich ‘geen Charlie voelde’ omdat hijzelf of
geen affiniteit voelde met Charlie Hebdo, of juist vond dat zijn mede-“Charlies”
dat te weinig hadden.
Zulke kritiek getuigt van fundamenteel onbegrip voor de werking van de leus: in
de objectieve betekenisloosheid ligt de kracht. Charlie bestaat niet, laat staan dat
iemand Charlie zou zijn. Daarom juist is de slogan een effectieve symbolische
getuigenis voor het behoud van belangrijke waarden: vrijheid, tolerantie, afkeer
van geweld in het maatschappelijke en politieke debat, “Charlie” is [...] een
ideëel standpunt, geen programma.”
Einde citaat.
4
Misschien speelt hetzelfde misverstand een rol in ons eigen gesprekken over
God. God bestaat niet. Niemand kan het laatste woord over God zeggen. God is
een mysterie. Het invulling van het Koninkrijk van God is dan ook
noodzakelijkerwijs leeg. Het is te vinden in de daden van Jezus, in het omzien
naar de ander. Niet in woorden, maar in mededogen.
Vanuit hun geschiedenis weten Doopsgezinden als geen ander dat het
Koninkrijk van God er niet komt middels geweld. Maar met het uitroepen van
One World, onder welke vlag dan ook, evenmin. Ook daar getuigt de Doperse
geschiedenis van. Eerder moeten we het hebben van het gesprek, van de humor,
van de dialoog en discussie, debat en gezamenlijk genomen besluiten, niet voor
de ideale eeuwigheid, maar voor wat hier en nu nodig is.
In een van zijn boeken schrijft de theoloog Anton Houtepen in dit verband:
Nergens wordt het Koninkrijk van God gevestigd, overal wordt het gezocht, en
ik begrijp dat zo: wie het Koninkrijk van God eigenmachtig wil vestigen, is als
de Torenbouwers van Babel: met hun immense toren metselen ze hun eigen
ideaal, hard en ondoordringbaar, gewelddadig, universeel, maar daarom zonder
ruimte voor de ander, de vreemdeling, zonder de inbreng van verschillende
talen, woorden en gedachten.
Nergens wordt het Koninkrijk van God gevestigd, overal wordt het gezocht – er
is dus niemand die er het laatste woord over kan zeggen, dan de Eeuwige zelf.
Tot die tijd is ons spreken voorlopig en ons doen niet meer dan interimmanagement. Broodnodig, dat zeker, maar provisorisch. Zoals we in dit huis
samen gemeente zijn. We streven er niet de ultieme harmonie mee na, ook de
eenheid die we hier nu scheppen gaat niet aan de chaos en onhandigheid van ons
bestaan voorbij. Die eenheid moet telkens opnieuw gestalte krijgen. Juist
daarom is het goed om regelmatig samen te komen. In een ontspannen sfeer.
Waarin we ook om onze eigen onvolmaaktheden kunnen lachen.
Tot slot dan iets grappigs. In zijn column over Charlie Hebdo richtte
Youp van ’t Hek zich rechtstreeks tot de terroristen: “Als anderen om jouw
geloof of god moeten lachen, laat ze lachen. Of lach met ze mee, want om jezelf
lachen is heel bevrijdend. En als je er echt niet om kunt lachen, overtuig dan met
woorden. Een kalasjnikov of bommengordel is altijd een zwaktebod. Daar
verdien je de hemel niet mee.
5
Maar laten we er nou eens van uitgaan, schrijft Youp, dat de hemel bestaat, en
dat de allerhoogste inderdaad een vergevingsgezinde lieverd is, die alleen maar
hoofdschuddend tegen iedereen die de hemel binnenkomt mompelt: “waar was
je nou je leven lang mee bezig op aarde? Waarom al dat gedoe om iets wat je
niet kon weten. Er is er maar een die weet of god bestaat en dat is god zelf.”
Alle gelovigen zullen zich stuk voor stuk ver excuseren en zeggen:
“En dat bent U. U heet God.”
Waarop God goedmoedig zal antwoorden: Dat doet er niet toe, hoe ik heet.
God, Allah, Jahweh of hoe dan ook. Het is mij om het even. Hierboven noemt
iedereen mij Charlie.”
Charlie is nog niet zo’n gekke naam voor God.
Amen
***
Bronnen:
“De gedachten zijn vrij” is de Nederlandse vertaling van Cobi Schreijer “Die Gedanken Sind
Frei”, een heel oud Duits volkslied.
Claude Lefort ‘Het democratisch tekort’.
Youp van ’t Hek,’Cartoontje lager zingen’, NRC 21/22 jan. 2015
De verwijzing naar Anton Houtepen is uit de preek van ds Rienk Lanooy, gehouden in de
Kloosterkerk Den Haag op 18 februari 2015.
6

Download Report