Brochure Uitbreiding ANWB-informatiebordjes 2013-2014

Vervanging en
uitbreiding
anwb
informatiebordjes
in de gemeente
Geertruidenberg
2013 – 2014
Voorwoord
Afronding project
1 Stadsweg Geertruidenberg
De initiatiefnemers van het project “ANWB informatiebordjes” hebben
zich ten doel gesteld het aantal van deze bordjes binnen de gehele
gemeente uit te breiden en een aantal verouderde te vervangen.
Oorlogsmonument
Na de inventarisatie van de bestaande situatie, zijn in 2010 in de
eerste fase twee, in slechte staat verkerende bordjes, met financiële
steun van het anwb Fonds vernieuwd.
Een unieke samenwerking van diverse partijen heeft het mogelijk
gemaakt in de tweede fase in de periode eind 2010 - aanvang 2011
zesentwintig nieuwe informatiebordjes te realiseren.
Met deze derde fase is een verdere uitbreiding met drie bordjes en de
vervanging van acht verouderde bordjes gerealiseerd. Om
inhoudelijke redenen is ook het bordje van de Emmakerk in
Raamsdonksveer vervangen. Voor de financiering van de vervangende
bordjes ( de nummers 1 t/m 9 in deze brochure) werd voor de laatste
keer medewerking verleend door het ANWB Programma MR. De drie
nieuwe bordjes (nummers 10 t/m 12) heeft de gemeente
Geertruidenberg bekostigd.
Het beoogde project wordt hiermee afgesloten.
In deze tweede gelegenheidsbrochure worden de teksten van de
twaalf bordjes weliswaar onverkort weergegeven, deze gaan natuurlijk
pas echt spreken als u de betreffende locaties ook gaat bekijken.
Met dank aan alle partijen, genoemd op de achterzijde van deze
brochure, die met enthousiasme en betrokken inzet hebben
meegewerkt
aan dit project. Het resultaat vormt een welkome
toevoeging aan het toeristisch-recreatieve product “Geertruidenberg,
een levend stukje historie”.
Als trotse “bezitter” van een groot aantal monumenten beschikt de
gemeente Geertruidenberg nu in totaal over ruim 40 “ANWB
informatiebordjes” en brengt daarmee ook op deze wijze de
geschiedenis tot leven.
2
Het beeld is vervaardigd door de Oosterhoutse kunstenaar Paul
Elshout. Het stelt een man voor die met inspanning een V in vorm
houdt, daarmee symboliserend dat Vrijheid, Verdraagzaamheid en
Vrede steeds onder spanning staan. Hoewel wordt gerefereerd aan de
Tweede Oorlog is de symboliek van alle tijden. Het beeld is op
zaterdag 8 december 1984 onthuld door Z.K.H. Prins Bernhard. Het
initiatief voor de oprichting van het beeld is uitgegaan van de
Juniorkamer te Oosterhout.
2 Koestraat 39 Geertruidenberg
Groot en Klein Prinsenhof
Hier stond van 1321 tot 1573 het klooster Sint-Catharinadaal van de
Derde Orde van Sint-Franciscus. Willem van Oranje liet het klooster
afbreken om er in 1575 het Groot Prinsenhof te bouwen, daarvoor zijn
o.a. materialen gebruikt van afgebroken gebouwen: kartuizerklooster
van Geertruidenberg, Sint-Catharinadaal en Oranjes huis in Veere.
Willem van Oranje, Frederik Hendrik en Amalia van Solms verbleven
er vele malen. Het Klein Prinsenhof diende als woning voor de
rentmeester. Het Groot Prinsenhof is in 1774 vervangen door het
Commandeurshuis. Voor het Klein Prinsenhof kwam in 1899 de R.-K.
Meisjesschool Sint-Jan in de plaats. Deze moest in 1989 plaatsmaken
voor het huidige gebouw.
3
3 Koestraat 39 Geertruidenberg
5 Markt 36 Geertruidenberg
Klein Prinsenhof
Raadhuis
Bij het archeologisch bodemonderzoek op de locatie van het
voormalige Klein Prinsenhof is in 1989 een groot aantal natuurstenen
bouwfragmenten teruggevonden. Deze waren gebruikt in een
(grond)keerwand van het Klein Prinsenhof. Het betreft materiaal dat
afkomstig is van het in opdracht van Prins Willem van Oranje in 1573
afgebroken kartuizerklooster buiten de stad en het op deze locatie
gelegen klooster Sint-Catharinadaal. Gotische venstertraceringen en
enkele blokken natuursteen daarvan zijn hier aangebracht.
Ooit stond hier de grafelijke hofstede. Vóór 1408 kocht de stad het
toenmalige gebouw om als raadhuis en gerechtsgebouw te dienen. De
gewelfde kelder en de wanden van de hoofdverdieping dateren uit de
14de eeuw. In 1768 werd de 16de-eeuwse renaissancegevel
vervangen door de, naar een ontwerp van de architect Philips Willem
Schonck, uitgevoerde huidige gevel in rococostijl. De hardstenen
omlijstingen, het beeld van Vrouwe Justitia en de heraldische wapens,
zijn van de hand van steenhouwer Guilliam Carrier. Tijdens de Franse
bezetting werd het Nassau-wapen onherstelbaar beschadigd. Na zes
eeuwen verloor in 1997 het eeuwenoude raadhuis ten gevolge van de
gemeentelijke herindeling zijn functie.
4 Markt 52 Geertruidenberg
6 Elfhuizen 1 Geertruidenberg
Weeshuis
Dat dit gebouw oorspronkelijk een weeshuis was, is onjuist. Het is
namelijk het restant van de oorspronkelijke gasthuiskapel, die was
toegewijd aan Sint-Catharina. Het gasthuis heeft bestaan van
omstreeks 1300 tot 1681 en was gelegen achter de kapel.
Bedevaartgangers uit Holland naar Santiago de Compostella deden op
hun pelgrimstocht het Bergse gasthuis aan. Van 1681 tot 1795 was
het gasthuis een weeshuis. De huidige gevel dateert uit de jaren
1771-1773. Van de oorspronkelijke gebouwen achter de kapel is niets
bewaard gebleven.
4
Synagoge (bijkerk)
Vanaf 1853 stond hier de eerste synagoge (bijkerk), die in 1874 werd
vervangen door het huidige gebouw. Boven het venster met ijzeren
roeden zijn twee stenen tafelen met de tien geboden te zien. Opschrift
in het Hebreeuws: ‘Gezegend zijt gij die binnen treedt en gezegend
zijt gij die buiten treedt’. In 1941 woonden er veertien joden in
Geertruidenberg. Tien van hen werden in 1943 omgebracht in de
kampen Vught (1) en Sobibor (9). Na de Tweede Wereldoorlog is de
bijkerk niet meer voor Joodse diensten gebruikt.
5
7 Markt/Venestraat Geertruidenberg
9 Emmastraat Raamsdonksveer
Hoofdwacht
De naam van dit gebouw uit 1786 geeft de functie al aan: de centrale
post over de wachtlokalen bij de toegangen van de stad. Het is een
Bakstenen gebouw met ingebouwde galerij gesteund door zes pijlers
onder vijf korfbogen en inrijpoort met ijzeren hek, die wordt
beschermd door hardstenen schamppalen. Rechts aan de noordzijde
zijn gevangeniscellen. Via de poort is het aan de Haven gelegen
Arsenaal zichtbaar. Links van het gebouw de voormalige
Marktkazerne, ooit een deftig logement waar Johan van
Oldenbarnevelt logeerde en waar in 1710 vredesbesprekingen werden
gehouden over de Spaanse Successie Oorlog. Sinds 1963, bij de
opheffing van het garnizoen, heeft het gebouw geen militaire functie
meer.
Emmakerk (Protestantse kerk)
De bouw van de (toen nog) Nederlands Hervormde kerk wordt in 1880
voltooid. Het ontwerp van de kerk is van architect Van Seters. De
Nederlands Hervormde gemeente Raamsdonk heeft deze kerk in
Raamsdonksveer laten bouwen omdat daar de meerderheid van de
gemeenteleden woont. Sinds 2011 behoort de Emmakerk tot de kerk.
In 1970 wordt het interieur grondig gerestaureerd en in februari 2002
krijgt de kerk de status van rijksmonument. De buitenzijde is in 2012,
voor zover noodzakelijk, opgeknapt.
10 Haven 54 Geertruidenberg
8 Haven 16 Geertruidenberg
Arsenaal
Garnizoensbakkerij
In de eerste helft van de 18de eeuw werd ten gevolge van de breuk
met België de vestingstad Geertruidenberg opnieuw ingericht. De
wallen werden opgeknapt en er werden nieuwe bakstenen militaire
gebouwen opgetrokken. Een van die gebouwen was deze
garnizoensbakkerij, die in gevallen van vijandelijke belegeringen nodig
was voor de broodvoorziening voor de hier gelegerde militairen. Het
gebouw dateert van 1839-1840. In de gevel van de bakkerij is na
1885 een peilmerksteen ingemetseld met de inscriptie ‘3 el 55,2 d
boven NAP’.
6
Naar ontwerp van architect Philips Willem Schonck is tussen 1770 en
1778 aan de binnenhaven het Arsenaal of Landsmagazijn gebouwd.
Het steenhouwwerk van het carrévormig gebouw is vervaardigd door
steenhouwer Guilliam Carrier. Aan weerszijden van de ingang in de
voorgevel aan de Haven zijn als schamppaal gietijzeren kanonnen
geplaatst. In het boogveld van de voorgevel is het wapen van het
Gewest Holland aangebracht. De achtergevel van het gebouw,
gelegen achter de Hoofdwacht aan de Venestraat, is nagenoeg
identiek aan de voorgevel. Het gebouw lag tot 1950 aan de
binnenhaven, die in dat jaar is gedempt. Al jaren is het gebouw een
partycentrum onder de naam ‘Fort Sint-Gertrudis’.
7
Overzicht gerealiseerde ANWB informatiebordjes
In eerdere jaren zijn informatieborden geplaatst bij:
11 Rivier De Donge
-
Spoorbrug
De draaibare spoorbrug over de Donge was onderdeel van de
Langstraatspoorlijn die van 1880 tot 1890 werd aangelegd tussen
Lage
Zwaluwe
en
’s-Hertogenbosch
voor
personenen
goederenvervoer. Voor de bouw moest een deel van de vestingwerken
bij Geertruidenberg verdwijnen. Eind oktober 1944 werd de brug
opgeblazen en in 1946 hersteld. Als gevolg van concurrerend auto- en
busvervoer is in 1950 het treinverkeer gestaakt. Overige bruggen van
het spoortraject bevinden zich in Waalwijk, Drunen, Vlijmen en ’sHertogenbosch. Aan het spoortraject is in 2013 de Europa Nostra
Award toegekend.
Geertruidskerk, Elfhuizen 3, Geertruidenberg
Lambertuskerk, Kerklaan, Raamsdonk
Fase 1:
Vervangen informatiebordjes:
-
Staatenbolwerk, Haven < > Statenlaan , Geertruidenberg
Dwarsprofiel Commandeursbolwerk, Commandeurstraat < >
Kloosterstraat Geertruidenberg
Fase 2:
Nieuwe informatiebordjes:
Geertruidenberg
-
12 Sandoel Raamsdonksveer
Watersnoodramp 1953
Op 1 februari 1953 liep van het bebouwde gebied in Raamsdonksveer
85% onder water. In ongeveer 1100 woningen stond het water 10
centimeter tot 2,60 meter hoog. Dit dorp lag aan de rand van het
rampgebied en was goed bereikbaar voor journalisten. De eerste
foto’s van de ramp in Raamsdonksveer gingen de hele wereld over.
Met DUKW’s verleenden Pontonniers van Keizersveer de eerste
militaire hulp. Prins Bernhard bezocht enkele dagen na de ramp het
dorp. Noorwegen, Zweden en Oostenrijk schonken verschillende
watersnoodwoningen. Eén Noorse woning uit Raamsdonksveer staat
vanaf 2014, op initiatief van stichting Veers Erfgoed, in originele staat
in het Nederlands Openluchtmuseum in Arnhem. De kunstenaars
Sjaak Pruijssers en Gerrit Dammer maakten in 2013 dit kunstwerk ter
herinnering aan de herdenking van 60 jaar Watersnoodramp 1953.
8
-
Oude Mannen en Vrouwenhuis, Gasthuisstraat 22
De Oude Wacht, W. Muldersplein 1
Het Schippershuys, Dordtsestraat 28
Vismarkt, Vismarktstraat
De Schattelijn, Vismarktstraat 4
Voormalige Franse kostschool, Markt 3
Affuitloods, Markt 7
De Gulden Valck, Markt 17
Het Witte Hart, Markt 27
Uitkijktorentje Allard, Tuin Riethorst, Venestraat < >
Kloosterstraat
De Pinksterbloem, Oude Stadsweg 1
Stadsboerderij, Koestraat 57
Markt 32-34
Raamsdonksveer
-
9
Fort Lunette, Maasdijk
Kiosk, Heereplein
Huize Chartroise, Heereplein 10
Voormalig gemeentehuis, Heereplein 1
-
Henricusgebouw, Schoolpad 2A
Voormalig postkantoor, Wilhelminalaan 2
Huis ten Deijl, Wilhelminalaan 6
Emmakerk, Emmastraat, (vervangen in fase 3)
Molen d’Onvermoeide, Hoevendijk 1
Watertoren, Oosterhoutseweg 18
Gemaal, Oosterhoutseweg 79
_________________________________________
Raamsdonk
-
De derde fase van het project ‘Vervanging en uitbreiding anwb
informatiebordjes’ in de gemeente Geertruidenberg is in 20132014 mogelijk gemaakt met medewerking van:
Sint Bavokerk, Kerkplein 2
Korte Broekstraat
ANWB Programma MR
financiering en productie
Fase 3:
Nieuwe en vervangen informatiebordjes:
Gemeente Geertruidenberg
financiering en plaatsing
Zie de nummers 1 t/m 12 in deze brochure.
Monumentencommissie gemeente Geertruidenberg
advies
Extra:
Op de eerste torenzolder, in de toren van de Geertruidskerk aan de
Elfhuizen in Geertruidenberg, zijn op 11 mei 2013 bij de overdracht
van het gerestaureerde middeleeuwse torenuurwerk aan het
gemeentebestuur van Geertruidenberg, drie ANWB informatieborden
aangebracht over respectievelijk de historie van de toren, het
torenuurwerk en de restauratie van dat uurwerk.
Toeristisch Platform gemeente Geertruidenberg (TPG)
Marjolijn van Oosterhout; coördinatie en redactie
Stichting Toerisme en Recreatie Geertruidenberg (STRG)
Jan Mutsaers; coördinatie en redactie
Vereniging Oudheidkundige Kring Geertruydenberghe
Bas Zijlmans; teksten
Het project ‘Vervanging en uitbreiding ANWB informatiebordjes’ is
onderdeel van het:
Stichting Veers Erfgoed
Pascal Hendriks; tekst
Toeristisch Recreatief Actieplan gemeente Geertruidenberg
2010 – 2014
“Samen bieden we meer”
(TRAG)
.
Het geeft invulling aan het tweede aspect van het TRAG project 3.3.
‘Monumentenschildjes en pandinformatie’.
Stichting Spoorbrug Geertruidenberg
Joke Serraris; tekst
Eigenaren panden en locaties
__________________________________________________
Geertruidenberg, april / mei 2014
10

Download Report