De lange 16De eeuw (1450-1650)

De el 1
De lange 16de eeuw
(1450-1650)
D
e periode van 1450 tot 1650
wordt door historici ‘de lange
16de eeuw’ genoemd. Die periode wordt gekenmerkt door groei, expansie en innovatie, onder meer dankzij
de ontdekkingsreizen. De Nieuwe Wereld
maakte vanaf de 15de eeuw definitief
deel uit van onze geschiedenis.
Je bestudeert eerst hoe Europa de
wereld verder verkende en koloniseerde.
Vervolgens maak je kennis met de
samenlevingen die de Europeanen in
Amerika aantroffen. Daarna onderzoek je
hoe Europa zelf veranderde en wat de gevolgen ervan waren op wetenschappelijk,
religieus en cultureel vlak. Je volgt ook
de politieke veranderingen in Europa en
tot slot bekijk je de evolutie van de kunst
uit die tijd.
Michelangelo, David, 1501-1504
de lange 16de eeuw
Franse Revolutie
Ontdekking van Amerika
Val van het
Byzantijnse rijk
1453
1400
1450
1492
1500
humanisme,
renaissance,
reformatie
contrareformatie,
barok
1550
1789
1600
1650
1700
1750
1800
Hoo fds tuk 1
Europa ontdekt
probleemstelling
Welke omstandigheden werkten de Europese ontdekkingstochten in de hand aan het einde van de middeleeuwen?
doc 1 Mogelijke routes naar Azië
Het Byzantijnse rijk verdween met de inname van Constantinopel in 1453. Het Osmaanse rijk lag tussen Europa
en de Arabische wereld en China in het Verre Oosten. N
W
O
Z
Genua
Venetië
Portugal
2
Spanje
Lissabon
2
Osmaanse
rijk
Caïro
Jiddah
diamanten
zijde
specerijen
zijde
China thee
porselein
India
Callicut
Malakka
eiland
Moçambique
1
zijderoute
Euraziatische handelsroutes
0
Deel 1: De lange 16de eeuw (1450-1650)
2000
4000 km
1 a Welke gevolgen had de ligging van het Osmaanse rijk (of Turkse rijk) voor handelaars uit de Italiaanse stads
republieken, zoals Genua en Venetië?
Ze moesten via de Osmanen passeren om aan hun producten te geraken. Ze
konden dus niet om de Osmanen heen.
b Welke producten uit het Verre Oosten kochten die handelaars op?
Diamant, zijde, specerijen, porselein, thee
c Wat was er zo kenmerkend aan die producten?
Het waren luxeproducten: ze waren erg duur, waardoor enkel de elite ze kon kopen.
d Al vanaf de 13de eeuw gingen de Europeanen op zoek naar nieuwe verbindingen met het oosten. Teken
op de kaart bij document 1 langs welke weg je ook van Europa naar India en China kunt geraken, zonder
langs het Osmaanse rijk te reizen (in het groen).
(1) Een handelsroute rond Afrika of (2) westwaarts over de Atlantische Oceaan
doc 2 Uit een kroniek van rond 1450
Indien er in die landen, die ontdekt werden, ook christenen zouden wonen, kon daar ook veel koopwaar
naartoe worden vervoerd. Bovendien konden we dan
goederen uit die gebieden meebrengen waarvan onze
landgenoten zouden profiteren.
Aangezien men wel beweerde dat de macht der
Moren in dat land van Afrika veel groter was dan
men doorgaans veronderstelde en er geen christenen
onder hen woonden; en omdat ieder verstandig man
er van nature op uit is de macht van zijn vijand te leren kennen, spande prins Hendrik zich in om dit alles
te laten uitzoeken en te achterhalen hoe ver de macht
van de ongelovigen wel reikte.
Een andere reden was dat hij gedurende de dertig
jaren dat hij tegen de Moren had gestreden, nooit een
christelijk vorst had gevonden, noch enige andere
buitenlandse heerser die bereid was hem in deze
oorlog in de naam van onze Heer Jezus Christus te
steunen. Derhalve probeerde hij erachter te komen of
er ginds ook christelijke vorsten leefden die zo vervuld waren van de liefde voor Christus, dat zij bereid
waren om hem in de strijd tegen de vijanden van het
geloof te steunen.
Hendrik de Zeevaarder staat vooraan op het Monument
Tot slot wou hij het geloof in onze Heer Jezus Christus
der ontdekkingen in Lissabon.
verspreiden (…) want hij was zich ervan bewust dat
hij alle zielen die hij door zijn inspanningen kon redden, als hemelse wachters in het Rijk Gods om zich zou hebben, ter verheerlijking van zijn ziel in het hemelse rijk.
Naar: G. Eanes de Azurara, Kroniek van de ontdekking en verovering van Guinea, ca. 1450. In: E. M. Janssen Perio, Een nieuwe wereld. Europese
ontdekkingsreizen en renaissance rond 1500, 1994.
Hoofdstuk 1: Europa ontdekt
2 Welke drie verschillende beweegredenen om op ontdekkingsreis te vertrekken (uit drie verschillende maatschappelijke domeinen) had prins Hendrik de Zeevaarder volgens deze kroniek?
1 Een economische beweegreden: hij wou een handelsroute met een christelijk
gebied tot stand brengen.
2 Een politieke beweegreden: hij wou weten hoe groot het rijk van de Moren
was. Bovendien wou hij een christelijke bondgenoot vinden die christelijk
Europa kon helpen in de strijd tegen de islam.
3 Een religieuze beweegreden: hij wou het christendom verspreiden.
doc 3 Een Arabische loods
Toen Vasco da Gama aanmeerde in de haven van het eiland
Moçambique (Oost-Afrika) merkte hij dat er Arabieren aanwezig waren die over navigatiekaarten van de Indische Oceaan
beschikten. Da Gama zou veel hebben gegeven voor een van
die kaarten, maar dat bleek onmogelijk. Omdat de sultan van
het eiland met christenen te doen had, weigerde hij elk verzoek om assistentie. Toch kwamen de Portugezen heel wat te
weten: een van de bemanningsleden van Vasco da Gama sprak
Arabisch en kwam van de bemanning van een Arabische dhow
(loods) te weten dat de kust verder noordwaarts veel zandbanken
had die ver in zee uitstaken. Na een korte ruzie met de plaatselijke
bevolking besloot Vasco da Gama verder te varen. Hij nam wel nog,
onder dwang, een plaatselijke loods mee (…)
Een 13de-eeuwse Arabische miniatuur
die een dhow afbeeldt
Op een zeker moment sprong de loods overboord en zat Vasco da
Gama zonder loods. Enkele mijlen verder werden echter twee kleinere dhows opgemerkt. De achtervolging werd
onmiddellijk ingezet, omdat ze iemand nodig hadden die hen door deze wateren kon loodsen. Een van de dhows
werd ingehaald. De bemanning ervan werd aan boord gehaald: hij had hun kennis nodig om veilig verder te kunnen varen.
Naar: L. Cuyvers, De ontdekking van het Oosten, 2005.
doc 4 Het astrolabium
De uitvinding van het astrolabium gaat terug tot de Oude Grieken. De Griekse
astronoom Ptolemaeus beschouwde de aardbol als stilstaand en ging ervan
uit dat de sterrenhemel als een groot boloppervlak elke dag een volledige
omwenteling maakt rond de (verlengde) aardas. In de ‘noordpool’ van deze
hemelsfeer bevindt zich de poolster. Sinds Copernicus (16de eeuw) bekijken
we deze schijnbare beweging van de sterren als gevolg van de dagelijkse
omwenteling van de aardbol rond haar as.
Het astrolabium wordt al twaalf eeuwen lang gebruikt als navigatieinstrument.
Het bereikte op het einde van de middeleeuwen christelijk Europa dankzij het
Iberisch schiereiland, waar de twee culturen met elkaar in contact kwamen.
Naar: M. Roelens, Het astrolabium, 2005.
Deel 1: De lange 16de eeuw (1450-1650)
De voorkant van een astrolabium
doc 5 Een Chinees kompas
De technologie van het
Chinese kompas werd doorgegeven aan de Arabieren,
die het instrument op hun
beurt doorgaven aan de
Europeanen.
3 De ontdekkingsreizen van de Europeanen waren misschien niet mogelijk geweest zonder de hulp van de
Arabieren. Zij beschikten over heel wat kennis die nodig was om de expedities van de Europese ontdekkingsreizigers te doen slagen. Die kennis hadden ze geërfd via de Grieken, wiens boeken ze vertaalden. Geef drie
voorbeelden van hoe de Arabieren bijdroegen aan de Europese ontdekkingsreizen.
-De Europese zeevaarders schakelden Arabische loodsen in die de zee beter
kenden.
-Het astrolabium kenden de Europeanen dankzij de Arabieren, die het van de
Grieken leerden kennen.
-Het kompas leerden de Europeanen via de Arabieren kennen van de Chinezen.
doc 6 Het karveel
Een nieuw scheepstype, het karveel, maakte de oceaanvaart mogelijk. Het karveel was een combinatie van
verschillende scheepstypes. Zo werd aan het karveel
een roer geplaatst dat om een scharnierende as aan de
achtersteven draait. Er stonden twee masten met twee
vierkante zeilen, die over de breedte van het schip hingen
om de wind in de rug op te vangen. Beide technieken
werden bij noordelijke schepen toegepast. Naast de
twee vierkante zeilen was er ook een driehoekig zeil dat
in de lengterichting van het schip werd geplaatst. Die
techniek werd overgenomen van de zuidelijke scheepstypes. De combinatie van die technieken verhoogde de
wendbaarheid van het schip.
Uit: F. Braudel, De structuur van het dagelijkse leven, 1987.
Hoofdstuk 1: Europa ontdekt
doc 7 Portolanen
Vanaf de 15de
eeuw ontwikkelde
de cartografie zich
verder: portolanen
gaven gedetailleerde
informatie over de
kusten en de windrichtingen.
Jacobus Russus,
Zeekaart van Europa en
Noord-Afrika, 1533
4 Niet enkel het astrolabium en het kompas waren nodig voor een succesvolle oceaanvaart. Welke twee nieuwe
middelen maakten dat mee mogelijk?
Portolanen (nauwkeurige kustkaarten)
Het karveel (een schip dat de oceaan kon trotseren)
Terug naar de probleemstelling
1. Economisch: de zoektocht naar een handelsroute richting Azië waarbij de Turken
omzeild konden worden
2.Cultureel: de uitbreiding van het christendom
3. Politiek: de uitbreiding van de macht van de Europese vorsten ten nadele van de
Moren
4.Technische mogelijkheden waren voorhanden: loodsen, kompas, astrolabium, portulanen, karveel
Deel 1: De lange 16de eeuw (1450-1650)
KENNEN
• De begrippen astrolabium, kompas, karveel, portolaan
• De oorzaken van de ontdekkingstochten
KUNNEN
• Aantonen dat de wetenschappelijke vooruitgang de ontdekkingsreizen mogelijk maakte
• De rol aantonen van de Arabieren en de Chinezen bij de Europese ontdekkingstochten
• Een synthese formuleren
Wat we onthouden
Op het einde van de 15de eeuw dreven verschillende motieven de Spanjaarden en de Portugezen ertoe de gevaarlijke expedities op de Atlantische Oceaan te ondernemen. De economische motieven werden ingegeven toen
het Byzantijnse rijk verdween (1453): de Turken beheersten voortaan het oostelijke bekken van de Middellandse
Zee en hinderden de handel van de Italianen naar de Arabieren en het Verre Oosten. Overtuigd van de bolvormigheid van de aarde, zochten de Europeanen een weg naar het Oosten waarbij ze het Osmaanse rijk zouden kunnen omzeilen. Dat kon in westelijke richting over de Atlantische Oceaan, en misschien ook in zuidelijke richting
langs de kusten van Afrika. De Portugezen richtten hun expedities vooral op die laatste weg, de Spanjaarden
eerder op de eerste.
Er waren ook religieuze motieven. Zo hoopte de Portugese prins Hendrik de Zeevaarder een handelsroute met
een christelijk gebied in Afrika tot stand te brengen of een christelijke bondgenoot te vinden in de strijd met de
moslims. Bij elke nieuwe ontdekking kon het christendom verspreid worden. Elke nieuwe ontdekking betekende
ook meer politieke macht voor de Europese vorsten.
Via de wetenschappelijke kennis van de oude Grieken (astrolabium), de Chinezen (kompas) en de Arabieren
(overdragers van wetenschappelijke kennis met ook veel praktische ervaring op zee) en dankzij technische
verbeteringen in de scheepvaart (portolanen en het karveel) slaagden Portugezen en Spanjaarden er met hun
expedities in om hun kennis van de wereld te verruimen.
Hoofdstuk 1: Europa ontdekt

Download Report