OVER PERSOONLIJKHEIDSSTOORNISSEN 19 april 2014 Sinds

OVER PERSOONLIJKHEIDSSTOORNISSEN
19 april 2014
Sinds een paar maanden ben ik een wereld ingetreden die ik niet kende, een wereld die in het
dagelijks leven ver van mij af stond, waar ik nauwelijks mee in aanraking kwam en die ik
altijd heb kunnen omzeilen, negeren of ontkennen; de wereld van de
persoonlijkheidsstoornissen.
Mijn ogen zijn door een casus in mijn nabijheid - een beetje hardhandig en zeker ook pijnlijk geopend. Dan blijkt er niet slechts één casus, maar blijken er veel meer.
Mijn aandacht voor het onderwerp was al eens gevestigd door de publicaties van Manfred
Kets de Vries, hoogleraar aan INSEAD/Fontainebleau in Parijs. Hij heeft zich toegelegd op
persoonlijkheidsstoornissen bij hogere leidinggevenden. Veel vrienden heeft hij daarmee niet
gemaakt. Veel ogen heeft hij wel geopend.
In de krant kunt u elke week lezen dat er ergens een zakenman de hand aan zichzelf heeft
geslagen. Een paar voorbeelden:
- mijn hoogste baas, directeur-eigenaar van Heidelberg Cement ging voor de trein staan nadat
hij zich vergaloppeerd had met speculatie op aandelen Volkswagen.
- Jan-Peter Schmittmann, ex-Raad van Bestuur van ABN/AMRO, bleek manisch depressief
en nam bij zijn zelfdoding zijn vrouw en kinderen mee.
- in de wereld van dictatoriale of corrupte politici en ook in de haute finance is zelfmoord
soms aan de orde van dag.
Wat niet in de krant komt is een veelvoud aan gevallen. Niet elke psycho- of sociopaat pleegt
bovendien zelfmoord. Er zijn meer psychopaten onder ons dan we zien, dan we geloven ....
dan we willen erkennen. Soms zelfs heel dichtbij. Onder bepaalde omstandigheden kunnen
we er zelf een zijn.
Wat zijn persoonlijkheidsstoornissen?
Wikipedia zegt:
"Persoonlijkheidsstoornissen is een categorie van psychische aandoeningen in het DSM-IV
TR die gekenmerkt wordt door een star en duurzaam patroon van gedachten, gevoelens en
gedragingen die binnen de cultuur van de betrokkene duidelijk afwijkt van de
verwachtingen".
Er bestaan binnen de DSM-IV (Diagnostical and Statistic Manual of Mental Disorders) drie
clusters en tien geclassificeerde vormen van persoonlijkheidsstoornis. Van de meeste heeft u
vast wel eens gehoord of over gelezen.
Sommige zijn behandelbaar. Sommige zijn pathologisch, maar te-hanteren-te-maken. Andere
zijn onveranderbaar en leiden vaak tot eenzaamheid, sociale uitsluiting en zelfs zelfmoord.
De wetenschappelijke omschrijving van persoonlijkheidsstoornis is betrekkelijk waardenvrij.
Voor zijn omgeving kan een psychopaat een hel zijn. Je hebt niet zo veel psychopaten nodig
om de halve wereld tot een zeer onaangename place-to-be te maken want psychopaten gaan,
net als u en ik, met meer dan een persoon om en kunnen die tiranniseren.
In het dagelijks leven kiezen we onze vrienden en - voor zover dat gaat - onze collega´s en
clubmaatjes. Familie krijg je. Familie uitsluiten is geen kleine stap. Als een bepaalde sociale
omgeving je niet bevalt kan je in beginsel vier dingen doen, je aanpassen, die omgeving
proberen te veranderen, mijden of weglopen. Daardoor blijf je uit de invloedssfeer. In de
meeste gevallen ben je trouwens weg voordat je de diagnose gesteld hebt dat er sprake is van
psychopathie. Dat is jouw probleem dan immers niet meer. In het beste geval roep je nog iets
over je schouder in de trant van `die vent/dat wijf luistert niet, is gek, a-sociaal of egomaan´.
Maar daar blijft het meestal bij. Die roep is eerder een teken van frustratie dan een blijk van
diepgeworteld begrip van wat er werkelijk aan de hand is. Bij vechtscheidingen vliegen dit
soort karakterisaties in grote aantallen door de lucht. De ander is gek.
Tot op zekere hoogte klopt dat ook. Het gedrag van die ander week sterk af van de
verwachtingen. Van de persoonlijke verwachtingen. Maar dat maakt die persoon nog niet gek!
Het gaat bij psychopathie over gedragsafwijkingen ten opzichte van de cultureel aanvaarde
verwachtingen. Als iemand geen geweten heeft of geen invoelingsvermogen dan is daar
sprake van. Het lastige is dat het aantonen hiervan niet eenvoudig is. Wanneer een
professional niet tevoren een klein beetje op dit spoor wordt gezet, zal hij lang moeten zoeken
naar de oorzaak. Het is net als een chemische analyse. Als je geen idee hebt wat je voor je
hebt gaat veel tijd verloren. Anders dan met chemische stoffen kunnen psychopaten hun
behandelaars lang op het verkeerde been blijven zetten. Ze zijn immers charmant en buigen
(onder die omstandigheden) elastisch mee met de psycholoog of psychiater. Een bekende
historische psychopaat was Don Juan, de zeer charmante rokkenjager met bindingsangst. Niet
alle psychopaten vallen snel door de mand. Velen ontkennen voor zichzelf en de buitenwereld
dat ze psychopaat zijn. Maar ze zijn het wel!
In mijn voornamelijk technische omgeving zijn gedragsafwijkingen als regel geen thema.
Iedereen doet zijn werk en probeert met anderen samen te werken. Zo goed en kwaad als dat
gaat. Ik ben belangenbehartiger van beroep. Dat is een gevaarlijk beroep, want je kunt er veel
vijanden mee maken. Toch staat dit beroepsrisico niet in mijn risicoprofiel. Ik moet
voorzichtig rijden, een helm op als ik op een bouwplaats kom en met het gezicht naar boven
als ik een trap op loop. Nergens staat geschreven dat ik geen vijanden moet maken. Sterker
nog, het devies is dat dit soms zelfs wel moet, omdat je - als belangenbehartiger of politicus nu eenmaal niet alleen maar vrienden kunt hebben.
Waar ligt dan de grens? Gelukkig heb ik een intern kompas en een geweten. Je kunt bepaalde
mensen nog eens nodig hebben. Ze kunnen jou nodig hebben. Dan kan je maar beter geen
ruzie hebben. Toch komen we soms dicht bij dat kritische punt. In de ene helft van de
gevallen heeft dat te maken met onvoldoend aandacht voor het management van vertrouwen.
In de andere helft met, wat ik nu noem, divergerende verwachtingen. Anders gezegd,
verwachtingen die buiten het normale culturele patroon liggen en hun oorzaak vinden in ....
gedragsstoornissen!
En hiermee kom ik weer terug bij het begin. Er zijn meer psychopaten onder ons dan we
willen weten. Niet alle uitingen zijn even hinderlijk of ernstig. Vele uitingen staan wel in
dezelfde grond. Als je er namelijk met anderen over praat en teruggaat naar incidenten die in
het verleden plaatsvonden, dan blijkt er soms een perfide systeem in iemands gedrag te zitten.
Meestal nemen we niet de moeite om zover te graven. Werkgroepvergaderingen zijn immer
geen therapeutische gespreksgroepen. Ervoor en erna nemen we niet de tijd om (de processen
en personen) op een goede manier te evalueren. Vergaderen is immers al duur genoeg!
Voetbaltrainers doen dat na de wedstrijd wel. Goede voetbaltrainers doen het goed, zelfs
zonder dat ze er voor hebben gestudeerd.
Het devies van psychologen is ondubbelzinnig: `stay away from psychopats, they´ll ruin your
life`
Zoiets verwachtte ik niet van de psychologie. Mijn reflex zou zijn, help de patient. Heel gek is
dat niet, want ik ben een sociaal wezen. Zoals de meeste mensen. Veel psychopaten zijn
onbehandelbaar en als ze behandelbaar zijn moet aan twee voorwaarden zijn voldaan. Ze
moeten erkennen dat ze een probleem hebben en ze moeten professionele hulp aanvaarden.
Zelfs personen die door de rechter een TBS krijgen toegewezen hebben de mogelijkheid om
te weigeren. Maar of het daar beter van wordt .... ?
De constatering dat iemand een psychopathische gedragsstoornis heeft, is geen gemakkelijke.
Niet voor de persoon in kwestie. Niet voor zijn of haar omgeving. Je kunt beter een gebroken
been hebben, hartfalen of kanker. Jawel, dat laatste durf ik te zeggen.
Ik was boos toen de culturele sector in Nederland werd getroffen door bezuinigingen van 300
mln Euro. Niet omdat al dat geld goed besteed zou zijn. Wel omdat de pas wordt afgesneden
van talentvolle, jonge mensen die niet makkelijk meer terug kunnen of iets ander kunnen gaan
doen. Ik heb een daad gesteld.
De geestelijke gezondheidszorg wordt eveneens getroffen door grote bezuinigingen. Die
bezuinigingen zijn nodig om ons op een verantwoorde manier ouder te laten worden en fysiek - gezonder. Maar wat is een verdorven geest in een overigens gezond lichaam? Ik denk
niets anders dan een hel. Een hel voor de persoon zelf en voor zijn omgeving.
Hier kan ik geen daad tegenover stellen anders dan wat ik nu doe. Schrijven, in de hoop dat er
een soort wake-up call vanuit gaat.
Veel afwijkend gedrag is niet incidenteel of temporeel, maar structureel. Het is niet alleen
hinderlijk, maar ook sociaal-aanvaardbaar en schadelijk. Ook in economische termen. Er
wordt berekend hoeveel ski-ongelukken en voetbalblessures aan economische schade
veroorzaken, maar niet wat de maatschappelijke kosten zijn van DSM-IV gerelateerde
defecten. Er is zelfs geen begin van een analyse over het vraagstuk wat de maatschappelijke
en economische schade is van mismanagement. Zoals bij de Nederlandse Zorg Autoriteit,
waar onlangs een klokkenluider zichzelf heeft opgeknoopt.
Ik ken managers met persoonlijkheidsstoornissen. Met de meeste valt wel te dealen. Onze
individualistische maatschappij geeft hen de ruimte. Niet te veel beperkingen opleggen.
Verscheidenheid waarderen. Individuele prestatiebeloningen. Het zijn perverse prikkels voor
mensen met onzuivere bedoelingen. Als ze eenmaal in een machtige positie zitten, spreekt
vaak niemand ze meer tegen. Dat is het begin van het einde. Mijn opgave in mijn vak is
eigenlijk niet veel anders dan het organiseren van tegenspraak. Door spraak en tegenspraak
kom je vermoedelijk dichter bij de waarheid en als je het goed doet ook dichter bij elkaar.
Twijfel is het begin van wijsheid, aldus René Descartes.
Hoeveel D66 kunt u verdragen?

Download Report