Promens Care
In beweging
PROMENS CARE JAARVERSLAG 2013
1
Jaarverslag 2013
Promens Care
Promens Care is onderdeel van
Dit is een uitgave van Promens Care
Postbus 214, 9400 AE Assen
www.promens-care.nl
T 088 878 9000
/promenscare
[email protected]
@promenscare
afdeling Communicatie, Tekstbureau Ansje Bootsma (interview COR)
REDACTIE
Mei 2014
PUBLICATIEDATUM
FOTOGRAFIE
Marcel J. de Jong, Assen, Tekstplosief (cover)
Koninklijke Van Gorcum, Assen
DRUK
AlbertsKleve BNO, Assen
ONTWERP EN OPMA AK
Dit jaarverslag is zowel digitaal als gedrukt te verkrijgen.
Download het digitale jaarverslag via www.promens-care.nl/jaarverslag
Een gedrukt exemplaar kunt u aanvragen bij afdeling Communicatie, [email protected]
De jaarrekeningen 2013 van Promens Care en Cosis vindt u op www.jaarverslagenzorg.nl
Aan deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend.
PROMENS CARE JAARVERSLAG 2013
3
PROMENS CARE JAARVERSLAG 2013
Inhoudsopgave
4
Wie zijn wij?
28
Eigen kracht eerst
6
Leven is risico nemen
30
Korte berichten
8
Resultaten 2013
32
Fotoboek over gezonde leefstijl en emoties
10
Zelfredzamer worden
portret familie Schuring
34
Lang leve de technologie!
36
Centrum Verstandelijke Beperking en Psychiatrie
van start
12
Samenwerken en verbinden met anderen
14
Samenwerken aan een zo gewoon mogelijk leven
18
Cliënten laten hun stem horen
20
Korte berichten
22
Column: Geparticipeerd worden
42
Korte berichten
24
Man bijt hond
portret medewerker Erik-Jan Breed
44
Cliëntvervoer
46
Ons werk is mensenwerk
interview Raad van Bestuur Cosis
26
Een complex vraagstuk onder de aandacht
38
Lokaal aanbod erg belangrijk
interview Raad van Toezicht Cosis
40
Onderdeel van iemands dagelijks leven
portret medewerker Nikki Dekker
48
Anne heeft ambities
portret Anne
50
Verbinding zoeken
gesprek Centrale Ondernemingsraaad en
Raad van Bestuur Cosis
52
Elkaar ontmoeten en leren kennen
54
Kwaliteit van het werk
56
Bedrijfsvoering 2013
5
Bijlagen
65 Officiële verslaglegging Raad van Toezicht
67 Samenstelling en nevenfuncties Raad van Bestuur
68 Samenstelling en nevenfuncties Raad van Toezicht
PROMENS CARE JAARVERSLAG 2013
6
7
Wie zijn wij?
PROMENS CARE BETEKENT
ZORG VOOR DE MENS
Voor de mens met een beperking.
Voor mensen met een verstandelijke beperking, mensen met een
beperking als gevolg van psychische problemen en ook voor de
mens die een vorm van maatschappelijke opvang nodig heeft.
Zij kunnen met hun vragen op het
gebied van zorg en ondersteuning
bij ons terecht. Promens Care
weet dat mensen met een beperking ook ‘gewoon’ willen leven.
Dus kijken wij welke wensen
de cliënt heeft op het gebied
van wonen, werken en vrije tijd.
Promens Care is actief in alle
twaalf gemeenten in de provincie Drenthe en in delen van de
provincie Groningen. De zorg en
dienstverlening vindt plaats vanuit
165 kleinschalig opgezette woonen werkaccommodaties. Promens
Care is samen met NOVO,
dochtermaatschappij van Cosis.
WAT WE DOEN
Ieder mens wil graag een goed
leven. Een leven met familie,
vrienden, een goed huis, leuk
werk en de mogelijkheid om er
af en toe op uit te trekken. Heel
gewone wensen, maar niet voor
iedereen. Sommige mensen hebben hulp nodig om vrienden te
maken, werk te vinden of zelfstandig te wonen, bijvoorbeeld
vanwege verstandelijke, psychosociale of psychische beperkingen.
Promens Care wil die mensen
ondersteunen om een zo normaal
mogelijk leven te leiden. Promens
Care biedt ondersteuning aan
kinderen en volwassenen met
een beperking. En is er ook voor
mensen die gebruik maken van
de maatschappelijke opvang. Bij
Promens Care werken ruim 2200
medewerkers. Ze bieden ondersteuning aan 3535 cliënten.
WAAR WE VOOR STAAN
Promens Care biedt mensen met
een beperking de nodige zorg en
begeleiding, zodat zij een goed
leven kunnen leiden. Mensen met
een beperking willen het liefst van
alles een ‘gewoon’ leven.
Waar mogelijk ondersteunen we
hen daarin. Een gewoon leven,
met een vorm van begeleiding die
helemaal is toegespitst op wat
de cliënt nodig heeft; bijzonder
gewoon dus. Iedereen wil meedoen en erbij horen. Dat is onze
missie in een notendop: ‘Gewoon
als het kan en bijzonder als het
moet’.
Cosis is een samenvoeging
van de Latijnse woorden Co
(samen) en Esse (zijn) en
Cosa (zaak/doel). De naam
vertaalt op kernachtige wijze
het streven van NOVO en
Promens Care om samen
de opdracht uit te voeren.
Maar ook samen met
cliënten, naastbetrokkenen
en relaties. Samen zetten
we ons in om door respect
en betrokkenheid mensen
zichzelf te laten zijn.
Cosis is het resultaat van
de samenwerking tussen
partijen. Daarom staat Cosis
voor de ‘kracht van samen’.
PROMENS CARE JAARVERSLAG 2013
8
9
Eén van de hoogtepun-
Het roer om. Daarin prach-
de nawerkingen van het
ten in 2013 voor mij, is
tige beelden van cliënten
verschrikkelijk incident
de afsluiting van ons
en medewerkers bezig
in 2012 bij behandelcen-
Leefstijlproject ‘Zo kan
met een gezonde leefstijl.
trum Onnen van NOVO.
het ook’. De afgelopen
Een ander hoogtepunt
Inmiddels zijn we gestart
drie jaren zijn bijna al
voor onze organisatie is
met het harmoniseren van
onze cliënten meer gaan
dat we op 1 januari 2013
beide organisaties.
bewegen en gezonder
met NOVO zijn samenge-
gaan eten. Dat mooie
gaan in Cosis. We stip-
project hebben we op een
pelden een gezamenlijk
schitterende manier afge-
routeplan uit. De uitvoe-
sloten met het fotoboek
ring stagneerde vanwege
,
Leven is risico nemen
Een belangrijk thema binnen
Promens Care is vrijheidsbeperkende maatregelen. Ik vind het
geen vanzelfsprekendheid dat
mensen beperkingen opgelegd
krijgen. Toch realiseren we onszelf dat er ook binnen Promens
Care soms sprake kan zijn van
vrijheidsbeperkende maatregelen. Vorig jaar besteedden we
veel aandacht aan het vergroten
van de bewustwording op al onze
locaties.
Ons beleid op vrijheidsbeperkende maatregelen scherpten we
aan. Uitgangspunt is dat we geen
maatregelen treffen, tenzij cliënt
zichzelf of zijn omgeving ernstig
benadeelt. Hoe ga je om met een
oudere cliënt die uit bed valt? Of
kinderen in rolstoelen die met een
riempje worden vastgezet omdat
ze er anders uitvallen?
Alles doen we in zorgvuldig
overleg met familie of
cliëntvertegenwoordigers.
Dat onderwerp brengt me op
het volgende. Processen, structuren en systemen zijn sturend
geworden in de zorg, ook binnen
Promens Care. Dat heeft mijns
inziens mede te maken met de
trend in de samenleving om alle
risico’s uit te willen bannen.
Leven is echter ook risico nemen,
vind ik. Het is natuurlijk wel goed
om te bedenken welke risico’s
aanvaardbaar zijn. Ik steek hier
niet onder stoelen of banken dat
we zelf ook goed in staat zijn
regels te bedenken. Allemaal
snijden ze in op de leefwereld van
cliënten én op de tijd en aandacht
van medewerkers. Ik ben daarom
van mening dat we een cultuuromslag moeten maken.
We zullen veel meer moeite
moeten doen om de cliënt en zijn
vragen centraal te stellen. Daarom
zijn we nu druk bezig met het
indikken van de stapel protocollen. Daar zijn we bezig samenhang
in aan te brengen. Ook maken we
een veel eenvoudiger Zorgplan.
Onze beleidstaal en die van onze
interne communicatie zijn sterk
aan het vereenvoudigen. Allemaal
initiatieven kortom, om zaken eenvoudiger en duidelijker te maken
voor onze mensen. Zo zorgen we
dat medewerkers meer tijd krijgen
om zich als vakman of vakvrouw te
kunnen richten op hun cliënten.
We hebben dit jaar drie belangrijke uitdagingen. Het is niet
eenvoudig daar te komen.
We hebben te zorgen dat we klaar
zijn voor de komst van de nieuwe
Jeugdwet, de Participatiewet,
de Wet maatschappelijke ondersteuning en de nieuwe wet over
de langdurige zorg. Onze uitdaging daarbij is te zorgen dat onze
cliënten én medewerkers op 1
januari 2015 een verantwoorde
landing krijgen, voorzover we daar
invloed op hebben uiteraard. De
tweede uitdaging is het voeren
van een goed personeelsbeleid, in
een tijd waarin we met krimp te
maken krijgen. Dat onze mensen
behouden blijven voor de zorg.
Onze derde uitdaging is dat we
dit jaar volop gebruiken om de
bedrijfsvoering en de ondersteunende diensten van NOVO en
Promens Care te harmoniseren.
Over veel onderwerpen die ik hier
kort benoem, leest u meer in ons
verslag.
Ik wens u veel leesplezier!
Namens de Raad van Bestuur
Promens Care
Wiecher Hadderingh
Voorzitter
VOLGT U ONS AL?
/promenscare
@promenscare
youtube.com/promenscare
PROMENS CARE JAARVERSLAG 2013
10
11
Resultaten
2013
Een jaaroverzicht in concrete
resultaten. Hierin ziet u onder
andere wat onze medewerkers met
elkaar bereikt en gedaan hebben
afgelopen jaar.
PRIMAIR PROCES 2013
• 3 jaar looptijd project
‘Versterken primair proces’
• 8activiteitenomprojectinternte
promoten
• 68locatiehoofdenzijncoachendleiders
• Medewerkerskennenhet
burgerschapsmodel
• Medewerkersnemenonsmotto
‘bijzonder gewoon’ als uitgangspunt
voor het dagelijks werk
PROMENS CARE IN 2013
• 3535cliënten
• 2237medewerkers
• 165locaties
• 5regioprofielen
• 3342begeleidingsplannen
• 165locatiesnogbrandveiligergemaakt
• 5751meldingenongewenstegebeurtenissen
• 43klachten
• 275leefstijlactiviteitenin3jaartijd
• Top3sportendoorcliënten:
zwemmen, fitness, wandelen
• 1238volgersopTwitter
• 605fansopFacebook
• 1078volgersopLinkedInbedrijfspagina
VOORBEREIDINGEN DECENTRALISATIES 2015
• 302medewerkersinsectorWmo
• 1204cliënteninsectorWmo
• 5xvoorlichtingaancliënten
• 10xvoorlichtingmedewerkers
• 100deelnemersaanMeeloopstages
• 12locatiehoofden+5sectormanagersactief
in 82 samenwerkingsverbanden
PROMENS CARE JAARVERSLAG 2013
12
Zelfredzamer
worden
Moeder Angelique Schuring:
“Henk gaat sinds 4 januari 2011
naar Pontes. Daan sinds 27 september 2013. Het gaat goed met
de jongens nu. Daan is ontzettend
vooruit gegaan. Hij begint al meer
woordjes te zeggen. Daaraan kan
ik merken dat hij tussen kindertjes zit die veel praten.
Henk heeft eerst op het dagverblijf
in Hoogeveen gezeten. Daar kon ik
gewoon aan Henk merken dat hij
zich niet meer prettig voelde. Hij
liep er heel vaak weg. Sinds Henk
op Pontes zit, is hij misschien
maar twee keer weggelopen.
Henk is heel veel vooruit gegaan
sindsdien.”
“Ik heb al gezien dat Henk beter is
in zijn motoriek, dat merk ik bij
het spelen. Er ligt hier wel speelgoed, daar speelde hij eerst nooit
mee. Hij is ook rustiger geworden. Hij zit thuis aan tafel om te
drinken.
Daar hebben ze met hem aan
gewerkt. En Henk begint ook al
wel meer te brabbelen. Op Pontes
leren ze hem nu met plaatjes met
afbeeldingen duidelijk te maken
wat hij bedoelt. Ik hoop dat Henk
ooit nog een paar zinnen kan zeggen. Je ziet zo niet aan Henk dat
er wat is. Hij lijkt een heel gewoon
jongetje dat op de basisschool zit.
Ik moest me altijd verantwoorden
aan de buitenwereld toen hij klein
was. Niemand zag dat hij autistisch is en ernstig verstandelijk
beperkt.”
13
De familie ontvangt ook thuisondersteuning. Dit totale
behandelarrangement moet
ervoor zorgen dat Henk maximaal
zelfredzaam wordt.
Kijk voor
meer Henk en
thuisondersteuning
naar dit filmpje:
youtube.com/promenscare
‘ambulante ondersteuning
Coevorden’.
Henk en Daan gaan naar kinderdagverblijf Pontes, onderdeel van
het expertisecentrum Coevorden
van Promens Care. Vanuit het
expertisecentrum wordt meer
ondersteuning georganiseerd voor
de familie Schuring. Twee nachten per week logeert Henk in het
logeerhuis in Emmen.
PROMENS CARE JAARVERSLAG 2013
14
15
Samenwerken...
en verbinden met anderen
Margriet Ellen, locatiehoofd in
Meppel: “Mijn rol als locatiehoofd is de afgelopen twee jaar
veranderd. Was eerst de
aandacht meer naar de eigen
organisatie gericht, tegenwoordig is de blik ook erg naar buiten.
En het is wel een hele andere
wereld waarin ik mij begeef, die
van gemeenten en netwerken.
We zijn als locatiehoofden twee
jaar geleden pro actief aan de
slag gegaan. Het helpt mij enorm
dat we ervaringen en ideeën
uitwisselen. Zo bepalen we
gezamenlijk de koers.”
HOE WIJ SAMENWERKEN
Eén van onze speerpunten, ook in
2013, is het samenwerken met en
onszelf verbinden aan andere partijen. Ons doel daarbij is altijd om
de eigen kracht van onze cliënten
en hun omgeving te versterken.
Onze locatiehoofden zijn namens
Promens Care de sleutelfiguren
tussen hun gemeente en lokaal
aanwezige organisaties.
Margriet Ellen: “We hebben in de
zorg allemaal te maken met een
krimpscenario. Dat is realiteit.
Krimp betekent dus ook dat er
overlappen zijn die zullen verdwijnen. Dan heb ik liever dat ik
de regie houd over die krimp dan
dat de krimp mij gaat overkomen.
Dan zijn mijn cliënten en mijn
medewerkers namelijk de dupe.
Het verrast mij soms dat andere
organisaties niet zo met dit krimpscenario bezig zijn. En dus anders
in die samenwerking staan. “
SAMENWERKING MET NOVO EN
TINTEN WELZIJNSGROEP
Op donderdag 27 juni 2013
ondertekenden NOVO, Tinten
Welzijnsgroep en Promens Care
een samenwerkingsovereenkomst.
Voor een eerste pilot is gekozen
voor de gemeente Aa en Hunze.
Voor zo’n 290 inwoners met een
indicatie voor AWBZ-begeleiding
zijn we samen een werkwijze aan
het ontwikkelen om deze doelgroep te versterken.
Op de volgende
pagina’s ziet u een
selectie van mooie
samenwerkingsverbanden in Drenthe en
Groningen.
PROMENS CARE JAARVERSLAG 2013
16
17
Samen werken aan een zo gewoon mogelijk leven
Een selectie van mooie
samenwerkingsverbanden
Drenthe en Groningen
In gezamenlijkheid
bieden we hulpverlening op openbare geestelijke zondheidszorggebied in alle Drentse
gemeenten.
Samen met
De Trans, De
Noorderbrug, Visio
Noord-Nederland en
Vanboeijen zoeken we
samen naar werkplekken
voor mensen met een
functiebeperking.
GGZ DRENTHE,
VERSLAVINGSZORG NOORD
NEDERLAND
PROBAAN
PROMENS
CARE
Samenwerking
om aanbod werk/
dagbesteding op
elkaar af te stemmen
om dit gezamenlijk aan
6 gemeenten te kunnen presenteren.
CENTRUM
VERSTANDELIJKE
BEPERKING EN
PSYCHIATRIE
ALESCON EN
GGZ DRENTHE
GGZ
DRENTHE
Experiment
om te komen
tot afstemming
ketenzorg geestelijke
gezondheidszorg
vanuit FACTTeams.
Iedereen met
een verstandelijke
beperking kan met
vragen over hun (geestelijke) gezondheid bij dit
Centrum terecht.
Lees meer op pag. 37.
VTO/VROEGHULP DRENTHE
Ondersteunen
van gezinnen met
jonge kinderen met
een ontwikkelingsachterstand of gedragsproblemen.
PROMENS CARE JAARVERSLAG 2013
18
19
Samenwerking
Kommarin en
jongerenopvang.
Project
‘Samenwerken
naar Vermogen’.
Werken aan gezamenlijke
profilering voor de uitvoering van Participatiewet.
Ook aanpak voor overlap
in aanbod dagbesteding,
werken en leren.
VersLaVIngs­
ZORG NOORD
NEDERLAND
GEMEENTE
ASSEN
ALESCON,
GGZ
DRENTHE
Inwoners
kunnen
2e-hands kleding
krijgen in ruil voor
een tegenprestatie,
zoals bijvoorbeeld
vrijwilligerswerk.
WeLzIjns­
organIsaTIe
ANDES
GEMEENTE
BORGER
ODOORN
Oude
fietsen
rondom NS-station
Hoogeveen labellen,
ophalen en opknappen.
Handhaving verkoopt
vervolgens elke maand
de opgeknapte
fietsen.
Experiment
‘De Toegang’
waarin medewerker
Promens Care deelneemt aan Sociaal
Team. Promens Care
zit ook de kerngroep voor.
YORNEO,
Icarejgz
GEMEENTE
COEVORDEN
Medewerker
Promens Care
neemt deel aan
Sociaal Team
Nieuw-Buinen.
Versterken
samenwerking
rondom cliënten op
wijkniveau. Waaronder
dagbestedingsactiviteiten
verruimen. Voorbeelden:
Repair Café (Emmen)
en Wereldhuuske
(Klazienaveen).
WIjK
POPPEHARE
Sociaal
Team
(wijkteam)
speciaal voor
multiproblem
gezinnen.
FIeTsen­
PROJECT MET
handhaVIng
(poLITIe)
GEMEENTE
HOOGEVEEN
GEMEENTE
TYNAARLO
Gezinnen met
verslavingsproblematiek behandeld bij
‘De Borch’ en begeleid
door ons naar een
zelfstandig leven.
Een selectie van mooie
samenwerkingsverbanden Drenthe
en Groningen
Project ‘Vroeg erbij’
deelt kennis en ervaring
van Yorneo en Pontes (locatie
Promens Care) over jonge kinderen
met opvoed- en opgroeiproblematiek
met peuterspeelzalen en kinderopvangcentra. Icare JGZ geeft informatie en
advies en coördineert de zorg aan individuele kinderen. Zo wordt samengewerkt aan een positief ontwikkelings- en opvoedklimaat voor
jonge kinderen in Drenthe.
LocaTIe
‘DE BORCH’
(VersLaVIngszorg
NOORD NEDERLAND)
EELDERWOLDE
Gericht op
huishoudens die
te maken hebben met
veel problemen en die
daar geen grip meer op
hebben of die de grip erop
dreigen te verliezen.
PROJECT
Wij leveren twee
‘eIgenKrachT’
thuiscoaches.
MET
BUREAU JEUGDZORG,
MEE DRENTHE, SWW
HOOGEVEEN,
GGZ DRENTHE
GEMEENTE
GRONINGEN
‘DE TOEGANG’;
GROOT SAMENWERKINGSVERBAND MET 40
ORGANISATIES
BUURTSUPPORT
GEMEENTE
EMMEN
GEMEENTE
MEPPEL
DE MENSA,
WeLzIjn
MENSENWERK
GEMEENTE
NOORDENVELD
WIjK
OOSTERPARK
saMenWerKIng10
organIsaTIes
Sociaal
Team gericht
op kwetsbare
burgers in de wijk
Oosterpark in stad
Groningen.
socIaLe
dIensT
NOORDENVELD
enWesTer­
KWarTIer
Eetgroep
voor mensen
die kwetsbaar zijn.
Samen koken en
eten en zo sociale
contacten aan te
gaan.
Mensen met
een uitkering (wo
ook onze cliënten)
waar mogelijk te laten
deelnemen aan het
arbeidsproces.
PROMENS CARE JAARVERSLAG 2013
20
21
Cliënten laten hun stem horen
Promens Care hecht belang aan
de zachte waarden van zorg- en
dienstverlening. Deze kennen
onze medewerkers en cliënten
als ons ‘Fundament’. Het gaat om
de waarden respect, aandacht,
openheid, weldoen, solidariteit en verantwoordelijkheid.
Ruben Wolters, beleidsmedewerker: “We kregen er als
organisatie behoefte aan onze
zachte waarden in de praktijk te
toetsen. Daarom bezoeken we
sinds vorig jaar locaties met ons
evaluatieteam.”
Mirjam Veldhuis, medewerker
Kwaliteit: “Eén van de bijzondere dingen van onze aanpak is
dat ook cliënten en ervaringsdeskundigen meedoen in ons
evaluatieteam. Drie cliënten met
een verstandelijke beperking zijn
nu interviewers. Zij zijn na een
sollicitatieprocedure getraind in
interviewtechnieken. Dit gebeurde
trouwens door één van onze twee
GGZ-ervaringsdeskundigen.
Omdat we nu met deze groep
mensen nauw samenwerken op de
locaties, hebben we onder andere
al geleerd ons taalgebruik sterk te
vereenvoudigen.”
Ruben: “We zijn gemiddeld één
dag aanwezig op een locatie.”
Mirjam: “We weten dat we veel
informatie niet verbaal van onze
cliënten terugkrijgen. Daarom
laten we ons ook wel rondleiden
door cliënten op een dagbestedingslocatie bijvoorbeeld. Vaak
mogen we ook mee-eten.
Uit het gedrag en de sfeer halen
we dan ook weer veel informatie.”
CONCREET
Ruben: “De kracht van dit onderzoek voor cliënten is de kleinschaligheid. Ze kunnen hun stem laten
horen over onderwerpen waar ze
elke dag mee te maken hebben.
Voor de locatiehoofden en -teams
werkt het weer goed omdat ze
in ons rapport handvatten krijgen om zaken te verbeteren.
Locatiehoofden zien door de ogen
van hun achterban of ze op de
goede weg zitten.”
Gezelligheid is ook
belangrijk
Het kan heel
eenvoudig
Waar
Locatie Resedastraat; een plek waar tien jongeren uit
ingewikkelde gezinsachtergronden vaak kort verblijven. De
jongeren zijn 17 tot 21 jaar oud.
Waar
Op locatie De Deel werken 65 mee-werkers met een
verstandelijke beperking. De Deel is een boerderij in een
woonwijk waar ook een winkel en bakkerij bij horen.
Advies van het evaluatieteam
“Cliënten maken opmerkingen over het gemis aan activiteiten en de aankleding van de locatie. Vanwege de ongunstige
ligging van de locatie is juist de aankleding binnenshuis van
belang. Onderzocht kan worden hoe de gezamenlijke sfeer
en aankleding van locatie verbeterd kan worden.”
Advies van het evaluatieteam
“Als aanbeveling kunnen we meegeven dat de begeleiding
de buitengroep op zo’n wijze organiseert dat er altijd voldoende overzicht is over de deelnemers. Vanuit de locatie
is hier aandacht voor, echter bij ziekte of afwezigheid van
begeleiding is het lastig om een totaaloverzicht te houden.”
Resultaat na een jaar
Het interieur is gezelliger gemaakt. Aan de warmte en
gezelligheid van een thuis is gewerkt. De jongeren hebben
zelf de muren geverfd. Ook zijn ze naar een tweedehandswinkel geweest om meubels uit te zoeken. Het team kijkt
hoe de invulling van de vrije tijd verbeterd kan worden.
Resultaat na een jaar
De begeleiding van de buitengroep heeft het buitenterrein
opnieuw ingericht. Ze mochten daarbij hun ideale situatie
schetsen. Het bleek dat met hele eenvoudige middelen het
terrein veranderd kon worden. Nu wordt er op maat dagbesteding, werken en leren geboden. Het overzicht op de
cliënten en hun activiteiten is sterk verbeterd.
Kijk op
youtube.com/
promenscare
naar een leuk filmpje
over ‘Kostuums
en meer’.
Meer vakkennis
nodig
Waar
Locatie ‘Kostuums en meer’ is een kleding- en kostuumverhuurbedrijf. Het ruime pand herbergt onder andere
een winkelgedeelte en een naaiatelier. Er werken 14
mee-werkers.
Advies van het evaluatieteam
“Er wordt door verschillende medewerkers aangegeven dat
er onvoldoende vakkennis op het gebied van naaldvakken en
kostuumgeschiedenis aanwezig is in het team. Dit belemmert de ontwikkeling van mee-werkers in dit specifieke vak
en wellicht ook de ontwikkeling van de locatie.”
Resultaat na een jaar
Het team is in de afgelopen periode uitgebreid met een
medewerker afkomstig van de Modevakschool. Binnen het
team werken medewerkers met de specialisaties ‘theater’, ‘begeleiden mee-werkers’ en ‘verhuur historische
kostuums’.
PROMENS CARE JAARVERSLAG 2013
22
23
Korte berichten
Opbrengst Spinningmarathon
voor ‘t Zuiderslot
22 december vond in Winschoten een spinningmarathon
plaats in het plaatselijke sportcentrum. Tien uur lang
werd er gefietst. De opbrengst ging naar een goed doel;
een nieuwe loopband voor de bewoners van ouderinitiatief
‘t Zuiderslot. Promens Care biedt daar 24-uurs zorg en
ondersteuning aan mensen met een verstandelijke of meervoudige beperking. ’t Zuiderslot kon na tien uur een cheque
van maar liefst 9.500 euro in ontvangst nemen.
Een geweldig resultaat!
Op facebook.com/
promenscare leest u
wekelijks mooie verhalen
en leuke anecdotes van en
over onze cliënten en
medewerkers.
Kiezen voor Voorlezen
In de Multi Functionele Accommodatie (MFA) Baggelhuizen
in Assen startte in 2013 een bijzonder voorleesproject. In
de MFA zijn onder andere twee basisscholen, een school
voor speciaal onderwijs en kinderdagcentrum de Arkel van
Promens Care gehuisvest. Onder het thema ‘Kiezen voor
Voorlezen’ kregen de oudere kinderen van het basis- en speciaal onderwijs een voorleestraining. Tijdens de Nationale
Voorleesdagen brachten ze het geleerde voor het eerst
in praktijk. Ze lazen voor aan kinderen binnen hun eigen
school maar óók bij de kinderen van de Arkel.
Wekelijks staat de donderdagmorgen in het teken van dit
voorleesproject. Zo ontstaan er mooie contacten tussen de
verschillende kinderen binnen de MFA en leren de kinderen
over en weer veel van elkaar.
Jan Broer in wijkplatform
Meppel
Jan Broer heeft een licht verstandelijke beperking. Hij
woont met zijn vrouw in woonvoorziening de Reiger in
Meppel van Promens Care. Jan zit namens de Reiger in
het wijkplatform van de Meppeler wijk Haveltermade. In dit
wijkplatform zitten vijftien mensen uit de wijk die één keer
per zes weken bij elkaar komen in het wijkcentrum. Naast
wijkbewoners zitten er vertegenwoordigers van de politie,
de gemeente en van Welzijn in het platform.
Jan: “In al die jaren dat ik in het platform zit, kan je zeker
zeggen dat het welzijn in de wijk is toegenomen. De hele
wijk is zo’n beetje opgeknapt. Ik vind het fijn om onderdeel
van het platform te zijn. Zo kan ik een belangrijke bijdrage
leveren aan het woonplezier van alle wijkbewoners.”
Jan voelt zich zeer gerespecteerd en een volwaardig lid van
het wijkplatform. Een mooi voorbeeld van participatie!
PROMENS CARE JAARVERSLAG 2013
24
25
Column:
Geparticipeerd
worden
Participatie draait er wat mij
betreft om dat we mensen met
een beperking helpen burger te
zijn of weer te worden in onze
samenleving. Dat je als burger
mag zijn wie je bent. Je meer bent
dan de zieke of gehandicapte.
We zijn daar als organisatie erg
actief mee. Dat komt ook omdat
onze locaties zich middenin de
lokale samenleving bevinden.
Gewone huizen in gewone straten. Participeren is ook iets wat
in onze missie en visie vaststaat.
Of participeren van onze cliënten
altijd even fantastisch lukt, weet
ik niet. In de langdurende geestelijke gezondheidszorg is het zo
dat de woonvoorzieningen enorm
zijn verbeterd de laatste jaren. Dit
heeft ertoe geleid dat mensen nu
in fantastische appartementen
wonen, tiptop ingericht. Keerzijde
van dit feit is dat daar dus geen
enkele prikkel vanuit gaat.
Mensen voelen zich daardoor niet
gestimuleerd op zichzelf te gaan
wonen.
Door de gemeentelijke transities is het echter helemaal niet
meer zo vanzelfsprekend om
beschermd te wonen. Mensen met
een zorgzwaartepakket 1 en 2 zijn
al gedwongen na te denken over
het vinden van een eigen plek. Hoe
gaan zij iets voor zichzelf opbouwen met alle moeite die dat met
zich meebrengt? De uitdaging voor
onze cliënten en begeleiders is de
weg terug te vinden naar iemands
natuurlijke netwerk.
Participeren is in de geestelijke gezondheidszorg al langer
gespreksonderwerp. In de zorg
voor mensen met een verstandelijke beperking speelt dit onderwerp minder lang. Ik werk nu
geruime tijd voor beide doelgroepen. Ik denk dat het bij beiden
om precies dezelfde dingen gaat.
Mensen met verstandelijke of
psychische beperkingen hebben
allemaal op hun eigen individuele
manier ondersteuning nodig om
zoveel mogelijk van hun leven te
maken. Ondanks hun beperkingen.
Beide doelgroepen zitten vaak in
een achterstandssituatie, hebben over het algemeen een kleine
portemonnee en weinig contacten.
Dat maakt het moeilijk om die
vermaatschappelijking echt waar
te maken.
verbinding niet uit het oog met
de gemeentelijke transities in het
vooruitzicht.
Annemarie Zijlstra,
rehabilitatiespecialist Promens
Care, adjunct directeur stichting
Rehabilitatie ‘92
Iemand kan niet ‘geparticipeerd
worden’. Participeren is iets wat
mensen vooral zelf moeten doen.
Het is geen op zichzelf staand doel
mensen met een beperking te
laten participeren. Het gaat vooral
om talenten en mogelijkheden
van mensen te verbinden aan
zinvolle activiteiten in de samenleving. Hopelijk verliezen we die
PROMENS CARE JAARVERSLAG 2013
26
Man bijt hond
Erik-Jan Breed (36 jaar): “Ik noem
mezelf een professioneel maatje.
Mijn aanpak is heel laagdrempelig en met een bepaalde mate
van relaxtheid. Ik heb een aantal
cliënten die behoorlijk agressief
en gedragsgestoord zijn. Als ik
hen zou vertellen hoe het allemaal
moet, dan kom ik daar geen steek
verder mee. Een goed voorbeeld
is een cliënt die me vol trots iets
Check
youtube.com/
promenscare om een goede
indruk te krijgen van van onze
manier van werken in de
thuisondersteuning
(ambulante begeleiding).
“Ik werk in de
stad Groningen,
ik fiets overal
heen. Sinds
kort ben ik ook
begeleider in
het sociaal wijkteam Oosterpark.
Ik heb het voorrecht
de hele dag in ‘Man
bijt Hond’ achtige situaties te
mogen zitten. Dat bedoel ik absoluut niet denigrerend. Het klinkt
als een enorm cliché wanneer
ik zeg dat ik mensen wil helpen,
want dat kan ook bij de bakker.
27
illegaals liet zien. Ik liet hem
praten en ging er niet direct op
in. Nadat hij zijn verhaal vertelde,
schetste ik hem de consequenties
van zijn actie. Nu hebben we in
bepaalde gevallen natuurlijk als
hulpverleners een meldingsplicht.
Dan is het wel weer ingewikkeld
om een professioneel maatje te
zijn. Maar toch. Door niet direct
bovenop de cliënt te springen en
wat relaxter te zijn, help je een
cliënt veel meer. Dat is in ieder
geval mijn ervaring. Die relaxtheid
is trouwens niet voor alle cliënten
even geschikt hoor. Ik heb ook
mensen die ik heel strikt en als
echte hulpverlener moet
benaderen. “
Maar het is wel waar. Ik neem een
kijkje achter iemands voordeur.
Dat is al heel intiem natuurlijk. De
dingen die daar gebeuren… aan de
ene kant soms niet leuk om mee
te maken. Maar juist om iemand
vanuit een moeilijke situatie er
weer bovenop te helpen. Dat je
mensen gemotiveerd krijgt om
dingen op te pakken, dat is het
mooiste wat er is.
Bijna 12,5 jaar werk ik nu voor
Promens Care. En ik zeg altijd
dat ik voor hen zou willen blijven
werken tot aan mijn pensioen.
Promens Care zorgt dan ook
gewoon goed voor mij als werknemer en voor de cliënten. Ik had
daarom best veel weerstand tegen
de komst van Cosis. Ik vertrouw
de mensen boven mij wel, dat ze
het goed voor hebben. Maar ik
ken de mensen bij NOVO niet goed
genoeg. Toch denk ik dat samengaan wel een goede zet is. Samen
sta je sterker. Hoe groter je bent,
hoe lastiger het is voor gemeenten om niet met je te werken. Ik
hoop tenminste dat dat zo gaat
werken.“
foto: Erik-Jan is ambulant
begeleider bij Thuisondersteuning
Groningen.
PROMENS CARE JAARVERSLAG 2013
28
29
BEPERKENDE MAATREGEL IN
DE PRAKTIJK
Mevrouw Janssen* woont al
jarenlang met haar man bij
Promens Care. Mevrouw heeft
een verstandelijke beperking.
Twee jaar geleden is afgesproken
dat er altijd een begeleider met
mevrouw meegaat wanneer zij
gaat winkelen. Mevrouw pleegde
namelijk stelselmatig kleine
winkeldiefstallen.
Deze afspraak heeft een vrijheidsbeperkend karakter. De afspraak
is door het team altijd verlengd
in overleg met mevrouw. Familie
om de afspraak mee te bespreken, is er niet; haar man heeft
ook een verstandelijke beperking.
Promens Care vernieuwde in 2013
haar beleid voor vrijheidsbeperkende afspraken en maatregelen.
Daarom ging het team eind vorig
jaar met mevrouw om tafel.
Kort daarna mocht ze alleen
met haar man naar de stad. Hij
voorkwam toen dat ze wat meenam zonder te betalen. Toch blijft
de afspraak staan dat meneer en
mevrouw Janssen samen kunnen winkelen. Het team evalueert
samen met mevrouw voortaan om
de zes maanden deze afspraak.
Dit is conform het beleid van
Promens Care.
*
Janssen is niet de echte naam van
deze mevrouw
Een complex vraagstuk
onder de aandacht
NUANCE
Wat is nu precies een vrijheidsbeperkende maatregel? Het gaat om
maatregelen die de vrijheid van
cliënten beperken op het gebied
van drie grondrechten: recht op
privacy, recht op lichamelijke
integriteit en recht op bewegingsvrijheid. Niet alles wat de vrijheid
beperkt, is in formele zin een
vrijheidsbeperkende maatregel.
Er zijn bijvoorbeeld huisregels die
gelden op een locatie voor een
goede gang van zaken. Echter,
huisregels mogen de vrijheid van
cliënten niet méér beperken dan
nodig. En de afspraken moeten
in overleg met cliënten worden
opgesteld. Denk bijvoorbeeld aan
etenstijden, roken, tv-kijken en
dergelijke.
HET DICHTEN VAN DE KLOOF
Promens Care implementeerde
vorig jaar haar aangescherpte
beleid rondom vrijheidsbeperkende afspraken en maatregelen.
Jan de Vries, gedragswetenschapper en dossiereigenaar: “Het
beleid is aangepast naar de geest
van de te verwachtte wet ´Zorg
en Dwang´. De aanpak is bedoeld
voor onze cliënten met een verstandelijke beperking. Landelijk
staat het onderwerp volop in de
aandacht. Er komen twee nieuwe
wetten aan die de huidige wetgeving op gebied van vrijheidsbeperking gaan vervangen. De ervaring
met de wet BOPZ (Wet bijzondere
opnemingen in psychiatrische ziekenhuizen red) is dat die wet veel
meer is gericht op psychiatrische
behandelingen in een psychiatrisch ziekenhuis. Daardoor past
hij onvoldoende bij de zorg voor
onze cliënten. We merken dat wet
en werkelijkheid in de praktijk
soms (ver) uit elkaar lopen.” Meer
zorgaanbieders ervaren die kloof,
net als Promens Care. De nieuwe
wet ‘Zorg en Dwang’ voor mensen
met een verstandelijke beperking
en de wet ‘Verplichte geestelijke
gezondheidszorg voor psychiatrische patiënten’ moeten deze kloof
gaan dichten.
DWINGEND PRINCIPE
De kern van de wet ‘Zorg en
Dwang’ is het principe ‘Nee,
tenzij’. Het uitgangspunt is dat
dwangmaatregelen niet thuishoren in de zorg voor mensen met
een beperking. Gevaarlijke
situaties moeten altijd met
vrijwillige zorg worden opgelost,
ook bij ernstig probleemgedrag.
Een vrijheidsbeperkende maatregel opleggen mag dus in principe
niet. Tenzij de situatie een ernstig
nadeel oplevert voor de cliënt en
haar omgeving. Uiterlijk binnen
zes maanden moet het team de
maatregel evalueren. Jan de
Vries: “En daar ligt, ook voor de
medewerkers van Promens Care,
een uitdaging. We werken veel
met mensen die, door hun
beperking, vaak langdurig aan
bepaalde vrijheidsbeperkende
maatregelen gebonden blijken te
zijn. Maar, zo zegt de Inspectie
voor de Gezondheidszorg, we
willen altijd weten wat je hebt
gedaan om de maatregel te
verminderen of op te heffen.
Dat moeten we dus als team
hardmaken: opnieuw overwegen
en omschrijven, elk half jaar.”
STRAKKE PROCEDURE
In de visie van Promens Care staat
voorop dat we alles in het werk
stellen om vrijheidsbeperking
van cliënten te voorkomen. Het
opleggen van een beperkende
maatregel binnen Promens Care
blijft dan ook aan zeer strakke
wettelijke procedures gebonden.
De arts of gedragswetenschapper
is degene die een dergelijke maatregel kan vaststellen. Hij doet dit
in overleg met het zogenoemd
multidisciplinair team. Naast
een strakke procedure vraagt
het vooral creativiteit en vindingrijkheid van onze begeleiders.
Steeds moeten ze met cliënten
en naastbetrokkenen op zoek
naar maatwerk. Dat betekent dat
begeleiders blijven zoeken naar
alternatieven voor vrijheidsbeperkende maatregelen die het beste
bij hun cliënten passen.
PROMENS CARE JAARVERSLAG 2013
30
31
Eigen kracht eerst
Een jongen van 17 jaar woont
in een woonvoorziening van
Promens Care. Laten we hem
Kees noemen. Kees wil niets
liever dan weer thuis wonen.
Ook zijn ouders zouden hem
graag thuis zien komen. Op de
woonvoorziening is Kees opstandig, soms bijna onhandelbaar.
De begeleiding van Kees gaat in
overleg met zijn ouders om hem
terug naar huis te laten gaan.
LANGZAAM MAAR ZEKER
De eerste tijd lukt het niet om
Kees terug naar huis te laten
gaan. Ouders voldoen niet aan
één van de minimale voorwaarden.
Kees vindt het maar lastig. Het
duurt langer dan hij had gehoopt.
Zijn begeleiding maakt het hele
proces voor hem duidelijk. Ook
benoemen ze de knelpunten. Hij
begrijpt dat de vertraging door zijn
ouders komt. Kees is ontspannen en vrolijk in de woonvoorziening. Het lukt de ouders toch
om aan het plan van terugkeer
te voldoen. Kees gaat terug en
de persoonlijk begeleider komt
wekelijks bij hen thuis. Er groeit
vertrouwen. Wanneer ouders
zelf stress en problemen ervaren,
trekken ze aan de bel. Kees, nu
18 jaar, en zijn ouders kiezen voor
thuisondersteuning.
Concrete winst is dus dat het
gezin actief vraagt naar ondersteuning. De weerstand is weg.
ERVARINGSPROJECT
De aanpak rondom de nu 18-jarige
Kees was onderdeel van het
ervaringsproject ‘Eigen kracht
eerst’. Gedragswetenschappers,
locatiehoofden en begeleiders van
het team Kind, Jeugd en Gezin
onderzochten in 2013 aan de hand
van praktijkvoorbeelden de vraag:
“Hoe kunnen wij onze kinderen
en jongeren begeleiden bij het
terugvinden van hun natuurlijke
netwerk of bij het creëren van een
informeel netwerk.”
TOEKOMST
De verschillende praktijkcases zijn
vorig jaar opgepakt ter voorbereiding op de komst van de nieuwe
Jeugdwet in 2015.
De cases laten één belangrijke
succesfactor zien. Begeleiders die
al betrokken zijn bij de cliënt en
zijn netwerk bieden ook thuisondersteuning. De grote winst
die daarmee behaald wordt, is
dat er al een basisvertrouwen
bestaat tussen cliënt, begeleider
en familie. Er kan dus veel sneller geacteerd worden door alle
partijen. Bij het project ‘Eigen
kracht eerst’ kon de begeleiding
die thuisondersteuning bieden
vanwege financiële steun uit het
innovatiefonds van Promens Care.
De uitdaging waar we nu voor
staan, is de aanpak verder te
ontwikkelen met de bestaande
financiering die hoort bij de indicatie van de cliënt. Het team Kind,
Jeugd en Gezin is daarover positief.
Het team wil namelijk voorkomen Kees uit het zicht te verliezen zodra hij 18 jaar wordt.
De persoonlijk begeleider van
de woonvoorziening biedt ook
thuisondersteuning. Dit kan door
financiële steun uit het innovatiefonds van Promens Care. Op het
moment dat Kees weer thuis gaat
wonen, kan de begeleider hem en
zijn ouders ondersteunen.
ONZE WENS
Kinderen en jongeren hebben recht op een zo gewoon
mogelijk bestaan, het liefst in
hun eigen gezin. Helaas is dat
niet altijd mogelijk. Onze wens
is dat kinderen en ouders zich
begrepen voelen in wie ze zijn,
dat er gewerkt wordt aan oplossingen die van het gezin zijn
en/of bij hen passen. Dat het
gezin ervaart dat de aandacht
van de hulp ligt op de toekomst
en op wat goed gaat, dat het
gezin ervaart dat ze zelf de regie
houden. Dat er gewerkt wordt
aan ontwikkelingsstimulering
passend bij de mogelijkheden
van het kind en aan een veilige
en positieve manier van opvoeden. Wij werken met passie aan
datgene wat nodig is om dit
nieuwe perspectief samen met
de kinderen, jongeren en hun
Om een goede terugkeer mogelijk
te maken, stellen begeleider en
ouders een plan van terugkeer op.
Daarin staan de minimale voorwaarden duidelijk omschreven.
Iedereen dient zich aan het plan
te houden.
ouders te bereiken. Als Promens
Care hierbij ondersteuning moet
bieden, brengen we dit naar
het gezin toe of zo dichtbij als
mogelijk.
PROMENS CARE JAARVERSLAG 2013
32
33
Korte berichten
Op facebook.com/
promenscare leest u
wekelijks mooie verhalen
en leuke anecdotes van en
over onze cliënten en
medewerkers.
NAM-medewerkers verwennen
kinderwoonvoorzieningen
Prokkelstagedagen
Bij de NAM in Assen werden in de ontvangsthal begin
december vier wensbomen geplaatst. In de bomen hingen cadeauwensen van kinderen die op drie locaties van
Promens Care wonen. De wensen werden vervuld door
individuele NAM-medewerkers of door afdelingen. Een
delegatie kinderen van Ons Huis in Assen, de Biester in
Gieten en Zuideres in Zuidwolde mochten 18 december
de cadeaus komen ophalen. Ook de Kerstman was daarbij aanwezig. Wat een blije gezichten bij de kinderen toen
ze hun cadeau mochten uitpakken. Alle cadeaus namen
de kinderen vervolgens mee terug naar hun woonlocatie.
Ook NAM-medewerkers waren heel enthousiast over deze
fantastische actie.
Kijkt u op facebook.com/promenscare voor ontroerende foto’s
van deze prachtige actie.
Tijdens de jaarlijkse Prokkelweek in juni werden weer
activiteiten georganiseerd om mensen met en zonder een
beperking elkaar te laten ontmoeten. Cliënten die wonen
en/of werken draaiden een dag mee binnen professionele
bedrijven. Zo is Ger een mee-werker uit Meppel. Hij werkt
dagelijks bij een houthandel. Tijdens de Prokkelweek
draaide hij een dag mee in de bejaardenzorg. Een dag van
twintig liter koffie zetten, tafel dekken en koek snijden.
De C1000 in Zuidwolde kon een hele dag rekenen op de
onvermoeibare inzet van Henk. Hij voelt zich helemaal op
zijn plek met het rechtzetten van artikelen en het sjouwen
van pallets. En voor Vincent met zijn groene vingers werd
de zonnige dag extra stralend omdat hij een hele dag mocht
meewerken bij een tuincentrum in Smilde.
Feesten
Op 19 april was de feestelijke opening van de Zuideres in
Zuidwolde. Er is nu ruimte voor een kindergroep, een
jongerengroep en een volwassengroep.
In mei was het weer feest en wel op de 28e bij de
Smetanalaan in Assen. Dit geheel nieuwe complex biedt
huisvesting aan 48 oudere cliënten met een verstandelijke of psychische beperking. Met het planten van een
Amberboom was de opening een feit. De Smetanalaan kent
allerlei woon- en zorgtechnologie. Lees ook het artikel op
pagina 34-35.
Promens Care heeft nieuwe en hernieuwde locaties, maar
ook locaties die al lang bestaan. Kinderwoonvoorziening
Ons Huis in Assen is 50 jaar geleden gestart en zit alweer
30 jaar op dezelfde plek. Veel kinderen hebben daar kunnen
wonen. In september werd dit jubileum gevierd.
PROMENS CARE JAARVERSLAG 2013
34
35
FOTOBOEK
over
gezonde
leefstijl en
emoties
HET ROER OM
HET
ROER
OM
Op weg naar
een gezonde
leefstijl
Een uitgave van
Op weg naar
een gezonde
leefstijl
Promens Care
Het roer om
om, op weg naar een
gezonde leefstijl, zo luidt de titel
van het fotoboek van Promens
Care. Een fotoboek over emoties
en gezonder leven. Dankzij de
inzet van vele medewerkers en
cliënten is het boek tot stand
gekomen. Het roer om verschijnt
ter afronding van het driejarige
leefstijlproject van Promens
Care. Het fotoboek kan voor onze
medewerkers en cliënten dienen
als inspiratie om het onderwerp
leefstijl levend te houden.
Alle mensen in het fotoboek laten
zien hoe het voelt om gezonder
te gaan leven. Uitbundig, vastberaden, vrolijk maar ook angstig
en zweterig en benauwd. Alle
emoties laten zien hoe grillig de
weg naar een gezondere leefstijl
is. Het vergt onder meer zelfdiscipline om die weg af te leggen.
Dat is lang niet altijd eenvoudig.
Ook niet voor onze cliënten.
En juist voor hen is het zo belangrijk dat ze in beweging komen.
Dat ze ontbijten, groenten en fruit
eten en met mate leren koek,
snoep en chips te eten.
(Ernstig) overgewicht is namelijk
een veelvoorkomend probleem
onder mensen met een verstandelijke en/of pyschische beperking.
Overigens worstelen ook medewerkers daarmee. In 2009 sloot
Promens Care zich daarom aan bij
het landelijk leefstijlprogramma
‘Zo kan het ook’. Een initiatief
van Stichting Onbeperkt Sportief
(voorheen Gehandicaptensport
Nederland).
Fysieke gezondheid van onze
cliënten is voor ons lang een
blinde vlek geweest. We besloten
dat wij als organisatie ook verantwoordelijk zijn voor de lichamelijke gezondheid van onze cliënten.
Kernbegrippen die goed bij onze
aanpak passen zijn het goede
voorbeeld geven door medewerkers, sociale steun bieden,
gedragsverandering als uitgangspunt en eigen verantwoordelijkheid nemen.
PROMENS CARE JAARVERSLAG 2013
36
37
De Smetanalaan in Assen is
onze technologische proeftuin.
Deze locatie is zo ingericht dat
alle toekomstige wensen op
het gebied van technologische
zorgondersteuning uitgevoerd
kunnen worden. Medewerkers
en bewoners werken nu al met
tablets waarop apps staan, sensortechnologie en toegangskaarten in plaats van sleutels.
Er zijn 48 appartementen op de
Smetanalaan. 24 voor oudere
mensen met een verstandelijke
beperking en 24 voor mensen
met een psychische beperking.
Lang leve de
TECHNOLOGIE!
Wilko Vegter, projectleider huisvesting: “In oktober vorig jaar
startten we met het pilottraject
‘Sensortechnologie’. In twee
appartementen hangt een lamp
waarin een camera met slimme
software. Die vertaalt de actie in
de kamer naar actie op de zorgtelefoon of tablet. Denk bijvoorbeeld
aan het detecteren van een
epileptische aanval, het openen dichtgaan van de deur, uit
bed gaan, persoonsalarmering.
Wettelijk zijn we natuurlijk gebonden aan strikte privacy regels.
Maar zelf hebben we privacy ook
heel goed omschreven. Zo zie
je op de camerabeelden straks
alleen grove contouren. Het team
kan zelfs niet zien of het om een
man of vrouw gaat. In het Zorgplan
leggen we de toepassing van de
techniek vast.
Uiteraard in nauw overleg tussen
begeleider, cliënt en naastbetrokkene. Ook stellen we onszelf de
vraag ‘wat als we het niet doen’.
We moeten zwaarwegende redenen hebben om sensortechnologie
en technologische zorgondersteuning te gebruiken.”
Luit Takens, hoofd bedrijfsvoering:
“We zien de inzet van sensortechnologie nadrukkelijk als
vrijheidsverruiming. Op afstand
kunnen onze medewerkers als
het moet meekijken zodat cliënten
hun zelfstandigheid binnen hun
woonruimte behouden. Zodra de
pilot ‘Sensortechnologie’ succesvol is afgerond, hebben we al een
overzicht klaar van locaties die
voordelen kunnen behalen van
deze technologie.”
Sylvia Schippers, coördinerend
medewerker Smetanalaan: “We
zijn erg enthousiast over de mogelijkheden die de apps op de tablets
bieden. In het begin waren we wat
terughoudend over de invoering
hiervan op de Smetanalaan.
Inekecuiper(57jaar)zetgerouti­
Zou het niet te veel van onze
neerd haar tablet aan en wijst “dat is
oudere bewoners vragen?
voorvandaagendatisvoormorgen.”Ineke
Het heeft ons verrast hoe
doelt op de medewerkers die dan dienst hebben
mensen ermee omgaan.
oplocatiesmetanalaanwaarzewoont.Inekevindt
Sommigen hebben zich
het “leuk”, de apps. Coördinerend medewerker Sylvia
de werking van de
schippers:“Inekevindthetheelbelangrijkdedingen
tablet en apps al echt
die ze zelf kan ook zelf te doen.” Sinds kort staan de
eigen gemaakt.”
menu’s voor de hele week op de tablet. Sylvia: “Dan
kunnen we er als begeleider een persoonlijk moment
Luit: “We ontwikkelen
van maken. Die zijn er al zo weinig. Het samen
op ons intranet een ‘app
invullen van het digitale weekmenu geeft gewoon
store’ waaruit begeleieen extra één op één moment. Dan krijg je
ders de voor hen handige
toch een bepaalde interactie waar ik heel
apps kunnen halen.”
erg naar verlang.”
PROMENS CARE JAARVERSLAG 2013
38
39
Centrum
Verstandelijke Beperking
en Psychiatrie van start
Op vrijdag 29 november 2013
werd het Centrum Verstandelijke
Beperking en Psychiatrie aan de
Middenweg 19 in Assen officieel
geopend. In het centrum kunnen
mensen met een verstandelijke
beperking en vragen over lichamelijke en/of psychische problemen of onbegrepen gedrag
terecht voor diagnostiek en
behandeling.
KLAAR VOOR DE START
Na een grondige verbouwing
is het centrum helemaal klaar
gemaakt om cliënten, hun naasten en collega professionals te
ontvangen. Albert Hilvers, manager bedrijfsvoering: ‘Sinds begin
dit jaar kunnen cliënten bij het
centrum terecht. De verbouwing is
intussen afgerond en de processen zijn ingericht. Nu willen wij
graag laten zien wat er allemaal
beschikbaar is aan zorg en met
mensen in gesprek gaan.’
PROGRAMMA
Het programma bestond uit
diverse onderdelen. Na de officiële
opening gaven een ervaringsdeskundige en medewerkers lezingen
en workshops. Bijvoorbeeld over
hoe mensen met een licht verstandelijke beperking ingezet
kunnen worden als ervaringsdeskundige interviewers bij kwaliteitsonderzoek. Of lezingen over
gezinsbehandeling en over het
wetenschappelijk onderzoek dat
het centrum verricht. Daarnaast
waren er een twintigtal workshops
en presentaties over uiteenlopende onderwerpen zoals muziektherapie, verslaving, EMDR,
seksualiteit en gedrag en over
communicatie. Verder vertelden
medewerkers over de mogelijkheden van het centrum tijdens een
rondleiding door het gebouw.
OVER HET CENTRUM
Het centrum kan snel en adequaat
een vraag van cliënten, zijn/haar
naasten of een collega professional beantwoorden. Het kan dan
gaan over somatische problemen,
onbegrepen gedrag en/of psychiatrische problemen. Dit vraagt
om een aanpak op maat en kennis
vanuit verschillende invalshoeken.
Het centrum is een gezamenlijk initiatief van de Baalderborg
Groep, Vanboeijen, GGZ Drenthe,
Promens Care en De Trans. Juist
door deze samenwerking beschikt
het centrum over specialistische
kennis voor advies, onderzoek en
behandeling voor mensen met een
verstandelijke beperking.
Het centrum is gevestigd in Assen.
Daarnaast zijn er poliklinieken
in Emmen en Nieuw-Buinen. In
Assen bevindt zich de kliniek met
24 bedden voor korte crisisopname, observatie, diagnostiek en
(psychiatrische) behandeling.
PROMENS CARE JAARVERSLAG 2013
40
41
De Raad van Toezicht is toezichthouder van zowel
Cosis als NOVO en Promens Care. Een gesprek over
de ontwikkelingen bij Cosis met voorzitter
Jur Stavast en vice-voorzitter Ineke Mulder.
Lokaal
aanbod erg
belangrijk
Wat is de meerwaarde van Cosis
in het licht van de ontwikkelingen
in de zorg?
Jur Stavast: “Wij moeten in de
huidige marktomstandigheden een
bepaalde omvang hebben. Daarmee
kun je het vertrouwen wekken bij
gemeenten en zorgverzekeraars.
Beide organisaties vinden dat ze
naar de toekomst toe allebei te klein
zijn om heel specialistische functies
als behandelaren elk apart in dienst
te nemen. Gezamenlijk zou dat wel
kunnen. Of dat zo blijft, is de vraag
nu al die ontwikkelingen en transities op ons afkomen. Toen, twee
jaar geleden, was dat één van de
belangrijke overwegingen.”
Hoe verhoudt een grote organisatie zich tot lokaal werken?
Ineke Mulder: “Promens Care en
NOVO zijn lokaal verankerd. Dat is
een voordeel omdat we dichtbij onze
cliënten zitten, onze toekomstige
opdrachtgevers en samenwerkende
organisaties. Daar komt de holding
Cosis bij. Zo kunnen we kwaliteit
van zorg borgen, net als de nodige
kennis en expertise.” Jur Stavast: “Als
toezichthouder zeggen we: lokaal
wat kan, centraal wat beslist niet
lokaal kan. Dat lokale aanbod kunnen we nu bij gemeenten overeind
houden door het samengaan in Cosis.
In de provincie Groningen wordt dat
nog spannend trouwens. Daar leidt
de gemeentelijke herindeling in 2018
tot gemeenten tussen de 80.000 en
100.000 inwoners.”
Wat zijn belangrijke onderwerpen
voor het komende jaar als toezichthouder van Cosis?
Ineke Mulder: “Ik ga dan terug naar
waarom Cosis is ontstaan. Het is
onze taak om komend jaar te kijken
of er gewerkt wordt aan de te behalen doelstellingen.”
Welke verwachtingen heeft u over
de ontwikkelingen binnen Cosis?
Jur Stavast: “Dat er meer activiteiten binnen Cosis-verband worden
georganiseerd.” Ineke Mulder vult
aan: “Op het gebied van bedrijfsvoering, kennis en kunde.” Jur Stavast:
“Het elkaar wederzijds inspireren en
het delen van kennis, daar zullen
we goed op letten. Kijk ik over twee
à drie jaar, dan zou het goed zijn
als we een sterk product hebben
neergezet voor de langdurige zorg.
Als het gaat over maatschappelijke
ondersteuning dan hopen we een
groot gedeelte van de wethouders
Zorg in ons werkgebied te hebben
ontzorgd.”
Stelling: door de grotere, maatschappelijke druk verandert de rol
van de toezichthouder.
Ineke Mulder: “Wat die maatschappelijke verwachting betreft, dat gaat
óók over onze toezichtsfunctie.
Wat waren de onderwerpen voor u
als toezichthouder Cosis in 2013?
Jur Stavast: “In het begin van 2013
stond de start van Cosis als holdingmaatschappij centraal. Met daaronder Promens Care en NOVO als
werkmaatschappijen. In mijn ogen
een goede start met een duidelijk
toekomstperspectief. Al heel snel
werden we echter ingehaald door de
ontwikkelingen bij NOVO. Uiteindelijk
leidden deze tot het vertrek van de
bestuurder Jaap van der Pol.”
Ineke Mulder: “Bij de start van
Cosis lag de nadruk toch wel op de
bedrijfsvoering. Terwijl ik nu zie dat
de gemeentelijke transities inhoudelijker terugkomen. Hoe gaan Cosis en
de werkmaatschappijen dat vormgeven? De omgang met nieuwe wet- en
regelgeving wordt steeds meer in
gezamenlijkheid opgepakt.”
De verwachting is dan toch dat een
Raad van Toezicht actief momenten
creëert om informatie op te
Cosis verhalen en te krijgen. Zodat
bindt en voegt kennis
we onze rol beter kuntoe aan de medewerkers van
nen uitoefenen.”
Promens Care en NOVO. Cosis versterkt
Jur Stavast:
zowel op inhoud als op ondersteuning.
“En dan vooral
Innovaties in hulpverlening doen we gegroeop het gebied
peerd en in samenhang. Cosis zorgt ervoor dat
van kwaliteit en
medewerkers van haar dochtermaatschappijen om
veiligheid van
mensen met een beperking heen kunnen blijven
cliëntzorg. De
staan. Onze medewerkers leveren in de nabijbuitenwereld kijkt
heid van de cliënt zorg en ondersteuning. In
of je daar als Raad
gezamenlijkheid met familie en naastbevoldoende op hebt
trokkenen. Zowel in gemeentelijk
gestuurd en getoetst.
verband als in de langdurige
We moeten ons nu verzorg.
antwoorden naar de samenleving. Ook de Inspectie voor de
Gezondheidszorg kijkt scherper.
We merkten dat toen de inspectie
bezig was met het rapport rondom
de calamiteit in Onnen. Zo die er al
was, is de vrijblijvendheid van de
toezichthouder definitief voorbij.”
PROMENS CARE JAARVERSLAG 2013
42
43
ONDERDEEL
van iemands
dageLIjKs
LEVEN
Nikki Dekker (23 jaar): “De doelgroep binnen de Witte Valken vind
ik heel afwisselend. We hebben
mensen met een matig maar
ook met een heel hoog niveau.
Mensen met een licht verstandelijke beperking en psychiatrische
problematiek. Die combinatie
van doelgroepen vind ik gewoon
heel leuk. Ik geniet namelijk echt
van de begeleidingsgesprekken.
Mensen vertellen hun kleine en
hun grote problemen aan je. Ik
vind altijd dat ze bij me kunnen
komen. Ik luister naar ze. En als
ik iets voor ze kan doen, graag.
Soms is alleen een luisterend
oor genoeg, soms moet je samen
gaan zitten. Als ik na een zwaar
gesprek een cliënt op de galerij
tegenkom die mij een knuffel
geeft, dan pept dat mezelf ook
weer op. Heerlijk. We hebben
een beneden- en een bovengroep.
Beneden eten cliënten samen,
spreken we de dag door, maken
we een grapje en een grolletje.
Met veel humor zorgen we dat
het eten normaal loopt. En als
ik boven werk, is dat weer met
hele andere mensen. Zij hebben weer meer structuur nodig
bijvoorbeeld.”
Het leuke van een woonlocatie
is dat ik mensen in hun dagelijks leven kan begeleiden. Dat ik
onderdeel ben van hun leven.
Ze lopen tegen dezelfde dingen
aan als ieder ander. Door hun
beperking komen er meer problemen en vragen bij.
Daar kunnen wij als team ze begeleiding en hulp bij bieden. Ik vind
het ook leuk dat ik veel contact
heb met familie en verwanten.”
“Ik vind het fijn bij zo’n grote
organisatie als Promens Care
te werken. We ondersteunen
veel verschillende doelgroepen.
Daarom heb ik het gevoel dat ik
kan groeien binnen de organisatie.
In de toekomst zou ik meer toe
willen naar het begeleiden van
mensen met een licht verstandelijke beperking. In combinatie met
psychiatrische of verslavingsproblematiek. Of misschien een combinatie van thuisondersteuning en
wonen. De combinatie, dat spreekt
me het meeste aan.”
Nikki is persoonlijk
begeleider op woonlocatie
Witte Valken in Beilen.
PROMENS CARE JAARVERSLAG 2013
44
45
Korte berichten
Op facebook.com/
promenscare leest u
wekelijks mooie verhalen
en leuke anecdotes van en
over onze cliënten en
medewerkers.
Promens Care actief
voor NL Doet
Tweede plaats voor
’t Brughoes in landelijkrIBWevenement!
Opknapbeurt voor
Geerties Hoes
Mooie matches tijdens
Beursvloer Assen
Bij tientallen locaties van Promens Care
waren vrijwilligers aan het klussen voor NL
Doet in maart. Zo waren er op woonvoorziening Thorbeckelaan in Assen medewerkers
van het bedrijf Siemens.
Zij schilderden en behangden de woonkamer. Niet alleen werd er geklust, er waren
ook veel cliënten en medewerkers van
Promens Care actief op andere locaties.
Medewerkers van de Inloop Hoogeveen
klusten bijvoorbeeld bij het Leger des Heils.
Cliënten uit Assen gingen aan het werk bij
zorgorganisatie Vanboeijen.
‘t Brughoes is een bakkers- en levensmiddelenwinkel in Tynaarlo. De mee-werkers
worden in praktische zin ondersteund
door bewoners uit het dorp (vrijwilligers).
En in beperkte mate door begeleiders
vanuit Promens Care. Op 21 maart 2013
werd ’t Brughoes uitgeroepen tot het op
één na beste wederkerigheidsproject van
Nederland. De prijsuitreiking vond plaats
tijdens het tweejaarlijks evenement voor
Regionale Instellingen voor Beschermd
Wonen (RIBW’s). Promens Care is daar één
van.
Het Geerties Hoes aan de Doornakkers in
Roden is al jaren in gebruik als dienstencentrum. Met de opknapbeurt in het najaar
van 2013 maakten de mee-werkers en de
medewerkers een frisse start. “Met een
nieuwe verflaag ziet de ruimte er weer
veel aantrekkelijker uit” aldus Janine Bos,
medewerker van Geerties Hoes. Na de
opknapbeurt kreeg Geerties Hoes meer
een buurthuisfunctie. “De ruimte is heel
geschikt voor vergaderingen, cursussen,
feestjes en activiteiten van particulieren en
groepen om hier hun activiteiten te houden.”
Tijdens de vierde Beursvloer Assen op 30
oktober mocht Promens Care als gastheer
in de Van Lieflandschool vele organisaties
verwelkomen om met elkaar te komen tot
mooie matches. En dat is gelukt; er is voor
een bedrag van €116.719 aan ruilhandel
afgesproken! Diverse locaties sloten mooie
deals; me(d)ewerkers van Travel-Care gingen wandelen met bewoners van Interzorg.
Ook is de afspraak gemaakt mee te helpen
in de buurtmoestuinen in Assen Oost, in ruil
voor een workshop koken.
Met de medewerking aan de Beursvloer wil
Promens Care invulling geven aan maatschappelijk betrokken ondernemen.
PROMENS CARE JAARVERSLAG 2013
46
CLIËNTVERVOER
Het gevraagd en ongevraagd
een advies uitbrengen aan de
Raad van Bestuur is één van
de belangrijkste taken van de
Centrale Cliëntenraad (CCR).
Een kleine greep uit onderwerpen waarover de CCR in 2013
advies uitbracht:
• Vervoer;
• Cliëntenparticipatie;
• Aangescherptbeleidvrijheidsbeperkende maatregelen. De
CCR vindt het heel positief
dat het uitgangspunt voor een
vrijheidsbeperkende maatregel
is ‘nee tenzij’;
• Inspectierapporten;
• Deomgangmetoudersen
andere naastbetrokkenen;
• OntwikkelingvanCosis;
• Financiëno.a.begrotingen
kwartaalverslagen;
• ZingevingbinnendeGGZ.
VERVOERSDOSSIER;
MEER OVERLEG GEWENST
Voorzitter Leo van der Heiden licht
een belangrijk onderwerp toe:
“Het was duidelijk dat er in 2013
bezuinigd moest worden op het
cliëntvervoer. De overheid verlaagde immers het vervoerstarief.
Het uitgangspunt voor de CCR was
het welzijn van de cliënten. We
konden ons wel vinden in de plannen van Promens Care, mits aan
dit uitgangspunt werd voldaan.
De gevolgen bleken voor een deel
van de cliënten – door de wisseling van dagbestedinglocaties
– groot te zijn. Daar is in eerste
instantie onvoldoende overleg en
communicatie over geweest, vond
de CCR. Voor ons aanleiding in
gesprek te blijven met de bestuurders. Eén van uitkomsten was dat
er geld werd gereserveerd om
vervoersknelpunten op te lossen in 2014. Dit jaar speelde het
vervoersdossier bij het team Kind,
Jeugd en Gezin. We merken dat er
serieuzer gekeken wordt naar het
overleg met betrokkenen, ook met
de lokale cliëntraden.”
REACTIE VERVOERSDOSSIER
Voorzitter Raad van Bestuur
Wiecher Haddering: “De vervoersbezuiniging kwam voor Promens
Care neer op zo’n 1,2 miljoen
euro. Die bezuiniging moest
natuurlijk zorgvuldig uitgevoerd
47
worden. De CCR was niet ontevreden over het beleid. Ze vroegen
wel aandacht voor een zorgvuldige uitvoering en communicatie.
Voor een handvol cliënten pakte
de veranderingen in het vervoer
vervelend uit. Daar kon ik een heel
eind in meekomen en gaf dat ook
ruiterlijk toe. In andere situaties
zaten ze er wat mij betreft weer
even naast. De les die ik heb
meegenomen naar het vervoersdossier Kind, Jeugd en Gezin is
het betrachten van de grootst
mogelijke zorgvuldigheid. Als we
het welzijn van mensen in de knel
brengen omdat we bezuinigingen
vooropstellen, dan zijn we niet
goed bezig.”
PROMENS CARE JAARVERSLAG 2013
48
49
Januari 2013 is Cosis opgericht
en had de Raad van Bestuur een
andere samenstelling. Heeft dat
effect gehad voor Cosis?
Anton Renting en Wiecher Hadderingh (voorzitter)
vormen samen de Raad van Bestuur van Cosis en
de dochtermaatschappijen Promens Care en NOVO.
Anton is bestuurder ad interim. Hij volgde Jaap van
der Pol op. Een interview over Cosis, de visie op de
ontwikkelingen in de zorg en de ambities voor de
toekomst.
Ons werk
is
mensenwerk
Hoe verhoudt een grote organisatie zich tot lokaal werken? Hoe
zorgt u er kortom voor dat de
kloof tussen kantoor en werkvloer
beperkt blijft?
Wiecher: “Door er in ieder geval voor
te zorgen dat er een goede wisselwerking is. Dat de mensen op kantoor weten voor wie ze werken. Door
de vorming van managementlagen
te blijven beperken. Ook binnen
Cosis moeten medewerkers in drie
stappen ons als bestuurder bereiken.
Besturen op afstand, daar geloven
we niet in.” Anton Renting: “Dat kan
ook niet in ons werk. Het is mensenwerk, het is relatiewerk. Je moet je
bij elke schaalvergroting afvragen
of de bestuurder de tijd, ruimte en
de wil houdt om de werkvloer op te
zoeken. Als die mogelijkheid er niet
meer is, dan moet je jezelf afvragen
hoe het zit.” Wiecher: “20, maximaal
30 procent van de tijd zijn we buiten
de deur. De meeste tijd brengen we
in onze eigen organisatie door. Zo
weten we altijd wat er speelt.”
Er gaat binnen de zorg heel veel
veranderen volgend jaar. Daar
heerst onzekerheid over op de
werkvloer. Hoe past u de les van
meer openheid en toegankelijkheid toe?
Anton: “Je gezicht laten zien wanneer het kan. Communiceren met alle
onzekerheid van dien. En je aanspreekbaar opstellen zodat mensen
hun zorgen kunnen uiten. Zelf heb ik
vorig jaar een aantal sessies gehad
met ouders, cliënten en medewerkers. Daar haal ik heel veel informatie uit.” Wiecher: “En goed blijven
checken of datgene wat op kantoor
bedacht wordt ook wordt herkend op
de werkvloer.”
NOVO en Promens Care werken
nauw samen in Cosis. Cosis was in
2013 feitelijk nog een lege holding,
het had geen medewerkers. Er zijn
schetsen gemaakt voor het onderbrengen van de ondersteunende
diensten van NOVO en Promens
Care in Cosis. Besloten is om voorrang te geven aan het afzonderlijk
gereedmaken van beide dochtermaatschappijen. Dit is ingegeven
door de ontwikkelingen in de langdurige zorg. In 2014 wordt het beleid
van NOVO en Promens Care geharmoniseerd (= zorgen voor gelijkluidende inhoud en processen). In 2015
zal de integratie van ondersteunende
diensten binnen Cosis plaatsvinden.
Wat is uw visie op de
ontwikkelingen in de zorg?
Gemeenteambtenaren weten nog
niet altijd precies wat er op hen
afkomt. Ook de wetgeving is nog niet
op alle onderdelen rond. Als er geen
continuïteit wordt georganiseerd
vanuit Den Haag, dan kan het een
drama worden in 2015.”
Wiecher: “De trekrichting heb ik altijd
een goede gevonden. Als we zorgen
dat de lokale gemeenschap meer
dragend kan zijn, ook voor mensen
die hulp nodig hebben, prachtig.
Maar de buurman moet ook de
buurman kunnen blijven. Hij kan wel
een ander soort buurman worden.
Wat ik jammer vind en waar ik ook
wel risico inzie, is het tempo waarin
de veranderingen plaatsvinden.
Nu lopen we de kans dat we niet
echt goed toekomen aan een juiste
uitvoering. Wat ik ook jammer vind,
zijn de twee of drie bezuinigingsronden. Uiteindelijk worden we 30
tot 40 procent gekort. Dan wordt het
wel heel krap om mensen de zorg
te geven die ze nodig hebben. En
dat ook nog in een andere context.”
Anton: “Er zijn net nieuwe wethouders benoemd die zich aan het
inwerken zijn.
Wat biedt Cosis aan NOVO en
Promens Care zodat ze goed kunnen omgaan met het te verwachten krimpscenario?
Wiecher: “Promens Care en NOVO
staan beiden bekend als organisaties die zorg op kleinschalige schaal
verlenen, lokaal dus. Om dat goed
te kunnen volhouden met dezelfde
of nog betere deskundigheid, is het
van belang dat we gaan bundelen.”
Anton: “Promens Care heeft veel
kennis van de geestelijke gezondheidszorg. Dat kan voor NOVO een
impuls zijn om te kijken wat ze
met die kennis kunnen doen. Wat
betreft ondersteuning aan kinderen
Wiecher Hadderingh: “We hebben
een moeilijke periode achter de rug.
Samen met Jaap van der Pol had ik
de ambitie iets moois neer te zetten
voor cliënten van NOVO en Promens
Care. We hebben afscheid moeten
nemen van Jaap. Hoe gecompliceerd
de situatie in 2013 ook was, ik ben
altijd standvastig geweest over de
samenwerking. Samen kunnen we
krachtiger en meer betekenisvol zijn
voor mensen met een beperking in
Groningen en Drenthe. De bestuurscrisis heeft ons veel geleerd. Een
belangrijke les is dat wat er ook
gebeurt in de organisatie, je dat
moet delen met je mensen – met
de medewerkers, cliënten en hun
verwanten.”
en mensen met een verstandelijke beperking is het kennisniveau
gelijksoortig. Als we daarop kunnen
innoveren kan dat in groter gebied
met een kleiner ontwikkelteam.”
Waar staat Cosis over twee à drie
jaar?
Anton: “Cosis en haar dochters zullen dan behoren tot de top drie van
zorgorganisaties in het Noorden voor
mensen met een beperking. We zijn
een goede partij voor gemeenten in
Groningen en Drenthe. We zijn de
eerste partij voor ouders en naastbetrokkenen om hulp te organiseren.”
Wiecher: “Daarbij willen we een
aantrekkelijke werkgever blijven.
Dat betekent dat wij ondanks het
feit dat we nu krimp verwachten, we
toch proberen jonge mensen aan
ons te binden. En enthousiast te
maken voor het vak. Daarvoor gaan
we allerlei samenwerkingsverbanden
aan met onderwijsinstellingen.”
PROMENS CARE JAARVERSLAG 2013
50
51
Anne heeft ambities
Anne is 22 jaar en woont in het dorp Koekange. Als scholier bezocht
hij de Van der Ploegschool, een school voor zeer moeilijk lerenden
in Hoogeveen. Toen hij de school verliet ging hij aan het werk bij
Werken, Dagbestedings-, Leerlocaties Meppel van Promens Care.
Anne is zeer geïnteresseerd in techniek.
In Meppel kreeg hij de kans om
fietsen te gaan herstellen. Maar
Anne heeft ambities dus hij wilde
verder leren. Een baan bij een
bedrijf dat zich bezig houdt met
motortechniek is zijn grote droom.
Gelukkig voor Anne is Werken,
Dagbestedings-, Leerlocaties
Meppel een Erkend Leerbedrijf.
Dat bood hem de kans om vanuit
de dagelijkse praktijk een vervolgdiploma te halen. Hij ging naar
school in Assen. Daar haalde hij
zijn AKA diploma. AKA staat voor
Arbeidsmarkt Gekwalificeerd
Assistent. Anne kreeg theorieles om zijn vaardigheden in het
lezen en schrijven te verbeteren.
Daarnaast moest hij bijvoorbeeld
een rondleiding geven. Dat leerde
Anne hoe je zoiets voorbereidt
en hoe je bijvoorbeeld op vragen
reageert. Allemaal vaardigheden
om makkelijker een weg te vinden
op de arbeidsmarkt.
MEER KANSEN
Anne: “Ik werk een dag in de week
bij garage Bijker in Meppel.
Ik loop met de monteurs mee en
kijk goed hoe zij hun werk doen.
Steeds vaker mag ik zelfstandig
klussen doen zoals banden van de
velg halen. Op de AKA opleiding
leer je alles over hoe je makkelijker in het vrije bedrijf aan
het werk kunt. Ik heb er zelf veel
aan, maar ook de collega’s in
de garage. Door wat ik in Assen
geleerd heb, kan ik makkelijker
in het vrije bedrijf terecht. En het
bedrijf kan ook meer profiteren
van mij als arbeidskracht. Ik heb
bijvoorbeeld ook geleerd dat ik
tijdens het werk meer moet vragen. Ik wil graag een dag meer bij
Bijker aan het werk.”
foto: Anne met zijn AKA diploma.
PROMENS CARE JAARVERSLAG 2013
52
PROMENS CARE JAARVERSLAG 2013
Vanaf 1 januari 2013 werken NOVO en Promens Care
samen onder de vlag van Cosis. Op 21 februari van dat
jaar werd in het bijzijn van de Raad van Bestuur de
Centrale Ondernemingsraad (COR) van Cosis opgericht.
Voorzitter van de Raad van Bestuur Wiecher Hadderingh
en voorzitter van de COR Amber Tjassing in gesprek over
de samenwerking.
Wiecher Hadderingh: “De COR is
in de eerste vergadering van 2013
geïnstalleerd met een symbolische
gift in de vorm van een drie-eenheid
van theelichtjes in een houten stam.
Voor de RvB is de COR een belangrijke gesprekspartner. We zien de COR
nadrukkelijk als institutioneel orgaan
voor Cosis.
Daarbij zijn we ons ervan bewust dat
de COR de medewerkers vertegenwoordigt van beide dochters.“ Amber
Tjassing: “Dankzij het voorbereidende
werk in 2012 konden we vanaf het
begin op bestuurlijk niveau meepraten over de koers van Cosis.”
VERSNELDE KENNISMAKING
Amber: “Zo’n nieuwe Ondernemingsraad zorgt voor een hele nieuwe
dynamiek en samenwerking. Hier
inhoud aan geven doe je niet
met een handtekening onder een
reglement. We zijn met elkaar in
gesprek gegaan over hoe we onze
werkzaamheden willen inrichten. Hoe
creëer je draagvlak in beide medezeggenschapsorganen, zodat de
COR namens iedereen het gesprek
aan kan gaan. Door de intensieve
contacten in de zomer hebben de
COR, beide ondernemingsraden en
de Raad van Bestuur elkaar versneld
leren kennen. Je komt duidelijk de
verschillen in organisatie en cultuur
tegen. We zijn niet hetzelfde en dat
hoeft ook niet. Laten we vooral naar
die verschillen kijken en er gebruik
van maken. Als je uitgangspunt is om
de verbinding te zoeken, dan krijg je
een heleboel voor elkaar.”
DRAAGVLAK
Amber: “Elke zes weken vergadert
de COR met de Raad van Bestuur
van Cosis. Verzoeken om advies van
de RvB gaan voor een pre-advies
naar de ondernemingsraden van de
werkmaatschappijen. De COR kijkt
of die twee pre-adviezen samen te
voegen zijn en bespreekt dat advies
met de Raad van Bestuur.” Wiecher:
“We hebben ons voorgenomen om
bij alles wat binnen Cosis-verband
gebeurt de medezeggenschap goed
mee te nemen, zowel de medewerkerskant als de kant van cliënten. We
kunnen niets voor elkaar krijgen zonder het creëren van draagvlak. Of dat
nu gaat om onze strategievorming,
de organisatievorm of de integratie
die we voorstaan in bedrijfsvoering
en advies en ondersteuning.”
53
Verbinding
zoeken
HOUTSKOOLSCHETSEN
Wiecher: “De totstandkoming van de
inrichting van Cosis is een bestuurlijke aangelegenheid geweest; de
COR was daar niet bij betrokken. We
hebben eerste ideeën neergelegd,
een denkkader. Kwartiermakers hebben dit in 2013 verder uitgewerkt.
Tussen de RvB en COR is afgesproken dat de COR in dit proces actief
meegenomen werd. Dit kreeg vorm in
een gezamenlijk overleg tussen Raad
van Bestuur, COR en de kwartiermakers.” Amber: “Vervolgens zijn
de inrichtingsplannen in december
voorgelegd aan de COR.” Wiecher:
“In de vervolgopdrachten hebben we
geformuleerd dat de projectleiders
in dat hele proces de medezeggenschap direct meeneemt.”
OPEN EN STEVIG
Amber: “De aard van de gesprekken tussen COR en RvB is open:
In februari 2013 is de
wat we willen zeggen, dat
Centrale Ondernemingsraad
zeggen we. Soms zijn het
(COR) van Cosis geïnstalleerd. De
stevige gesprekken, om aan
COR bestaat uit drie leden van de
te geven waar het precies
OR NOVO en drie leden uit de OR van
om draait. Het gesprek
Promens Care. Er is een zevende zetel
is constructief, soms heel
beschikbaar voor vertegenwoorscherp, maar volgens mij
diging van medewerkers van
goed.”
Cosis.
Wiecher: “Ik kan er in ieder
geval goed mee uit de voeten.
Mijn belang is dat we continuïteit
houden in de dienstverlening en in
het werkgeverschap. Ik heb niet de
verwachting dat de COR altijd hetzelfde ziet als wat ik zie. We hoeven
het niet altijd eens te zijn, als we
maar met elkaar in gesprek blijven,
dat vind ik het belangrijkste. Ik heb
de samenwerking in 2013 als heel
constructief ervaren, ook in een hele
moeilijke en zware tijd.”
PROMENS CARE JAARVERSLAG 2013
54
55
Gemeenten worden vanaf
volgend jaar verantwoordelijk
voor ondersteuning van
inwoners die ze (nog) niet goed
kennen. Reden voor Promens
Care om allerlei initiatieven te
nemen de kennismakingen te
bespoedigen.
Elkaar
ontmoeten
en leren
kennen
MEELOOPSTAGES
Een deel van de inwoners die door
Promens Care wordt ondersteund,
is nog niet goed in beeld bij
gemeenten. Denk aan begeleiding
bij werk, dagbesteding, leren en
wonen, opvoeden en opgroeien. In
november 2013 stelden we onze
deuren open voor gemeente- en
Wmo-raadsleden, ambtenaren
en wethouders. In heel Drenthe
maakten bijna 100 bestuurders,
politici en ambtenaren gebruik
van de ‘meeloopstage’. De één
liep mee op een dagbestedingsvoorziening, de ander op een
kinderdagverblijf. Weer een ander
ging mee op gesprek aan huis.
ERVARINGEN
De deelnemers gaven hun meeloopstage gemiddeld een 8,4.
Het leverde hen veel inzichten op,
waarvan dit er drie zijn:
1 Begeleiding van (jonge)
mensen met een beperking is
complex en heel verschillend.
Het gaat per slot van rekening
om mensen, niet om ‘gevallen’.
2 De moeilijkheid van het
plaatsen van mensen naar
het bedrijfsleven. Mensen
die geplaatst zijn, moet men
blijven volgen en niet loslaten.
Anders ontstaan weer nieuwe
problemen.
3 Dagbesteding levert meer op
dan alleen mensen van de
‘straat houden’.
CLIËNTEN MEER ZICHTBAAR
We organiseren naast meeloopstages ook regelmatig informatiebijeenkomsten en presentaties
voor ambtenaren en wethouders.
Verder zijn alle locatiehoofden die
met gemeenten te maken gaan
krijgen, actief in samenwerkingsverbanden met ketenpartners (zie
ook ons verhaal ‘Samenwerken en
verbinden’ met anderen op pagina
13). Met al deze initiatieven bevorderen we de kennismaking tussen
gemeenten en inwoners met een
beperking.
MEDEWERKERS EN ACHTERBAN
Op verschillende manieren bereidt
Promens Care zich sinds 2012
intern voor op de zorgontwikkelingen. Zo pakken we onderwerpen op als contractering, ondersteuningsplan en ons
dienstenaanbod. Voor onze
medewerkers organiseren we
diverse bijeenkomsten over de
ontwikkelingen in de zorg. En in
mei en juni van dit jaar komen
onze cliënten, vrijwilligers en
naastbetrokkenen bijeen in acht
‘Ontmoetingen’. We gaan hen
helpen vat te krijgen op de
relevante ontwikkelingen.
Ook wisselen we met hen van
gedachten over hun eigen rol. Wat
kun je als familielid bijvoorbeeld
doen om klaar te zijn voor (eventuele) veranderingen?
GEMEENTEDESK
In 2012 richtten we de
Gemeentedesk op binnen
Promens Care. De Gemeentedesk
voorziet onze medewerkers van
up to date informatie over alle
gemeentelijke transities.
Ook organiseren ze samenhang
in de verschillende activiteiten
die onze locaties ondernemen.
Regelmatig geven ze voorlichting
aan medewerkers en cliënten die
met de gemeentelijke transities te
maken krijgen.
Wilt u ook kennismaken
met mensen met een
beperking? Kijk dan op
youtube.com/promenscare
voor diverse filmpjes
PROMENS CARE JAARVERSLAG 2013
56
KWALITEIT van het werk
KLACHTEN
Promens Care staat open en
positief tegenover iedereen die
kritisch mee wil denken over de
kwaliteit van de zorg- en dienstverlening. Daarbij gaat Promens
Care ervan uit zij – door te leren
van klachten en opmerkingen –
haar dienstverlening kan verbeteren. Na een locatiebezoek in
2013 door de Inspectie voor de
Gezondheidszorg, is de informatie
aangescherpt over het indienen
van een klacht bij de interprovenciale klachtencommissie. Er worden meer klachten ingediend via
onze eigen website. In het vierde
kwartaal kwamen negen klachten
op deze manier binnen.
Sinds november registreren we
klachten in het digitale systeem Verbeterregister. Deze
tool ontwikkelen we komend
jaar verder door. In het kader
van de Wet Klachtregeling
Cliënten Zorgsector (WKCZ) en
de Wet Bijzondere Opneming
in Psychiatrische Ziekenhuizen
is Promens Care verplicht een
klachtenregeling te hebben voor
haar cliënten. Dit is als volgt
geborgd: Promens Care heeft
haar klachtenregelingen onder
meer beschreven in een brochure
voor cliënten, ouders, overige
wettelijke vertegenwoordigers en
belangenbehartigers en informeert hen tenminste bij aanvang
van de zorg- en dienstverlening
over deze regelingen. Hieronder
een overzicht van de ontvangen
en afgewikkelde klachten in
2013. Het gaat hier om de interne
klachtenprocedure.
Promens Care is aangesloten bij de Interprovinciale
KlachtenCommissie (IPKC).
Cliënten kunnen eerst een beroep
doen op de klachtenafhandeling
binnen Promens Care en eventueel vervolgens een beroep doen
op het IPKC. Daarnaast kunnen
cliënten (of hun belangenbehartigers) ook rechtstreeks hun
klacht voorleggen aan het IPKC.
Het doel van deze regeling is een
laagdrempelige, onafhankelijke
behandeling van klachten te bieden. In 2013 zijn er geen klachten
vanuit Promens Care behandeld
door het IPKC.
door menselijk handelen of
nalaten, die schadelijke gevolgen
had of zou kunnen hebben voor de
cliënt, medewerker en/of derden.
Gebeurtenissen (COG) die de
meldingen analyseert en hierover,
inclusief aanbevelingen, rapporteert aan de Raad van Bestuur en
het managementteam. De COG is
bezig om het veiligheidsplan voor
Promens Care gestalte te geven,
voor zowel medewerkers als
cliënten. Het is de bedoeling dat
verschillende dossiers hierin een
plaats gaan krijgen. In 2014 zal dit
zijn beslag moeten krijgen.
MELDING ONGEWENSTE
GEBEURTENISSEN
Een ongewenste gebeurtenis is
een situatie of gebeurtenis bij de
begeleiding en zorg- en ondersteuning, al dan niet veroorzaakt
De meldingen worden onderzocht om te weten welke verbeteracties in gang gezet moeten
worden om de incidenten te
verminderen. Promens Care
kent een Commissie Ongewenste
In totaal zijn er in 2013 5.751
meldingen gedaan (gemiddeld 479
meldingen per maand). De meldingen worden onderverdeeld in
de categorieën: agressie, valincident, medicatie, seksuele incidenten en overig. In vergelijking met
2012 zijn de meldingen gemiddeld
totaal nagenoeg gelijk gebleven,
maar per sector is er sprake van
een toename bij de GGZ-sector en
een afname van de VG-sector.
AANTAL KLACHTEN 2013
IIn 2013 zijn in totaal 43 klachten
geregistreerd. De afwikkeling van
de klachten vormt een onderdeel
van de Balanced Scorecard. Het
managementteam bespreekt deze
scorecard elk kwartaal. Zonder in
te gaan op de aard en de ernst van
de klachten, hadden de klachten
onder andere betrekking op:
• omgangofcommunicatiemet
medewerkers;
• deuitvoeringvan(begeleiding)
afspraken;
De meeste meldingen hebben
te maken met agressie (2511
meldingen) en medicatie (1806
meldingen). In vergelijking met
2012 is het aantal agressiemeldingen bij de VG-sector afgenomen met 89 meldingen en bij de
GGZ-sector is het toegenomen
met 58 meldingen over het hele
jaar. In de medicatiemodule zijn in
2013 in de VG-sector 143 minder
• wisselingvanbegeleider;
• doorvoerenadministratieve
wijziging, doorsturen post;
• dewebsite;
• informatieindeaanmeldfase;
• overgangnaaranderetelefonie/
internetprovider;
• bereikbaarheidvanmedewerkers, opvangtijden,
openingstijden;
• vervoerenparkeren;
• geluidsoverlast,onderhoud
omgeving locatie.
Daarnaast worden via de klachtenprocedure soms meldingen
gedaan vanuit zorgen rond
cliënten.
57
Het merendeel van de klachten
komt van cliënten en/of naastbetrokkenen. De verdeling is als
volgt: cliënten en/of naastbetrokkenen 32 klachten; derden
10 klachten en 1 klacht vanuit
medewerkers. Uitgangspunt voor
het behandelen van de klacht is
dat de klacht binnen vier weken
(na ontvangst) is afgerond. Voor
5 klachten heeft de afhandeling
langer geduurd dan 4 weken. Dit
heeft te maken gehad met verschillende stappen en benodigde
afstemming in het proces.
In de categorie overig (872
meldingen) blijft met name
vermissing en weglopen hoog
scoren. Afhankelijk van de aard
van de melding/gebeurtenis kan
Promens Care verplicht zijn hiervan melding bij de Inspectie voor
de Volksgezondheid te doen.
meldingen gedaan dan in 2012 en
bij de GGZ-sector 135 meldingen
meer. Overigens zegt het aantal
ongewenste gebeurtenissen niets
over de ernst ervan. Zo leidt het
later geven van medicatie dan het
gebruikelijke tijdstip tot een melding, maar ook het vergeten van
aftekenen of het weigeren moet
gemeld worden.
De toename van het aantal
medicatiemeldingen binnen de
GGZ-sector is opvallend. Het
aantal meldingen waarbij een
cliënt de medicatie niet inneemt
of weigert toont een stijgende lijn.
Promens Care heeft aanvullende
maatregelen getroffen om het
aantal meldingen naar beneden te
krijgen.
PROMENS CARE JAARVERSLAG 2013
58
59
Bedrijfsvoering 2013
Het jaar 2013 is afgesloten met
een positief resultaat. Dat is
toegevoegd aan de vermogenspositie van Promens Care.
Promens Care heeft haar
gezonde financiële positie
verder kunnen versterken. Het
is onzeker hoe de toekomstige
ontwikkelingen in de zorgsector financieel uit zullen pakken.
We weten in ieder geval dat de
zorgsector in de toekomst minder financiële middelen tot haar
beschikking krijgt.
Eventuele tegenvallers kunnen
worden opgevangen. De verwachting bestaat dat de zorg en ondersteuningsvragen niet direct zullen
afnemen. De teruglopende budgetten enerzijds en de blijvende
zorgvragen anderzijds, vragen om
andere werkwijzen en vormen van
onze dienstverlening.
De volledige jaarrekening 2013
vindt u terug op
www.jaarverslagenzorg.nl
BESTEDING VAN DE FINANCIËLE MIDDELEN 2013
Huur en leasing: 7%
Onderhoud en energie: 4%
Afschrijvingen,
afwaarderingen activa: 7%
Cliënt- en bewonersgebonden
kosten: 4%
Algemene kosten: 4%
Voedingskosten,
hotelmatig en vervoer: 6%
Personele kosten –
indirect personeel: 8%
Financiële baten en lasten: 0%
Personele kosten –
direct personeel:
61 %
Dienstverlening in de langdurige zorg
VG
GGZ
Verblijf
Ja
Ja
Persoonlijke verzorging
Ja
Ja
Verpleging
Ja
Ja
Begeleiding
Ja
Ja
Behandeling
Ja
Nee
Voor kinderen met een verstandelijke beperking en een verblijfsindicatie hebben wij (kinder)
gezinsvervangende tehuizen.
Met ingang van 1 september 2010
vallen alle capaciteitsplaatsen
met een ZZP 3 VG of hoger onder
de toelating verblijf met behandeling. In totaal heeft het ministerie
een toelating afgegeven voor 909
plaatsen. Daarvan hebben we 759
plaatsen verblijf met behandeling
en 150 plaatsen verblijf zonder
behandeling.
Het aantal kindplaatsen bedraagt
143, waarvan 103 plaatsen met
behandeling. Aan mensen met
een psychische beperking bieden
wij beschermd wonen voor zowel
volwassenen als kinderen.
In totaal is de organisatie toegelaten voor 436 plaatsen beschermd
wonen. Daarvan zijn er 46 kind–
en jeugdplaatsen en 6 plaatsen
forensische psychiatrie.
Toelichting kostenpost:
1
Cliënt- en bewonersgebonden kosten bestaan o.a. uit:
medische kosten, verblijf en behandeling, inkoop zorgproducten, activiteiten cliënten waaronder voor het leefstijlproject ‘Zo kan het ook!’
2
Algemene kosten bestaan o.a. uit:
telefonie, productie communicatiemiddelen, accountantskosten.
PROMENS CARE JAARVERSLAG 2013
60
61
Productie, personeel en opbrengsten 2013
VG
GGZ
Aantal intramurale cliënten
870
421
1.291
Aantal toegelaten intramurale plaatsen
909
436
1.345
314.349
155.372
469.721
646
607
1.253
Aantal cliënten dagbesteding
1.006
683
1.689
Aantal uren ambulante zorg
171.019
57.443
228.462
Aantal personeelsleden in loondienst
1.602
476
197
2.275
Aantal fte personeelsleden in loondienst
1.068
342
142
1.551
108
57
165
Totale bedrijfsopbrengsten (x €1.000)
84.902
32.046
116.948
Waarvan wettelijk budget AWBZ (x €1.000)
78.780
30.301
109.081
Waarvan overige opbrengsten (x €1.000)
6.122
1.745
7.867
Aantal verzorgingsdagen
Aantal ambulante cliënten
Aantal locaties
Promens Care is dochtermaatschappij van de holding Cosis.
Sinds 1 januari 2013 vormt
Promens Care samen met NOVO
de Raad van Bestuur van Cosis.
RAAD VAN TOEZICHT
RAAD VAN BESTUUR
Centrale Ondernemingsraad
Centrale Cliëntenraad
Concern Control
Bestuurssecretariaat
Communicatie
PO&O
Advies en
Onder-
Bedrijfsonder-
Sector
Wonen/WDL
Sector
Wonen/WDL
Sector
Wonen/WDL
Sector
Jeugd en
steuning
steuning
Noord
Zuidoost
Zuidwest
Gezin
Sector
Wmo
Promens Care
Totaal
ORGANISATIESTRUCTUUR
In 2013 is het bestuur van
Stichting Promens Care opgedragen aan een tweekoppige Raad
van Bestuur. Op de Raad van
Bestuur wordt integraal toezicht
gehouden door een Raad van
Toezicht. Deze bestaat uit deskundigen op verschillende terreinen
die geen persoonlijke of werkgerelateerde binding met Promens
Care hebben. De werkwijze van
de Raad van Bestuur en Raad van
Toezicht is in de statuten en reglementen van de Stichting vastgelegd. Behoudens vastgelegde uitzonderingen is het uitgangspunt
dat de Raad van Toezicht besluiten
van de Raad van Bestuur achteraf
toetst. Promens Care heeft haar
organisatie in drie regio’s ingericht, zodat cliënten dichtbij hun
naastbetrokkenen kunnen wonen
en/of werken.
Het Drentse en Groningse werkgebied voor de langdurige zorg is
in drie regio’s opgesplitst: Noord,
Zuidwest en Zuidoost. Vanuit deze
regio’s krijgt de zorg en ondersteuning, vorm en inhoud. Elke
regio wordt door een manager
aangestuurd. Daarnaast kent
Promens Care een sector Wmo en
Kind, Jeugd en Gezin. Elke sector
wordt aangestuurd door een
manager.
De ondersteuning van de zorg- en
dienstverlening vindt plaats vanuit
het Servicebureau in Assen. Deze
ondersteuning is centraal georganiseerd, zodat de doelmatigheid
wordt verbeterd en de doeltreffendheid vergroot. De ondersteuning wordt geboden vanuit de
afdelingen Bedrijfsondersteuning,
Concern Control, PO&O, Bestuurssecretariaat, Communicatie,
Advies & Ondersteuning. Deze
laatste afdeling levert onder
andere de specialistische ondersteuning op locatie aan cliënten.
Medezeggenschap
Promens Care heeft gekozen
voor een constructie met een
Ondernemingsraad die centraal
is gepositioneerd en afzonderlijke onderdeelcommissies. Drie
leden uit de Ondernemingsraad
nemen zitting in de Centrale
Ondernemingsraad van Cosis.
Promens Care heeft 85 cliëntraden waarin cliënten en naastbetrokkenen als belangrijke
gesprekspartners voor locaties
zijn vertegenwoordigd. Voor
onderwerpen die de belangen
van cliënten op stichtingsniveau
raken, is de Centrale Cliëntenraad
het orgaan van overleg, advies en
medezeggenschap.
PROMENS CARE JAARVERSLAG 2013
62
63
BEDRIJFSVOERING
Hieronder leest u de belangrijkste externe ontwikkelingen. Deze
brengen de volgende kansen en
risico’s mee voor onze organisatie:
• Overhevelingfunctie
Begeleiding, Inloop GGZ en
Persoonlijke Verzorging naar
de Wmo in 2015.
• InvoeringvandeJeugdwetin
2015.
• Invoeringvande
Participatiewet in 2015.
• Beperkingaanspraakverblijfszorg AWBZ.
• Scheidinghuisvestingenzorg
in de AWBZ.
• OverhevelinglangdurigeGGZ
naar het gemeentelijk domein.
zorg gepaard gaan met flinke
bezuinigingen. Daarom blijven
kostenstructuren en risicobeheersing een prominente rol spelen
in onze bedrijfsvoering. Promens
Care blijft hierbij streven naar een
betaalbare en hoge kwaliteit van
zorg, waarbij de cliënt centraal
staat.
We verwachten dat de ontwikkelingen op gemeentelijk gebied en
de veranderingen in de langdurige
De aanstaande stelselwijzigingen
zullen een substantiële impact
hebben op de zorg- en dienstverlening van Promens Care en de
financiering daarvan. De risico’s
voor huisvesting en langlopende
(huur)verplichtingen is toegenomen. Met dit aspect is rekening
gehouden in de jaarrekening 2013.
Ten aanzien van de kwaliteit en
veiligheid van de cliëntzorg is in
2013 onder meer gewerkt aan het
opstellen van een veiligheidsplan.
Ook werken we aan in de inrichting van kennismanagement.
Tevens investeerden we in het
zichtbaar en meetbaar maken van
de effectiviteit van de zorg –en
dienstverlening.
In 2013 is daarnaast fors geïnvesteerd om te voldoen aan
de vereisten ten aanzien van
brandveiligheid.
De risico’s van personeel en organisatie komen voor een belangrijk deel voort uit de wijzigende
omstandigheden door overheidsbeleid en de arbeidsmarkt. De
activiteiten van de organisatie
richten zich op de opstelling van
vernieuwd personeelsbeleid en
het investeren in personele vaardigheden van medewerkers.
INTERNE RISICOBEHEERSINGEN CONTROLESYSTEMEN
Het risicobeheersingsbeleid is
gericht op efficiënte en effectieve
sturing van de bedrijfsprocessen
en het beperken van grote risico’s.
Hieronder volgt een uiteenzetting van de opzet en werking van
de belangrijkste risicobeheersing- en controlesystemen en een
beschrijving van de voornaamste risico’s en onzekerheden
waarmee Promens Care wordt
geconfronteerd. De Raad van
Bestuur is verantwoordelijk voor
het beheersen van de risico’s die
verbonden zijn aan de activiteiten
van Promens Care. De systemen
en werkprotocollen zijn zo opgezet
om tijdig kansen en risico’s te signaleren, risico’s te beheersen, de
doelstellingen van Promens Care
te realiseren, de betrouwbaarheid
van de financiële verslaggeving te
waarborgen en om te voldoen aan
wet- en regelgeving.
DE PLANNING &
CONTROLCYCLUS
Promens Care gebruikt voor het
sturen en beheersen van de
organisatie een planning & control
cyclus. In deze cyclus nemen de
kaderbrief, het jaarplan en de
begroting, de maand- en de
kwartaalrapportages een belangrijke plaats in. Daarnaast geven
meerjarenprojectie en scenarioanalyses de mogelijkheid te
anticiperen op toekomstige
ontwikkelingen. In de kwartaalrapportage (Balanced Scorecard)
vormt de vertaling van het strategisch beleid tot op het niveau van
de zorgsectoren en ondersteunende diensten de basis.
De kaders voor het opstellen van
deze stukken stellen wij vroegtijdig vast en worden bepaald door
in- en externe ontwikkelingen.
In de begroting zijn de beschikbare en noodzakelijke middelen
opgenomen. De maandrapportage
is bedoeld om doorlopend de vinger aan de pols te kunnen houden
van de ontwikkeling van kosten
en opbrengsten. De kwartaalrapportage is vooral bedoeld als een
tussentijds intern verantwoordings- en rapportage-instrument.
Op basis van de kwartaalrapportage, waarbij jaarlijks een
managementreview wordt uitgevoerd, kunnen plannen worden
bijgestuurd.
Er kan actie worden ondernomen
indien veranderende omstandigheden daarvoor aanleiding geven.
Hiermee worden de risico’s die
zich gedurende een jaar voordoen,
zoveel mogelijk pro actief beperkt.
Het gaat hierbij niet alleen om
financiële risico’s, maar ook om
zaken als kwaliteit en veiligheid
van zorg. De wijze waarop we het
risicomanagement uitvoeren, is
verankerd in de bestuursstructuur,
de planning & control cyclus, de
administratieve organisatie, de
interne controle en het kwaliteit
managementsysteem.
De integrale benadering van
risicomanagement is in 2013
gecontinueerd. Afgeleid van de
strategische doelstellingen is een
integrale risico-inventarisatie
en risicoanalyse uitgevoerd. De
risico’s zijn daarbij gewogen op
kans en impact.
De risico-inventarisatie en analyse
laten zich samenvatten in een
drietal hoofdthema’s:
a Risico’s als gevolg van de
decentralisaties, continuïteit
van zorg en dienstverlening.
b Risico’s voor kwaliteit en
veiligheid van cliëntzorg en de
toenemende aandacht hiervoor
vanuit de stakeholders.
c Risico’s voor de kwaliteit van
personeel en organisatie.
De jaarwerkplanactiviteiten
2013 zijn voor een belangrijk
deel gericht op de maatregelen
die leiden tot het wegnemen of
reduceren van risico’s. Belangrijke
maatregelen zijn onder andere de
uitwerking van het ‘Transitieplan
Gemeentelijke Dienstverlening’
en een verdere uitwerking van de
marketingfunctie.
Tevens vervaardigt het management voortgangsrapportages.
Zij bespreken die met de Raad
van Bestuur. Naast de planning &
control cyclus heeft het kwaliteitssysteem een voorname plaats in
de interne bedrijfsvoering.
Dit uit zich door de uitwerking in
verschillende procedures, protocollen en richtlijnen. Om de
PDCA (plan-do-check-act) cyclus
volledig te maken worden verschillende toetsingen en controles
uitgevoerd. Voorbeelden hiervan
zijn: de jaarlijkse managementreview, tevredenheidsonderzoeken
bij cliënten en medewerkers en de
uitgevoerde interne audits.
PROMENS CARE JAARVERSLAG 2013
64
65
ACCOUNTANT
Ook de accountant toetst het
bestaan en werking van de interne
processen.
Promens Care heeft de doelstelling een eigen vermogen te
hebben dat minimaal 20 procent
bedraagt van de totale opbrengsten. We zullen ons blijvend
beraden of dit percentage van voldoende niveau is. En of de noodzaak bestaat het risicoprofiel per
financieringsvorm mee te nemen
in de beoordeling. In onze afweging nemen we ook de adviezen
mee van het Waarborgfonds en de
banken.
De accountant PricewaterhouseCoopers heeft gerapporteerd
dat Promens Care haar interne
beheersing op een adequate wijze
heeft ingericht. Daarbij wordt
de noodzaak gezien tijdig in te
spelen op externe ontwikkelingen. En de daaruit voortkomende
wijzigende eisen ten aanzien
van in- en externe sturing en
verantwoordingen.
FINANCIEEL BELEID
Het financiële beleid is voornamelijk gericht op een adequate
afstemming van de beschikbare
middelen en de levering van
zorg. Onveranderd blijft één van
de belangrijkste risico’s voor
Promens Care, namelijk dat de
met het Zorgkantoor gecontracteerde prestatievolume niet aansluit bij het dienstenvolume dat
Promens Care realiseert. In 2013
is dit knelpunt veel zichtbaarder
geworden. Het Zorgkantoor heeft
haar beleid ingezet op afbouw van
intramurale capaciteit. Promens
Care daarentegen heeft te maken
heeft met bestaande cliënten en
bestaande rechten.
We verwachten dat de gemeentelijke transities een grote impact
hebben op onze organisatie.
Daarnaast is met ingang van 2013
de aanspraak op verblijfszorg
AWBZ ingeperkt. Ook de tarieven
voor het vervoer zijn gehalveerd.
Aanvullende maatregelen om de
uitgaven in de AWBZ te beperken
volgen.
In 2013 is gericht gekeken naar
de organisatie van het vervoer van
onze cliënten. We hebben onder
Het jaar 2013 is afgesloten
met een positief resultaat. Dit
resultaat is toegevoegd aan de
vermogenspositie van Promens
Care. In onderstaande tabel is de
verhouding weergegeven tussen
het totale vermogen en de totale
opbrengsten.
In de tabel hiernaast is de verhouding weergegeven tussen
het totale vermogen en de totale
opbrengsten.
andere opnieuw gekeken waar
cliënten hun dagbesteding ontvangen. We zullen de financiële en
administratieve organisatie hierop
inrichten. Dan kan er externe
verantwoording worden afgelegd
en interne sturing plaatsvinden.
Uiteindelijk zal voor elke prestatie een integraal tarief worden
ontvangen.
Uitgangspunten van het beleid
zijn vastgelegd in het treasurystatuut. Daarmee bewerkstelligen
we een optimale inzet van de
beschikbare financiële middelen. In het treasurystaat is beleid
geformuleerd over werkkapitaal,
financiering, verantwoordelijkheden en bevoegdheden op basis
van de opgestelde risico-analyse.
Liquiditeit wordt ingezet als
werkkapitaal, uitgezet op spaarrekeningen en/of deposito’s. De
financieringstructuur van de organisatie wordt sterk beïnvloed door
de investeringen in huisvesting.
Promens Care beschikt over een
vastgoedstrategie. Het beleid van
de overheid en de effecten van de
economische crisis, leidt tot een
herziening van de vastgoedstrategie. De behoefte aan financiering in de toekomst is op basis
van de huidige inzichten beperkt.
Deze behoefte kan sterk worden
beïnvloed door de afschaffing van
de stelselwijzigingen, de bevoorschottingssystematiek of de keuze
om huisvesting in eigen beheer te
realiseren.
De toename van de risico’s op het
financiële terrein maakt het noodzakelijk om reserves te vormen.
Daarmee kunnen tegenvallers
worden opgevangen.
40%
Promens Care
Norm waarborgfonds
Strategische doelstelling
30%
Verhouding Vermogen/Opbrengsten
INTERNE AUDITFUNCTIE
De interne auditfunctie is een
belangrijk onderdeel in het kwaliteitssysteem. Daarbij wordt vanuit
een onafhankelijk rol de werking
getoetst. Audits worden door één
functionaris binnen Promens Care
verricht op zowel het kwaliteitssysteem, de regeling AO/IC, de
RI&E, HACCP, Arbo en BHV. Deze
inzet van de auditfunctie resulteert in een meer eenduidige
toetsing van de organisatie, terugkoppeling van de bevindingen en
formulering van verbeterpunten.
De uitkomsten worden op de verschillende niveaus in de organisatie gerapporteerd en besproken.
20%
10%
0%
2013
2012
2011
PROMENS CARE JAARVERSLAG 2013
66
67
Bijlagen
Officiële verslaglegging Raad van Toezicht
Statutair is geborgd dat de Raad
van Toezicht van Promens Care
uit dezelfde personen bestaat als
die van Cosis en NOVO. Hiermee
is eenheid van toezicht voor deze
maatschappijen gewaarborgd.
De Raad heeft onder andere als
taak toezicht te houden op en te
adviseren over:
• hetbeleidvandeRaadvan
Bestuur;
• dealgemenegangvanzaken
binnen de organisatie;
• destrategische
ontwikkelingen;
• definanciëlecontinuïteit;
• enzekeropdekwaliteitenveiligheid van de zorg- en dienstverlening aan cliënten.
Deze toezichthoudende en
adviserende taak krijgt vooral
vorm in de vergaderingen met
de Raad van Bestuur. Hiermee
zijn afspraken gemaakt over de
aard, inhoud en frequentie van de
informatievoorziening.
Als gevolg van ontwikkelingen
binnen NOVO heeft de Raad van
Toezicht met de bestuurder Jaap
van der Pol geconstateerd dat voor
zijn functioneren onvoldoende
draagvlak overbleef en is besloten
dat hij zijn werkzaamheden als
bestuurder, ook bij Promens Care,
zou beëindigen. Met hem is een
vertrekregeling overeengekomen
zoals vastgelegd in zijn arbeidsovereenkomst. Over de ontstane
situatie is gesproken met het
managementteam en de medezeggenschap. Ook zijn medewerkers in de gelegenheid gesteld
hierover met de Raad in gesprek
te gaan. Na een benoemingsprocedure, waarin de medezeggenschap en het management haar
rol heeft gehad, is per 1 oktober
2013 de heer Renting als interim
bestuurder aangesteld.
Naast een werkbezoek aan
locaties heeft de Raad in het
verslagjaar, in aanwezigheid van
de Raad van Bestuur, negen keer
vergaderd. In deze vergaderingen
heeft de Raad zich onder andere
akkoord verklaard met de resultaten van het jaarplan 2012, het
Deze rapportages bevatten naast
financiële-, exploitatiegevens en
beheersaspecten ook informatie
uit het risico- en kansenmanagement. In aanwezigheid van de
externe accountant is zowel de
jaarrekening 2012 als het accountantsverslag 2012 besproken.
rooster van aftreden, het jaardocument en de jaarrekening 2012,
het accountantsverslag 2012,
verlenen decharge Raad van
Bestuur, Jaarwerkplan en begroting 2014 en de honorering Raad
van Toezicht. Daarnaast is in de
vergadering periodiek de stand
van zaken betreffende de onderneming besproken.
De reguliere vergaderingen van de
Raad van Toezicht maken onderdeel uit van de jaarplancyclus van
Promens Care. Deze vergaderingen zijn zo gepland dat na afloop
van ieder kwartaal de kwartaalrapportages en -analyses, al dan
niet in de commissies, besproken
kunnen worden.
De governance-structuur en
-principes zijn gebaseerd op de
wet en de Zorgbrede Governancecode. Structuur, taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden
zijn in (de) statuten en reglementen vastgelegd.
PROMENS CARE JAARVERSLAG 2013
68
69
COMMISSIES
De Raad heeft uit haar midden
commissies ingesteld die de Raad
adviseren en ondersteunen bij de
uitvoering van hun toezichtstaken.
De Auditcommissie heeft in 2013
drie keer vergaderd. In deze
vergaderingen zijn besprekingen
met de Raad van Bestuur en de
Concerncontroller gevoerd over
de jaarrekening 2012, de interimcontrole 2012 en de managementletter (alles in aanwezigheid van
de externe accountant) en de
begroting 2014. De commissie
heeft op basis van haar bevindingen op alle punten positief geadviseerd aan de Raad van Toezicht.
Sinds het verslagjaar kent de Raad
ook een commissie Zorg, kwaliteit
en veiligheid.
Deze commissie adviseert en
ondersteunt de voltallige Raad
om het toezicht op het terrein
van de zorg en kwaliteit adequaat
uit te voeren. De commissie
heeft in 2013 zes keer vergaderd.
Besproken zijn onder andere de
uitkomsten van bezoeken van de
Inspectie voor de Gezondheidszorg
en zorginhoudelijke rapportages
vanuit de Raad van Bestuur.
OVERLEG MEDEZEGGENSCHAP
De Raad van Toezicht heeft ook
overleggen met de medezeggenschap gevoerd. Hierbij zijn zowel
de samenwerking met de Raad
van Bestuur als de ontwikkelingen in het zorgveld met elkaar
gedeeld. De bestuurlijke ontwikkelingen zijn in aparte bijeenkomsten ook onderwerp van gesprek
geweest.
De Remuneratiecommissie heeft
in het verslagjaar een voorstel
conform de bepalingen uit de
Wet Normering Topinkomens
uitgewerkt met betrekking tot de
honorering Raad van Toezicht.
Daarnaast heeft zij een actieve
rol gespeeld in de procedure met
betrekking tot de aanstelling van
een interim bestuurder.
De bezoldiging van de bestuurders
en de honorering van de leden van
de Raad van Toezicht is conform
de code van de Nederlandse
Vereniging voor Toezichthouders
Zorg (NVZT) en de Nederlandse
Vereniging van Bestuurders in de
Zorg (NVZD). In de jaarrekeningen
van Promens Care en Cosis wordt
hierover verantwoording gegeven.
AFSCHEID LEDEN
In het verslagjaar heeft de Raad
van Toezicht afscheid genomen
van haar leden mevrouw Jager
-Wöltgens (vice-voorzitter),
mevrouw Groenhoff en de heer
Wissink. Dit in verband met het
aflopen van de zittingstermijn
en de niet herbenoembaarheid.
Langs deze weg wil de Raad haar
dank uitbrengen voor hun inzet en
betrokkenheid bij Promens Care.
Aan het begin van het jaar was
besloten dat, als gevolg van de
samenwerking met NOVO en de
hiermee gepaard gaande uitbreiding van het aantal leden, de
ontstane vacatures niet opgevuld
zouden worden.
SAMENSTELLING EN NEVENFUNCTIES RAAD VAN BESTUUR
Promens Care had in 2013 een
tweehoofdige Raad van Bestuur.
Tot september bestond deze uit
de heer Hadderingh (voorzitter) en de heer Van der Pol.
Vanaf september 2013 is de heer
Renting toegetreden als interim
bestuurder.
Naam
Bestuursfunctie
Nevenfuncties
Dhr. W. Hadderingh MBA
Raad van Bestuur
Voorzitter
•LidAdviescommissievoorArbeidszaken(VGN)
•BestuurslidRIBW-Alliantie
•LidRaadvanToezichtTwentseZorgcentra
•LidRaadvanAdviesCentrumVerstandelijkeBeperkingenPsychiatrie
•LidRaadvanAdviesIWPZorgarbeidsinnovatie
•LidConsultatieSeksueelMisbruikNoordNederland
•LidIntegraleVroeghulp
Dhr. A. Renting
Raad van Bestuur
23 september 2013
•VoorzittertoezichthoudendBestuurA.Verschoorschool
•LidAdviesraadAmbulanteHulpverleningMiddenNederland
Dhr. drs. J. van der Pol
Raad van Bestuur
tot september 2013
•VoorzitterPlatformGehandicaptenZorgGroningen(PGZG)
•LidRaadvanToezichtKwintes(opvoordrachtcentralecliëntenraad)
•VoorzitterStichtingPraktijkinstellingenvandepostdoctoraleGGZopleidingeninderegio
Noordoost Nederland.
•AdviserendlidAlgemeenBestuurCONO(CoördinerendOrgaanNascholingenOpleiding)
•LidAdviescommissieKwaliteitenOnderzoekVGN
•RaadvanAdviesMenzis(vanuithetvoorzitterschapPGZG)
PROMENS CARE JAARVERSLAG 2013
70
71
SAMENSTELLING EN NEVENFUNCTIES RAAD VAN TOEZICHT ultimo 31 december 2013
Per 1 januari 2013 is de samenstelling van de Raad van Toezicht
gewijzigd, als gevolg van de
oprichting van Cosis de holdingstichting van de stichtingen
Promens Care en NOVO.
De Raad van Toezicht van
Promens Care bestaat dan tevens
uit de leden van de Raad van
Toezicht van NOVO.
Naam
De hierna genoemde personen
zijn per 1 januari 2013 toegetreden tot de Raad van Toezicht van
Promens Care.
Bestuursfunctie
Nevenfuncties
•VoorzitterKNHMafdelingGroningen
•VoorzitterStichtingBSP(fondsbeheer)
•VoorzitterNoordNederlandTreinenTramMuseum
•LidRaadvanToezichtZorggroepLevesteMiddenveld
•VoorzitterRaadvanToezichtBiblionetGroningen
•PenningmeesterNationaleStichtingMuurtegenGeweld
•InterimwethoudergemeenteBoarnsterhim
•VoorzitterNVTZ
•LidhoofdbestuurKNHM
•VoorzitterJeMaintiendraiFonds
•CouncilmemberEuroparcFederation
•LidRaadvanToezichtBureauJeugdzorgDrenthe
•SecretarisStichtingVriendenHospiceZuidoostDrenthe
•VoorzitterStichtingLeergeldEmmene.o.
•OfficiervanJustitieOpenbaarMinisterie
Dhr. J.J. Stavast
Aftredend: 1 januari 2015
Niet herbenoembaar
Voorzitter
Aandachtsgebied: Openbaar bestuur
Voorzitter Remuneratiecommissie
Mw. M.A.J. Jager-Wöltgens
Aftredend: 1 januari 2014
Niet herbenoembaar
Vice-voorzitter vanaf 1 januari 2013
Aandachtsgebied:
Algemeen bestuurlijk, bedrijfs- en organisatiekundig
Lid Remuneratiecommissie
Mw. C. Groenhoff
Aftredend: 1 januari 2014
Niet herbenoembaar
Mw. mr. S. Kromdijk
Benoemd: januari 2012
Herbenoembaar: Januari 2016
Lid
Aandachtsgebied:
Personeel en organisatie
Lid
Aandachtsgebied: Juridisch
Lid commissie Zorg, Kwaliteit, Veiligheid
Naam
Dhr. drs. T.J. van der Ploeg
Aftredend: 1 juni 2016
Niet herbenoembaar
Dhr. drs. J.J. Haringsma RA
Aftredend: 1 juni 2015
Niet herbenoembaar
Dhr. prof. mr. dr. M.H. Wissink
Aftredend: 1 januari 2014
Niet herbenoembaar
Dhr. drs. G. Ensing
Aftredend: 1 maart 2016
Niet herbenoembaar
Mw. C.A.M. Mulder
Benoemd: april 2009
Herbenoemd: april 2013
Mw. dr. E. J. Finnema
Benoemd: oktober 2009
(op voordracht CFR/CCR)
Herbenoemd: oktober 2013
Bestuursfunctie
Lid
Aandachtsgebied: Zorginhoudelijk
Lid commissie Zorg, Kwaliteit, Veiligheid
Lid
Aandachtsgebied: Financieel-economisch
Lid Auditcommissie
Lid
Aandachtsgebied: Juridisch
Zorginhoudelijk en Kwaliteit
Voorzitter commissie Zorg, Kwaliteit, Veiligheid
Lid
Aandachtsgebied:
Financieel-economisch
Voorzitter Auditcommissie
Lid
Aandachtsgebied:
Algemeen bestuurlijk, bedrijfs- en organisatiekundig;
Personeel en organisatie
Lid
Aandachtsgebied:
Zorginhoudelijk en Kwaliteit
Lid commissie Zorg, Kwaliteit, Veiligheid
Nevenfuncties
•DirecteurRegionaleOndersteuningsStructuurEerstelijnszorg
Twente
•Financieelinterimmanager
•BestuurslidEquites,hetnetwerk
•Docent/examinatorNivra-Nijenrode
•Advocaat-generaalbijdeHogeRaadderNederlanden
•HoogleraarprivaatrechtRijksuniversiteitGroningen
•VoorzitterRaadvanToezichtInteraktContourteNunspeet
•InterimmanagergeassocieerdaanBoer&Croon
•Zelfstandigadviseureninterimmanagerindenonprofit-sector
•VoorzitterRaadvanToezichtStichtingAmbulancezorgGroningen
•VoorzitteradviesraadvoorgehandicaptenbeleidvandeGemeente
Groningen
•VoorzitterRaadvanCommissarissenWoningcorporatiede
Huismeesters
•LidvanhetbestuurvanhetNationaalFondsGehandicaptensport
•LectorNHLHogeschoolLeeuwarden
•LidRaadvanCommissarissenCedinDrachten
•LidadviescommissieKwaliteitNederlandsZorginstituut
PROMENS CARE JAARVERSLAG 2013
72
In beweging
PROMENS CARE JAARVERSLAG 2013
Promens Care
1
Jaarverslag 2013
Promens Care
Promens Care is onderdeel van
Dit is een uitgave van Promens Care
Postbus 214, 9400 AE Assen
www.promens-care.nl
T 088 878 9000
/promenscare
[email protected]
@promenscare
PUBLICATIEDATUM
Mei 2014
REDACTIE
afdeling Communicatie, Tekstbureau Ansje Bootsma (interview COR)
FOTOGRAFIE
Marcel J. de Jong, Assen, Tekstplosief (cover)
ONTWERP EN OPMA AK
AlbertsKleve BNO, Assen
DRUK
Koninklijke Van Gorcum, Assen
Dit jaarverslag is zowel digitaal als gedrukt te verkrijgen.
Download het digitale jaarverslag via www.promens-care.nl/jaarverslag
Een gedrukt exemplaar kunt u aanvragen bij afdeling Communicatie, [email protected]
De jaarrekeningen 2013 van Promens Care en Cosis vindt u op www.jaarverslagenzorg.nl
Aan deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend.
PROMENS CARE JAARVERSLAG 2013
3

Workshop7 Lenneke Docter

Tip! - Promens Care

PROmenade - Promens Care

download - Makelaarskantoor Martens

… with people in mind

BeZaVA: een praktijkvoorbeeld Aanpak Care Group

“Designing Persuasive Technology to Improve eHealth

Programma 22 mei 2014 - ic

Formulier sponsoring