Voorlopig ontwerp Openbare ruimte Van Gogh Museum Voorlopig ontwerp Openbare ruimte Van Gogh Musuem - Gemeente Amsterdam - Stadsdeel Zuid Impressie van de nieuwbouw van het Van Gogh Museum Inhoudsopgave 1. Inleiding 4. Planning, financiën en risico’s 1.1. Aanleiding 4.1. Planning 1.2. Opdracht 4.2. Financiën 1.3. Projectgebied 4.3. Risico’s 2. Voorlopig Ontwerp 5. Vervolg 2.1. Het ontwerp: functies en hoofdlijnen 2.2. Sandbergplein Bijlagen 2.3. Museumpromenade en rondom Kurokawavleugel Planning 2.4. Afwijkingen ten opzichte van het Programma van Eisen Bomenonderzoek 3. Thema’s 3.1. Straatmeubilair 3.2. Bomen en groeiomstandigheden 3.3. Verlichting 3.4. Fietsparkeren 3.5. Overig Colofon Projectteam openbare ruimte, Gemeente Amsterdam: Gijs Gerrits Annemarie Kalma Mirjam Lie-Wullings Pauline Wieringa Pieter van Zijl Voorlopig ontwerp Openbare ruimte Van Gogh Museum - juni 2014 Voorlopig ontwerp Openbare ruimte Van Gogh Musuem - Gemeente Amsterdam - Stadsdeel Zuid Huidige situatie Sandbergplein 2 1 Inleiding 1.1. Aanleiding Het Van Gogh Museum (VGM) verbouwt de Kurokawavleugel. Daarmee wordt de hoofdentree verplaatst naar het Museumplein en de extra ruimte gecreëerd die het museum zo hard nodig heeft. Daarnaast wordt een kassaloket gerealiseerd in de kantoorvleugel van het Rietveldgebouw. Na de verbouwing zal het VGM, nog meer dan nu, trekker zijn van een nationaal en internationaal miljoenenpubliek. Daar hoort een openbaar gebied bij met een uitstraling, die past bij die van het Museumplein en dat is toegerust op het accommoderen van alle bezoekers. 1.2. Opdracht Het gebied rond het VGM wordt een knooppunt voor de doorstroming van de bezoekers. Stadsdeel Zuid gaat de openbare ruimte zo herinrichten dat de museumbezoeker op een efficiënte en prettige wijze wordt begeleid en de niet-museumbezoeker van een aangename, goed functionerende openbare ruimte wordt voorzien. Een aantal functiewijzigingen in de aansluiting tussen het VGM en de openbare ruimte dienen in het ontwerp hun weerslag te krijgen. Deze hebben betrekking op het accommoderen van de bezoekersstromen in de nieuwe situatie en op de zogenaamde ticketing (kaartverkoop en wachtrijopstelling). Deze laatste gaat geheel in de openbare ruimte plaatsvinden omdat in het museum zelf onvoldoende ruimte beschikbaar is. Stadsdeel Zuid werkt mee aan de oplossing van het ruimtegebrek van het VGM omdat deze oplossing ook een einde maakt aan het opstellen van wachtrijen op het trottoir van de Paulus Potterstraat, een vanuit verkeersveiligheid bezien ongewenste situatie. De functie ticketing wordt vanuit de binnenruimte van het VGM verplaatst naar het publiek domein. Dit betekent een extra opgave voor de openbare ruimte: het wordt naast openbare ruimte ook onderdeel van de ontvangstruimte van het museum. Dit vereist integratie van functies en brengt uiteraard juridische- en financiële beheersconsequenties met zich mee. Met het verplaatsen van de ticketing naar de buitenruimte wordt in het ontwerp extra aandacht gegeven aan signing en begeleiding van bezoekers. Het moet hen vroegtijdig duidelijk zijn waar ze een kaartje moeten kopen voordat ze naar binnen gaan. Daarnaast zijn afspraken gemaakt over de opstelling van wachtrijen in relatie tot de kaartverkoopstrategie. Wat gebeurt er als de maximum capaciteit van het gebouw bereikt is, stopt de verkoop van kaarten voor dit moment en gaat de deur van de Kurokawavleugel dicht. Deze keuze heeft grote invloed op de plaats en omvang van wachtrijen en beïnvloeden de functionaliteit van de openbare ruimte. De inrichting van het openbaar gebied moet hierop afgestemd. Het voorlopig ontwerp (VO) laat zien hoe onderstaande elementen in het plangebied worden ingepast: - het accommoderen van de wachtende bezoekers; - de ticketverkoop (kassa en automaten); - de openbare ruimte als verblijfgebied en; - op het Museumpromenade kruisende voetgangers. Stadsdeel Zuid (o.a. beheer), VGM en de Rijksgebouwendienst (RGD), eigenaar van het pand, zijn betrokken bij de totstandkoming van dit VO. Daarnaast is gesproken met andere belanghebbenden, onder meer het Stedelijk Museum Amsterdam en de standhouders op het Sandbergplein. De eisen aan het ontwerp zijn beschreven in het Programma van Eisen (PvE) dat op 21 januari door het Dagelijks Bestuur is vastgesteld en op 5 februari 2014 door de Raadscommissie Ruimte & Wonen voor kennisgeving is aangenomen. 1.3. Projectgebied Het projectgebied ligt in het hart van het Museumplein. Hoewel de inrichting van het plein de laatste jaren aan verandering onderhevig was, vormt het ‘Masterplan Andersson’, in combinatie met de ‘Visie Museumkwartier’ (Stadsdeel Oud-Zuid, 2008) en ‘De Basis op Orde – Museumplein 2.0’ (BoO, Stadsdeel Zuid, 2010), nog steeds het uitgangspunt voor de inrichting. Het projectgebied bestaat hoofdzakelijk uit het direct rondom het VGM gelegen gebied. Het start bij de huidige ingang van het VGM aan de Paulus Potterstraat, loopt via het Sandbergplein naar de lichtlijn, gaat over de lichtlijn naar het fietspad, via het fietspad naar de Museumpromenade en vervolgens, langs de VGM villa en de Rietveldgebouw, weer terug naar het Sandbergplein. Het gehele projectgebied is voetgangersgebied. Voorlopig ontwerp Openbare ruimte Van Gogh Museum - juni 2014 3 Voorlopig ontwerp Openbare ruimte Van Gogh Musuem - Gemeente Amsterdam - Stadsdeel Zuid Projectgebied - 4 Kadastrale grenzen Een niet onbelangrijk gegeven is de eigendomsverhouding binnen het projectgebied. Delen zijn in eigendom van de Gemeente Amsterdam, een deel is eigendom van de Gemeente Amsterdam en in voortdurende erfpacht uitgegeven aan De Staat (Binnenlandse Zaken (RGD) en een deel is in volle eigendom van De Staat (Binnenlandse Zaken). Voor het in erfpacht uitgegeven gebied dragen het Stadsdeel en de RGD gezamenlijk de verantwoordelijkheid voor het beheer. De toekomstige inrichting en het gebruik van de ruimte overstijgen de eigendomsverhoudingen. In paragraaf 3.7 wordt hier dieper op ingegaan. Afsluitend kent het gebied meerdere bestemmingen. De ruimte rondom het Rietveldgebouw en Kurokawavleugel heeft de bestemming verkeer, het Sandbergplein de bestemming verkeer & verblijfsgebied en het Museumplein de bestemming groen. Bestemmingsplan Voorlopig ontwerp Openbare ruimte Van Gogh Museum - juni 2014 5 Voorlopig ontwerp Openbare ruimte Van Gogh Musuem - Gemeente Amsterdam - Stadsdeel Zuid Voorlopig ontwerp openbare ruimte Van Gogh Museum 6 2 Voorlopig Ontwerp. 2.1. Het ontwerp: functies en hoofdlijnen De toegang tot het VGM is in de nieuwe entree in de Kurokawavleugel. De ticketing is gepositioneerd op het Sandbergplein. Langs de gevel van het Rietveldgebouw worden meerdere ticketautomaten gerealiseerd en in de kantoorvleugel van het Rietveldgebouw enkele kassaloketten (3). In het midden van het van Sandbergplein, tussen het VGM en het Stedelijk Museum, wordt een rechthoekig verhoogd plateau aangebracht dat rondom wordt voorzien van brede, hardstenen treden waarop ook gezeten kan worden. Op dit plateau staan de bomen. Het gebied onder de bomen op het Sandbergplein en langs de Rietveldvleugel wordt gebruikt voor het opstellen van wachtrijen voor de entree en de kassa. Met het plateau wordt op de kop van het plein op natuurlijke wijze voor bezoekers een scheiding tussen wachtruimte en de ‘doorgaande weg’, de Museumpromenade, gecreëerd en een ruimte waar het ook buiten openingstijden VGM aangenaam toeven is. De wachtrijen worden door personeel van het VGM gemanaged. Omdat VGM vooralsnog geen sluitend beeld heeft over de gewenste wachtrijopstelling wordt gekozen voor flexibiliteit in het ontwerp. In het VO wordt geanticipeerd op de wens van het VGM om in de toekomst een overkapping te realiseren tussen de bomen op het Sandbergplein. Dit om wachtenden te beschermen tegen weersinvloeden (regen, sneeuw, felle zon). De Museumpromenade is de as die loopt tussen de passage van het Rijksmuseum en de ingang van het Stedelijk Museum. Deze wordt met het oog op de doorstroom van voetgangers obstakelvrij ingericht. Signing en crowdmanagement voorkomen dat deze doorgaande weg dichtslibt met wachtende museumbezoekers en zo de doorgang voor passanten blokkeren. Rondom de Kurokawavleugel wordt ten behoeve van de bereikbaarheid een pad aangelegd. Op het gehele Museumplein wordt een beperkt aantal materialen consequent toegepast. Voor de bestrating zijn dat de gebakken klinkers en natuursteen, op de hoofdpaden/ voetgangersgebieden klinkers (dikformaat), voor de beëindiging van paden Belgisch hardsteen en voor verbindingspaden en rondom objecten granieten keien. Deze materialisering wordt in het VO voortgezet. Voetpad over het veld richting de Musea Voorlopig ontwerp Openbare ruimte Van Gogh Museum - juni 2014 7 Voorlopig ontwerp Openbare ruimte Van Gogh Musuem - Gemeente Amsterdam - Stadsdeel Zuid Impressie van het Sandbergplein 8 2 Voorlopig Ontwerp. 2.2. Sandbergplein Profiel en materialisering Op het Sandbergplein wordt gecentreerd een verhoogd plateau aangebracht (53,40 x 9,50 x 0,45 meter) dat rondom wordt voorzien van drie brede treden (0,30 x 0,15 meter) waarop ook gezeten kan worden. Op het verhoogde vlak staan 14 bomen met rondom een gietijzeren boomrooster. Het vlak wordt verhard met basalt/hardsteen De in het programma van eisen voorgestelde stalen plaat met een uitgelaseerde afbeelding of een gebroken harstenen bestrating (deels bestaand uit hergebruikte tegels van het museumplein) overstijgen de budgettaire mogelijkheden. De treden zijn van Belgisch hardsteen. Op het verhoogde gedeelte worden tussen de bomen vier wachtrijen gesitueerd. Dit biedt voldoende wachtruimte op drukke dagen. Bij extreme drukte kan overloop gerealiseerd worden langs de Rietveldvleugel. Het plateau krijgt geen hellingbaan. Het benodigde verloop zou afbreuk doen aan het trapconcept. Voor de mindervalide bezoeker wordt een alternatieve voorziening getroffen, die het mogelijk maakt de wachrij te omzeilen. Aan weerszijden van het gecentreerde plateau wordt een breed pad (5,25 meter) aangelegd. Deze worden bestraat met gebakken klinkers (Terra Rossa, dikformaat) en gelegd in halfsteensverband. Ten behoeve van de afwatering van de paden worden parallel aan het plateau en gecentreerd op het pad, molgoten met kolken aangebracht. De twee bomen aan de Paulus Potterstraat, voor het Sandbergplein, worden verplaatst maar een andere locatie. Zo krijgt het plein een open entree. Ticketing Kaarten kunnen online, bij de kassa, bij derden (als om te wisselen voucher) en in de nieuwe situatie, ook bij een ticketautomaat/ mobiele verkoop gekocht worden. In de kantoorvleugel worden drie nieuwe kassaloketten gerealiseerd. Het ontwerp en de aanleg van de loketten en de direct daaraan grenzende openbare ruimte is de verantwoordelijkheid van het VGM. Het materiaalgebruik moet aansluiten bij het materiaalgebruik zoals dat op het Museumplein gebruikt wordt. Overleg met architect hierover is noodzakelijk. De exacte locatie van de ticketautomaten langs de Rietveldvleugel staat nog niet vast. De ticketautomaten zijn 0,52 meter breed en 1,34 meter hoog en eigendom van het Impressie van de kassaloketten VGM Voorlopig ontwerp Openbare ruimte Van Gogh Museum - juni 2014 9 Voorlopig ontwerp Openbare ruimte Van Gogh Musuem - Gemeente Amsterdam - Stadsdeel Zuid 123 123 Wachtrijopstelling en palengrid kassa’s en entree VGM 10 123 123 4/5 2 Voorlopig Ontwerp. VGM. Het is de verantwoordelijkheid van het VGM de benodigde vergunningen aan te vragen. VGM heeft een aan te leggen stelsel van lege buisvoorzieningen uitgewerkt waarmee deze voorziening wordt gevoed. Wachtrijopstelling, signing en wachtrijmanagement Het VGM werkt met een kaartverkoopsysteem dat gebaseerd is op bloktijden. Dit betekent dat kaarten gekoppeld zijn aan een datum en een tijdstip waarop men het museum kan bezoeken. Hiermee wordt getracht de drukte beter over de dag te spreiden. In geval dit niet lukt, dat wil zeggen wanneer het maximale aantal bezoekers in het museum bereikt is en er bezoekers zijn die een kaartje willen kopen, ontstaan er wachtrijen. Deze worden opgesteld tussen de bomen op het Sandbergplein, met een overloop naar het brede pad langs de Rietveldvleugel. De bezoekers, en daarmee de wachtrijen, worden onderscheiden in bezoekers met een bloktijdenkaart (wachtrij 1), bezoekers zonder kaartje (wachtrij 2) en bezoekers met een voucher dat bij de kassa omgewisseld moet worden in een ticket (wachtrij 3). De wachtrijen worden afgezet met semipermanente prikpalen met linten. Daartoe wordt een grid van vloerpotten aangelegd. Het grid maakt een flexibele omgang met de wachtrijsituatie mogelijk: door de linten te verhangen en/of prikpalen te verwijderen kan geanticipeerd worden op veranderingen in de situatie. Door prikpalen te verwijderen wanneer de wachtrijen beperkt zijn of het museum gesloten, wordt de openbare ruimte weer beschikbaar voor alle bezoekers van het Museumplein. Het opstellen van bezoekers met ticket rondom de Kurokawavleugel is ook een optie. Het managen van de wachtrijen is een taak en verantwoordelijkheid van het VGM, niet van het stadsdeel. Stadsdeel Zuid neemt in de openbare ruimte voorzieningen op, zoals het verhoogde plateau, waardoor er als het ware een kader ontstaat dat het begeleiden van wachtrijen faciliteert. Het is aan het VGM zelf om dit in te vullen met de benodigde voorzieningen. voorgelegd. De luchtuitblaas van Q-park kan eventueel ingezet worden voor signing. Overkapping Het VGM heeft aangegeven haar (wachtende) bezoekers tegen weersinvloeden te willen beschermen. Daartoe wil het een overkapping realiseren op het Sandbergplein. Deze wordt door en voor rekening van het VGM gerealiseerd. Het stadsdeel is in beginsel bereid hier aan mee te werken. Wel worden eisen aan de overkapping gesteld ten aanzien van de bomen, de omgevingsvergunning en architectuur, het bestemmingsplan, de verlichting en de fundering. Deze worden in een later stadium gedefinieerd. Standhouders Op het Sandbergplein zijn twee staanplaatsen vergund (bestemmingsplan Museumkwartier en Valeriusbuurt, vlak W. Sandbergplein). In de ene worden souvenirs verkocht, de andere betreft een hotdogwagen. De kramen blokkeren het zicht op het Sandbergplein vanaf de Paulus Potterstraat. Het wijzigen van de locatie is, met het oog op de herinrichting en nieuwe functies, gewenst. Juridische Zaken adviseert de huidige staanplaatsen in te passen in het ontwerp of een vergelijkbare staanplaats binnen het plein te zoeken. Het laatste geval betekent een nieuwe staanplaatsvergunning Met het oog op het advies van Juridische Zaken is er in het VO voor gekozen de staanplaatsen te handhaven op vlak W. Sandbergplein, bestemmingsplan Museumkwartier en Valeriusbuurt. De staanplaatsen worden minimaal verplaatst en komen op een lijn te liggen met het verhoogde plateau. Met inzet van (digitale) signing worden bezoekers geleid naar de juiste wachtrij. De benodigde voeding wordt in het eerder genoemde buizenstelsel meegenomen. De RGD werkt een signingconcept uit. De looks en maatvoering van de gewenste monitoren worden in overleg met het Stadsdeel vastgesteld en aan de Welstandscommissie Voorlopig ontwerp Openbare ruimte Van Gogh Museum - juni 2014 11 Voorlopig ontwerp Openbare ruimte Van Gogh Musuem - Gemeente Amsterdam - Stadsdeel Zuid Standhouders huidige en toekomstige situatie - Doorsnede Museumboulevard en Museumplein 12 2 Voorlopig Ontwerp. 2.3. Museumpromenade en rondom Kurokawavleugel De Museumpromenade is een druk voetgangersgebied. Het is de doorgaande route tussen het Rijks- en het Stedelijk Museum. Verwachting is dat met het verplaatsen van de entree van het VGM naar de Kurokawavleugel de drukte zal toenemen. Ten behoeve van de doorstroom van voetgangers op dit ruim 7 meter brede pad, dat ter hoogte van het VGM ingeklemd wordt tussen de Kurokawa- en de kantoorvleugel, wordt de promenade obstakelvrij ingericht. De Museumpromenade wordt bestraat met gebakken klinkers (Terra Rossa, dikformaat) en gelegd in halfsteensverband in dezelfde richting als de overige bestrating op de promenade en het plein voor het Stedelijk Museum. verlichting; - het aanleggen van een pad rondom de Kurokawavleugel ten behoeve van een betere doorstroom van bezoekers en passanten; - het aanpassen van de materialisering. Rondom de Kurokawavleugel wordt ten behoeve van de bereikbaarheid en/of wachttijdopstelling een pad aangelegd. Het pad wordt gemaakt van granietkeien, het materiaal dat ook op de andere paden en rondom de kiosken op Museumplein toegepast wordt. Omdat voldoende bezoekers zich over het pad moeten kunnen verplaatsen, krijgt het pad een breedte vergelijkbaar met die van het lichtpad (3.00 meter vanaf de gevel) Redenen om te kiezen voor granieten keien zijn: - het geeft de hiërarchie aan tussen de hoofdroute, de Museumpromenade, en de paden op het veld; - volgt de logica van het ontwerp Museumplein, het pad rondom de Kurokawavleugel is een zogenaamd olifantenpad en die zijn bestraat met granieten keien; - de veiligheid van het gebouw, de keien lenen zich niet voor voetballen en skateboarden, activiteiten die mogelijk bijdroegen aan de beschadiging van de gevel. De afwatering van de grasmat rondom de Kurokawavleugel en langs de lichtlijn in het projectgebied wordt meegenomen in de uitvoering om hoge toekomstige beheerkosten te vermijden. 2.4. Afwijkingen ten opzichte van het PvE Op onderstaande punten wordt afgeweken van het PvE: - de maatvoering van het verhoogde plateau op het Sandbergplein is enigszins gewijzigd. Dit om voldoende wachtrijen en de standhouders te kunnen plaatsen; - het plaatsen van een mast ten behoeve van het bevestigen van camera’s en (optioneel) Klinkers - Hardsteen - Basalt - Kolken - Granietkeien Voorlopig ontwerp Openbare ruimte Van Gogh Museum - juni 2014 13 Voorlopig ontwerp Openbare ruimte Van Gogh Musuem - Gemeente Amsterdam - Stadsdeel Zuid Doorsnede Sandbergplein 14 3 Thema’s 3.1. Straatmeubilair Uitgangspunt is het terugplaatsen van het huidige meubilair en het plaatsen van afvalbakken op het Sandbergplein. De banken op de Museumpromenade staan op de klinkers, nabij het gras en op het Sandbergplein staan enkele banken tussen de bomen. Bestaande afvalbakken van het VGM (en het Stedelijk Museum) worden opnieuw gecoat (antraciet grijs). 3.2. Bomen en groeiomstandigheden Als geheel is de bomengroep op het Sandbergplein beeldbepalend. De bomengroep bestaat uit vijftien, oorspronkelijk zestien, bomen. De kwaliteit en stabiliteit van de bomen is onderzocht. Van 14 van de 15 bomen is de conditie en/of stabiliteit slecht (zie bijlage 3 voor een samenvatting van de resultaten van de boomonderzoeken). Omdat de verwachting is dat de conditie niet zal verbeteren, worden de bomen verwijderd en wordt de herinrichting aangegrepen om een mooi plein te realiseren met nieuwe functies en bomen, waarbij voor de nieuwe bomen goede groeiomstandigheden gecreëerd worden. De groeiomstandigheden worden verbeterd door het ophogen van het maaiveld (met circa 50 cm). Hiermee krijgen de bomen een goede groeiplaats. Ze staan hoger ten opzichte van het grondwater (1.20 m in plaats van de huidige 0.70 m) en krijgen voldoende ruimte voor beworteling in aarde van goede kwaliteit (Amsterdams boomgrond mengsel). Door toepassing van boomkratten wordt de druk van de op het plateau wachtende bezoekers opvangen, waardoor de aarde minder verdicht. Op deze wijze krijgen de bomen een reële kans tot volledige wasdom uit te groeien. De nieuwe bomensoort Gleditsia Triacanthos voldoet aan de volgende specificaties: - een ‘open’ en ‘transparante’ kruin; - een boom van de 1e of 2e grootte; - stammaat 30 a 35 cm; - kan gedijen in de groeiplaatsomstandigheden, zoals grondwatercondities, verharding en gebruiksdruk; - is een goede toevoeging tussen beide markante gebouwen waardoor het geflankeerd wordt. Gleditsia triacanthos ‘Sunburst’ - Bank Andersson - Klinkers Terra Rossa Voorlopig ontwerp Openbare ruimte Van Gogh Museum - juni 2014 15 Voorlopig ontwerp Openbare ruimte Van Gogh Musuem - Gemeente Amsterdam - Stadsdeel Zuid Potloodjes e krul Aanlichting stedelijk museum Museumplein verlichting oost Mast 23 met Holbein kop Hoge masten meerder koparmaturen Apollo krul sportveld verlichting Moderne krul 1883 Inventarisatie huidige verlichting Museumplein 16 Aanlichting stedelijk museum Hoge masten meerder koparmaturen Apollo krul 1883 3 Thema’s De zeventien, oorspronkelijk achttien bomen op het Sandbergplein en aan de Paulus Potterstraat, worden vervangen door veertien nieuwe exemplaren. De mogelijkheden tot eventuele herplant worden onderzocht. De verwachting is dat de twee bomen aan de Paulus Potterstraat en een van de bomen op het Sandbergplein verplant kunnen worden. Na vaststelling van het VO wordt nader onderzoek uitgevoerd. Als herplanten niet mogelijk blijkt, wordt de herplantwaarde van de bomen in het bomenfonds gestort. Afsluitend: uit een quick scan is gebleken dat de bomen mogelijk geschikt zijn als verblijfplaats voor vleermuizen. In een vleermuisonderzoek (mei-augustus 2014) wordt nagegaan of er vanuit de natuurwetgeving consequenties zijn voor de geplande kapwerkzaamheden en tevens onderzoek uitgevoerd naar de aanwezigheid van broedvogels. 3.3. Verlichting Omdat de verlichting in het projectgebied niet is afgeschreven vervangt dIVV de lantarenpalen niet en vormen de bestaande palen de basis voor het verlichtingsplan. Het plateau op het Sandbergplein wordt, net als in de huidige situaties, verlicht met bestaande grondspots, aangevuld met de bestaande potlootjes onder de bomen en de twee masten die het Stedelijk Museum aanlichten. De Kurokawavleugel zal ’s avonds slechts beperkte tijd van binnenuit verlicht zijn. Dat betekent dat de openbare verlichting te allen tijde de publieke ruimte goed moet aanlichten. Daarom wordt de smalle strook tussen de Kurokawavleugel en het Rietveldgebouw verlicht door hangspots die aan de gevel van het Rietveldgebouw worden bevestigd, zodat de Museumpromenade hier obstakelvrij blijft. Op het resterende deel van de Museumpromenade worden de potlootjes teruggeplaatst. Het VGM heeft aangegeven een mast te willen plaatsen nabij de Q-park luchtuitblaas ten behoeve van het bevestigen van camera’s (gericht op eigen gebouwen). Deze kan ook voor belichtingsdoeleinden gebruikt worden, namelijk om het smalle stuk Museumpromenade tussen Rietveld- en Kurokawavleugel te verlichten. Voorstel is de pleinmast: PL 14 meter in standaard grijze kleur, hetzelfde masttype als bij het Rijksmuseum. Huidige potlootverlichting Voorlopig ontwerp Openbare ruimte Van Gogh Museum - juni 2014 17 Voorlopig ontwerp Openbare ruimte Van Gogh Musuem - Gemeente Amsterdam - Stadsdeel Zuid Zone fietsparkeren ‘roze’ 18 3 Thema’s Ambitie De afgelopen jaren is veel geïnvesteerd in de musea aan en de openbare ruimte van het Museumplein. Dit heeft een enorme impuls gegeven aan de beleving en het gebruik van het plein. De huidige openbare verlichting stamt uit de jaren negentig van de vorige eeuw. De verlichting heeft een gedateerde uitstraling en sluit niet langer aan op de uitstraling van de openbare ruimte. Bovendien wordt een veelheid aan masttypen toegepast en ervaren oudere omwonenden het veld als een donkere plek. Ambitie van Stadsdeel Zuid is het ontwikkelen van een nieuw verlichtingsplan Museumplein, met toepassing van een nieuw armatuur dat beter past bij de uitstraling van het huidige plein, meer recht doet aan de musea en tegemoet komt aan de wensen van omwonenden. aangelegd ter vervanging van de op te heffen voorzieningen op het Sandbergplein. De huidige ingang van het VGM, die in gebruik blijft als groepsingang, is goed bereikbaar. De parkeervakken worden aangegeven met hergebruikte gebakken klinkers (Waaltjes) in elleboogverband met aan de uiteinden een RVS parkeernietje om het omvallen van de fietsen te voorkomen. Uitgangspunten voor ontwerp en armaturen zijn: - terugbrengen van het aantal toegepaste armaturen op het Museumplein (in de huidige situatie 9); - duurzame verlichting; - een veilige openbare ruimte; - een goede mix van illuminatie van de musea en verlichting van de openbare ruimte. Het ontwikkelen van een verlichtingsplan Museumplein is het vervolg van Basis op Orde 2.0, dat in 2014 in opdracht van de afdeling Beheer Openbare Ruimte wordt herzien. De verbouwing van het VGM zou een goede aanleiding zijn de uitvoering van het plan op te starten en een keus te maken voor een duurzame verlichtingsbron en een tijdloos armatuur. Net als bij de verlichting is het de ambitie alle banken op het Museumplein te vervangen door banken met een uitstraling die bij het plein past en die meer comfort bieden aan de bezoekers en gebruikers. Zolang er in de planperiode nog geen voorstel is aangenomen worden de huidige banken hergebruikt. 3.4. Fietsparkeren Op het trottoir langs de Paulus Potterstraat, voor het VGM worden fietsparkeervakken Voorlopig ontwerp Openbare ruimte Van Gogh Museum - juni 2014 19 Voorlopig ontwerp Openbare ruimte Van Gogh Musuem - Gemeente Amsterdam - Stadsdeel Zuid Huidig situatie Sandbergplein 20 3 Thema’s 3.5. Overig Nood en hulpdiensten De nood- en hulpdiensten houden hun ’vaste’ route langs het Stedelijk Museum. De obstakelvrije ruimte is 5,25 meter. Veiligheid In de huidige situatie is de hoofdentree van het VGM gelegen aan de Paulus Potterstraat. Dit gaat gepaard met lange wachtrijen, die zich opstellen op het trottoir. Dit is vanuit verkeersveiligheid bezien een ongewenste situatie. De nieuwe situatie lost deze problematiek op. Met het oog op de veiligheid van het gebouw, is gekozen voor het toepassen granieten keien voor het pad rondom de Kurokawavleugel. Beheer/Beheerovereenkomst In de erfpachtuitgifte overeenkomst is opgenomen dat voor het beheer van de ruimte direct grenzend aan de Kurokawavleugel, een beheerovereenkomst wordt opgesteld. Tot op heden is dit niet gebeurd. Voor het uitgegeven gebied dragen het Stadsdeel en de Rijksgebouwendienst/VGM een gezamenlijke verantwoordelijkheid. Daarnaast gebruikt het VGM een deel van de openbare ruimte, het Sandbergplein, ten behoeve van bedrijfsdoeleinden en realiseert Stadsdeel Zuid fietsparkeervoorzieningen op grond in eigendom van de staat. Ook hierover dienen in een beheerovereenkomst afspraken gemaakt te worden. Dit aspect wordt na vaststelling van het VO opgepakt en in samenhang met het opstellen van het Beheerplan Museumplein uitgewerkt. Naast het VGM hebben verschillende andere grote instellingen en musea, zoals het Rijksmuseum, het Stedelijk Museum, het Concertgebouw en het Amerikaanse consulaat de afgelopen jaren geïnvesteerd in zowel de gebouwen als in de omliggende openbare ruimte. Ook Stadsdeel Zuid investeerde in het beheer van het plein, dat er nu verzorgd bij ligt. Het is belangrijk om alle ingrepen en ontwikkelingen vast te leggen om een eenduidig beheer en onderhoud (in de toekomst) te waarborgen. Daartoe is het project Beheer Museumplein opgestart met als doel in 2014 een beheerplan, inclusief een meerjarenonderhoudsvisie, op te stellen. Het opstellen van een beheerovereenkomst Museumpromenade Voorlopig ontwerp Openbare ruimte Van Gogh Museum - juni 2014 21 Voorlopig ontwerp Openbare ruimte Van Gogh Musuem - Gemeente Amsterdam - Stadsdeel Zuid Verbouwing Kurokawavleugel 22 3 Thema’s voor het gebied rondom de Kurokawavleugel en het Sandbergplein wordt in dit project ondergebracht. Beheerkosten Uitgangspunt van de met het VGM op te stellen beheerovereenkomst is dat VGM een bijdrage gaat leveren aan het schoon, heel en veilig houden van de directe openbare ruimte rond het museum. Hiermee realiseert Stadsdeel Zuid een kostenbesparing met betrekking tot het beheer en onderhoud van een stukje openbare ruimte. Het vervangen van de openbare verlichting zal in overleg met dIVV geschieden om te voorkomen dat een armatuur gekozen wordt dat niet door dIVV ondersteund, en daarmee ook niet beheerd wordt. Beheer openbare ruimte verwacht geen noemenswaardige stijging van de beheerkosten als gevolg van het ontwerp. Voorlopig ontwerp Openbare ruimte Van Gogh Museum - juni 2014 23 Voorlopig ontwerp Openbare ruimte Van Gogh Musuem - Gemeente Amsterdam - Stadsdeel Zuid 4.1. Planning In onderstaande tabel zijn de belangrijkste mijlpalen weergegeven. Voor een gedetailleerde planning wordt verwezen naar bijlage 1. Belangrijkste mijlpalenDatum besluitvorming DB VOjuni 2014 aanvraag kapvergunningjuli 2014 besluitvorming DB DOseptember 2014 bestekjuni-oktober 2014 aanbesteding & gunning oktober 2014 - januari 2015 start werkzaamheden (fase 1, Sandbergplein) eind januari 2015 opleveringjuli 2015 4.2. Financiën Er is een taakstellend budget beschikbaar gesteld van € 516.000 (SPF). Bij het vernieuwen van de openbare ruimte rond het Stedelijk Museum is een deel van het Sandbergplein niet vernieuwd met het oog op de aanstaande herinrichting van het plein. Het budget hiervoor (BEKOR) is gereserveerd en wordt ingezet voor de definitieve inrichting. Daarnaast wordt in 2014 € 50.000 door de Centrale Stad beschikbaar gesteld (Groengelden) ten behoeve van het vervangen van de bomen op het Sandbergplein en stelt Stadsdeel Zuid in 2015 € 20.000 (VGO) beschikbaar uit het budget bomenstructuurplan (projectnummer 868100135) ten behoeve van het verbeteren van groeiplaatsomstandigheden. De RGD/VGM dragen bij aan de kosten van de inrichting van de openbare ruimte. De bijdrage komt voort uit de verplichting het bouwterrein terug te brengen in de ‘oude’ staat en de verplichtingen die voortvloeien uit de erfpachtovereenkomst en het eigenaarschap van grond. Afsluitend worden er voorzieningen door het stadsdeel aangelegd op verzoek van en ten behoeve van de bedrijfsvoering van het VGM. Dit betreft o.a. het aanleggen van een ondergrondse infrastructuur (buizenstelsel ten behoeve van voeding van signing) en het plaatsen van vloerpotten. Deze kosten zijn voor rekening van het VGM, worden separaat met het VGM verrekend en zijn niet opgenomen in onderstaande dekking en kostenraming. 24 4. Planning, financiën en risico’s Dekking Inrichting omgeving VGM (SPF) € 516.000 Projectbudget Stedelijk museum (BEKOR) € 77.000 (nog vast te stellen) Groengelden€ 50.000 Bomenstructuurplan € 20.000 Totaal € 663.000 Op basis van het Voorlopig Ontwerp is een kostenraming opgesteld. De totale projectkosten bedragen € 699.000. Hieronder volgt een samenvatting van de kosten. Kosten Voorbereidingskosten€ 307.000 Uitvoeringskosten€ 294.000 Overige bijkomende kosten € 23.000 leveranties€ 55.000 Risico reservering€ 20.000 Totaal€ 699.000 Met inbegrip van de reeds gemaakte kosten dient nog voor € 113.000 dekking te worden geregeld, waarvoor voor € 77.000 uit het budget Stedelijk Museum Herstraten dekking wordt voorgesteld, uit de Bestemmingsreserve Extra Kwaliteit Openbare Ruimte (Bekor). Daarnaast wordt voorgesteld het resterende deel van dit tekort (€ 36.000) te dekken uit het budget Rijksmuseum omgeving Openbare Ruimte (VGO) als onderdeel van de gelden Museumplein. Het tekort wordt veroorzaakt door het aanvullen van de basalten bestrating op het plateau op het Sandbergplein. Het grootste deel van deze bestrating komt uit het eigen depot. Toelichting op het verschil met de PvE-raming De voorbereidingskosten laten een stijging zien. Dit is veroorzaakt door extra benodigde tijd voor werkzaamheden aan en rond het Museumplein en de inpassing van de ticketing en wachtrijen. De bouwkosten lijken lager dan in het PvE werd geraamd maar dit komt door een andere begrotingssystematiek. Per saldo is ook hier sprake van een (geringe) stijging. 4.3. Risico’s De huidige planning kent een korte doorlooptijd. Dat maakt een goede samenwerking met de Rijksgebouwendienst (RGD) en het VGM erg belangrijk. Een gebrek aan samenwerking kan een rem vormen op de doorlooptijd en het uiteindelijke moment van oplevering vertragen. Bijkomend probleem is dat de planning VGM van de RGD niet eenduidig aangeeft wanneer de nieuwe entree opent en wanneer het bouwterrein ontruimd is. Dat bemoeilijkt het afstemmen van de planning van werkzaamheden die Stadsdeel Zuid in de openbare ruimte gaat uitvoeren. Er is een taakstellend budget beschikbaar gesteld van € 500.000 (SPF) ten behoeve van de vernieuwing van de openbare ruimte rondom het VGM. Daarnaast stellen stad en stadsdeel gezamenlijk € 70.000 beschikbaar ten behoeve van groenvoorzieningen De bij dit VO opgestelde raming laat zien dat de kosten binnen budget passen. Financiële risico’s zijn: - de markt trekt aan en de aanneemprijzen komen hoger te liggen dan nu gebruikelijk is; - de gefaseerde uitvoering van het project heeft een prijsverhogend effect; - bewoners maken bezwaar tegen het kappen van de bomen wat leidt tot vertraging en, in het uiterste geval, tot verlies van gelden. Wanneer in 2014 geen besluit genomen kan worden over de aanschaf van de nieuwe bomen vervalt de subsidie uit het Groenfonds; - een mislukte aanbesteding. Door in elke fase een raming op te stellen wordt deze kans verkleind. De kwaliteit van het wachtrijmanagement vormt een risico. Wachtrijmanagement is nodig voor het accommoderen van de wachtende bezoekers, maar ook om een goede doorstroom van passanten op de Museumpromenade te kunnen garanderen. Het wachtrij management wordt door het VGM verzorgd. Het stadsdeel heeft hier geen bemoeienis mee. Dit project kent een nauwe samenhang tussen het gebouw en de openbare ruimte. Een gedeelte van het projectgebied is in eigendom van de Staat der Nederlanden. Alle partijen dienen zowel in het voorbereidingstraject als tijdens de besluitvorming goed bediend te worden. Hoewel er zeer regelmatig voortgangsoverleg plaatsvindt, levert het verschil in belangen, vooral in combinatie met de tijdsdruk, soms knelpunten op. Voorlopig ontwerp Openbare ruimte Van Gogh Museum - juni 2014 25 Voorlopig ontwerp Openbare ruimte Van Gogh Musuem - Gemeente Amsterdam - Stadsdeel Zuid Huidig situatie Sandbergplein 26 5 Vervolg 5. Vervolg Belanghebbenden worden na bestuurlijke besluitvorming geïnformeerd over het VO voor de openbare ruimte rondom het VGM. Bewoners ontvangen een bewonersbrief en worden uitgenodigd contact op te nemen met het projectteam in geval van vragen en/of reacties. Het ontwerp wordt ter inzage gelegd op het Stadsdeelkantoor en gepubliceerd op de website. De reacties worden indien mogelijk verwerkt in het Definitief Ontwerp en in een Nota van Beantwoording vastgelegd. Doelstelling is de werkzaamheden gedurende de eerste helft van 2015 in drie fases te realiseren. Voorlopig ontwerp Openbare ruimte Van Gogh Museum - juni 2014 27 Voorlopig ontwerp Openbare ruimte Van Gogh Musuem - Gemeente Amsterdam - Stadsdeel Zuid 28 Bijlage Planning Bomenonderzoek Voorlopig ontwerp Openbare ruimte Van Gogh Museum - juni 2014 29 Voorlopig ontwerp Openbare ruimte Van Gogh Musuem - Gemeente Amsterdam - Stadsdeel Zuid Concept planning Van Gogh Museum Van Gogh Museum 527 dgn 1-11-13 13-11-15 30 dgn 3-3-14 11-4-14 Voorbereiding 20 dgn 3-3-14 28-3-14 Uitvoering 10 dgn 31-3-14 11-4-14 428 dgn 4-12-13 1-8-15 Tijdelijke maatregelen voor de bouw Verbouwing Rietveld- en Kurokawavleugel Aanvraag bouwvergunning Uitvoering 335 dgn 21-4-14 1-8-15 21 apr '14 Uitvoering - bouwwerkzaamheden Oplevering Inrichten tentoonstelling 1 aug '15 Openning Van Gogh museu 26 jun '15 Vernieuwen van de openbare ruimte Definitiefase Onderzoeken 527 dgn 1-11-13 13-11-15 80 dgn 80 dgn 1-11-13 1-11-13 27-2-14 27-2-14 Programma van Eisen 30 dgn 1-11-13 11-12-13 Besluitvorming PvE 11 dgn 23-12-13 14-1-14 Voorleggen stuurgroep Akkoord Wethouder DB akkoord (Go or no GO) Ontwerp fase Besluitvorming VO 208 dgn 5-12-13 29-9-14 29 dgn 29-5-14 8-7-14 16 jun '14 30 24 jun '14 Akkoord Wethouder DB akkoord Akkoord Wethouder DB akkoord (Go or no GO) Ontwerp fase Bijlage 208 dgn 5-12-13 29-9-14 29 dgn 29-5-14 8-7-14 planning Besluitvorming VO 16 jun '14 24 jun '14 Besluitvorming DO 24 dgn 27-8-14 Akkoord Wethouder DB akkoord 29-9-14 5 sep '14 15 sep '14 Realisatiefase 317 dgn 15-5-14 31-7-15 184 dgn 15-5-14 27-1-15 Bestek maken 74 dgn 25-6-14 6-10-14 Directieraming 5 dgn 7-10-14 13-10-14 Aanbesteding 76 dgn 14-10-14 27-1-15 Uitvoering coordineren 133 dgn 28-1-15 31-7-15 Voorbereiding Akkoord WH DB akkoord Uitvoering fase 1: Sandbergplein (bomen kappen en aanleg) Uitvoering fase 2: achter de Kurokawavleugel Uitvoering fase 3: Ingang Oplevering 5 dgn 27-7-15 31-7-15 75 dgn 3-8-15 13-11-15 31 jul '15 Afsluiten project Oplevering Voorlopig ontwerp Openbare ruimte Van Gogh Museum - juni 2014 31 Voorlopig ontwerp Openbare ruimte Van Gogh Musuem - Gemeente Amsterdam - Stadsdeel Zuid BIJLAGE 2: Boomonderzoeken 1. Onderzoeksresultaten Groen Advies Van de zestien witte paardenkastanjes op het Sandbergplein zijn er acht halfwas en acht volgroeid. Van de volgroeide bomen resteerde van één exemplaar slechts een stamstuk, dit is recentelijk verwijderd. De bomen staan in een strook open grond, afgewerkt met grind. Eén exemplaar staat in de verharding. Afgelopen jaren werden maatregelen genomen (grondverbetering, stelselmatig snoeien, het vervangen van 8 bomen) om de conditie van de bomengroep te verbeteren. De vijftien bomen zijn in eerste instantie onderzocht op kwaliteit en handhaafbaarheid.1 Ook is beoordeeld of voor het behoud van de bomen maatregelen in de toekomst te verwachten zijn. In tweede instantie is een trekproef uitgevoerd om stabiliteit van de bomen vast te stellen.2 Hieronder worden de resultaten van beide onderzoeken samengevat. Voor de volledige resultaten wordt verwezen naar de bijlage 1 en 2. Zie voor een visuele samenvatting van de resultaten bijlage 3. De in tabel en tekening gebruikte kleuren corresponderen met elkaar. Groeiplaats3 en beworteling De groeiplaats van de halfwas bomen bestaat, onder de grindlaag, uit een laag teelaarde van circa 35 cm dik, daaronder is voedingsarm zand aanwezig dat in natte periodes in het grondwater ligt. De beworteling is in de teelaarde zeer intensief, daaronder beduidend minder. De groeiplaats onder de grindlaag van de volgroeide bomen bevat nauwelijks voedingsstoffen en er ligt veel grof puin tussen circa 50 cm en 70 cm diepte. Ook hier stijgt het grondwater in natte periodes, tot circa 70 cm beneden het maaiveld. De volgroeide bomen hebben opvallend weinig wortels. De kwaliteit van de beworteling is overal goed, er is in de profielkuilen geen dode of stervende beworteling aangetroffen. 1 2 3 dd 29 november 2013 dd 13 februari 2014 bij drie bomen zijn profielkuilen gegraven. Het ging om de boom met de slechtste, de gezondste en een controle exemplaar. Op deze wijze is inzicht verkregen in de bodemopbouw, het grondwaterregime en de verspreiding en kwaliteit van de beworteling. 32 Bijlage Bomenonderzoek Overzicht onderzoeksresultaten Bepaling kwaliteit en veiligheid Leeftijd2 Boom- Groei3 kastanjes Bijzonderheden proef Kiepmo- Conditie4 nummer1 34752 / 1 Trek- halfwas matig matige aantasting kastanjebloederziekte; ment matig 5-10 (%)6 169 lichte stamvoetbeschadiging; diverse 34753 / 2 42469 / 3 halfwas halfwas goed stambeschadigingen; lichte baststerfte reuzezwam rond stamvoet; lichte rotting redelijk 5-10 181 matig in stamvoet Matige aantasting kastanjebloederziekte; matig >10 76 Goed >10 136 matig 5-10 177 matig 5-10 96 34755 / 4 halfwas goed lichte baststerfte lichte stamvoetbeschadiging; geringe 34756 / 5 halfwas goed takschade zware aantasting kastanjebloederziekte; veel bladsterfte; lichte rotting in stamvoet, minder dan 5 cm diep zwaar gesnoeid; veel waterlot op stam; 34757 / 6 volgroeid redelijk 34758 / 7 34759 / 8 halfwas halfwas goed matig matige aantasting door goed matig >10 >10 72 104 34744 / 9 34745 / 10 34746 / 11 volgroeid volgroeid volgroeid matig redelijk redelijk kastanjebloederziekte; stambeschadiging monumentale boom, dood hout kroon flink gesnoeid kroon flink gesnoeid; oude redelijk redelijk redelijk >10 >10 >10 95 134 83 34747 / 12 volgroeid matig stambeschadiging goed overgroeid kroon flik gesnoeid; bacterieslijm uit oude redelijk >10 80 matig matig goed >10 >10 >10 110 69 167 rotting in snoeiwonden stambeschadiging; lichte aantasting door 34748 34749 34750 34751 / / / / 13 14 15 16 volgroeid volgroeid halfwas matig matig goed kastanjebloederziekte Verwijderd, ook het resterende stamstuk inrottende snoeiwond baststerfte stamvoet oude aantasting kastanjebloederziekte Toelichting kleurcodering niet standvast, advies n.a.v. trekproef: verwijderen niet voldoende stabiel, maar nog niet direct gevaarlijk. Op boom 34759 na, is de kroon van deze bomen sterk ingenomen of zelfs gekandelaberd. Doordat de ‘kronen’ zodoende weinig wind vangen, komen ze relatief gunstig uit de trekproef, maar er valt niet te verwachten dat de beworteling van deze bomen zal herstellen en de stabiliteit zal verbeteren. Niet voldoende stabiele, volwassen bomen Verwijderen i.p.v. snoeien omdat de stabiliteit niet advies n.a.v. trekproef: meer zal verbeteren moeten de bomen continu klein gehouden worden. De verwachting is dat de bomen hiermee een beperkte toekomstverwachting hebben. aantasting bloederziekte of zwamrotting. De toekomstverwachting van drie bomen bedraagt 5 – 10 jaar en van twee > 10 jaar. Daarbij wordt aangetekend dat het verloop van de bloederziekte onvoorspelbaar is, van invloed kan zijn op de resterende levensduur van de bomen en niet is meegenomen bij het bepalen van de 2. Advies boomdeskundige Stadsdeel Zuid In het kader van de zorgplicht zijn de bomen in 2012 gekeurd. Hieruit bleek dat ze een teruglopende conditie hebben, één boom was dood en is onlangs verwijderd. Een deel van de bomen is geplant in 1946 en is dus 68 jaar oud. Ook uit het onderzoek van Groen Advies bleek dat de conditie, en ook de stabiliteit van de bomen teruglopend is. Gezien het bovenstaande adviseert de boomdeskundige: • een omgevingsvergunning aan te vragen en; • te verlenen met herplant van zestien nieuwe bomen; • van de 1e grootte; • in de minimale handelsmaat 35; • Dit kunnen Sophora’s of Gleditsia’s zijn. De exacte soort moet nog bepaald worden; • De nieuwe groeiplaats dient duurzaam ingericht te worden en gevuld met voldoende goede grond, zodanig dat de bomen vele tientallen jaren vooruit kunnen. 3.Conclusie Ondanks de in het verleden genomen maatregelen m.b.t. grondverbetering is de bomengroep niet gezond geworden: • één boom is al verwijderd; • bij twee bomen is het kiepmoment minder dan 75%, omdat de kans dat de bomen kiepen zeer groot is wordt kap geadviseerd; • voor zeven bomen wordt verwijdering geadviseerd omdat de stabiliteit niet meer zal verbeteren; • vijf bomen zijn aangetast door bloederziekte waarvan naar aanleiding van de trekproef, voor een boom snoei geadviseerd wordt; • een boom is goed, advies naar aanleiding van trekproef is snoeien; • de kwaliteit van de beworteling is weliswaar goed, maar bij de volwassen bomen wordt opvallend weinig beworteling aangetroffen. (Footnotes) 1 2 3 4 mslinknummer Stadsdeel Oud-Zuid / boomnummer 1e rapport Groen Advies leeftijd: jong, halfwas, volgroeid groei: goed, redelijk, matig, slecht conditie: goed, redelijk. Matig, slecht, dood. Op basis van informatie over de stamomtrek, kroondiameter, takvrije hoogte, groei- en vitaliteitskenmerken, kwaliteit van stam en takken, mate van opdruk van de verharding, aanwezigheid van ziekten en plagen en de van belang zijnde omgevingsfactoren zijn de conditie en toekomstverwachting bepaald. 5 6 toekomstverwachting: < 1 jaa5, 1-5 jaar, 5-10 jaar, >10 jaar kiepmoment: ≥140%: veilig, < 75% > 140%: snoei van de boom is noodzakelijk om de boom voldoende standvast te laten zijn, ≤75: uit veiligheidsoverwegingen is kap de meest voor de hand liggende maatregel. Toegepaste methodiek: OMEGAMBomentrekproef. levensverwachting. Advies boom 35759 n.a.v. trekproef: snoeien. conditie goed, advies n.a.v. trekproef: snoeien (top: 0 tot 0,5 mtr; kroonperiferie 0 tot 0,5 mtr). verplantbaar? Voorlopig ontwerp Openbare ruimte Van Gogh Museum - juni 2014 33
© Copyright 2024 ExpyDoc
