Download - Royal Haskoning

Verslag Themamiddag Klimaatstresstest, dinsdag 28 oktober 2014
Inleiding
Wij geven met zijn allen miljarden gemeenschapsgeld uit in de
openbare ruimte. Door bij de daarin te maken keuzes rekening
te houden met klimaatverandering, hoeft dit geen extra geld te
kosten. Wel kan dit op termijn problemen voorkomen en geld
besparen. Klimaatverandering vraagt op veel gebieden om
anticiperen. Daar kunnen we niet vroeg genoeg mee beginnen.
Daarom is het idee van een Klimaatstresstest in het leven
geroepen.
Op 28 oktober is op het hoofdkantoor bij RHDHV in Amersfoort een themamiddag georganiseerd over de
klimaatstresstest. Tijdens deze middag zijn de verschillende invalshoeken gepresenteerd en zijn de deelnemers
hierover in discussie gegaan onder leiding van Wouter Stapel (Royal HaskoningDHV).
Dé klimaatstresstest bestaat nog niet. Wel zijn vanuit verschillende invalshoeken en initiatieven verkenningen
uitgevoerd. RHDHV heeft onder leiding van Arnold Wielinga het initiatief genomen om een verkenning uit te
voeren. Deze verkenning is uitgevoerd door Ulrich Rackwitz die hier zijn afstudeerproject van heeft gemaakt.
Binnen deze verkenning hebben we de inzichten van RHDHV gespiegeld aan die van gemeenten en
waterschappen en hebben we andere kennisdragers gevraagd hun inbreng te leveren.
Inventarisatie onder de deelnemers
Een inventarisatie onder de deelnemers bij de start van de middag schetste het volgende beeld:

Totaal circa 60 deelnemers:
o
2/3 gemeenten
o
Circa 10 waterschappers
o
Overige deelnemers kwamen uit de onderzoekshoek, het onderwijs of waren werkzaam bij de provincie

Achtergrond: vooral water en ruimtelijke ordening

Bij een kwart van de deelnemers heeft klimaatverandering al problemen veroorzaakt

Velen ervaren binnen eigen organisatie nog onvoldoende bestuurlijke aandacht voor het thema
De klimaatstresstest leeft dus binnen een breed scala aan organisaties.
De presentaties
De eerste spreker was Ulrich Rackwitz; afstudeerder bij RHDHV
– Hogeschool van Rotterdam. Ulrich heeft aan de hand van een
aantal interviews met gemeenten en waterschappen en de
uitwerking van drie cases (gemeenten Tilburg, Utrecht en
Wageningen) een beeld geschetst over de huidige stand van
zaken rond de klimaatstresstest. De belangrijkste conclusie uit
het onderzoek van Ulrich was dat het implementeren van een
klimaatadaptatie strategie binnen een (gemeentelijke) organisatie
begint met het creëren van een gevoel van (bestuurlijke) urgentie
en bewustwording en eindigt met het opstellen van een
meersporenbeleid,
waarbij
meeliften
met
ruimtelijke
ontwikkelingen en het uitvoeren van no regret maatregelen de
sleutelwoorden zijn. De klimaat knelpunten uit het onderzoek van
Royal HaskoningDHV, met het hoofdkantoor in Amersfoort, is een van Europa’s toonaangevende projectmanagement-, ingenieurs- en adviesbureaus.
HaskoningDHV Nederland B.V. is onderdeel van Royal HaskoningDHV. Kamer van Koophandel nr. 56515154.
Het kwaliteitssysteem van HaskoningDHV Nederland B.V. is gecertificeerd volgens ISO 9001.
Royal HaskoningDHV
Ulrich liggen vooral op de aspecten wateroverlast, droogte en hitte, waarbij de kansen die zich nu voordoen (ook al
is nu nog geen sprake van een acuut probleem) moeten worden gepakt. De volgende kans komt namelijk pas weer
over 10-tallen jaren; Zo wordt bijvoorbeeld de riolering maar eens per 60-80 jaar vervangen en wordt de
buitenruimte van een wijk maar eens in de 30-40 jaar heringericht. Na de presentatie van Ulrich spraken we over:
“Wat is nu precies de klimaatstresstest?” Een heldere definitie bestaat eigenlijk niet. In het kort houdt deze test in
dat integraal binnen een bepaald gebied (wijk, buurt, etc.) wordt gekeken welke problemen (of kansen?!) er zijn of
ontstaan als gevolg van klimaatverandering en wordt een strategie uitgewerkt hoe de negatieve gevolgen op de
lange termijn te minimaliseren.
De tweede presentatie werd verzorgd door
het KNMI. Ben Wichers Scheur van het
KNMI gaf ons een kijkje in de totstandkoming
van de 2014 klimaatscenario’s en gaf aan
wat de meerwaarde en verschillen zijn van
deze scenario’s ten opzichte van de
klimaatscenario’s uit 2006. De KNMI'14klimaatscenario's zijn gebaseerd op de
laatste wetenschappelijke inzichten en zijn
een update van de voorgaande KNMI’06scenario's. De KNMI'14-scenario's bevatten
ook nieuwe en meer gedetailleerde informatie. Ze tonen bijvoorbeeld het weer in de toekomst en bieden informatie
over mist, straling, verdamping en hagel. De KNMI'14-klimaatscenario’s laten voor Nederland een beeld zien van
hogere temperaturen, een sneller stijgende zeespiegel, nattere winters, hevigere buien en kans op drogere zomers.
Na een korte pauze, waarbij de voorgaande
presentaties overduidelijk stof tot napraten opleverden,
kwam de derde spreker aan bod. Peter Bosch van
TNO ging in op de resultaten van het
onderzoekprogramma Climate Proof Cities onder het
programma Kennis voor Klimaat. Binnen deze studie
lag de focus op het stedelijk gebied waarbinnen hitte en
wateroverlast de belangrijkste onderwerpen waren. De
Kaart hittestress, let vooral op de grote verschillen
presentatie toonde vele (nieuwe) inzichten. Zo zijn de
op korte afstand.
effecten van de klimaatverandering vaak erg lokaal.
Ook het menselijk handelen heeft grote invloed op hoe
wij de effecten van klimaatverandering ervaren. Zo zet een bejaarde blijkbaar niet zo snel een raam open als het
warm is in verband met tocht. Daarnaast is de behuizing van belang. Slechte of goede isolatie en ligging ten
opzichte van de zon heeft een grote invloed op het binnenklimaat. En wist u dat groene daken weinig effectief zijn,
bomen veel meer helpen tegen de hitte en dat zonwering veruit het meeste bijdraagt aan verkoeling? De
presentatie voedde onder meer de discussie of we nu naar de buitenruimte moeten kijken en daar maatregelen
treffen, of meer naar de binnenruimtes, omdat men daar toch de meeste tijd spendeert. Stedelijke kwetsbaarheid is
waar het om gaat en wordt bepaald door gevoeligheid, blootstelling en aanpassingsvermogen.
Tot slot werd door Frans van de Ven van Deltares ingegaan op enkele beschikbare tools voor de stresstest
klimaatbestendigheid. Frans gaat uit van een twee fasen planning waarbij eerst een kwetsbaarheidsscan wordt
uitgevoerd en vervolgens een adaptatieplanning wordt opgesteld. Bij een kwetsbaarheidsscan worden eerst de
meest kwetsbare objecten (ziekenhuizen, calamiteitenroutes etc) in beeld gebracht waardoor daarna meer locatie
specifiek de focus kan worden gelegd op het verkennen van calamiteiten en mogelijke maatregelen
(adaptatieplanning). Er zijn genoeg tools voorhanden waarvan er aantal zijn benoemd. Voor het opstellen van een
Verslag themamiddag klimaatstresstest, dinsdag 28 oktober 2014, Royal HaskoningDHV, kantoor Amersfoort
-2-
Royal HaskoningDHV
adaptatieplanning kan de adaption support tool worden gebruikt. Er is zelfs een Climate Adaption App die is te
downloaden en handvatten biedt bij het aandragen van oplossingen voor overlastgebieden.
Discussie met de klankbordgroep
Na de presentaties werd afgesloten met een
klankboordgroep discussie. Deze klankbordgroep
bestond naast de sprekers uit Erwin Rebergen
(gemeente Utrecht), Petra Mackowiak (gemeente
Tilburg) en Richard van Vliet (gemeente
Wageningen) die betrokken waren bij de pilots uit
het RHDHV/afstudeeronderzoek van Ulrich.
Opvallend tijdens deze discussie was dat de
meeste deelnemers graag met klimaatadaptatie
aan de slag willen, maar dat, zoals ook in de
presentaties naar voren kwam, bewustwording en
het creëren van urgentie als een groot struikelblok
wordt gezien. Daarnaast kwam de de vraag “wie is
de probleemeigenaar?” naar voren. Bij wie moet
klimaatadaptatie op zijn bordje komen? Wie is
verantwoordelijk? Als dit niet helder wordt, blijft dit
onderwerp vaak tussen de verschillende
(beleids)afdelingen van een (gemeentelijke)
organisatie zweven. Hoe moeten we dit nu intern
organiseren?
De belangrijkste conclusies die uit de discussie naar voren kwamen, zijn:

Urgentie kan alleen samen in beeld worden gebracht. Dat gaat het best als actoren samen bespreken wat
effecten van nat/droog/heet kunnen zijn voor een gebied en de bewoners;

Voor minder grote gemeenten kan een regionaal samenwerkingsverband (gemeenten en waterschap) een
goede plek zijn om de discussie/verkenning te starten.

Urgentie ligt niet alleen in wat er mis kan gaan, maar ook hoe te voorkomen dat kansen worden gemist bij dure
maatregelen in de RO;

Een andere benaming zoals “Omgaan met extremen” en “ test voor een betere leefomgeving” kan bijdragen
aan het succesvol implementeren van de problematiek binnen de organisatie. Veelal wordt het onderwerp
klimaat nog steeds als iets voor de toekomst gezien en wellicht hangt dat ook aan de benaming.
Klimaatverandering is tenslotte een langzaam proces

Blijf niet hangen in hoe lastig het is om e.e.a. te organiseren, maar ga met het (ruimschoots aanwezige)
enthousiasme aan de slag
De dag werd afgesloten met een welgemeend advies van de RHDHV afstudeerder Ulrich:
‘Aan de slag. Gewoon: DOEN!’
Verslag themamiddag klimaatstresstest, dinsdag 28 oktober 2014, Royal HaskoningDHV, kantoor Amersfoort
-3-
Royal HaskoningDHV
Afsluiting
De themamiddag Klimaatstresstest werd afgesloten
met een borrel. Tijdens de borrel ging de discussie
intensief verder. Voor meer informatie over deze
themamiddag of de klimaatstresstest en klimaat
adaptatie strategieën in het algemeen kunt u contact
opnemen met Arnold Wielinga, telefoon 06-46441210,
email [email protected]
Lizard Experience, “De klimaatbestendige stad”
Op woensdag 19 november 2014 organiseert Royal
HaskoningDHV i.s.m. een zevental andere partijen de
4e Lizard Experience. De Lizard Experience wordt
gehouden in het Beatrixgebouw bij de Jaarbeurs in
Utrecht en is voor beheerders en managers uit de waterwereld.
Royal HaskoningDHV host de middagsessie over "De klimaatbestendige stad": Het klimaat verandert: straten en
kelders staan geregeld blank, omdat het water van hevige regenbuien niet snel genoeg kan worden afgevoerd.
Lange perioden van droogte zorgen op andere momenten juist voor een tekort aan water. Om een stad
klimaatbestendig te maken, is betrouwbare detailinformatie over neerslag, de kenmerken van het watersysteem,
mogelijke schade en de effecten van maatregelen absoluut noodzakelijk.
Oproep
Wij vonden de themamiddag Klimaatstresstest geslaagd. Nogmaals dank aan de inspirerende sprekers! Wij willen
dit soort themamiddagen vaker organiseren. Wij denken nu aan ongeveer 2x per jaar. Hoe kijkt u hier tegenaan?
Heeft dat meerwaarde / wilt u (afhankelijk van het onderwerp) vaker komen? Wij zijn benieuwd naar uw mening!
Als u een thema wilt aandragen voor een volgende middag (of een volgende middag samen met ons wilt
organiseren) kunt u ons natuurlijk altijd bellen / mailen. Uiteindelijk gaat het er natuurlijk om dat we de relevante
thema’s op de agenda zetten en gezamenlijk kennis delen / versterken (en over onze eigen grenzen heen kijken)!
Vriendelijke groet,
Wouter Stapel (06 – 15093092)
Arnold Wielinga (06 – 46441210)
Verslag themamiddag klimaatstresstest, dinsdag 28 oktober 2014, Royal HaskoningDHV, kantoor Amersfoort
-4-
Royal HaskoningDHV
Bijlage 1: deelnemende organisaties
Alterra Wageningen University and Research Center
Gemeente Westelingwerf
CaTeC bv
Gemeente Westland
Deltares
Hogeschool Rotterdam
Gemeente Alkmaar
Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier
Gemeente Amersfoort
Hoogheemraadschap van Rijnland
Gemeente Baarn
Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpernerwaard
Gemeente Barneveld
Ingenieursbureau Drechtsteden
Gemeente Dordrecht
KNMI
Gemeente Ede
ODBN
Gemeente Eindhoven
Provincie Noord-Brabant
Gemeente Haarlemmermeer
Rijkswaterstaat Oost-Nederland
Gemeente Heerhugowaard
RIVM
Gemeente Hilversum
Royal HaskoningDHV
Gemeente Houten
RWS
Gemeente Leerdam
Stichting Postacademisch Onderwijs
Gemeente Leidschendam-Voorburg
TNO / Stichting Kennis voor Klimaat
Gemeente Maassluis
Universiteit Delft
Gemeente Oirschot
Universiteit Nijmegen
Gemeente Oosterhout
Utrecht Sustainability Institute (USI)
Gemeente Roosendaal
Van Hall Larenstein Velp
Gemeente Schiedam
Waterschap Aa en Maas
Gemeente Tilburg
Waterschap De Dommel
Gemeente Utrecht
Waterschap Rijn en IJssel
Gemeente Vianen
Waterschap Rivierenland
Gemeente Wageningen
Waterschap Scheldestromen
Gemeente Werkendam
Waterschap Vechtstromen
Verslag themamiddag klimaatstresstest, dinsdag 28 oktober 2014, Royal HaskoningDHV, kantoor Amersfoort
-5-
Royal HaskoningDHV
Bijlage 2: Relevant onderzoeksprogramma’s
Deltaprogramma
Bij het Deltaprogramma werken Rijksoverheid, provincies, gemeenten en waterschappen samen aan het doel om
Nederland van voldoende zoetwater te voorzien en om het land tegen hoogwater te beschermen. De partijen
werken hierin samen met het bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties. Vanuit het Deltaprogramma zijn voor
de lange termijn doelstellingen drie landelijke en zes regionale deelprogramma’s opgesteld.
Deelprogramma Nieuwbouw en Herstructurering
Het deelprogramma Nieuwbouw en Herstructurering betreft een landelijk deelprogramma en verkent maatregelen
om Nederlandse steden tot 2050 waterrobuust en klimaatbestendig in te richten. Op verzoek van de stuurgroep van
het deelprogramma Nieuwbouw en Herstructurering zijn vier coalities uit verschillende publieke en private partijen
samengesteld, te weten: stedelijk water, bouw, openbare ruimte & groen, en stedelijke ontwikkeling & infrastructuur.
Manifest klimaatbestendige stad: klimaatstresstest
Door deze vier coalities is het manifest klimaatbestendige stad opgesteld. Vanuit het manifest klimaatbestendige
stad is de eerste urgentie / het eerste actiepunt het opstellen en uitvoeren van een klimaatstresstest, waarbij
kansen en bedreigingen van een veranderend klimaat voor het stedelijk gebied in kaart gebracht worden. Via de
volgende link kunt u de handleiding downloaden: Handreiking voor de uitvoering van een stresstest
klimaatbestendigheid
Kennisportaal Ruimtelijke adaptatie
Kijk daarnaast ook eens op de website van het kennisportaal
ruimtelijk
adaptatie
(www.ruimtelijkeadaptatie.nl)
Het
kennisportaal ruimtelijke adaptatie is ontwikkeld vanuit het
deelprogramma
Nieuwbouw
en
Herstructurering
(Deltaprogramma) en Kennis voor Klimaat. Het portaal
ondersteunt de deltabeslissing Ruimtelijke Adaptatie. Het
portaal wil ook bijdragen aan de doorwerking van de kennis die
de afgelopen jaren is opgebouwd binnen Kennis voor Klimaat en
het deelprogramma Nieuwbouw en Herstructurering. Op het
portaal vindt u de handleiding ruimtelijke adaptatie die hulp biedt
bij het klimaatbestendig en waterrobuust inrichten van uw
gebied. De handreiking is bedoeld als praktisch hulpmiddel voor adaptatie. Bijvoorbeeld bij beheer van de openbare
ruimte, locatiekeuze van nieuwe bebouwing of infrastructuur, vergunningenverlening en investeringsbesluiten. Het
portaal is ontwikkeld door Stichting CAS (Climate Adaptation Services).
Climate Proof Cities
Het onderzoeksprogramma Climate Proof Cities heeft veel
inzichten opgeleverd over de gevolgen van klimaatverandering
in de stad, de kwetsbaarheid van het stedelijk gebied en de
mogelijke maatregelen. Allemaal elementen die een rol spelen
in de “stresstest”. Het eindrapport is nu beschikbaar en geeft
een overzicht van kennis, inzichten en beschikbare tools op het
gebied van wateroverlast en hitte in de stad. Directe links naar:
Het Eindrapport
De Beleidssamenvatting
Factsheet Klimaatbestendige woningen
Factsheet Klimaatbestendige wijken
Factsheet Hittestress
Factsheet Waterrobuuste steden
Verslag themamiddag klimaatstresstest, dinsdag 28 oktober 2014, Royal HaskoningDHV, kantoor Amersfoort
-6-

Download Report