Download Int Brandon Fatah 29.1 - Skript Historisch Tijdschrift

Artikel: Interview met Pepijn Brandon: Luxemburg leeft
Auteur: Karwan Fatah
Verschenen in: Skript Historisch Tijdschrift, jaargang 29.1, 51-53.
© 2014 Stichting Skript Historisch Tijdschrift, Amsterdam
ISSN 0165-7518
Abstract: Not available.
Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd en/of vermenigvuldigd zonder schriftelijke toestemming van
de uitgever.
Skript Historisch Tijdschrift is een onafhankelijk wetenschappelijk blad dat vier maal per jaar
verschijnt. De redactie, bestaande uit studenten en pas afgestudeerden, wil bijdragen aan actuele
historische debatten, en biedt getalenteerde studenten de kans om hun werk aan een breder
publiek te presenteren.
Een abonnement op Skript kost 20 euro per jaar. U kunt lid worden door het
machtigingsformulier in te vullen op www.skript-ht.nl. Ook kunt u een e-mail sturen naar de
redactie, dan krijgt u het machtigingsformulier thuisgestuurd. Losse nummers zijn verkrijgbaar
bij de redactie. Artikelen ouder dan een jaar zijn gratis te downloaden op www.skriptht.nl/archief.
Skript Historisch Tijdschrift • Spuistraat 134, kamer 558 • 1012 VB Amsterdam •
www.skript-ht.nl • [email protected]
Luxemburg leeft
Interview
Na 107 jaar is Rosa Luxemburgs werk Sozialreform oder Revolution? voor het
eerst in het Nederlands verschenen. Pepijn Brandon, student geschiedenis aan de UvA en hoofdredacteur van De Socialist, verzorgde de vertaKng
en de inleiding. Karwan Fatah sprak met hem over de plek van het werk
in de geschiedenis van de socialistische beweging.
Rosa Luxemburg wordt vaak aangehaald. Hoe is het mogeUjk dat dit werk nooit eerder
naar het Nederlands vertaald is?
Ik heb me ook wel afgevraagd waarom het werk nooit vertaald is. Ik denk dat het
er iets mee te maken heeft dat Nederland geen heel grote traditie heeft van zelfstandige politieke theorievorming. Dat gaat zeker op voor Nederlands links. Het
werk was natuurlijk beschikbaar in het Duits, een taal die in intellectuele kringen
goed werd gelezen. Maar het arbeiderspubliek waar het boek voor bedoeld was,
zal daar niet zo veel aan gehad hebben.
Luxemburgs Hervorming of Revolutie is een reactie op Ediiard Bernsteins De voorwaarden tot het sociahsme en de taak der sociaal democratie. Dit werk is wel al
veel eerder vertaald. Hoe verklaarje dit?
Radicaal links is in Nederland altijd relatief zwak geweest. De vleugel van Bernstein, laten we zeggen de linkervleugel van de PvdA, heeft wat dat betreft veel
meer gewicht gehad. Ik denk wel dat dit zou kunnen veranderen. De recente
populariteit van de SP zou een aanleiding kunnen zijn voor een serieus debat over
socialistische traditie, en wat die traditie voor vandaag nog aan betekenis heeft.
Bovendien is er over de hele breedte van de universiteit sprake van een opleving
van systeemkritiek, met vakken over globalisering en zelfs imperialisme.
Zo'n opleving van systeemkritiek zal op een gegeven moment ook leiden tot
een herleving van de belangstelling in 'de klassieke teksten'. Bart Tromp heeft
net een mooie nieuwe selectie verzorgd van Marx' werk. Het schijnt dat er op
dit moment wordt gewerkt aan een eerste Nederlandse uitgave van alle drie de
delen van Het Kapitaal. Tot nu toe is steeds alleen het eerste deel uitgegeven.
Die golf van publicaties is heel hoopgevend. Veel mensen zullen vinden dat er
het een en ander schort aan de manier waarop de wereld nu is georganiseerd.
Maar zonder een diepgaander debat over de vraag waar de oorsprong ligt van
deze problemen, blijft de roep om hervormingen uiteindelijk tandeloos.
Wat was precies het debat waar Rosa Luxemburg zich in mengde?
Het debat was het resultaat van de grote doorbraak van de Duitse sociaaldemocratie. Deze term maakte toen nog geen onderscheid tussen revolutionai51
ren en reformisten. De doorbraak van de Duitse sociaal-democratie kwam na de
legalisatie van de partij. De beweging groeide uit tot een massapartij in een periode dat het kapitalisme zich snel ontwikkelde. Men dacht dat de groei-periode zich tot in het oneindige zou kunnen doorzetten.
In die context begon de partij aan het veroveren van zetels tijdens verkiezingen
en het opbouwen van vakbonden.Vergeleken bij deze alledaagse praktische successen kreeg het revolutionaire socialisme een ritueel karakter. De omverwerping van het kapitalisme werd beleden op i meibijeenkomsten maar verdween
in de alledaagse praktijk steeds verder achter de horizon.
Bernstein zag die tegenstelling tussen het rituele karakter van het socialisme
en de alledaagse organisatie voor hervormingen. Hij deed de oproep aan de
sociaal-democratie 'zich los te maken van een verouderde fraseologie en te willen schijnen wat zij in werkelijkheid is: een democratisch-socialistische hervormingspartij'.Veel van de gevestigde autoriteiten binnen de partij waren het met
de praktische conclusies wel eens, maar wilden de balans in de partij niet verstoren door de oude principes aan de kant te schuiven. Typerend is een opmerking
van een hoge partijflinctionaris:'Dit soort dingen zegt men niet, maar doet men
gewoon'.
Rosa Luxemburg was een outsider zonder partijtraditie. Ze komt binnen als
allochtoon waardoor ze scherp ziet hoe dun het laagje vooruitgang is. Ze ziet
in de economische opgang die dan gaande is de basis voor een enorme crisis.
Daarnaast ziet ze scherper dan veel anderen dat de economische groei gepaard
gaat met het oplopen van de internationale spanningen en groeiende militaire
conflicten. Omdat grote nieuwe crises volgens Luxemburg onvermijdelijk zijn,
vindt ze het naïef om revolutie en hervorming tegenover elkaar te plaatsen. Voor
haar zijn hervormingen in het hier en nu essentiële onderdelen van het opbouwen van bewustzijn voor een revolutionaire omslag in de maatschappelijke
verhoudingen.
Uit de inleiding blijkt dat je van mening bent dat Luxemburg een verfrissende methode
hanteert. Kunje dit toelichten?
Rosa Luxemburg bond niet alleen de strijd aan tegen Bernstein, maar juist ook
tegen de dogmatiek van de vorm van marxisme die verdedigd werd door de
gevestigde autoriteiten van die tijd, Kautsky en Plechanov. De oude marxisten
reageerden op Bernstein door wat op te lepelen uit hun canon in plaats van serieus op zijn argumenten in te gaan. Het probleem met historische canons is dat
ze zo makkelijk te veranderen zijn in een rijtje heilige momenten en geschriften.
Dat is precies wat er in deze periode gebeurde met het werk van Marx. Samen
met het stalinisme vormt de traditie van de Tweede Internationale de school
voor plat en mechanisch marxisme. Wat op de universiteit onderwezen wordt als
'historisch materialisme' is meestal deze gesimplificeerde en starre versie van het
marxisme. Maar Rosa Luxemburg hanteerde juist een heel dynamische variant
van de socialistische theorie, en ontwikkelde van daaruit een kritische kijk op
wat er om haar heen gebeurde. Dat was in de geest van Marx, die zei 'bekritiseer
aUes'.
29.1
Waarom heb je scherpe kritiek op het heersende beeld pan Luxemburg?
Rosa Luxemburg wordt als icoon behandeld, in plaats van als een van de grote
revolutionaire theoretici en een leidende activist in de SPD. Haar geschiedenis
leent zich uitstekend voor dat beeld: ze was vrouw, gehandicapt, jood, immigrant
en vermoord door proto-fascisten. Ze is vaak op schandalige wijzen gebruikt
voor allerlei politieke doelen, van de oude propaganda voor de dictaturen in
het Oostblok tot aan liberale kritiek op het socialisme. Dit gaat echter voorbij
aan wie zij werkelijk was. In haar werk is terug te zien dat zij na Marx de meest
kritische geest van de socialistische bew^eging was.
Voor de stalinisten is ze een foto die omhoog gehouden kan worden als het uitkomt. Maar in de jaren twintig noemde de leider van de communistische partij
in Duitsland haar de 'syphilis' van de Duitse arbeidersbeweging. Een aantal jaar
later schilderde Stalin haar naast Trotski af als verrader van het socialisme. Anarchisten vinden haar kritiek op de Russische revolutie bruikbaar, maar vergeten
voor het gemak dat ze die kritiek afsloot met de stelling dat 'de toekomst overal
toebehoort aan het bolsjewisme'.
Liberalen behandelen haar vaak enkel als verdediger van burgerlijke vrijheden.
Ook dit is een te platte weergave van haar ideeën. Ze was een groot voorstander
van burgerlijke vrijheden, maar wel als middel om het kapitalisme te vervangen
door een menselijker systeem. Haar democratische ideeën had ze niet ondanks,
maar dankzij haar sterke wil voor revolutie.
Wat is er het belang van dat dit iverk nu wordt uitgegeven?
Het centrale thema van het werk valt ons tegenwoordig door het negentiendeeeuwse idioom over de ineenstorting van het kapitalisme niet zo op. De rode
draad is dat kapitalisme als een historisch fenomeen gezien moet worden. Het
kapitalisme heeft een begin en een einde. In de jaren 1990 is dit door velen
definitief losgelaten. Grote delen van links accepteerden in essentie Fukuyama's
stelhng dat het einde van de geschiedenis was aangebroken. Als socialisten dit
accepteren, slaat dit de basis voor verandering weg. Daarom is het niet alleen als
historisch werk, maar ook nu interessant.
Ook haar internationalisme is relevant.Wat we nu globalisering noemen, de steeds
sterkere internationalisering van de kapitalistische economie, was in Luxemburgs
tijd al gaande. Ze laat zien dat kapitalisme een geïntegreerd systeem is, en heeft
bovendien veel oog voor de manier waarop de ontwikkeling van dit systeem gepaard gaat met militaire spanningen.Je hoeft maar een blik op het Midden-Crosten
te werpen, of op de relatie tussen de vs en China, om te zien dat dit soort analyse
zijn relevantie niet verloren heeft.
Rosa Luxemburg, Hervorming of Revolutie?, vertaald en ingeleid door Pepijn Brandon;
Aksant Amsterdam, 2006; ISBN 978-90-5260-220-2 Het boek is verkrijgbaar in de
boekhandel ofte bestellen via Leeslinks door 15,- over te maken op giro 9360757
t.n.v. IS Publicaties, Postbus 92025,1090 AA Amsterdam o.v.v. de titel.
53

Download Report