Economisch en ecologisch verantwoorde oogst van tak- en

te kunnen werken. Deze oppervlakte hoeft niet
ten nog enkele tientallen procenten hoger.
den toegestaan (bijvoorbeeld op mineraalrijke
aaneengesloten te zijn, maar mag ook bestaan
Bovendien kan het tak- en tophout als
bodems). De Nederlandse FSC-standaard uit
uit meerdere verspreid liggende opstanden op
dood hout dienen als habitat (substraat)
2005 bevat geen specifieke eisen ten aanzien
korte afstand van elkaar.
voor diverse paddenstoel- en insectensoor-
van tak- en tophoutoogst. De standaard wordt
ten en in mindere mate voor (korst)-
momenteel echter herzien.
Aandacht voor bodem en biodiversiteit
mossoorten. Hoewel het aandeel dik dood
De oogst van tak- en tophout kan effect
hout de laatste jaren flink is toegenomen in
Tot slot
hebben op de bodemvruchtbaarheid en de
het Nederlandse bos, is op veel plekken het
Momenteel liggen er vooral kansen voor
biodiversiteit van het bos. De effecten kunnen
tak- en tophout dat achterblijft na
kostenefficiënte oogst van tak en tophout in
zowel positief als negatief zijn. Met tak- en
houtoogst nog steeds het enige dood hout
eindvellingen (kaalkap of grote groepenkap)
tophout worden nutriënten afgevoerd. Dit kan
dat voorhanden is. Er zijn diverse padden-
met een oppervlakte van ongeveer 5 hectare
leiden tot een ongewenste verarming van de
stoel- en insectensoorten die specifiek
of meer (al dan niet aaneengesloten).
bodem en zelfs een lagere bijgroei van het bos.
afhankelijk zijn van dun dood hout. Tevens
Bovendien is de kwaliteit van de biomassa een
In andere gevallen kan het zorgen voor de
vormt tak- en tophout een schuil- en
belangrijke bepalende factor om tak- en
nodige verschraling bij bijvoorbeeld overschot-
nestgelegenheid voor diverse soorten
tophoutoogst rendabel te kunnen uitvoeren.
ten aan nutriënten (zoals stikstof). Op basis
zoogdieren, insecten en vogels, zoals
Een hogere kwaliteit chips levert simpelweg
van literatuur kunnen de volgende algemene
bijvoorbeeld de nachtzwaluw.
meer geld op. Voordat tot de oogst van tak- en
richtlijnen worden gegeven:
4. Het is van belang om niet te frequent tak-
tophout wordt besloten, is het van belang de
en tophout uit een opstand te oogsten (dus
effecten op de bodemvruchtbaarheid en
bodems moet over het algemeen de oogst
niet bij elke dunning) en dit te beperken tot
biodiversiteit mee te wegen. Alterra en Probos
van tak- en tophout moet worden
bijvoorbeeld eenmaal per rotatie (eenmaal
werken daarom momenteel aan de ontwikke-
afgeraden, omdat dit kan leiden tot
per 75 tot 100 jaar).
ling van een adviessysteem voor biomassa-
1. Op arme, verzuringsgevoelige en droge
verzuring van de bodem, een verlaging van
5. In gevallen waar verschraling van de bodem
het organisch stofgehalte en een aanzien-
(en bijhorende vegetatie), het bevorderen
lijk verlies aan nutriënten.
van mycorrhiza of het tegengaan van
2. Waar mogelijk moet worden getracht
bladeren en naalden in de opstand achter
3. Het is i.v.m. de bodemvruchtbaarheid aan te
tige nutriëntenbalans4.
verruiging gewenst is, kan de oogst van
Martijn Boosten
tak- en tophout positief uitpakken.
Jan Oldenburger
te laten, omdat hierin relatief de meeste
nutriënten zitten.
oogst uit bos met het oog op een evenwich-
Martijn Boertjes, Van den Nagel Bio-energie B.V.
De mate waarin de ecologische effecten
optreden is sterk afhankelijk van de hoeveel-
raden altijd een bepaald aandeel (minimaal
heid geoogst tak- en tophout, de oogstfre-
30%) tak- en tophout in de opstand achter
quentie, de boomsoortensamenstelling, de
te laten. Wanneer bijvoorbeeld bij een
groeiplaats (bodemvruchtbaarheid, versto-
oogst naast het stamhout ook al het tak-
ringsgevoeligheid bodem), de ontwikkelings-
en tophout wordt verwijderd, wordt er
fase van het bos en het voorkomen van
relatief veel extra stikstof, fosfor, kalium,
kwetsbare plant- en diersoorten.
calcium en magnesium afgevoerd. Dit kan
Ook bij de certificering voor duurzaam
leiden tot een verdubbeling van de afvoer
bosbeheer is er toenemende aandacht voor de
van nutriënten. Wanneer daarbij ook nog
effecten van tak- en tophoutoogst. Zo is
de naalden en bladeren worden afgevoerd,
binnen de Nederlandse PEFC-standaard uit
wordt de hoeveelheid afgevoerde nutriën-
2011 de oogst alleen in beperkte omstandighe-
De studie werd uitgevoerd in opdracht van Agentschap
NL en het Bosschap.
Het rapport ‘Kostenefficiënte en verantwoorde oogst
van tak- en tophout’ (Boosten, M. & J. Oldenburger,
2013) kan worden gedownload van www.probos.nl.
4 Spijker, J.H., J.J. de Jong, W. de Vries & J.J van den Briel.
In prep. Aanzet voor een adviessysteem voor oogst uit
het bos. Voor een evenwichtige nutriëntenbalans en
een goede functievervulling van het bos. Wageningen,
Alterra & Stichting Probos.
Economisch en ecologisch verantwoorde
oogst van tak- en tophout
Tak- en tophout uit bos is in potentie een belangrijke bron voor houtige biomassa
voor de opwekking van hernieuwbare energie. Op dit moment wordt er nog maar
weinig tak- en tophout geoogst. Probos onderzocht wat de randvoorwaarden zijn
voor een economisch en ecologisch verantwoorde oogst. Dit Bosbericht laat zien dat
er kansen zijn voor kostenefficiënte oogst, maar dat ook de effecten op de bodemvruchtbaarheid en biodiversiteit zwaar moeten meewegen.
2014 nr. 2
Economisch en ecologisch verantwoorde oogst van
tak- en tophout
Een vrijwel onbenutte bron
voorkomen dat er grond en stenen tussen het
gen, omdat de bosexploitant na de oogst
Potentieel uit dunningen en kaalkap
Een aanzienlijk deel van de hernieuwbare
tak- en tophout terechtkomen. Wanneer
nogmaals moet terugkeren om het tak- en
Bij dunningen kan er in potentie bij de meeste
energie in Nederland wordt opgewekt door
houtchips bijvoorbeeld veel zand bevatten
tophout te verchippen en af te voeren.
boomsoorten tussen de 2 en maximaal 10 ton
middel van houtige biomassa De verwachting
zorgt dit voor meer asvorming en verglazing
is dat de vraag naar houtige biomassa de
aan de binnenkant van de verbrandingsketel.
Kosten en baten
de hoeveelheid is sterk afhankelijk van de
komende jaren alleen maar zal toenemen. In
Stenen zorgen voor slijtage aan messen in
Tabel 1 geeft een overzicht van de kosten voor
leeftijd van de opstand en de groeiplaats
scenariostudies wordt zelfs op de middellange
chippers. Het is dus van belang het tak- en
de oogst van tak- en tophout. Bij kaalkap (of
(boniteit). Bijvoorbeeld 10 ton tak- en tophout
termijn een tekort voorspeld
tophout niet onnodig over de grond te slepen.
een grotere groepenkap) zijn de kosten
per hectare is alleen haalbaar op de beste
Tak- en tophout dat vrijkomt bij de oogst van
Ook moet worden voorkomen dat stobben met
gemiddeld 24 euro per ton om de chips aan de
groeiplaatsen. De hoeveelheden tak- en
rondhout vormt een belangrijk potentieel aan
grond eraan op de hopen met tak- en tophout
bosweg te krijgen. De kosten kunnen variëren
tophout uit dunningen zijn doorgaans te laag
houtige biomassa. Het aandeel oogstbaar tak-
worden gedumpt. Vaak worden takken bij de
tussen de 19 euro en 29 euro. Bij oogst van
om kostenefficiënt te kunnen oogsten. Met
en tophout in het Nederlandse bos wordt
houtoogst gebruikt als matten waarover de
tak- en tophout uit dunningen ligt de
name de kostprijs voor het uitrijden is hoog.
geschat op 36 kton droge stof per jaar3.
harvester of forwarder kunnen rijden ter
gemiddelde kostprijs rond de 31,50 euro per
Wanneer wordt uitgegaan van de eerder
bescherming van de bosbodem. Deze takken
ton. Wanneer de chips aan de bosweg liggen,
genoemde ondergrens van 200 ton, is er op de
1.
2.
Chippen van tak- en tophout aan de bosweg (foto Berdien van Overeem)
Hoewel exacte cijfers ontbreken, wordt uit
gesprekken met bosbeheerders en bosexploi-
tak- en tophout per hectare vrijkomen. Maar
raken hierbij dermate verontreinigd dat ze niet
moeten er nog kosten worden gemaakt voor
beste groeiplaatsen een oppervlakte van 20
meer geschikt zijn als biomassa.
het transport naar de eindgebruiker. Deze
hectare of meer nodig om deze hoeveelheid
tanten duidelijk dat dit potentieel bij lange na
Creëren plantbed en netter bosbeeld
voldoende oogstbare biomassa voorhanden
niet wordt geoogst. Dit heeft diverse oorzaken.
In de interviews werd het beeld bevestigd dat
zijn. De ondergrens ligt grofweg bij 200 ton.
Tot slot is het wenselijk om het aandeel blad
kosten, inclusief het laden van de vrachtwa-
tak- en tophout te verzamelen. Op de slechtste
Er is bijvoorbeeld nog onvoldoende in beeld in
de oogst van tak- en tophout in Nederland op
Bij deze hoeveelheid kan het uit om bijvoor-
en naald in de biomassa zo laag mogelijk te
gen, variëren van 9 tot 17 euro per ton.
groeiplaatsen moet er zelfs 100 tot 200
welke situaties oogst van tak- en tophout
dit moment nog niet veel wordt toegepast. De
beeld een chipper naar het bos te laten komen
houden. Bladeren en naalden kunnen namelijk
De prijzen die worden geboden voor houtchips
hectare aan dunning plaatsvinden wil er
kostenefficiënt kan worden uitgevoerd.
oogst vindt met name plaats bij kaalkap,
en de capaciteit van de chipper optimaal te
extra slijtage aan de verbrandingsketel
aan de bosweg liggen gemiddeld tussen de 20
voldoende tak- en tophout vrijkomen. Populier
Daarnaast hebben de meeste beheerders
bijvoorbeeld wanneer bos wordt omgevormd
benutten. Bij 200 ton tak- en tophout is een
veroorzaken. Tak- en tophout van loofhout en
en 25 euro per ton. Voor echt groene chips
vormt hierop een uitzondering. Bij populier
onvoldoende zicht op de ecologische effecten
naar een ander landgebruik (wegverbreding,
chipper ongeveer een dag aan het werk en
lariks wordt daarom bij voorkeur in de winter
met een hoog gehalte aan naalden wordt
komt bij dunningen globaal 25 tot 35 ton aan
van de oogst van tak- en tophout. Daarmee
ontwikkeling heide of stuifzand etc.). Binnen
worden 6 tot 7 vrachtwagencombinaties (met
geoogst. Voor andere naaldhoutsoorten is het
ongeveer 18 euro per ton betaald. Hieruit blijkt
tak- en tophout per hectare vrij. Dit betekent
zijn zij bewust of onbewust terughoudend in
het reguliere bosbeheer wordt in beperkte
2 containers per vrachtwagen) gevuld met
lastiger om naalden in de biomassa te
dat bij de huidige prijzen oogst van tak- en
dat bij een oppervlakte van 6 tot 8 hectare aan
het toestaan van de oogst van tak- en tophout
mate tak- en tophout geoogst bij kaalkap of
chips. Daarnaast is het van belang dat tijdens
voorkomen. Naalden van fijnspar en douglas
tophout uit dunningen niet of moeilijk
dunning al kostenefficiënt gewerkt kan
in hun terrein.
grotere groepenkap. De belangrijkste reden
de rondhoutoogst al wordt nagedacht over de
laten bijvoorbeeld moeilijk los, zelfs als het
rendabel te maken is. Bij kaalkap kan er
worden.
hiervoor is niet de financiële opbrengst, maar
oogst van tak en tophout. Bijvoorbeeld door
tak- en tophout een tijd blijft liggen. Boven-
winstgevend worden gewerkt, zij het dat de
Stichting Probos heeft recent een studie uitge-
het verkrijgen van een netter bosbeeld of een
de harvester het tak- en tophout handig te
dien kan het extra kosten met zich meebren-
winst veelal beperkt is.
voerd naar de oogstmogelijkheden van tak- en
betere uitgangssituatie voor bosverjonging.
laten voorconcentreren op hopen, kan de
tophout uit het Nederlandse bos, waarbij is
Door het ruimen van het tak- en tophout wil
afvoer van het tak- en tophout efficiënter
gekeken naar economische en ecologische
men bijvoorbeeld een beter zaaibed creëren
plaatsvinden.
randvoorwaarden. Van den Nagel Bioenergie
voor natuurlijke verjonging of het terrein
diende Probos hierbij van praktische adviezen
makkelijker toegankelijk maken voor
Kwaliteit biomassa
en logistieke kennis. Om de huidige praktijk in
plantwerkzaamheden. Oogst van tak- en
Net als bij stamhout zijn er bij houtchips ook
beeld te brengen zijn door Probos bosexploi-
tophout bij reguliere dunningen vindt slechts
verschillende sortimenten (kwaliteiten) te
tanten en bosbeheerders geïnterviewd.
incidenteel plaats.
onderscheiden. Bijvoorbeeld loofhoutchips
komen aanzienlijk grotere hoeveelheden takTabel 1. Kosten voor verschillende onderdelen van de oogst van tak- en tophout. De kosten zijn
gebaseerd op interviews met bosexploitanten met praktijkervaring in Nederland. Tussen haakjes
staan de gemiddelde kosten vermeld.
Onderdeel
Kosten
Voorconcentreren in de opstand
Uitrijden met forwarder
€ 1 á 2 (1,50) per ton
€ 8 – 15 (11,50) per ton bij kaalkap
€ 18 – 20 (19) per ton bij dunning
€ 10-12 (11) per ton
€ 2 per ton
€ 7 – 15 (11) per ton
leveren doorgaans een hogere prijs op dan
Daarnaast is voor verschillende situaties het
theoretisch potentieel aan tak- en tophout uit
Logistiek
naaldhoutchips. Bij de oogst wordt daarom bij
dunningen en eindvelling berekend. Met
Om bij de oogst van tak- en tophout machi-
voorkeur het naaldhout van het loofhout
behulp van literatuur zijn tot slot ecologische
nes, zoals chippers, harvesters en containerwa-
gescheiden.
randvoorwaarden in beeld gebracht.
gens, zo efficiënt mogelijk in te zetten, moet er
Bovendien is het van belang om bij de oogst te
Bij eindvelling (kaalkap of grotere groepenkap)
Chippen
Laden vrachtwagen met kraan
Transportkosten naar eindgebruiker
en tophout vrij. Afhankelijk van de boomsoort,
groeiplaats en leeftijd variëren de hoeveelheden tussen de 25 en 95 ton per hectare. Op de
betere groeiplaatsen is een oppervlakte van
ongeveer 5 ha al voldoende om kostenefficiënt
1 CBS. 2013. Hernieuwbare energie in Nederland 2012.
Den Haag, Centraal Bureau voor de Statistiek.
2 Oldenburger, 2011. Is er in de toekomst voldoende hout
voor iedereen?. Bosberichten. 2011 nr 2.
3 Kuiper, L. & S. de Lint. 2008. Binnenlands biomassapotentieel. Biomassa uit natuur, bos, landschap, stedelijk
groen en houtketen. Utrecht, Ecofys.
Economisch en ecologisch verantwoorde oogst van
tak- en tophout
Een vrijwel onbenutte bron
voorkomen dat er grond en stenen tussen het
gen, omdat de bosexploitant na de oogst
Potentieel uit dunningen en kaalkap
Een aanzienlijk deel van de hernieuwbare
tak- en tophout terechtkomen. Wanneer
nogmaals moet terugkeren om het tak- en
Bij dunningen kan er in potentie bij de meeste
energie in Nederland wordt opgewekt door
houtchips bijvoorbeeld veel zand bevatten
tophout te verchippen en af te voeren.
boomsoorten tussen de 2 en maximaal 10 ton
middel van houtige biomassa De verwachting
zorgt dit voor meer asvorming en verglazing
is dat de vraag naar houtige biomassa de
aan de binnenkant van de verbrandingsketel.
Kosten en baten
de hoeveelheid is sterk afhankelijk van de
komende jaren alleen maar zal toenemen. In
Stenen zorgen voor slijtage aan messen in
Tabel 1 geeft een overzicht van de kosten voor
leeftijd van de opstand en de groeiplaats
scenariostudies wordt zelfs op de middellange
chippers. Het is dus van belang het tak- en
de oogst van tak- en tophout. Bij kaalkap (of
(boniteit). Bijvoorbeeld 10 ton tak- en tophout
termijn een tekort voorspeld
tophout niet onnodig over de grond te slepen.
een grotere groepenkap) zijn de kosten
per hectare is alleen haalbaar op de beste
Tak- en tophout dat vrijkomt bij de oogst van
Ook moet worden voorkomen dat stobben met
gemiddeld 24 euro per ton om de chips aan de
groeiplaatsen. De hoeveelheden tak- en
rondhout vormt een belangrijk potentieel aan
grond eraan op de hopen met tak- en tophout
bosweg te krijgen. De kosten kunnen variëren
tophout uit dunningen zijn doorgaans te laag
houtige biomassa. Het aandeel oogstbaar tak-
worden gedumpt. Vaak worden takken bij de
tussen de 19 euro en 29 euro. Bij oogst van
om kostenefficiënt te kunnen oogsten. Met
en tophout in het Nederlandse bos wordt
houtoogst gebruikt als matten waarover de
tak- en tophout uit dunningen ligt de
name de kostprijs voor het uitrijden is hoog.
geschat op 36 kton droge stof per jaar3.
harvester of forwarder kunnen rijden ter
gemiddelde kostprijs rond de 31,50 euro per
Wanneer wordt uitgegaan van de eerder
bescherming van de bosbodem. Deze takken
ton. Wanneer de chips aan de bosweg liggen,
genoemde ondergrens van 200 ton, is er op de
1.
2.
Chippen van tak- en tophout aan de bosweg (foto Berdien van Overeem)
Hoewel exacte cijfers ontbreken, wordt uit
gesprekken met bosbeheerders en bosexploi-
tak- en tophout per hectare vrijkomen. Maar
raken hierbij dermate verontreinigd dat ze niet
moeten er nog kosten worden gemaakt voor
beste groeiplaatsen een oppervlakte van 20
meer geschikt zijn als biomassa.
het transport naar de eindgebruiker. Deze
hectare of meer nodig om deze hoeveelheid
tanten duidelijk dat dit potentieel bij lange na
Creëren plantbed en netter bosbeeld
voldoende oogstbare biomassa voorhanden
niet wordt geoogst. Dit heeft diverse oorzaken.
In de interviews werd het beeld bevestigd dat
zijn. De ondergrens ligt grofweg bij 200 ton.
Tot slot is het wenselijk om het aandeel blad
kosten, inclusief het laden van de vrachtwa-
tak- en tophout te verzamelen. Op de slechtste
Er is bijvoorbeeld nog onvoldoende in beeld in
de oogst van tak- en tophout in Nederland op
Bij deze hoeveelheid kan het uit om bijvoor-
en naald in de biomassa zo laag mogelijk te
gen, variëren van 9 tot 17 euro per ton.
groeiplaatsen moet er zelfs 100 tot 200
welke situaties oogst van tak- en tophout
dit moment nog niet veel wordt toegepast. De
beeld een chipper naar het bos te laten komen
houden. Bladeren en naalden kunnen namelijk
De prijzen die worden geboden voor houtchips
hectare aan dunning plaatsvinden wil er
kostenefficiënt kan worden uitgevoerd.
oogst vindt met name plaats bij kaalkap,
en de capaciteit van de chipper optimaal te
extra slijtage aan de verbrandingsketel
aan de bosweg liggen gemiddeld tussen de 20
voldoende tak- en tophout vrijkomen. Populier
Daarnaast hebben de meeste beheerders
bijvoorbeeld wanneer bos wordt omgevormd
benutten. Bij 200 ton tak- en tophout is een
veroorzaken. Tak- en tophout van loofhout en
en 25 euro per ton. Voor echt groene chips
vormt hierop een uitzondering. Bij populier
onvoldoende zicht op de ecologische effecten
naar een ander landgebruik (wegverbreding,
chipper ongeveer een dag aan het werk en
lariks wordt daarom bij voorkeur in de winter
met een hoog gehalte aan naalden wordt
komt bij dunningen globaal 25 tot 35 ton aan
van de oogst van tak- en tophout. Daarmee
ontwikkeling heide of stuifzand etc.). Binnen
worden 6 tot 7 vrachtwagencombinaties (met
geoogst. Voor andere naaldhoutsoorten is het
ongeveer 18 euro per ton betaald. Hieruit blijkt
tak- en tophout per hectare vrij. Dit betekent
zijn zij bewust of onbewust terughoudend in
het reguliere bosbeheer wordt in beperkte
2 containers per vrachtwagen) gevuld met
lastiger om naalden in de biomassa te
dat bij de huidige prijzen oogst van tak- en
dat bij een oppervlakte van 6 tot 8 hectare aan
het toestaan van de oogst van tak- en tophout
mate tak- en tophout geoogst bij kaalkap of
chips. Daarnaast is het van belang dat tijdens
voorkomen. Naalden van fijnspar en douglas
tophout uit dunningen niet of moeilijk
dunning al kostenefficiënt gewerkt kan
in hun terrein.
grotere groepenkap. De belangrijkste reden
de rondhoutoogst al wordt nagedacht over de
laten bijvoorbeeld moeilijk los, zelfs als het
rendabel te maken is. Bij kaalkap kan er
worden.
hiervoor is niet de financiële opbrengst, maar
oogst van tak en tophout. Bijvoorbeeld door
tak- en tophout een tijd blijft liggen. Boven-
winstgevend worden gewerkt, zij het dat de
Stichting Probos heeft recent een studie uitge-
het verkrijgen van een netter bosbeeld of een
de harvester het tak- en tophout handig te
dien kan het extra kosten met zich meebren-
winst veelal beperkt is.
voerd naar de oogstmogelijkheden van tak- en
betere uitgangssituatie voor bosverjonging.
laten voorconcentreren op hopen, kan de
tophout uit het Nederlandse bos, waarbij is
Door het ruimen van het tak- en tophout wil
afvoer van het tak- en tophout efficiënter
gekeken naar economische en ecologische
men bijvoorbeeld een beter zaaibed creëren
plaatsvinden.
randvoorwaarden. Van den Nagel Bioenergie
voor natuurlijke verjonging of het terrein
diende Probos hierbij van praktische adviezen
makkelijker toegankelijk maken voor
Kwaliteit biomassa
en logistieke kennis. Om de huidige praktijk in
plantwerkzaamheden. Oogst van tak- en
Net als bij stamhout zijn er bij houtchips ook
beeld te brengen zijn door Probos bosexploi-
tophout bij reguliere dunningen vindt slechts
verschillende sortimenten (kwaliteiten) te
tanten en bosbeheerders geïnterviewd.
incidenteel plaats.
onderscheiden. Bijvoorbeeld loofhoutchips
komen aanzienlijk grotere hoeveelheden takTabel 1. Kosten voor verschillende onderdelen van de oogst van tak- en tophout. De kosten zijn
gebaseerd op interviews met bosexploitanten met praktijkervaring in Nederland. Tussen haakjes
staan de gemiddelde kosten vermeld.
Onderdeel
Kosten
Voorconcentreren in de opstand
Uitrijden met forwarder
€ 1 á 2 (1,50) per ton
€ 8 – 15 (11,50) per ton bij kaalkap
€ 18 – 20 (19) per ton bij dunning
€ 10-12 (11) per ton
€ 2 per ton
€ 7 – 15 (11) per ton
leveren doorgaans een hogere prijs op dan
Daarnaast is voor verschillende situaties het
theoretisch potentieel aan tak- en tophout uit
Logistiek
naaldhoutchips. Bij de oogst wordt daarom bij
dunningen en eindvelling berekend. Met
Om bij de oogst van tak- en tophout machi-
voorkeur het naaldhout van het loofhout
behulp van literatuur zijn tot slot ecologische
nes, zoals chippers, harvesters en containerwa-
gescheiden.
randvoorwaarden in beeld gebracht.
gens, zo efficiënt mogelijk in te zetten, moet er
Bovendien is het van belang om bij de oogst te
Bij eindvelling (kaalkap of grotere groepenkap)
Chippen
Laden vrachtwagen met kraan
Transportkosten naar eindgebruiker
en tophout vrij. Afhankelijk van de boomsoort,
groeiplaats en leeftijd variëren de hoeveelheden tussen de 25 en 95 ton per hectare. Op de
betere groeiplaatsen is een oppervlakte van
ongeveer 5 ha al voldoende om kostenefficiënt
1 CBS. 2013. Hernieuwbare energie in Nederland 2012.
Den Haag, Centraal Bureau voor de Statistiek.
2 Oldenburger, 2011. Is er in de toekomst voldoende hout
voor iedereen?. Bosberichten. 2011 nr 2.
3 Kuiper, L. & S. de Lint. 2008. Binnenlands biomassapotentieel. Biomassa uit natuur, bos, landschap, stedelijk
groen en houtketen. Utrecht, Ecofys.
te kunnen werken. Deze oppervlakte hoeft niet
ten nog enkele tientallen procenten hoger.
den toegestaan (bijvoorbeeld op mineraalrijke
aaneengesloten te zijn, maar mag ook bestaan
Bovendien kan het tak- en tophout als
bodems). De Nederlandse FSC-standaard uit
uit meerdere verspreid liggende opstanden op
dood hout dienen als habitat (substraat)
2005 bevat geen specifieke eisen ten aanzien
korte afstand van elkaar.
voor diverse paddenstoel- en insectensoor-
van tak- en tophoutoogst. De standaard wordt
ten en in mindere mate voor (korst)-
momenteel echter herzien.
Aandacht voor bodem en biodiversiteit
mossoorten. Hoewel het aandeel dik dood
De oogst van tak- en tophout kan effect
hout de laatste jaren flink is toegenomen in
Tot slot
hebben op de bodemvruchtbaarheid en de
het Nederlandse bos, is op veel plekken het
Momenteel liggen er vooral kansen voor
biodiversiteit van het bos. De effecten kunnen
tak- en tophout dat achterblijft na
kostenefficiënte oogst van tak en tophout in
zowel positief als negatief zijn. Met tak- en
houtoogst nog steeds het enige dood hout
eindvellingen (kaalkap of grote groepenkap)
tophout worden nutriënten afgevoerd. Dit kan
dat voorhanden is. Er zijn diverse padden-
met een oppervlakte van ongeveer 5 hectare
leiden tot een ongewenste verarming van de
stoel- en insectensoorten die specifiek
of meer (al dan niet aaneengesloten).
bodem en zelfs een lagere bijgroei van het bos.
afhankelijk zijn van dun dood hout. Tevens
Bovendien is de kwaliteit van de biomassa een
In andere gevallen kan het zorgen voor de
vormt tak- en tophout een schuil- en
belangrijke bepalende factor om tak- en
nodige verschraling bij bijvoorbeeld overschot-
nestgelegenheid voor diverse soorten
tophoutoogst rendabel te kunnen uitvoeren.
ten aan nutriënten (zoals stikstof). Op basis
zoogdieren, insecten en vogels, zoals
Een hogere kwaliteit chips levert simpelweg
van literatuur kunnen de volgende algemene
bijvoorbeeld de nachtzwaluw.
meer geld op. Voordat tot de oogst van tak- en
richtlijnen worden gegeven:
4. Het is van belang om niet te frequent tak-
tophout wordt besloten, is het van belang de
en tophout uit een opstand te oogsten (dus
effecten op de bodemvruchtbaarheid en
bodems moet over het algemeen de oogst
niet bij elke dunning) en dit te beperken tot
biodiversiteit mee te wegen. Alterra en Probos
van tak- en tophout moet worden
bijvoorbeeld eenmaal per rotatie (eenmaal
werken daarom momenteel aan de ontwikke-
afgeraden, omdat dit kan leiden tot
per 75 tot 100 jaar).
ling van een adviessysteem voor biomassa-
1. Op arme, verzuringsgevoelige en droge
verzuring van de bodem, een verlaging van
5. In gevallen waar verschraling van de bodem
het organisch stofgehalte en een aanzien-
(en bijhorende vegetatie), het bevorderen
lijk verlies aan nutriënten.
van mycorrhiza of het tegengaan van
2. Waar mogelijk moet worden getracht
bladeren en naalden in de opstand achter
3. Het is i.v.m. de bodemvruchtbaarheid aan te
tige nutriëntenbalans4.
verruiging gewenst is, kan de oogst van
Martijn Boosten
tak- en tophout positief uitpakken.
Jan Oldenburger
te laten, omdat hierin relatief de meeste
nutriënten zitten.
oogst uit bos met het oog op een evenwich-
Martijn Boertjes, Van den Nagel Bio-energie B.V.
De mate waarin de ecologische effecten
optreden is sterk afhankelijk van de hoeveel-
raden altijd een bepaald aandeel (minimaal
heid geoogst tak- en tophout, de oogstfre-
30%) tak- en tophout in de opstand achter
quentie, de boomsoortensamenstelling, de
te laten. Wanneer bijvoorbeeld bij een
groeiplaats (bodemvruchtbaarheid, versto-
oogst naast het stamhout ook al het tak-
ringsgevoeligheid bodem), de ontwikkelings-
en tophout wordt verwijderd, wordt er
fase van het bos en het voorkomen van
relatief veel extra stikstof, fosfor, kalium,
kwetsbare plant- en diersoorten.
calcium en magnesium afgevoerd. Dit kan
Ook bij de certificering voor duurzaam
leiden tot een verdubbeling van de afvoer
bosbeheer is er toenemende aandacht voor de
van nutriënten. Wanneer daarbij ook nog
effecten van tak- en tophoutoogst. Zo is
de naalden en bladeren worden afgevoerd,
binnen de Nederlandse PEFC-standaard uit
wordt de hoeveelheid afgevoerde nutriën-
2011 de oogst alleen in beperkte omstandighe-
De studie werd uitgevoerd in opdracht van Agentschap
NL en het Bosschap.
Het rapport ‘Kostenefficiënte en verantwoorde oogst
van tak- en tophout’ (Boosten, M. & J. Oldenburger,
2013) kan worden gedownload van www.probos.nl.
4 Spijker, J.H., J.J. de Jong, W. de Vries & J.J van den Briel.
In prep. Aanzet voor een adviessysteem voor oogst uit
het bos. Voor een evenwichtige nutriëntenbalans en
een goede functievervulling van het bos. Wageningen,
Alterra & Stichting Probos.
Economisch en ecologisch verantwoorde
oogst van tak- en tophout
Tak- en tophout uit bos is in potentie een belangrijke bron voor houtige biomassa
voor de opwekking van hernieuwbare energie. Op dit moment wordt er nog maar
weinig tak- en tophout geoogst. Probos onderzocht wat de randvoorwaarden zijn
voor een economisch en ecologisch verantwoorde oogst. Dit Bosbericht laat zien dat
er kansen zijn voor kostenefficiënte oogst, maar dat ook de effecten op de bodemvruchtbaarheid en biodiversiteit zwaar moeten meewegen.
2014 nr. 2

Download Report