2009, 2 - BetonRestore

Stadsecoloog Martin Melchers:
“Groendaken zijn een aanwinst voor mens én dier”
Resultaatgericht Vastgoed Onderhoud:
transparant en kostenbesparend
Dakwacht:
stappenplan onderzoek risico branddoorslag
Magazine van Consolidated, Dakwacht en BetonRestore
2009
2
1
REview 2 2009
REview
In dit nummer
4
Isolatie:
niet sexy, wel slim
6
Consolidated
ziet ze vliegen
8
De toekomst van
vastgoedonderhoud
Zonne-energie:
een aantrekkelijke investering
10 Ondertussen op
het dak....
Het is u vast niet ontgaan dat
Consolidated zich al jaren sterk
12
Heat Islands?
Dakwacht brengt
ze in kaart
Dakscan boven
Amsterdam!
13 Leeuwen?
Geen probleem!
16 Een groendak is
een aanwinst voor
mens én dier
maakt voor meer duurzame
daken. Zonnepanelen spelen
daarbij een grote rol nu ook
steeds meer bedrijven geïnteresseerd zijn in het plaatsen van panelen. De markt voor zonnepanelen is
grotendeels afhankelijk van subsidies. Een subsidieaanvraag moet dan ook
uiterst zorgvuldig gebeuren.
Positief is ieder geval dat veel van onze opdrachtgevers enthousiast zijn over
duurzame daken en zonnepanelen in het bijzonder. Al hikken sommigen wel
aan tegen de investering. Maar als je dan voorrekent dat in het meest gunstige geval terugverdientijden van tien jaar gerealiseerd worden, dan is het al
18 Onderzoek naar
risico branddoorslag
een heel ander verhaal. Steeds meer bedrijven zien zonne-energie als een
aantrekkelijke investering. Dat is voor ons ook één van de redenen geweest
waarom wij toenadering gezocht hebben met partijen die zich veelvuldig
bezighouden met de soms zeer ingewikkelde subsidietrajecten. Sinds kort
20
CIGSrack:
de zonnestroom
van de toekomst
kunnen we ook een nieuw revolutionair zonnepaneel genaamd CIGSrack leveren en plaatsen. Op die manier kunnen wij onze opdrachtgevers bijstaan met
allround advies: van subsidieaanvraag tot plaatsing op het dak!
Cliff Bosman
Technisch directeur
2
REview is het relatiemagazine van Consolidated, Dakwacht en
Hoofdredactie: Saskia Goes. Bladmanagement en tekst: Lamar communicatie.
REview 2 2009
BetonRestore en verschijnt vier maal per jaar.
Fotografie: Martin van Welzen. Vormgeving: avm. Drukwerk: Offset Vandevelde.
Redactieadres: Stephensonweg 2, 4207 HB Gorinchem. t: 0183 64 36 00, f: 018 64 36 90.
www.consolidated.nl | www.dakwacht.nl | www.betonrestore.nl
Renovatie speeltuin Tarwewijk:
geen kinderspel
Bij speeltuinvereniging Tarwewijk Rotterdam zitten de kinderen
weer lekker droog. Onlangs is het dak van het verenigingsgebouw
compleet gerenoveerd door Consolidated Zwijndrecht. Zo kunnen
de kinderen ónder dit dak zich weer bezighouden met veel belangrijkere zaken: dansen, knutselen en vooral, spelen.
“Natuurlijk zijn kinderen te klein om bovenop het dak te kijken”, zegt Rob Barendse,
commercieel technisch adviseur van
Consolidated Zwijndrecht. “Maar dat ze er
blij mee zijn weet ik wel zeker!” Volgens
Barendse was het een bijzondere klus. Niet
alleen omdat het werkterrein – een speeltuin – verre van doorsnee is, maar ook door
de aparte rondingen van het dak.
Barendse: “Het ontwerp van het dak zorgde
voor het nodige denkwerk. We hebben de
platen tegen de dakrand allemaal vervangen door onderhoudsarme boeidelen en
deze op maat gemaakt. Verder hebben we de
dakbedekking voorzien van een nieuwe toplaag. Ook zijn de daken boven de gemeenschappelijke ruimte geïsoleerd, wat een
enorme besparing van de stookkosten oplevert.”
MET EIGEN HANDEN GEBOUWD En die be-
sparing komt als geroepen bij een vereniging die voornamelijk leeft van subsidies en
schenkingen. De bewoners van de Tarwewijk
hebben de speeltuin namelijk helemaal zelf
opgebouwd. De speeltuin moest ervoor zorgen dat de kinderen niet langer op straat
hoefden te spelen, maar in een veilige omgeving konden ravotten. Ook na schooltijd is
het een plek waar ze zich kunnen uitleven:
zo zijn er toneel- en voetbalclubs en worden
er speurtochten en sportdagen georganiseerd.
reren van deze lekkage door onze serviceorganisatie Dakwacht, is ons gevraagd om
een advies te geven over de staat van het
dak. Op basis hiervan mochten wij een aanbieding maken. Dit resulteerde uiteindelijk
in de opdracht voor de renovatie.”
KLEIN VAN START “Het is eigenlijk heel
klein begonnen met dit project”, vertelt
Barendse over de samenwerking met de
speeltuinvereniging Tarwewijk. “De vereniging kampte met een lekkage. Na het repaHet isoleren van het dak levert een enorme
3
REview 2 2009
besparing van de stookkosten op.
Isolatie: niet sexy, wel slim
De wereld is in de ban van duurzaamheid. Er is volop aandacht voor nieuwe duurzame oplossingen en innovatieve technieken. Zoals u in deze
REview kunt lezen zijn er ook op het
dak talloze duurzame oplossingen
mogelijk. Consolidated juicht deze
ontwikkelingen toe. Tegelijkertijd
constateren wij ook dat er in de markt
(te) weinig aandacht is voor warmte
isolatie. Terwijl energie besparen en
duurzaamheid hiermee beginnen.
4
In Nederland is ten aanzien van energiebesparing een aantal doelstellingen geformuleerd. Zo moet de uitstoot van CO2 in 2020
met dertig procent afgenomen zijn ten opzichte van 1990. Daarnaast moet het aandeel van duurzame energie in 2020 verhoogd zijn van twee naar twintig procent.
Verder moet het tempo van energiebesparing de komende jaren verdubbelen van één
naar twee procent per jaar. En energie besparen begint natuurlijk met goed isoleren.
Dat wordt vaak inzichtelijk gemaakt met het
Trias Energetica-model (zie afbeelding). In
dit model is een driehoek in drie vlakken verdeeld. Vlak één staat voor het reduceren van
de energievraag (onder andere door goede
isolatie), vlak twee voor de inzet van duurzame energiebronnen en het derde vlak voor
het zo schoon mogelijk (zuinig en efficiënt)
gebruiken van fossiele brandstoffen. Hoe
groter het aandeel van de eerste twee, hoe
minder fossiele brandstoffen nodig zijn.
RC-WAARDE Als we ons focussen op de dagelijkse praktijk, blijkt dat de isolatie van
gebouwen vaak tekortschiet. De mate van
isolatie wordt bepaald door middel van de
Rc-waarde. Dit geeft de warmteweerstand
van een dak, vloer of gevel aan. De meeste
daken van gebouwen moeten vanwege het
Bouwbesluit voldoen aan een Rc-waarde van
REview 2 2009
minimaal 2,5 m²K/W. Maar in de praktijk
wordt deze waarde nauwelijks of niet gehaald. En dat terwijl tegenwoordig een Rcwaarde tussen de 4,0 en 5,0 m²K/W aanbevolen wordt. Het gebrek aan aandacht voor
een goede isolatie heeft te maken met een
aantal factoren. Steeds vaker moeten wij inschrijven op basis van een bestek. In deze
bestekken is de laagste prijs bepalend en
wordt zelden ruimte gelaten voor een alternatief. Ook in de uitvoering kan het goed
mis gaan. De lage prijs die is neergelegd om
de klus binnen te slepen, wordt toch omgezet in winst door de opdrachtnemer. In de
lengte of in de breedte gaat dat ten koste
van de kwaliteit. Ofwel door kwalitatief minder hoogwaardige producten te gebruiken,
of door een slordige uitvoering. Verder
wordt het onderhoud vaak verwaarloosd,
waardoor lekkages kunnen optreden. Tot
slot werken veel opdrachtgevers nauw
samen met adviesbureaus die weinig oog
hebben voor isolatie. Het komt bijvoorbeeld
regelmatig voor dat dakranden aangepast
moeten worden, puur vanuit esthetisch
oogpunt. Dat daarmee juist koudebruggen
worden gecreëerd, wordt gemakshalve over
het hoofd gezien.
LAAGHANGEND FRUIT De resultaten van
Dakscan van Dakwacht leveren overtuigend
bewijs dat er nog altijd enorm veel warmte
via het dak verloren gaat. Circa vijftig procent van de totale energietransmissie gaat
via het dak. En dat terwijl isolatie aan het
dak in veel gevallen vrij eenvoudig is uit te
voeren. Veel gemakkelijker dan bijvoorbeeld
gevelisolatie. Ook andere maatregelen,
zoals het plaatsen van dubbel glas, Hr-ketels, zonnecollector en PV-panelen, zijn relatief simpel te realiseren. Daarom worden
deze maatregelen in de branche aangeduid
met de term ‘laaghangend fruit’.
HET BEGINT MET ISOLATIE Consolidated
wil de aandacht vestigen op het belang van
thermische isolatie van daken. Wie zich toelegt op het besparen van energie doet er
verstandig aan om te beginnen met het isoleren van het dak. De investering in een
goed isolatiepakket is relatief laag en heeft
ten opzichte van andere maatregelen het
hoogste rendement. Een Hr-ketel heeft bijvoorbeeld veel meer nut als de isolatie goed
is. Een goede isolatie levert namelijk een
lager gasverbruik op dan een efficiënte Hrketel met een slechte isolatie. Een ander
voordeel van een goed isolatiepakket is dat
het nauwelijks onderhoud of een herinvestering vereist. Een goed geïsoleerd gebouw levert bovendien een positieve bijdrage aan de waarde van het vastgoed. Kortom:
voldoende redenen om, als u serieus nadenkt
over energiebesparende maatregelen, eerst
eens te kijken naar de isolatie van uw dak.
Er gaat nog altijd heel veel warmte verloren via het
5
REview 2 2009
dak. En dat terwijl isoleren vaak eenvoudig is.
Consolidated ziet ze
vliegen
6
REview 2 2009
Iedereen die wel eens met het vliegtuig reist, weet dat luchthavens streng beveiligd worden. Maar
de paspoortcontroles bij de Kmar zijn nog niets vergeleken met de veiligheidsmaatregelen die
Schiphol in acht neemt wanneer er werkzaamheden op en rond de luchthaven verricht moeten
worden. Vorig jaar kreeg Consolidated de opdracht om het dak van de D-pier zuid-extentie te overlagen. Maar voordat het zover was moesten alle medewerkers die aan het dak zouden werken, hun
doopceel laten lichten.
van Rijn. “In verband met het vliegverkeer
moesten we de materialen ’s nachts op het
dak hijsen.” Een gewone hijskraan kwam
daar niet aan te pas. “De hijskraan moest
aan verschillende voorwaarden voldoen. Hij
mocht bijvoorbeeld niet te veel boven het
dak uitsteken. In plaats van een hijskraan
hebben we daarom een vrachtauto met een
kraan gebruikt. Zo brachten we in de nachtelijke uurtjes de materialen op het dak, zodat
we overdag direct aan het werk konden.”
Maar niet voordat de werkploeg zich had
aangemeld bij de beveiliging van Schiphol
en de brandwacht. “De brandwacht kwam
’s ochtends eerst kijken of alles in orde was.
Pas daarna konden we aan het werk.
’s Avonds meldden we ons weer bij de brandwacht en de beveiliging af en de volgende
dag begon het ritueel van voren af aan.”
ONALLEDAAGS Het overlagen van het dak
Erwin Brakeboer van Consolidated was als
accountmanager vanaf het eerst uur betrokken bij het project. “Vlak na de bouwvak van
afgelopen jaar kregen we van de Schiphol
Group de opdracht om de dakbedekking van
de D-pier te overlagen”, zegt hij. De D-pier is
één van de drukste pieren van Schiphol.
Ruim een kwart van de passagiers maakt
hier gebruik van. Niet meer dan logisch dat
er veel veiligheidsmaatregelen getroffen
moesten worden. “Op het moment dat de
opdracht ons gegund werd, moesten we al
onze mensen bij Schiphol aanmelden”, ver-
telt Brakeboer. “Iedereen werd uitvoerig gescreend en we hebben allemaal een veiligheidscursus gevolgd. Tijdens deze cursus
kwamen alle mogelijke procedures aan bod:
van wat te doen als je op een verdacht pakketje stuit, tot de voorschriften die gelden
wanneer je op het dak werkt. Na de screening en de cursus kregen we een
Schipholpas met daarop een irisscan.”
NACHTWERK Nadat de Schipholpassen op
orde waren, kon het werk beginnen. “Maar
niet gewoon overdag”, zegt uitvoerder Sam
was een routineklus, maar alle voorzorgsmaatregelen én natuurlijk de omgeving,
maakte dit project tot een unieke ervaring.
“Je moet je voorstellen dat, terwijl wij daar
op die pier aan het werk waren, links en
rechts vliegtuigen op het platform op en af
reden”, gaat Van Rijn verder. “Dat maak je
niet dagelijks mee!” Brakeboer valt hem bij:
“Zo’n luchthaven heeft een bepaalde aantrekkingskracht: al die vliegtuigen, de veiligheidsmaatregelen en duizenden mensen
uit alle windstreken. Maar het belangrijkste
is natuurlijk dat we, ondanks de bijzondere
en soms lastige omstandigheden, goed werk
hebben afgeleverd. Schiphol heeft al aangegeven zeer tevreden te zijn over de flexibele
manier waarop wij ons hebben opgesteld én
over het eindresultaat.”
7
REview 2 2009
De toekomst van vastgoed onderhoud
Transparantie is het toverwoord van de afgelopen jaren. Ook in de
bouw bestaat steeds meer behoefte aan een transparantere manier
van werken. Rick Janssen en Erwin van Halteren adviseren en bege-
eenvoudig te realiseren is.“Ik kwam erachter dat het heel moeilijk is om een cultuuromslag van binnenuit te maken. Reden om
juist van buitenaf dat proces te gaan begeleiden en voor mijzelf te beginnen”, aldus
Janssen.
leiden vastgoedexploitanten, zoals woningcorporaties, grote aanTRADITIONELE WERKWIJZEN “Een tradi-
nemers en onderhoudsbedrijven, bij het plannen en realiseren van
onderhoudsprojecten. Daarbij werken ze systeem onafhankelijk en
maken zij veelal gebruik van de methode die bekend staat als
Resultaatgericht Vastgoed Onderhoud.
Rick Janssen en Erwin van Halteren richten
zich vooral op het optimaliseren van de
werkprocessen tussen partijen in de bouwkolom, zodat er door samenwerking een nog
hoger rendement behaald kan worden.
Janssen werkte, voordat hij in februari van
dit jaar als zelfstandig bouwconsultant
begon, jarenlang als manager vastgoedbeheer bij één van de tien grootste woningcor-
8
poraties in de randstad. Van Halteren begon
al in 2002 voor zichzelf. Beiden hebben hun
sporen in de praktijk ruimschoots verdiend:
Janssen deed zijn kennis en ervaring op aan
de kant van de opdrachtgever, terwijl Van
Halteren het klappen van de zweep leerde
kennen als projectleider bij diverse aannemers. Hun ervaring leerde hen dat het inzetten van een nieuwe manier van werken en
denken binnen een organisatie vaak niet
tionele manier van werken is dat een opdrachtgever zijn project uitwerkt in een bestek”, gaat Janssen verder. “Daarin wordt
beschreven welke inspanning van de aannemer verwacht wordt en welke materialen er
gebruikt dienen te worden. Verschillende
aannemers mogen op hun beurt een prijsopgave maken waarna de keuze meestal valt op
de goedkoopste partij.” Van Halteren valt
Janssen bij: “De vraag is echter of je als opdrachtgever dan de prestatie krijgt die je
verwacht, want bij traditioneel aanbesteden
is het resultaat vaak niet eenduidig.”
SAMEN BETER “Neem nu het onderhoud
van een dak”, vervolgt Van Halteren. “In een
bestek kun je als opdrachtgever wel netjes
opschrijven hoe en wat je precies wilt, maar
uiteindelijk gaat het maar om één ding: dat
REview 2 2009
je dak zijn maximale levensduur meegaat.
Dát is de belangrijkste prestatie die je als
opdrachtgever ten opzichte van je vastgoed
geleverd wilt zien worden. Maar als opdrachtgever beschik je vaak niet over de
deskundigheid hoe die prestatie het beste
bereikt kán worden. Juist bij
Resultaatgericht Vastgoed Onderhoud
wordt gebruik gemaakt van de expertise van
de opdrachtnemers. Zij zijn immers specialist op hun vakgebied en kunnen heel goed
bepalen wanneer welke maatregelen noodzakelijk zijn. Resultaatgericht Vastgoed
Onderhoud is het totaal aan maatregelen
dat nodig is om het gebouw op het afgesproken niveau te houden. Het resultaat moet
passen binnen de strategie van de opdrachtgever. Zo wordt het gebouw op het juiste
moment op het afgesproken kwaliteitsniveau onderhouden, tegen zo laag mogelijke
kosten.” Janssen bevestigt: “Hoe complexer
het onderhoud aan het vastgoed, hoe groter
de kans dat je met een standaardbestek niet
krijgt wat je wilt hebben. Daar heb je die gespecialiseerde aannemers en onderhoudsbedrijven voor nodig. Dus in plaats van de
specialisten alleen te betrekken bij de prijs,
moet je juist de expertise van deze partijen
in een zo vroeg mogelijk stadium meenemen.”
PRESTATIEGERICHT ONDERHOUD “Binnen
een vastgoedportefeuille heb je vaak verschillende doelen voor ogen”, zegt Janssen.
“Het is belangrijk dat je deze doelen in de
vorm van functionele prestaties of resultaten helder en duidelijk communiceert naar
de hoofdaannemer. Laat hem en deskundige
onderhoudsbedrijven vervolgens nadenken
over hoe zij die prestaties willen bereiken.
Erwin van Halteren (l.) en Rick Janssen:
“Optimaliseer werkprocessen tussen
partijen in de bouwkolom, zodat er door
samenwerking een nog hoger
rendement behaald kan worden.”
Zo wordt een aannemer gedwongen na te
denken over de inspanning en materialen
die nodig zijn om op de beste manier tot de
gevraagde prestatie te komen. Als de
prestatie is gedefinieerd en vastgelegd,
moet vervolgens getoetst worden of die ook
daadwerkelijk geleverd kan worden binnen
het budget. Dat betekent dat je de totale
kosten gedurende de exploitatie moet overzien. Als je dat zorgvuldig doet, kun je tot de
conclusie komen dat de goedkoopste oplossing nú, niet per definitie de goedkoopste
oplossing hoeft te zijn op de lange termijn.
Dan ben je bezig met Resultaatgericht
Vastgoed Onderhoud, omdat je uiteindelijk
uitkomt op de oplossingen die onder de
streep het voordeligst zijn.”
feite vervullen wij een regisseursrol. Wij
houden het overzicht en zorgen ervoor dat
de gedachtegang van het proces gecommuniceerd wordt naar alle betrokken partijen.”
Het is essentieel voor het proces en het
eindresultaat dat alle partijen voldoende
inbreng hebben bij het vaststellen van de
uitgangspunten in de ontwerpfase voor hun
aandeel. “Dat begint al bij de initiatieffase”,
zegt Janssen. “Daarmee kun je veel winst
behalen. Door in de ontwikkelfase zorgvuldig te specificeren en de juiste ketenpartners te selecteren, kan het project behoed
worden voor faalkosten. In het project en in
de exploitatie. Bij traditionele bouwvormen
kunnen deze kosten oplopen tot circa tien
procent. De oorzaak hiervan ligt al in het
voortraject.”
HELIKOPTERVIEW Om dit hele proces te
beheersen en te stroomlijnen komen
Janssen en Van Halteren om de hoek kijken.
“Als opdrachtgever is het onmogelijk om het
hele proces te beheersen”, zegt Van
Halteren. “Al was het maar omdat de opdrachtgever maar aan één kant van de tafel
kan zitten. Onze rol is om het proces te overzien en waar nodig partijen aan te spreken
op hun verantwoordelijkheid. Of dat nu de
opdrachtgever is, de hoofdaannemer of één
van de onderhoudsbedrijven.” Janssen: “In
PROJECT GOOILAAN
In de praktijk heeft Resultaatgericht
Vastgoed Onderhoud zich al meerdere
malen bewezen. Ook Consolidated heeft er
goede ervaringen mee. Janssen en Van
Halteren hebben volgens deze principes
gewerkt bij het renovatieproject Gooilaan.
Consolidated verzorgde het dakwerk als
één van de ketenpartners van de hoofdaannemer. Hierbij heeft Consolidated zijn
kennis ingebracht, waardoor het ontwerp
is geoptimaliseerd. Zij hebben geadviseerd
over de toe te passen materialen en detaillering, zodat er optimaal gestuurd kon
worden op kosten en kwaliteit.
Mede dankzij het Resultaatgericht Vastgoed Onderhoud werden de indirecte
kosten van het project teruggebracht tot
ongeveer vier procent. Normaliter wordt
bij soortgelijke projecten rekening gehouden met acht tot achttien procent.
Deze kosten zijn vaak te wijten aan dubbele handelingen tijdens het bouwproces
als gevolg van slechte communicatie.
Maar acquisitie- en transactiekosten
kunnen hoog oplopen. Vier procent op
een begroting van twaalf miljoen is dus
een zeer forse besparing te noemen.
Resultaatgericht Vastgoed Onderhoud is het totaal
het afgesproken niveau te houden.
9
REview 2 2009
aan maatregelen dat nodig is om het gebouw op
Ondertussen op het
Onlangs presenteerde het kabinet haar pakket aan crisismaatregelen. Onderdeel van deze plannen is een investering van ruim
twee miljard euro in duurzaamheid. In de wandelgangen wordt al
gerept over het groenste kabinetsplan ooit.
Nooit eerder stond duurzaamheid zo in het
middelpunt van de belangstelling. Nooit
eerder was de noodzaak zo groot. De wereld
staat voor een enorme uitdaging om met een
antwoord te komen op het energievraagstuk
en de milieu- en voedselproblematiek.
Duurzaamheid kan bij het oplossen van die
problemen een grote rol spelen. Het is tijd
voor actie. Dat lijken steeds meer naties en
mensen zich te beseffen. Het Nederlandse
kabinet presenteert een plan dat zich volgens minister Cramer van VROM kan meten
met de alom geprezen Einspeisegesetz. Deze
Duitse wet heeft de industrie voor duurzame
energie bij onze oosterburen de afgelopen
jaren een enorme boost gegeven. In
Nederland zal de huidige subsidieregeling
voor duurzame energie (SDE) voortaan rui-
mer worden gefinancierd, aldus Cramer. Ook
de Verenigde Staten lijken zich onder de
vleugels van president Obama open te stellen voor een duurzamere industrie.
DAKLAB Een kentering in het denken in
nieuwe toepassingen bij krijgen. Daarom
stelde Consolidated in 2008 een team van
specialisten en adviseurs samen. Dit team,
dat opereert onder de naam Daklab, test,
ontwikkelt en adviseert over nieuwe duurzame oplossingen op daken.
duurzaamheid tekent zich af. Ook
Consolidated houdt zich al jaren bezig met
het ontwikkelen van duurzame en innovatieve oplossingen voor het dak, in de overtuiging dat het dak in de toekomst een
steeds grotere rol gaat spelen. De ruimte die
het dak biedt wordt nu nog veel te vaak onbenut gelaten. Maar het zal steeds vaker de
plek zijn waar zonne-energie wordt opgewekt, waar gerecreëerd kan worden of regenwater wordt opgeslagen. En daar zal het
niet bij blijven. Het dak zal er veel meer
DUURZAAMHEID Mede dankzij initiatieven
als Daklab zijn er steeds meer innovatieve
en duurzame oplossingen voor het dak mogelijk. De meest voor de hand liggende vorm
om energie te besparen is een goede isolatie
van het dak. Dat daar nog een wereld te winnen valt, tonen de resultaten van Dakscan
van Dakwacht aan. In opdracht van de gemeente Nijmegen bracht Dakwacht vanuit
een vliegtuig de daken van vijf wijken met
een infraroodcamera in beeld. Op die manier
Zes duurzame oplossingen op het dak
10
Warme daken
Witte daken
Groendaken
Energie- en kostenbesparing begint bij isolatie; niet alleen voor stoken in de winter,
maar ook voor koelen in de zomer.
Witte dakbedekking reflecteert zonlicht en
kan de kosten voor koeling tot wel twintig
procent reduceren.
Sedumdaken fleuren de stad op, gaan langer mee, hebben een isolerende werking op
warme dagen én vormen een buffer tegen
overtollig regenwater.
REview 2 2009
dak....
kon precies bekeken worden welke huizen
veel warmte verliezen via het dak. Het witte
dak is een andere duurzame oplossing die in
al zijn eenvoud veel energie kan besparen.
Gewoonweg omdat een wit dak zonlicht reflecteert, waardoor extra koeling niet of
minder nodig is. En dit is direct merkbaar in
de energierekening. In de grote
Nederlandse steden wordt de behoefte aan
ruimte en groen ook steeds groter. Een
groendak biedt uitkomst. Niet alleen wordt
het dak omgetoverd in een plek om te recreëren, een groendak ontziet ook de riolen bij
een fikse regenbui. Het is tegenwoordig
zelfs mogelijk om regenwater op het dak
vast te houden en te zuiveren. Het water dat
op deze zogenaamde waterdaken wordt
vastgehouden, kan worden gebruikt als
spoelwater voor toiletten, als bluswater of
voor het besproeien van een daktuin. Een
andere duurzame vorm van een dak is het
herbruikbare dak. Als een dak na jaren trouwe dienst ontmanteld wordt, is het mogelijk
om de materialen van het dak zorgvuldig
van elkaar te scheiden en te recyclen tot een
nieuw dak.
ook goed voor de plaatsing van zonnepanelen waarmee warmte of stroom opgewekt
kan worden. Duurzame energie past uitstekend in de tijdgeest, getuige de plannen van
de Nederlandse overheid. De terugverdientijden van een investering in zonnepanelen
worden steeds gunstiger, zeker wanneer de
aanschaf gepaard gaat met een subsidie.
Wilt u meer weten over duurzame oplossingen
op het dak? Consolidated geeft u graag een
advies op maat. Vraag de brochure aan via
www.consolidated.nl .
Waterdaken
Herbruikbare daken
Energiedaken
Regenwater wordt (tijdelijk) vastgehouden
en gezuiverd, waarna het onder andere kan
worden gebruikt als spoelwater voor toiletten of als bluswater.
Oude daken worden zorgvuldig ontmanteld,
gescheiden en gebruikt als grondstof voor
nieuwe, kwalitatief hoogwaardige bitumen.
Stroom of warmte opwekken met zonnepanelen. Consolidated plaatst en helpt bij het
aanvragen van subsidies.
SDE-REGELING Het platte dak leent zich
Sinds 2008 kennen we in Nederland de subsidieregeling voor duurzame energie (SDE).
De SDE-regeling is in het leven geroepen
voor energie die gewonnen wordt uit natuurlijke bronnen als zon, wind en hout.
Maar het aanvragen van een subsidie kan
tijdrovend zijn. Consolidated onderhoudt
nauwe contacten met instellingen die gespecialiseerd zijn in deze subsidietrajecten.
Er is dus steeds meer mogelijk op het dak.
Een keur van verschillende duurzame oplossingen dient zich aan, soms ook in combinatie met elkaar.
11
REview 2 2009
Heat Islands? Dakwacht brengt ze in kaart
Islands maakt Dakwacht wederom gebruik
van deze methode. Echter nu ligt de focus
niet op daken, maar op warmteconcentraties of hotspots in de gehele bebouwde omgeving. Met name in de binnenstad zul je
veel hotspots terugzien. Meer naar het buitengebied toe zal het aantal rode vlekken op
de beelden afnemen.
voor afkoeling zorgen. Dat is op zich niet ingewikkeld. Bomen hebben bijvoorbeeld een
verkoelend effect, maar ook de aanwezigheid van water kan ervoor zorgen dat de
temperatuur minder snel stijgt. Dat water en
groen kan zich uiteraard op de grond bevinden, maar ook daken zijn een prima plek om
groen- en watervoorzieningen aan te brengen.
VERKOELING Ook de Universiteit van
Ooit gehoord van hittestress? Dat is stress
die ontstaat als het een lange periode warmer is dan 25 ºC. Vooral in steden komt het
vaak voor, omdat deze overdag sneller opwarmen en ‘s nachts langzamer afkoelen.
Hittestress is vervelend. Onze gezondheid
lijdt eronder en de arbeidsproductiviteit
neemt af. Stadsbesturen voelen zich dan
ook genoodzaakt iets te doen aan dit zogenaamde Heat Island effect. De methodiek
van Dakwacht biedt uitkomst.
Wageningen doet onderzoek naar het Heat
Island effect. Om de leefbaarheid in steden
op peil te houden zijn middelen nodig die
Dakwacht zal deze zomer de eerste Heat
Island vluchten maken. Bent u geïnteresseerd? Neem contact met ons op.
URBAN HEAT ISLAND
Vorig jaar introduceerde Dakwacht Dakscan,
waarmee het energieverlies via daken aangetoond kan worden. Dit gebeurt door het
maken van warmtebeelden vanuit een vliegtuig. Voor het in kaart brengen van Heat
DAKSCAN boven
Amsterdam!
Afgelopen maart heeft Dakwacht, in
navolging op Nijmegen, een
Dakscan uitgevoerd boven
Amsterdam. Bijzonder aan de missie
is het feit dat het een gezamenlijke
opdracht is van de gemeente én de
Amsterdamse woningcorporaties.
Eind 2008 kwamen woningcorporatie
Ymere (initiatiefnemer), Dakwacht en
Klimaatbureau Amsterdam bijeen en verkenden de mogelijkheden voor een thermografische Dakscan. Uit de toelichting
12
van Dakwacht bleken de toepassingsmogelijkheden groot. Bovendien is zo'n scan
visueel aantrekkelijk en dus een sterk
communicatiemiddel. Het kan ingezet
worden om onder andere de inwoners te
informeren en hen bewust te maken van
mogelijk energieverlies via hun dak.
en projecten gericht op energiebesparing
en duurzame energie stimuleert, initieert
en coördineert – verspreidde het idee
onder de stadsdelen. In no time ontstond
een enthousiaste groep partijen die gezamenlijk zeer geïnteresseerd waren in een
Dakscan van onze hoofdstad.
GEDEELD ENTHOUSIASME Het
Inmiddels is veertig procent van
Amsterdam in kaart gebracht. Dit najaar
wordt er bij koud en helder weer opnieuw
gevlogen.
Klimaatbureau pikte het initiatief van
Ymere op en legde vervolgens contact met
andere corporaties. Projectbureau ARC –
het bureau dat voor de stadsdelen werkt
REview 2 2009
LEEUWEN?
Geen probleem!
Dat we bij Consolidated nog al
eens bijzondere werken uitvoeren,
is bekend. Maar als we gevraagd
worden het monumentale onderkomen van een stel roofdieren te
renoveren, dan gaat ook ons bloed
sneller stromen. Diergaarde
Blijdorp zorgt voor uitdaging.
13
REview 2 2009
Rob Barendse, commercieel technisch adviseur
Consolidated
Sybold van Ravesteyn is de architect van veel
onderkomens in Diergaarde Blijdorp. Het
roofdierengebouw, inclusief het kleine-kattenverblijf aan de voorzijde van de dierentuin, is er één van. Het gedeelte waar de roofdieren zitten, stamt uit 1940 en was hard aan
renovatie toe. Twee factoren spelen daarbij
een rol: het gebouw valt sinds drie jaar onder
monumentenzorg – er mag dus niets aan de
uitstraling veranderen – en er lopen een paar
dieren rond. Hyena’s, leeuwen …
DE RONDE LIJNEN VAN VAN RAVESTEYN
Bouwkundig opzichter Jan Schenk, al 38
jaar werkzaam in Blijdorp, vertelt: “Dat een
gebouw rijksmonument is, is leuk, maar het
14
beperkt je ook. Je bent aan strikte regels gebonden. Daarnaast heeft onze architect Van
Ravesteyn voor extra uitdaging gezorgd. We
zeggen wel eens gekscherend dat hij geen
rechte lijn kon tekenen. Zijn gebouwen kenmerken zich door een neogotische stijl: werkelijk alles is rond. Mooi, maar soms ook
lastig. Bijvoorbeeld als je onderhoud moet
plegen.”
RELAXTE LEEUWEN Naast de bijzonderhe-
den rond het gebouw, zijn ook de bewoners
een factor om rekening mee te houden. Rob
Barendse, commercieel technisch adviseur
van Consolidated Zwijndrecht: “In eerste instantie zouden de dieren tijdelijk naar een
ander verblijf overgeplaatst worden. Na het
inmeten van het dak was één van de hyena’s
namelijk al helemaal van slag. Maar na rijp
beraad hebben de opzichters besloten de
dieren gewoon buiten rond te laten lopen.
En dat heeft goed uitgepakt. De dieren keken
wel steeds omhoog, maar uiteindelijk zijn we
zelfs getuige geweest van twee parende
leeuwen. Dan moeten ze dus wel relaxed zijn
geweest! Door de aanwezigheid van de dieren moesten we wel extra goed op onze veiligheid letten. Met behulp van tijdelijke hekwerken – die wij volgens de arbowet sowieso
bij elke dakrenovatie moeten neerzetten –
hebben we dat goed opgelost. Nu nog afwachten of we deze zomer welpjes hebben.
REview 2 2009
GEEN ONTBLOOT BOVENLIJF In Diergaarde
Blijdorp werken ze graag samen met
Consolidated. Schenk legt uit: “Uit eerdere
ervaringen weten we dat de dakdekkers van
Consolidated netjes werken. Vanwege onze
dieren, maar ook onze bezoekers kunnen we
het niet hebben dat werklui veel herrie
maken of dat ze met ontbloot bovenlijf
rondlopen. Bij Consolidated snappen ze dat.
Verder gaan ze net als wij voor kwaliteit. Zo
hebben we voor dakbedekking van
Derbigum gekozen. Dit materiaal heeft een
bewezen levensduur van 25 jaar. We kunnen
er straks dus weer even tegenaan.”
DESKUNDIGE AANPAK Naast de keuze voor
Derbigum, straalt de hele aanpak rond de
renovatie deskundigheid uit. Barendse: “We
zien vaak dat gebouweigenaren ervoor kiezen eerst de gevels aan te pakken en pas
daarna het dak. Gerenoveerde gevels zorgen
namelijk direct voor een beter aanzicht; het
dak is vaak het ondergeschoven kindje. Maar
is dat dak niet waterdicht, dan loop je het risico dat al je werk eronder voor niets is geweest. Bij Blijdorp zijn ze zich daar van bewust: eerst het dak, daarna de rest.“
ALLES OP ZIJN TIJD Die ‘rest’ gaat nog wel
een tijdje duren. Het vervolg van de renovatie neemt nog zo’n acht jaar in beslag. Zo
moet de waterinstallatie in de kelder van
het roofdierengebouw nog vervangen worden. De diergaarde pompt zijn eigen water
op voor spoel- en blusdoeleinden.
Daarnaast lopen er nog veel andere projecten in Blijdorp. Er moeten dus prioriteiten
gesteld worden.
Voorlopig hebben ze in ieder geval in verschillende opzichten plezier van het nieuwe
dak. Schenk: “Tijdens de renovatie zijn de
lichtkoepels vervangen. De oude waren zo
vervuild dat ook overdag de lampen brandden. Dat is nu niet meer nodig. Een onverwachte energiebesparing en een leuke bijkomstigheid.”
Bijzondere omstandigheden bij de renovatie van
15
REview 2 2009
het roofdierengebouw in Diergaarde Blijdorp.
Stadsecoloog Martin Melchers:
“Een groendak is een aanwinst
voor mens én dier”
16
REview 2 2009
Ons kleine kikkerlandje is één van de meest dichtbevolkte landen ter wereld.
Amsterdam is met meer dan 700.000 inwoners de grootste stad van ons land. Veel
mensen denken bij Amsterdam aan de grachten, de Wallen, de Dam, het
Rijksmuseum of de verkeerschaos op de ring. Maar Amsterdam biedt meer.
Stadsecoloog Martin Melchers heeft juist oog voor de enorme biodiversiteit van
onze hoofdstad. Hij is dan ook positief over de opkomst van groendaken:
“Groendaken zijn een aanwinst voor de stad, de mensen en de dieren die er
wonen.”
Als kind was Martin Melchers al gefascineerd
door de schoonheid van de natuur. Die passie is nooit meer overgegaan en hij werd de
eerste stadsecoloog van Amsterdam. “Ik val
onder de Dienst Ruimtelijke Ordening van de
gemeente en ben altijd in het veld te vinden”, zegt hij. “Als ik geen valletjes aan het
zetten ben, dan ga ik wel met een schepnet
of een verrekijker op pad. Ik ben echt iemand van de praktijk en op die manier breng
ik het biotoop van Amsterdam in kaart.
Daarnaast geef ik veel voorlichting en
onderhoud ik contacten met een uitgebreid
netwerk van personen die elk op hun eigen
manier bezig zijn met de natuur in
Amsterdam.”
ENTHOUSIAST OVER GROENDAK Omdat
Melchers vrijwel dagelijks in de stad te vinden is, kent hij elk hoekje en plekje waar dieren zich ophouden en planten groeien. Het
dak blijkt een plek waar het goed toeven is.
Melchers is met name enthousiast over de
groendaken. “Ik had via de TU in Eindhoven
al gehoord van het succes van groendaken
in landen als Duitsland en Zweden”, zegt hij.
“Groendaken kunnen in de toekomst een
enorm positieve invloed hebben op het
leven in de stad. Allereerst is er het voordeel
van de waterberging. Het leeuwendeel van
het hemelwater dat op een groendak valt,
wordt daar vastgehouden en voor een groot
deel verdampt, zodat ons afwateringssysteem ontlast wordt. En dat is een enorm
voordeel, want bij piekbelastingen hebben
we regelmatig te maken met een bergingsprobleem.”
“Een ander voordeel van groendaken is dat
het goed is voor de luchtkwaliteit in de
stad”, gaat Melchers verder. “Zo kunnen
groendaken fijnstof afvangen. Bovendien
gaat van dit soort daken een enorme geluiddempende werking uit. En het gaat temperatuurschommelingen tegen, omdat ze bij ex-
treme hitte en kou de temperatuur reguleren. Door al deze mogelijkheden merk ik dat
de gemeente Amsterdam ook steeds meer
interesse toont in groendaken. Sinds kort is
het mogelijk om subsidie aan te vragen als je
er één wilt laten aanleggen.”
BIODIVERSITEIT Tot slot draagt een
groendak bij aan de biodiversiteit in de stad.
Over dit aspect is Melchers nog het meest
enthousiast. “Persoonlijk ben ik een enorme
vogelliefhebber. En een leuke bijkomstigheid van groendaken is dat er ook zomaar
bijzondere vogels op zo’n dak gaan zitten
broeden. Veel soorten die het landelijk heel
moeilijk hebben, kom ik hier in Amsterdam
tegen op het dak: Scholeksters, Mantelmeeuwen, Zilvermeeuwen, Visdieven...
noem maar op. Naar mijn smaak bevorderen
we dit in Nederland nog te weinig. Als er
middenin New York een roofvogel op een dak
van een bedrijf aan het broeden is, dan
wordt dat juist gestimuleerd! Soms krijgt
zo'n bedrijf daar zelfs een financiële vergoeding voor omdat ze op die manier bijdragen aan de biodiversiteit in de stad. Hier
leeft dat idee veel minder. Vaak zijn mensen
die vogels liever kwijt dan rijk. Ik kan me
voorstellen dat je niet overal vogels wilt
hebben. Maar je kunt ook heel gericht sturen of en hoe je vogels en andere beesten
een plek biedt op het dak. Er kan zoveel
meer met onze gebouwen in relatie tot het
groen op daken. Daar moeten we veel meer
oog voor hebben, want naast alle voordelen
die ik al genoemd heb, ziet het er ook nog
eens mooi uit!”
17
REview 2 2009
Onderzoek naar risico branddoorslag
Een must voor corporaties
In 2008 vonden in Hoofddorp en
Zaandam twee grote woningbranden plaats. De branden kregen landelijk veel aandacht,
omdat het vuur zich in heel korte
tijd uitbreidde naar naastgelegen woningen. In beide gevallen
veroorzaakt door tekortkomingen op de plaats van de scheidingswanden tussen de woningen. Het ministerie van VROM
eist actie van gemeenten en woningcorporaties.
Dat het vuur zo razendsnel om zich heen
grijpt ligt aan onvoldoende WBDBO: de
weerstand tegen branddoorslag en brandoverslag. De eisen aan de WBDBO zijn
vastgelegd in het Bouwbesluit. Voor
bouwwerken gebouwd tot en met de jaren
80, is bepaald dat deze doorslag tenminste 20 minuten moet zijn. Bij de afgebrande woningen in Hoofddorp en Zaandam
werden die 20 minuten bij lange na niet
gehaald. De oorzaak hiervan is lastig te
achterhalen. Zo kunnen er al fouten gemaakt zijn in de ontwerpfase, maar ook de
bouw kan slordig zijn verlopen of ondeskundig zijn uitgevoerd.
RISICOCOMPLEXEN Het ministerie van
VROM gaf direct na de incidenten in
Hoofddorp en Zaandam een ‘inspectiesig-
18
naal’ af. Gemeenten en corporaties zijn
verzocht risicocomplexen te onderzoeken
en waar nodig maatregelen te treffen.
Maar welke complexen zijn nu risicocomplexen? Vastgesteld is dat het gaat om
eengezinswoningen of gestapelde bouw
van vóór 1980 met een houten dak. Dit betreft zo’n 155.000 woningen. Natuurlijk is
het niet gezegd dat al deze woningen tekortschieten op hun WBDBO, maar onderzoek hiernaar is wel van belang gezien de
gevolgen die de gebreken kunnen hebben.
ONDERZOEK EN OPLOSSING Naar aanleiding van de gebeurtenissen in Hoofddorp
en Zaandam heeft Dakwacht haar relaties
gewaarschuwd. Cock de Jong, directeur
van Dakwacht: “ We hebben onze opdrachtgevers een brief gestuurd met een
REview 2 2009
STAPPENPLAN VOOR GEMEENTEN EN
WONINGCORPORATIES
Wat moet u doen als u vermoedt dat uw
woningen of complexen niet voldoen
aan de wettelijke eisen?
• Selecteer complexen met één- of
meergezinswoningen van vóór 1980
met een plat houten dak;
• Achterhaal zo mogelijk gegevens
over de opbouw van de dakconstructie en detailleringen;
• Achterhaal ook gegevens over aanpassingen die later uitgevoerd zijn.
Zijn er op voorhand aanwijzingen die
duiden op risicocomplexen, zoals bepaald materiaalgebruik of specifieke
detailleringen? Dan is nader onderzoek gewenst. Maar ook als het geluid
van de buren duidelijk hoorbaar is op
de bovenste verdieping, kunt u ervan
uitgaan dat er openingen zijn in de
scheidingswand. En het zijn juist deze
openingen die snelle branddoorslag
veroorzaken.
uitleg over wat er gebeurd is. Daarnaast
hebben we een eenvoudig stappenplan opgesteld. Aan de hand hiervan kunnen gemeenten en corporaties zelf onderzoeken
of ze te maken hebben met risicocomplexen.”
Constateren gemeenten en corporaties
naar aanleiding van het stappenplan dat zij
te maken hebben met een risicocomplex,
dan is nader onderzoek vereist. Onderzoek
dat gelukkig van buitenaf uitgevoerd kan
worden. Om te kunnen vaststellen of er
daadwerkelijk sprake is van risico op
branddoorslag, wordt de dakbedekking
plaatselijk verwijderd en het dakbeschot
opengemaakt. Zo kun je vanaf het dak goed
zien of er openingen zijn tussen scheidingswand en dak. Is dit het geval dan zijn
er diverse oplossingen mogelijk: het op-
metselen van de scheidingswand tot het
dak bijvoorbeeld, of het dichten van de
wand met isolatiemateriaal of brandwerende beplating. Ook deze werkzaamheden
kunnen vanaf het dak uitgevoerd worden.
Hoewel de ingreep dus onvermijdelijk is,
blijft de overlast voor bewoners gelukkig
tot het minimum beperkt.
19
REview 2 2009
CIGSrack:
de zonnestroom van de toekomst
Er is iets nieuws onder de zon op
het gebied van zonnestroom:
CIGSrack. Consolidated introduceert het systeem in Nederland en
heeft hoge verwachtingen van
CIGSrack. Twee grote voordelen:
het is eenvoudig en snel te monteMeer rendement per m2 dak
Geen bevestigingspunt of doorvoeren
Uniek aan het CIGSrack-systeem is het gebruik van de zogenaamde 'dunne film' techniek. Hierbij worden door middel van verdamping halfgeleiders aangebracht op
ronde glazen buizen. Deze bewerkte buizen
worden geplaatst in een aluminium frame en
vormen de basis van het systeem. De ronde
glazen buizen maken optimaal gebruik van
het zonlicht. Door de techniek en vorm profiteert het CIGSrack-systeem niet alleen van
direct zonlicht, maar ook van diffuus en gereflecteerd zonlicht. In combinatie met
witte dakbedekking levert dit zelfs een extra
rendement op vanwege de hoge reflectie.
Buizen in aluminium frame
ren en demonteren én het levert
meer rendement per m² dak op.
DE MONTAGE Het CIGSrack-systeem is zeer
licht en daardoor eenvoudig te monteren.
Het is niet nodig om de frames te verzwaren,
omdat de wind rondom de buizen circuleert.
Omdat de frames op pootjes van 30 cm op
het dak geplaatst worden, blijven ze boven
de meeste leidingen die over de daken
lopen. De frames zijn eenvoudig te demonteren wat enorm handig is als het dak gerenoveerd moet worden.
20
ADVISEUR, LEVERANCIER, INSTALLATEUR
De afgelopen jaren is er veel geïnvesteerd in
de ontwikkeling van dit nieuwe systeem. Nu
is CIGSrack ook beschikbaar voor de
Nederlandse markt. Voor meer informatie,
advies en plaatsing kunt u terecht bij
Consolidated.
REview 2 2009

Download Report