DE MANTEL DOORGESNEDEN

23/10/2014
DE MANTEL DOORGESNEDEN
Dynamiek en beleving van de
gebruiken rond Sint-Maarten
> erfgoedorganisatie opgericht in 1992
> eerstelijnszorg: cultuur van alledag
> verdiepende werking: feesten en rituelen
Emmie Segers LECA
Sint-Maarten in Boezinge, 1969
© LECA
HET LEVEN VAN MARTINUS IN EEN NOTENDOP
> geboren in 316 in Hongarije
> jeugdjaren in Italië
> 331 - 356: loopbaan als soldaat
> 356 - 371: periode van ascese
> 371 - 397: bisschop van Tours
HET WONDER MET DE MANTEL
> In Amiens
> Voorbijgangers hebben geen oog voor de bedelaar die kou lijdt
> Martinus schenkt de bedelaar de helft van zijn mantel
> In een droom ziet Martinus Jezus met de mantel
> begraven in Tours
1
23/10/2014
MARTINUS ALS WONDERDOENER
BRONNEN OVER MARTINUS
> de wonderbare visvangst
> de zwemmende slang
> de dolle koe
> de heilige boom
> de blaffende hond
> de blinde man
> het genezen van bezetenen
>…
> Vita door Sulpicius Severus
- historische episodes
- ideologische duidingen
- bewijzen van ‘heiligheid’
> verspreid via netwerken van vroegchristelijke schrijvers
> opname in de Legenda Aurea van Jacobus de Voragine (ca. 1260)
NA DE DOOD VAN MARTINUS
VAN
HEILIGENVERERING
NAAR
FEESTCULTUUR
> heiligencultus opgestart in Tours
> verdere verspreiding via patronaat
- rijksheilige
- Martinusbasilieken
> verdere verspreiding via relieken
> Tours als stop op de pelgrimsroute naar Compostella
Boezinge, jaren 1960
© LECA
2
23/10/2014
MARTINUS ALS KALENDERHEILIGE
461: Sint-Maarten op de liturgische kalender in Tours
invoer wintervastenperiode (40 dagen voor Kerst)
AANKNOPINGSPUNTEN
Agrarisch
> slachttijd
> wijnseizoen
> Sint-Maartensmarkten
Stedelijk
> gildefeesten
MARTINUS ALS PATROONHEILIGE
> soldaten
> smeden
> kleermakers
> wijnbouwers
> herbergiers
> reizigers
> paarden, ganzen, huisdieren
> leerbewerkers
> molenaars
> borstelmakers
> armen en bedelaars
> vluchtelingen
> gevangenen
17e - 18e EEUW
WISSELWERKING MET ANDERE FEESTEN
SAMENLEVING
> steden worden anders georganiseerd
> gildewezen wordt minder belangrijk
> individualisering van het gezin
> carnaval
> wijnbouwers
> armen en bedelaars
> borstelmakers
> molenaars
SINT-MAARTEN
> bij stedelijke burgerij vervangen door Sint-Nicolaas
> verschuiving naar het platteland
3
23/10/2014
IMMATERIEEL ERFGOED
UNESCOUNESCOCONVENTIE
2003
Het immaterieel cultureel erfgoed betekent zowel de praktijken,
voorstellingen, uitdrukkingen, kennis, vaardigheden als de instrumenten,
objecten, artefacten en culturele ruimtes die daarmee worden geassocieerd,
die gemeenschappen, groepen en, in sommige gevallen, individuen
erkennen als deel van hun cultureel erfgoed. Dit immaterieel cultureel
erfgoed, overgedragen van generatie op generatie, wordt altijd herschapen
door gemeenschappen en groepen als antwoord op hun omgeving, hun
interactie met de natuur en hun geschiedenis, en geeft hen een gevoel van
identiteit en continuïteit, en bevordert dus het respect voor culturele
diversiteit en menselijke creativiteit.
DOMEINEN
BORGEN
> orale tradities en uitdrukkingen, inclusief taal
> podiumkunsten (performing arts)
> sociale gewoonten, rituelen en feestelijke gebeurtenissen
> kennis en praktijken betreffende de natuur en het universum
> traditionele ambachtelijke vaardigheden
= maatregelen treffen om de leefbaarheid van het immaterieel
cultureel erfgoed te verzekeren
> identificatie
> wetenschappelijk onderzoek
> bescherming
> versterking
> revitaliseren
> documentatie
> bewaring
> promotie
> overdracht
4
23/10/2014
EEN EUROPEES NETWERK
SINTSINT-MAARTEN
VANDAAG
Itinéraire Culturel Européen Saint Martin de Tours
> culturele (wandel)routes
> sinds 2005
> coördinatie: Centre Culturel de Saint-Martin de Tours
www.saintmartindetours.eu
ONDERZOEK IN VLAANDEREN
1992
2012
SPREIDINGSKAART
Sint-Nicolaasgenootschap papieren bevraging
Werkgroep SKSM online enquête
> gevierde heilige
> uiterlijke kenmerken
> evenementen
> gebruiken
> metgezel
5
23/10/2014
SINT-MAARTEN VS. SINTERKLAAS
VERSPREIDING IN VLAANDEREN
60,00%
90,00%
2012
1992
80,89%
80,00%
54,30%
1992
2012
50,00%
76,20%
70,00%
46,10%
40,00%
37,00%
60,00%
32,00%
30,00%
50,00%
20,00%
40,00%
11,70%
30,00%
10,00%
7,80%
4,70%
20,00%
13,59%
15,90%
2,40%
1,60%
10,00%
5,52%
7,90%
Antwerpen
Limburg
0,00%
Sint-Maarten
Sinterklaas
2,30%
0,00%
Oost-Vlaanderen
Vlaams-Brabant en
Brussels Hoofdstedelijk
Gewest
West-Vlaanderen
Sinterklaas en Sint-Maarten
ZWARTE PIET ALS METGEZEL
VOORSTELLING
60,00%
90,00%
82,20%
80,00%
50,52%
75,50%
50,00%
70,00%
40,00%
60,00%
50,00%
30,00%
40,00%
22,00%
20,00%
30,00%
24,50%
20,00%
1992
15,60%
2012
10,00%
10,00%
0,00%
2,20%
0,00%
0,00%
niet meegedeeld
soldaat
bisschop
1992
2012
6
23/10/2014
BEDELZANG
SINTSINT-MAARTENMAARTENGEBRUIKEN
= individueel of in een klein groepje van deur tot deur gaan om een
bedellied te zingen, met als beloning daarvoor een cent of iets lekkers
BEDELZANGTRADITIES
> Sint-Maarten
> Driekoningen
> Goriënzingen
> Krik Krak
>…
ENKELE SINTSINT-MAARTENSLIEDJES
Sint Maarten, Sint Maarten
de koeien hebben staarten
de meisjes hebben rokjes aan
daar komt Sinte Maarten aan
Sinte Merten op ne stok
Wie-e ni geiven, wie-e ni geiven
Sinte Merten op ne stok
Wie ni geiven, ropt a op!
Sinte Maartens avond
de sterren gaan mee naar Gent
en als ons moeder wafels bakt
dan zijn we der mee content
klein vier (vuur) groot vier (vuur)
Sinte Maarten komt alier
met zijne besten tabord an
LICHT EN VUUR
HERKOMST NIET HELEMAAL DUIDELIJK
> overblijfselen niet-christelijke vieringen
> band met eredienst
> praktisch belang
Hoog huis laag huis
er zit een gierige pin in huis
7
23/10/2014
LEKKERS
LITERATUURLIJST
AANVANKELIJK: VLEESWAREN/WIJN
> einde agrarisch seizoen gekoppeld aan begin adventsvasten
• Claeys, H., Sint-Maarten. P. Pollet-Dooms Boekhandelaar – Uitgever,
Tielt, 1890.
• De Rop, M. en J. Uyttersprot, Sint-Maarten te Denderbelle.
Dendermonde, z.j.
• Delville, J.P., M. Laffineur-Crépin en A. Lemeunier, Martin de Tours. Du
légionnaire au Saint Évéque. Luik, 1994.
• Depoorter, S., Sint-Maarten onder het volk. (onuitgegeven
licentiaatsscriptie KULeuven), Leuven, 1977-1998.
• Lateur, P., Sulpicius Severus. Het leven van Sint-Maarten. Lannoo,
Tielt, 1997.
TEGENWOORDIG: ZOETIGHEID
> verkinderlijking bedelzang
• Naert, A., Zeventien eeuwen Sint-Maarten. Deconstructie van een
cultureel composiet. Jaarboek 2012 Volkskunde West-Vlaanderen /
Speciale uitgave Mengelmaren 2012. Volkskunde West-Vlaanderen
vzw, Torhout, 2012.
• Perckmans, F., Sint-Maartenviering te Mechelen. Mechelen, 1945.
• Quadflieg, J. en Fuhrmann, R., Martinus van Tours, Uitgeverij Altoria,
Averbode, 1995.
• Rose, E. en N. Lettinck, Martinus van Tours, een ‘Utrechtse’ heilige.
Schnell und Steiner, Regensburg, 2008.
• Verbruggen, M., Martinus van Tours 397 – 1997. SintMartinusparochie, Duffel, 1997.
• Vossen, C., Sankt-Martin. Sein Leben und Fortwirken in Gesinnung,
Brauchtum und Kunst. Stern-Verlag Janssen & Co, Düsseldorf, 1986.
• Katalogus Tentoonstelling ‘Vandaag is ’t Sinte-Marten’. Sint-Martinus
in kunst en volkskunde. Beveren, 1982.
8
23/10/2014
Sint-Amandstraat 72
9000 Gent
09 223 97 00
[email protected]
www.lecavzw.be
9

Download Report