Denkwerk juni 2014

Juni 2014
in dit nummer:
pagina 2
pagina 4
Nieuwe trots van Metamorfose
HAN Campus
gemeentehuis
Nijmegen
Emmeloord
pagina 5
pagina 9
State of the
art-pand voor
NBD Biblion
ESCo-pilot
provincie
Friesland
Het verschil tussen kijken en zien.
installatie- en energieadvies
Faculteit Educatie, nieuwe trots
van HAN Campus Nijmegen
De Hogeschool van Arnhem en Nijmegen heeft er een prachtig gebouw
bij. De nieuwe huisvesting voor de Faculteit Educatie voldoet aan alle
eisen die modern onderwijs stelt en het is er prettig vertoeven.
Bovendien zijn er hoge duurzaamheidsambities nagestreefd: het pand
mag zich rekenen tot de duurzaamste onderwijsgebouwen van
Nederland.
De faculteit, die de naam I/O heeft gekregen,
biedt plaats aan 3.500 studenten en 350
medewerkers. Begin mei zijn de eerste
opleidingen naar hun nieuwe onderkomen
verhuisd. LIAG architecten en bouwadviseurs
ontwierp de hogeschool, die tien bouwlagen
en een omvang van 36.000 m2 b.v.o. heeft.
Zekerheden
Het ontwerptraject is gestart met een
integrale conceptstudie waarin de ambities
2
Denkwerk } juni 2014
zijn vertaald naar concrete energie-/gebouwconcepten. Op basis van investering,
exploitatie en zekerheden is er een keuze
gemaakt.
De maatregelen bestaan onder andere uit
een hoogwaardig bouwfysisch casco. Er is
een optimale gevelconfiguratie met
betrekking tot transparante en niet-transparante delen en de bouwfysische kwaliteit.
Het gebouw heeft een duurzaam energiesysteem, bestaande uit wko en warmtepompen. All-electric opwekking van warmte en
koude maken dat de HAN in de toekomst
Het gebouw voldoet aan de
eisen van Frisse Scholen
klasse B.
Mooie, duurzame
materialen en zachte
kleuren creëren een
natuurlijke, prettige sfeer.
volledig zelfvoorzienend zal zijn op dit
gebied. De EPC is lager dan 0,4.
Individueel naregelbaar
Niet alleen duurzaamheid speelde een rol,
maar ook een goed en prettig comfort. Het
gebouw voldoet aan de eisen van Frisse
Scholen klasse B. Dankzij de betonkernactivering vinden koeling en verwarming op een
comfortabele manier plaats. De eis was wel
dat de verschillende ruimten individueel
naregelbaar moeten zijn. Dit is gerealiseerd
door middel van actieve stralingspanelen die
in de plafonds zijn opgenomen. Circa
vijfentwintig tot dertig procent van het
plafond is hiermee uitgevoerd. Bij afwezigheid wordt de ruimte op een stand-by
temperatuur gehouden. De naverwarming/
naregeling naar comforttemperatuur vindt
plaats met de actieve panelen in de plafonds
in combinatie met de ventilatielucht.
De aanwezigheidsdetectie is niet alleen
gekoppeld aan de stralingspanelen, maar ook
aan de verlichting en ventilatie. De schakeling van verlichting en ventilatie vindt plaats
via regelunits boven het verlaagde plafond.
Er is in dit project gekozen voor een integrale
aansturing van verlichting, ventilatie en
temperatuur vanuit de ruimtenaregeling. Op
deze wijze is het mogelijk de aanwezigheidsdetectie niet alleen in te zetten voor
verlichting, maar ook voor ventilatie en
verwarming en koeling.
Luchthoeveelheden
Het energieverbruik van kantoren en
scholen wordt voor een groot deel bepaald
door de ventilatie en de wijze waarop dit
geregeld is. Bij de huisvesting voor de
Faculteit Educatie is er daarom veel aandacht geweest voor de ventilatieregeling.
Gekozen is voor ruime ventilatieluchthoeveelheden voor de lokalen, zodat ruim-
schoots aan de eis van maximaal 1.000 parts
per million kan worden voldaan.
Prettig verblijven
De gebruiker stond centraal in het ontwerp.
Het gebouw biedt dan ook een fijne plek om
te werken en te studeren. Een paar voorbeelden: daglicht krijgt ruim baan. Via grote
ramen en het atrium in het hart van het
gebouw is er volop daglicht aanwezig. Verder
is het gebouw omgeven door groen. Op en
aan de getrapte gevels en rondom de nieuwbouw groeien bomen, struiken en gras. Ook
is het gebouw smaakvol ingericht. Mooie,
duurzame materialen en zachte kleuren
creëren een natuurlijke, prettige sfeer.
Meer informatie: ing. Evert Treur,
T 088 - 163 53 47, E [email protected].
Denkwerk } juni 2014
3
Metamorfose gemeentehuis
Emmeloord
Het gemeentehuis in Emmeloord
Binnenklimaat
moest nodig worden gerenoveerd.
Heel belangrijk voor de gemeente was het
binnenklimaat. DWA heeft samen met de
gemeente een duurzaamheidsprofiel
opgesteld: hoe kunnen we het binnenklimaat
beter gaan regelen? Waar willen we naartoe?
En hoe kunnen we de duurzaamheidsgedachte invullen? Uiteindelijk is er gekozen
voor ‘praktisch duurzaam’: zo duurzaam
mogelijk te werk gaan binnen de mogelijkheden die er zijn.
Een ingrijpende revitalisatie
zorgde ervoor dat het gebouw
gezonder is geworden, een prettig
werkklimaat kent en minder
energie gebruikt.
Comfort
Het gemeentehuis van de gemeente
Noordoostpolder stamt uit de jaren tachtig.
Recent is het gemeentehuis inpandig
grondig opgeknapt om te voldoen aan de
eisen van deze tijd. De indeling van het
gebouw was hokkerig. Om het onderlinge
samenwerken te bevorderen en flexibeler
met de ruimte om te gaan, is de gemeente
overgegaan op het nieuwe werken. Er zijn
flexibele werkplekken ingericht en het
verouderde meubilair is opgeknapt of
vervangen. Afgezien van het trappenhuis, de
lift en het sanitair zijn de verdiepingen
helemaal gestript en voorzien van een
nieuwe indeling.
4
Denkwerk } juni 2014
‘Praktisch duurzaam’ is vervolgens door DWA
uitgewerkt tot een installatieconcept. In de
oude situatie was er nauwelijks luchtbehandeling. Bovendien zijn door de introductie
van het nieuwe werken meer werkplekken
per vierkante meter ontstaan, waardoor er
meer behoefte is aan ventilatie. Ventilatie,
koeling en verwarming worden nu geregeld
via inductie-units. Dit is niet alleen energiezuinig, maar ook gunstig voor het comfort.
Per ruimte kan de gewenste comfortzone
worden aangegeven. Door het gebruik van
inductie-units kunnen de radiatoren worden
ingezet als laagtemperatuurverwarming. Het
voordeel hiervan is dat de HR-functie van de
ketels volledig en op de juiste manier wordt
Afgezien van het trappenhuis, de lift en het sanitair
zijn de verdiepingen helemaal gestript en voorzien
van een nieuwe indeling.
gebruikt. Levering van warmte en koude
vindt plaats via warmtepompen. Warmte en
vocht worden door middel van de luchtbehandelingskasten teruggewonnen.
Licht en ruimtelijk
In nauwe samenwerking met Korfker
Architecten is een prachtig lichtplan
gerealiseerd. De bestaande armaturen zijn
hierbij hergebruikt. Mede vanwege de
gekozen kleuren oogt het pand nu licht en
ruimtelijk.
Het was een uitdaging om binnen dit pand
passende maatregelen te nemen, maar het
resultaat mag er zijn. De ambtenaren van
gemeente Noordoostpolder werken naar
volle tevredenheid in hun nieuwe omgeving.
Meer informatie: ing. René Ruiter,
T
06 - 51 25 23 38, E [email protected].
State of the art-pand
voor NBD Biblion
Sinds eind mei huist NBD Biblion in
een modern pand op bedrijventerrein Oosterheem in Zoetermeer. De
nieuwe huisvesting is uiterst flexibel, energiezuinig en kent een open
structuur, wat de onderlinge communicatie ten goede komt.
NBD Biblion bv is een dienstverlenende
onderneming, die zich richt op de bibliotheek- en onderwijsbranche en hun
gebruikers. Zij leveren uitleenklare boeken
en overige media en geven multimediale
informatieproducten uit. Sinds 1982 was
NBD Biblion gevestigd in Leidschendam.
Omdat dit pand niet meer voldeed aan de
veranderende eisen, is gekozen voor nieuwe
huisvesting. Dit gebouw is optimaal ingericht
op de logistiek van de bedrijfs- en productieprocessen van NBD Biblion.
De nieuwe locatie bestaat uit 13.500 m2
bruto vloeroppervlak: 9.000 m2 productieruimte en 4.500 m2 kantoorruimte. LIAG
architecten en bouwadviseurs tekende voor
het ontwerp van dit kleurrijke gebouw, dat
een moderne en tijdloze uitstraling heeft.
Duurzaam energieconcept
Overtreft de aannemer
de KPI’s, dan volgt een
bonus; bij het niet behalen,
geldt een malus.
Het energieconcept voor het gebouw is zeer
duurzaam door het toepassen van meerdere
energiebesparende technieken. Er wordt
gebruikgemaakt van warmtepompen in
combinatie met warmte- en koudeopslag in
de bodem (wko). Hieraan gekoppeld is het
parkeerdak met hellingbaan, dat in de winter
wordt verwarmd vanuit de wko-installatie en
zo sneeuwvrij wordt gemaakt. Vooruitstrevend is het gebruik van ledverlichting. Overal
in het gebouw is deze toegepast, ook in de
techniekruimten en andere secundaire
ruimten. In de productieruimten, waar
boeken worden verwerkt, zijn de relatieve
vochtigheidseisen zeer stringent. De
luchtbehandelingskasten zijn uitgerust met
adiabatische bevochtiging en warmtewielen
voor maximale energiebesparing.
Prestatieborging
De realisatie van de installaties is aanbesteed
inclusief het prestatiegericht onderhoud
voor tien jaar. Zo wordt de aannemer
gestimuleerd om op een andere manier te
kijken naar de keuze voor materialen en
fabricaten en kan een optimum ontstaan van
betrouwbaarheid, energieverbruik en TCO. In
het prestatieonderhoudscontract zijn de
eisen door middel van Kritische Prestatie
Indicatoren (KPI’s) gedefinieerd. Overtreft de
aannemer de KPI’s, dan volgt een bonus; bij
het niet behalen, geldt een malus. Bewaking
van de KPI’s gebeurt met het programma
Monavisa dat deze 24/7 monitort.
Meer informatie: ing. Remco Bijma,
T
088 - 163 53 60, E [email protected].
Denkwerk } juni 2014
5
Hogeschool Rotterdam:
duurzaam rijksmonument
Hogeschool Rotterdam maakt al jaren gebruik van het voormalige hoofdkantoor van Unilever aan het Museumpark. Dit gebouw uit 1930, ontworpen door architect Mertens, is een belangrijk rijksmonument. Na een
ingrijpende renovatie is het pand klaar voor de toekomst.
Het was een uitdaging
om aan de huidige
nieuwbouweisen te voldoen terwijl het gebouw dit
bouwkundig in eerste
instantie niet toeliet.
Tijdens de tender heeft DWA een team
samengesteld van Wessel de Jonge architecten, Zonneveld ingenieurs en diverse
disciplines binnen DWA. Vanwege de
complexiteit van de opgave, de geplande
uitvoering en de planning is ervoor gekozen
de uitvoerende partij eerder bij het proces te
betrekken. Met een DO+ is een aanbesteding
gehouden waar Breijer Bouw en Installatie als
economisch beste aanbieder naar voren
kwam. Samen met Breijer is een uitvoeringsplan opgesteld met bijbehorende planning.
Uitdaging
De duurzame ambities van Hogeschool
Rotterdam zijn vertaald in een integraal plan.
Voorop stond economische duurzaamheid:
het waarborgen van onderwijs en het laag
houden van kosten, zowel op investeringsals TCO-niveau. Daarnaast is de nadrukkelijke wens uitgesproken om het energieverbruik substantieel te verlagen, binnen
realistische investeringskaders.
Het was een uitdaging om aan de huidige
nieuwbouweisen te voldoen terwijl het
gebouw dit bouwkundig in eerste instantie
niet toeliet. De gevel is voorzien van goed
isolerend glas en nieuwe kozijnen. Ter
plaatse van de geluidbelaste gevel is betere
geluidwering aangebracht. Door de keuze
voor technisch hoogwaardige aluminiumkozijnen en herstel van de natuurstenen
gevelplint herwint het gebouw veel van zijn
oorspronkelijke karakter. Vanwege de
optimalisatie van de gevel konden de
installaties kleiner worden ontworpen, wat
gunstig is voor het energieverbruik.
Verbeterd klimaat en energiebesparing
De revitalisatie zorgt er niet alleen voor dat
het pand flink energiezuiniger wordt; ook
treedt er een sterke verbetering op het
gebied van luchtkwaliteit, thermisch en
akoestisch comfort op. Er is sprake van
individuele ruimteregelingen waaraan
ventilatie, aanwezigheid, koeling, verwarming, verlichting en zonwering zijn gekoppeld. Ideaal; zo kan bijvoorbeeld bij avondonderwijs een individueel lokaal worden
geklimatiseerd.
Het gebouw heeft een nieuwe warmte- en
koudevoorziening. Verder is onder meer
gekozen voor extra isolatie, effectief te
openen ramen, automatische buitenzonwering en energiezuinige verlichting. Het
energiegebruik is na renovatie ongeveer
gelijk aan nieuwbouwniveau.
Meer informatie: ir. Kees Zandijk
T
088 - 163 53 33, E [email protected].
6
Denkwerk } juni 2014
Tata Steel werkt aan
energie-efficiency
Tata Steel in IJmuiden, het vroegere Corus/Hoogovens, is continu
bezig het energiegebruik van de
site te verlagen. Dit gebeurt op
allerlei manieren, zowel door
langetermijnonderzoek te doen
naar efficiëntere hoogovens als
door op korte termijn energie te
besparen op bijvoorbeeld aardgas
en elektriciteit.
Geïnventariseerd wordt of
er projecten te vinden zijn
waarbij de maatregelen
binnen één jaar worden
terugverdiend.
In dit kader is DWA samen met Cofely een
samenwerking gestart met Tata voor het
verminderen van het energiegebruik van
elektrische aandrijvingen. Hierbij wordt
geïnventariseerd of er projecten te vinden
zijn waarbij de besparingsmaatregelen
binnen één jaar worden terugverdiend.
Het onderzoek richt zich vooral op het
energiebedrijf van Tata. Het energiebedrijf is
verantwoordelijk voor de levering van onder
andere stoom, demiwater, koelwater,
stikstof en zuurstof voor de hele site.
Leveringszekerheid is hierbij cruciaal.
Demi-waterplant
Bij het demi-watersysteem heeft DWA het
systeem vooraf geëvalueerd aan de hand van
processchema’s en data uit het procesbesturingssysteem. Op basis hiervan is een aantal
optimalisatiemogelijkheden uitgewerkt in de
hele aandrijfketen. Tijdens een tweedaagse
sessie on-site zijn de diverse mogelijkheden
in de praktijk getest en is het effect op het
energiegebruik gemeten. Besparingen die
hieruit naar voren zijn gekomen, zijn:
•verder opensturen van regelkleppen
waardoor hetzelfde debiet met één pomp
minder geleverd kan worden;
•afdraaien van pompwaaier waardoor de
opvoerhoogte en daarmee het energiegebruik daalt;
•meest efficiënte pomp eerst inzetten door
het debietregelsysteem;
•hoogrendement elektromotor toepassen
bij pompen met veel draaiuren.
Pompstation 3
Daarnaast zijn ook bij pompstation 3 de
energiebesparingsmogelijkheden verkend.
Pompstation 3 levert zeekoelwater waarmee
het koelwater van voornamelijk de hoogovens wordt gekoeld. Dit pompstation
bestaat uit een aantal pompen met een
geïnstalleerd vermogen van honderden
kilowatts per pomp. De grootste rendabele
besparing die hier mogelijk lijkt, is niet de
optimalisatie van motoren of pompen, maar
ligt in het optimaliseren van de drukhuishouding. Door het gericht verlagen van de
systeemdruk zal met relatief weinig inspanning het energiegebruik blijvend verlaagd
kunnen worden. De te bereiken energiebesparing ligt in de ordegrootte van enkele
miljoenen kilowatturen op jaarbasis.
Meer informatie: ing. Egbert Klop
T
088 - 163 53 28, E [email protected].
Denkwerk } juni 2014
7
Nieuwe marktproposities voor
verduurzamen met warmte
Duurzame warmtenetten bieden enorme kansen voor verduurzaming
van bestaande bouw. De kosten voor een ton CO2-reductie zijn met
een duurzaam warmtenet ruim een factor drie lager dan met wind op
zee, waar 18 miljard subsidie voor is uitgetrokken. Vooral in de
bestaande bouw moet veel gebeuren en daar liggen grote kansen voor
warmtenetten.
Warmtenetten hebben eigenlijk maar één
werkelijk probleem: een slecht imago. Er
wordt al snel gedacht aan klassieke stadsverwarming, geëxploiteerd door een
monopolist met gedwongen winkelnering in
de vorm van een aansluitverplichting.
DWA ziet voor warmtenetten een belangrijke
rol in de realisatie van de nationale duurzaamheidsdoelstellingen. Wij hebben de
handschoen opgepakt om nieuwe marktproposities te ontwikkelen en daarbij drie
thema’s gedefinieerd: productdifferentiatie,
meer invloed van de consument en duurzame arrangementen met warmtelevering.
Productdifferentiatie
Het product warmte is te onderscheiden naar
temperatuurniveaus voor ruimteverwarming,
warmtapwaterbereiding en de voeding van
hot-fill witgoedapparatuur. Vroeger was
90°C nodig voor verwarming, tegenwoordig
hebben (nieuwe) woningen aan 30°C al
voldoende. Een lage temperatuur is goedkoper en duurzamer te produceren. Hier is dus
differentiatie in mogelijk: bied voor elke
toepassing het best passende product aan.
Differentiatie is ook mogelijk door meerdere
producenten op één warmtenet toe te laten.
Er ontstaat meer keuzevrijheid voor de
consument, waarbij duurzaamheid, prijs en
leveringszekerheid in de afweging meespelen.
Naast warmtelevering kan ook koudelevering
aantrekkelijk zijn voor kantorenwijken,
tuinbouwkassen of nieuwbouwwijken. De
uitwisseling van duurzame warmte en koude
op gebiedsniveau biedt dan extra kansen om
afnemers een product op maat te bieden.
Een voorbeeld hiervan is de wijk Hogeland in
Naaldwijk die koude uit warmtepompen
uitwisselt met warmte uit de tomatenkassen
van Prominent.
Coöperatief is voorwaarde voor
collectief
Consumenten krijgen meer inspraak in het
warmtebedrijf of kunnen zelfs mede-eigenaar worden. Daarmee ontstaan nieuwe en
flexibelere financieringsvormen en meer
betrokkenheid van eindgebruikers. We zien
ook initiatieven van consumenten om
gezamenlijk een duurzame warmteproductie-eenheid te realiseren. Zoals in Tilburg
waar een groep bewoners een geothermiesysteem wil laten realiseren en aansluiten op
het bestaande warmtenetwerk.
Arrangementen voor verduurzaming
met warmte
Door warmtenetten te combineren met
rendabele energiebesparende maatregelen
aan woningen bereik je vergaande energiebesparing en meer wooncomfort tegen de
laagste kosten. De organisatie en financiering maken deel uit van het arrangement,
wat het voor corporaties en VvE’s aantrekkelijk kan maken. Voor bestaande gestapelde
bouw bestaan hiervoor goede perspectieven,
die een mooie aanvulling zijn op de initiatieven van Platform31, dat zich vooral op
grondgebonden woningen richt.
Meer informatie: ir. Hans Buitenhuis,
T 06 - 22 90 96 68, E [email protected].
Warmtenetten hebben
eigenlijk maar één werkelijk
probleem: een slecht imago.
8
Denkwerk } juni 2014
ESCo: kans voor Friese
economie en werkgelegenheid?
Vaak vergt het treffen van energiebesparende en duurzame
maatregelen een hogere investering ten opzichte van conventionele gebouwen en installaties. Dit
‘knelpunt’ kan worden opgelost
door deze investering te financieren met gelden die voortvloeien
uit de energiebesparing.
De overheid blijkt nog
nodig als facilitator
om koudwatervrees en
onbekendheid weg
te nemen.
De investering wordt hierbij gefinancierd
door een externe partij of door middel van
een lening die wordt afgelost door middel
van het financiële voordeel dat ontstaat door
de energiekostenbesparing. Door afspraken
te maken met de externe partij (ook wel:
Energy Service Company, ESCo) over de te
realiseren besparing, wordt gegarandeerd dat
de energiekostenbesparing ook daadwerkelijk wordt behaald.
Pilotproject
De opmars van ESCo’s was voor provincie
Friesland aanleiding om te onderzoeken of er
meer energiebesparing bij sportaccommodaties, zwembaden en dorpshuizen gerealiseerd
kan worden door de inzet van ESCo’s. Het
creëren van provinciale werkgelegenheid in
de installatie- en bouwsector is belangrijk
voor de provincie. De verwachting is dat de
oprichting van ESCo’s hier een impuls aan kan
geven. Om dit te onderzoeken, voert de
provincie een pilot uit door het opzetten van
drie ESCo’s voor respectievelijk sportaccommodaties, zwembaden en dorpshuizen. DWA
begeleidt dit proces.
Lessons learned
Circa twintig partijen in Friesland met één of
meerdere gebouwen voor energetische
verbetering meldden zich voor deelname aan
de pilot. Inmiddels is de realisatie en exploitatie van zonnepanelen op een clubgebouw
aanbesteed. Verder wordt er gewerkt aan het
opzetten van een ESCo voor enkele dorpshuizen en gemeentelijke gebouwen.
Recent is er een informatiebijeenkomst georganiseerd voor de Friese installatiebranche om
hen te informeren over ESCo’s en te bespreken
hoe zij deze kunnen benutten in hun dienstverlening. Uit deze bijeenkomst en de diverse
pilots komen interessante leerervaringen:
•onbekendheid bij zowel aanbod- als
vraagkant;
• financiering van kleine projecten lastig;
•valkuil om projecten zo groot mogelijk te
maken;
•koudwatervrees voor afsluiten langjarige
contracten;
•lange doorlooptijd in verband met
bestuurlijke besluitvorming;
•verandering in werkzaamheden van
medewerkers.
Met de provincie en andere partijen wordt nu
nagedacht over het vervolg van dit pilotproject. De overheid blijkt in dit stadium nog
nodig als facilitator om koudwatervrees en
onbekendheid weg te nemen. Het in
oprichting zijnde Fonds Schone Friese
Energie kan mogelijk een oplossing bieden
voor de financiering van kleine projecten in
combinatie met het bundelen van de
financieringsaanvraag van meerdere kleine
projecten.
Meer informatie: drs. Hans van der Heide,
T
06 - 20 21 02 20, E [email protected].
Denkwerk } juni 2014
9
Nieuwe huisvesting locatie Rijssen
Op 15 mei is de nieuwe huisvesting van de locatie Rijssen officieel
geopend door burgemeester Arco
Hofland van de gemeente RijssenHolten. Vanuit duurzaamheidsoverwegingen is gekozen voor
nieuwe huisvesting in een bestaand pand. In samenwerking
met de pandeigenaar is een gedeelte van gebouw De Citadel, aan
de rand van het centrum, verduurzaamd en aangepast aan de eisen
en wensen voor huisvesting van
een ‘adviesbureau 2.0’.
Architectenbureau Reitsema & Partners
heeft het ontwerp voor de binnenkant
gemaakt. Voor de realisatie hebben we
gekozen voor een open proces, waarin
enkele consortia zijn uitgedaagd om
maximaal invulling te geven aan onze
ambities. Dit leidde ertoe dat een consor10
Denkwerk } juni 2014
tium, onder leiding van aannemersbedrijf
W.J. Haafkes, aan de slag is gegaan om hun
aanpak samen met de interieurarchitect en
ons verder uit te werken en de ruimte te
transformeren. Verschillende nieuwe
technieken die geschikt zijn voor bestaande
gebouwen hebben we toegepast. De
komende jaren zullen we de prestaties en
ervaringen monitoren en delen met belangstellenden.
De vleugel waarin DWA is gehuisvest,
bestaat uit twee delen die aan elkaar
verbonden zijn. In een deel zijn aan de gevel
kantoorvertrekken gerealiseerd rondom een
centrale plek waar ruimte is voor ontmoeting. Het andere deel bestaat uit een open
ruimte met diverse typen flexplekken en een
vergaderzaal.
Verbinding
Op de begane grond hebben we een ruimte
beschikbaar gesteld waar DWA samen met
ondernemers uit de regio, productleveranciers en de gemeente Rijssen-Holten een
‘duurzaamheidswinkel’ realiseert. Particuliere
woningeigenaren kunnen hier straks terecht
voor inspiratie en advies voor verduurzaming
van hun woning. De ruimte is verbonden met
het Ondernemershuis op de begane grond
van het pand. Hier zijn onder andere het
Centrum voor Jong Ondernemerschap
(CvJO) en het ondernemersnetwerk De
Citadel gevestigd. Op deze manier is er
verbinding met jonge en creatieve ondernemers, netwerken in de bouw en particulieren.
Flex- en overlegplekken voor externen
Onze open ruimte met flexplekken is niet
alleen bedoeld voor DWA-medewerkers.
Iedere professional die iets heeft met
verduurzaming, daar meer over wil weten of
een specifieke vraag heeft, is van harte
welkom. Er is uiteraard een wifinetwerk
beschikbaar, koffie en thee staat klaar en
men kan gebruikmaken van de andere
kantoorvoorzieningen. Onze vergaderzaal
kan ook gebruikt worden voor een overleg,
workshop, cursus enzovoort. We vragen
bezoekers wel om een tegenprestatie: ga het
gesprek aan met een of meerdere DWAcollega’s over uw vraag, idee, product of wat
dan ook op het gebied van verduurzaming.
Meer informatie: ir. Gert Harm ten Bolscher,
T
06 - 22 92 87 80, E [email protected].
Reflectie
Enervisa
ook voor bedrijven
Met de tool Enervisa, de nieuwe naam
van de CO2-monitor, kunnen ook
bedrijven concrete resultaten van hun
duurzame projecten presenteren. Op
dit moment gebruiken meer dan 150
gemeenten en provincies Enervisa.
Via de samenwerking met het kennisplatform Duurzaam Gebouwd gaan
steeds meer bedrijven gebruikmaken
van de tool.
Met projectenmonitoring
laten ondernemers zien dat zij
actief duurzame alternatieven
zoeken voor wat gangbaar is.
Activiteiten monitoren en visualiseren vormen de
basis van Enervisa. Met projectenmonitoring laten
ondernemers zien dat zij actief duurzame alternatieven zoeken voor wat gangbaar is. Op basis van de
ingevoerde projecten berekent de tool de gerealiseerde energiebesparing, duurzame energieopwekking en vermeden CO2-emissies. De overzichtelijke tabellen, grafieken en kaart van de geplande
en gerealiseerde projecten laten direct het effect
zien per project. De tool is interessant voor onder
meer architecten, bouwbedrijven en installateurs.
DWA ontwikkelde Enervisa onder de naam
‘CO2-monitor’ voor de provincie Noord-Holland.
Enervisa is uitgegroeid tot een complete tool om
klimaatbeleid en duurzame projecten te monitoren. Voor het gebruik van Enervisa sluiten gebruikers een jaarlijks abonnement af.
Lees meer op www.enervisa.nl.
Meer informatie: drs. ir. Gabrielle Uitbeijerse,
T
088 - 163 53 97, E [email protected].
Dienstverlening DWA
DWA helpt opdrachtgevers om hun
ruimtelijke ambities voor wonen,
werken en produceren te formuleren en
te realiseren. Met bijzondere aandacht
voor oplossingen die hoogwaardig en
duurzaam zijn.
Framing
Er zijn woorden die plotseling onderdeel vormen
van onze taal. Ineens zijn ze er en maken ze deel
uit van het alledaagse taalgebruik.
Zo ook met het woord framing, opeens was het
er. En als je er dan op let, merk je dat veel
mensen het woord gebruiken met de grootst
mogelijke vanzelfsprekendheid.
De Nederlandse versie van Wikipedia omschrijft
de term als volgt: “Framing is een overtuigingstechniek in communicatie. De techniek bestaat
eruit woorden en beelden zo te kiezen, dat
daarbij impliciet een aantal aspecten van het
beschrevene worden uitgelicht”.
Maarten Toonder noemde het ooit ‘denkraam’.
Bij Toonder heeft het woord de betekenis van
‘referentiekader’: een bepaalde manier van
kijken, een zienswijze. Iedereen die een
boodschap overbrengt, draagt daarmee meteen
ook een zienswijze over.
Ik vroeg me af wat de boodschap en de
zienswijze is die met ‘monitoring’ wordt
overgedragen. Het roept het beeld op van een
monitor die wordt afgelezen. Het beeld van
een witte jas en sombere gezichten zie ik in
een waas aan mij voorbijtrekken. Misschien
niet de juiste framing van een uiterst complexe
en noodzakelijke activiteit bij het verduurzamen van onze leefomgeving?
‘Audit op data voor topprestaties’ klinkt al een
stuk aantrekkelijker. Maar er zijn vast betere
ideeën. De veiling is open, wie biedt?
Jaap Dijkgraaf
DWA is actief in de volgende sectoren:
Woningbouw
Utiliteit
Overheid
Gezondheidszorg
Onderwijs
Monumenten
Industrie
Energiesector
Agrarische sector
Colofon
Locatie Bodegraven
Postbus 274, 2410 AG Bodegraven
Locatie Rijssen
Postbus 136, 7460 AC Rijssen
Locatie Ede
Postbus 140, 6710 BC Ede
Locatie Amsterdam
Postbus 22864,
1100 DJ Amsterdam Zuidoost
T 088 - 163 53 00
F 088 - 163 53 01
[email protected]
I www.dwa.nl
Artikelen
DWA
Beeldmateriaal
Roos Aldershoff Fotografie, BAM
Utiliteitsbouw, DWA, FotoBregman, Arjo
van der Graaff, Hogeschool van Arnhem
en Nijmegen, Hogeschool Rotterdam,
iStock, Natuurlijk Mooi Fotografie,
Rijnstate, Tata Steel
Ontwerp
Hollands Lof, Haarlem
Vormgeving
D&DJ communicatie, Montfoort
Druk
Torendruk, Nijkerk
Denkwerk is een uitgave van DWA.
Informatie uit Denkwerk mag uitsluitend worden overgenomen met
bronvermelding.
Abonnement
Wilt u Denkwerk niet meer ontvangen?
Of juist (ook) abonnee worden?
Stuur dan een e-mail (met uw
gegevens) naar [email protected] of
meld u aan via www.dwa.nl.
Denkwerk } juni 2014
11
Nieuwbouw
zwembad De Fluit
DWA won met BAM Utiliteitsbouw de tender Design,
Build en Maintain voor de nieuwbouw van zwembad
De Fluit in Leidschendam-Voorburg. Na een intensief
proces is een schetsontwerp opgesteld, waarbij het
wedstrijdbad, het doelgroepenbad en het recreatiebad behandeld.
Dit gebeurt door zandfilters en aanvullende ureumreductoren in
combinatie met de productie van de benodigde desinfectiemiddelen
door zoutelektrolyse.
Het complex wordt zo veel mogelijk verlicht met energiezuinige
ledverlichting. Alle maatregelen samen leidden tot de hoogste
GPR-score in de aanbesteding.
Meer informatie: ing. Theo Klok,
T
088 - 163 53 71, E [email protected].
gebouw compact en krachtig is vormgegeven.
Naast ontwerp en realisatie is BAM Utiliteitsbouw ook verantwoordelijk voor het onderhoud van het zwembad. Om deze reden is
nadrukkelijk aandacht besteed aan materiaalgebruik en duurzaamheid. Duurzame maatregelen, zoals isolatie en installaties met hoog
rendement om energie te besparen, spelen hierbij een belangrijke rol.
De warmte wordt door middel van biomassa CO2-neutraal opgewekt.
Om het waterverbruik te verminderen, wordt spoelwater zo veel
mogelijk hergebruikt. Regenwater dient voor het spoelen van toiletten
en als suppletiewater voor het zwembad na zuivering.
Om de waterkwaliteit te optimaliseren wordt het water van het
Varende warmte
Het concept van varende warmte, genomineerd voor de Vernufteling
2014, is springlevend. Varende warmte bestaat uit een ‘tankschip’
gevuld met Phase Change Material (PCM), dat industriële restwarmte
laadt en vervoert naar afnemers zoals warmtenetten in de gebouwde
omgeving. Hiermee kunnen zowel afstand als tijd op een flexibele
wijze worden overbrugd. Het concept is opschaalbaar en kan met de
warmtevraag ‘meebewegen’. Marktpartijen uit zowel de energiesector (warmte, bio-energie, afval) als uit de maritieme wereld en de
industrie tonen veel belangstelling. Momenteel wordt hard gewerkt
aan de financiering van de ontwikkelingskosten.
Meer informatie: ing. Egbert Klop,
T 088 - 163 53 28, E [email protected].
DWA participeert
in Europees onderzoek naar
energie-efficiëntie
Samen met 19 andere partijen neemt DWA deel aan
efficiënter omgaan met energie.
Er wordt een standaardisatie ontwikkeld voor het energie-efficiënt
ontwerpen en beheren van ziekenhuizen. Het model zal worden
getoetst aan (ver)bouwplannen bij vier bestaande Europese ziekenhuizen, waaronder Rijnstate in Arnhem.
DWA is in dit project betrokken als specialist op het gebied van
energie-efficiënte energievoorzieningen en kennisdrager van
restwarmte en energie-uitwisseling met de omgeving.
Dit is mogelijk door bij bouw en renovatie gebruik te maken van
nieuwe ontwerpmethoden die meer inzicht geven in energieverbruik.
Meer informatie: ir. René Waggeveld,
T
088 - 163 55 37, E [email protected].
het project ‘Streamer’ van de Europese Unie.
‘Streamer’, dat wordt geleid door TNO, wil eraan
bijdragen dat zorginstellingen in de toekomst