Horeca en openbare gebouwen het schoonst

thema: sanitair
De uitkomsten van ons 30e onderzoek naar hygiëne in openbare toiletten zijn duidelijk: de
kans op schoon sanitair in de horeca én gebouwen als bibliotheken, sporthallen en
gemeentehuizen is daar met 38 procent het grootst. Vooral als u een damestoilet kiest...
tekst: Dick van Zomeren
30e Nationaal Toiletonderzoek
Horeca en openbare
gebouwen het
schoonst
B
eide segmenten wonnen dit keer van de
gezondheidszorg (37 procent goed) en de
warenhuizen met 29 procent goed. Dat
brengt het gemiddelde voor 150 openbare
toiletten op 36 procent goed. Verheugend nieuws is
dat het percentage goed met 36 hoger is dan de 29
procent van vorig jaar. Dat komt vooral door vooruitgang bij ‘de heren’, die van 25 naar 34 procent
gingen. Bij de dames was de stijging goed slechts
1 procent, waardoor ze op 38 procent goed kwamen.
Onbedreigd bovenaan
Wat duidelijk niet veranderde: de volgorde van
besmette elementen. Onbedreigd bovenaan de
toiletzitting met 38 procent slecht of zeer slecht en
als nummer twee de kraanknop met 25 procent. Het
derde vieze element: de spoelknop met 18 procent
slecht en ten slotte de deurknop waarvan 8 procent
vies bleek. Dat de zitting vaak vervuild is, ligt voor
de hand. Die omringt immers de bron van de
besmetting. Nummer twee, de kraanknop, vraagt
enige toelichting. Die is geprofileerd, moet zodoende ferm worden beetgepakt bij het opendraaien met
10
|
s e r v ice Man agement
|
vieze handen en is altijd nat door het dichtdraaien.
Besmetting, vocht en kamertemperatuur: dan
willen bacteriën wel. De spoelknop kunt u beter met
één vinger bedienen. Of met de autosleutels, gaat
ook heel goed…
De uitkomsten zijn gebaseerd op een landelijk
onderzoek van 150 openbare toiletten, eerlijk
verdeeld in 75 dames- en 75 herentoiletten. Dat
totale aantal wordt weer verdeeld over vier categorieën: de horeca, dus cafés, hotels en restaurants, de
gezondheidszorg met ziekenhuizen, tandarts- en
dokterspraktijken, als derde warenhuizen met
meubelzaken, tuincentra en doe-het-zelfwinkels, en
ten slotte openbare gebouwen als gemeentehuizen,
stations, sporthallen, zwembaden enzovoort.
men volkomen vrij om zo’n toilet uit te kiezen, mits
het openbaar is en voor iedereen bereikbaar.
Dat eenmalige bezoek is er ook de oorzaak van dat we
nooit een locatie in negatieve zin noemen. Het kan
immers zijn dat een bezoeker vlak voor onze komst een
toilet heeft bevuild of dat juist die dag de schoonmaakdienst verzaakte of niet op kwam dagen. Het zou unfair
zijn om een beheerder voor een incident aan de schandpaal te nagelen. Maar als het toilet buitengewoon
verzorgd is en bovendien bacteriologisch smetteloos
schoon, noemen we het soms wel met naam en toenaam.
Wie wordt er niet graag geprezen?
Wat is een openbaar toilet?
Onze definitie van een openbaar toilet is elk toilet
dat je als voorbijganger ongevraagd en moeiteloos
kunt gebruiken, en dat is het geval bij alle al genoemde grote winkels, restaurants, (tank)stations en
instellingen. Bij dat omvangrijke onderzoek zijn we
geassisteerd door een team van circa tien medewerkers van sanitaire dienstverlener Uniqcare uit Tiel,
onder leiding van Dré Broeken. Daarbij is een enorm
Geprezen
Het gaat om eenmalige bezoeken aan een willekeurig openbaar toilet. Het lid van het onderzoeksteam
krijgt alleen te horen hoeveel toiletten hij/zij dient
te bezoeken evenals de categorie (horeca, gezondheidszorg enz.) en de regio. Maar daarbinnen is
aantal kilometers afgelegd, want uit de per bezocht
toilet genoteerde gegevens blijkt dat er sprake is van
een landelijke dekking. Wat dacht u van bezoeken
aan toiletten in Raalte, Heerlen, Hoogeveen,
Groningen, Rotterdam, Wolvega, Vlissingen,
Amstelveen, Lelystad, Gorinchem en Domburg?
De beoordelingscriteria
Je kunt eindeloos discussiëren over wat zo te zien
schoon is of niet en de aanblik van een toilet heeft
dan ook niet meegespeeld in het eindoordeel, want
in verbazingwekkend veel gevallen is een schoon en
keurig uitziend toilet toch besmet. Wat daarom telde
is of er op contactvlakken sprake was van bacteriologische verontreiniging. Niet zichtbaar maar wel
aantoonbaar. Dat is gebeurd met twee soorten steriele voedingsbodems (dipslides) geleverd door Flexchemie uit Ridderkerk, waarmee per toilet vier
contactvlakken zijn bemonsterd. Daarbij ging het
om de toiletbril, de spoelknop, de deurknop aan de
binnenkant van de deur en de knop van de kraan.
Voorzichtig tegen het oppervlak
Tot het moment van gebruik zit de voedingsbodem
opgeborgen in een doorzichtig kokertje en het
monsters nemen is een fluitje van een cent.
Aangekomen in het toilet pak je de genummerde
voedingsbodem met de aanduiding bril, spoelknop,
deur of kraan en drukt deze voorzichtig één keer
tegen het oppervlak. Vervolgens wordt de bemonsterde voedingsbodem (zonder deze aan te raken!)
weer in het kokertje geschroefd. De onderzoeker
(m/v) noteert digitaal de datum, het tijdstip, de
categorie, dames- of herentoilet, wat ontbreekt of
niet functioneert, een algemene indruk van het toilet
en bijzonderheden als stank of rommel.
Over dat laatste straks meer.
11
thema: sanitair
Per oppervlak worden twee voedingsbodems gebruikt. Met een TPC-voedingsbodem is per contactvlak gemeten of het oppervlak schoon was en met
een tweede dipslide of er sprake was van enterobacteriën of – zoals beoordelaar en hoofdjurylid
Jacques van den Wijngaard van Alfa Chemie uit
Alphen aan den Rijn het simpel maar duidelijk
omschrijft: poepresten. In dat laatste geval komt het
toilet rücksichtslos in de categorie slecht en dus
onvoldoende hygiënisch terecht. Elk toilet leverde
dus viermaal twee genummerde en bemonsterde
voedingsbodems op. Die 1200 kokertjes met aan de
dop de voedingsbodems, kwamen uiteindelijk
allemaal bij Alfa Chemie terecht voor beoordeling,
rangschikking en het eindoordeel, uitsluitend
gebaseerd op bacteriologische verontreiniging.
Bij de beoordeling bleken 7 van de 150 toiletten niet
alleen bacteriologisch brandschoon, maar sprongen
ze er ook visueel uit als heel fraai en goed verzorgd.
Ze vormen geen afspiegeling van de einduitslag,
want niet meer dan drie daarvan (in Hoofddorp,
Dronten en Wolvega) komen uit de twee segmenten
die gedeeld op de eerste plaats eindigden: openbare
gebouwen en de horeca. De gezondheidszorg (derde)
is met één toilet in Amsterdam bij het VUMC) vertegenwoordigd en de verliezende warenhuizen met
maar liefst drie in Nijmegen, Amsterdam en Amstelveen. Ter lering en vermaak: op de volgende pagina’s
een greep uit hetgeen de onderzoekers tijdens hun
tocht langs 150 toiletten als opvallend noteerden.
Belangrijkste resultaten
Nationaal Toiletonderzoek
2014
De hygiëne in openbare toiletten is gestegen. Dat
blijkt uit het door Service Management georganiseerde en in samenwerking met Uniqcare uitgevoerde
Nationaal Toiletonderzoek 2014.
Van de 150 openbare toiletten bleek 36 procent bacteriologisch schoon. Vorig jaar was dat nog 29 procent. Van de damestoiletten was 38 procent schoon.
Bij de heren was dat 34 procent.
Meest vervuild
Van de vier gemeten contactvlakken was de toiletzit-
Openbare
gebouwen winnen
terrein
Zoals gemeld eindigden net als vorig jaar
de openbare gebouwen (samen met de
horeca) met 38 procent ‘goed’ bovenaan.
Heel bemoedigend voor al die gebouwbeheerders met hun geknepen budgetten
bij gemeentehuizen, belastingkantoren,
sporthallen, en hun collega’s werkzaam op
(tank)stations en in musea.
Dat de openbare gebouwen winnen is ook te zien aan
de aantekeningen over de aanblik. Het ‘netjes, zeer
verzorgd, mooi’ en ‘super’ is niet van de lucht. Een
groen annex duurzaam tankstation in een Drents
dorp van nog geen 1800 inwoners ziet er ‘supernetjes’ uit. Er is zelfs babychanger, een naam die de
indruk wekt dat je een minder fraai ogende baby
kunt ruilen voor een knapper exemplaar. Nee, dan
bij die golfclub op de Zuid-Hollandse eilanden: ‘Saai
basic toilet. Ruikt neutraal, totaal geen beleving’. Wordt dat beter als het er stinkt? Meer over die
plek: ‘Alles werkt, maar daar is alles mee gezegd.
Vooral de vloer bij de toiletborstel ziet er vies uit’.
Duidelijk geen plek om je baby om te ruilen.
met condooms.’ Opgetekend bij een kerk in de
Amsterdamse warme buurt: ‘Losse wc-bril en overal
losse rollen op de automaten’. Werk aan de winkel
voor de facility manager dus. Maar heb je die bij
kerken? Een collega-onderzoeker loopt binnen in
een kerk in Vinkeveen, waar het toilet visueel als
redelijk wordt beoordeeld, maar de gelovigen
treffen het niet. ‘Geen zeep, geen luchtverfrisser en
geen handdroogsysteem’.
In een Brabants museum: ‘Vloeren nat, stank en
haren op urinoir. Wasbak met uitzicht naar buiten’.
Nee, dan een tankstation in het Groene Hart, een
sector waar inmiddels veel wordt gedaan ter verbetering: ‘Ruikt lekker. Non-touchkraan met warmte
regelaar’. In een zwembad in Almere ruik je de typische zwembadlucht en chloor op het toilet en dus is
er een ‘schone beleving’. In de rubriek kort en bondig
na een bezoek aan het herentoilet in een onderwijsinstelling in Den Bosch: ‘Handdoekautomaat kapot.
Pislucht’.
Controlecamera’s
In een Brabants stadskantoor bij de dames: ‘Het
rook er ontzettend lekker. Controlecamera’s maken
het onderzoek spannend’. Van het toilet gebruikmaken dus ook, tenzij die camera’s alleen in de voorruimte hangen. In het toilet en op de grond helaas
wel veel papier. Gruwt u even mee bij een tankstation bij Krabbendijke: ‘Opgeleukt met mooie stickers, maar veel water (echt Zeeuws dus, red.) en
overal haren op de grond en het sanitair. Automaat
Twee nominaties
Laten we positief eindigen. Onder de zeven nominaties voor het beste toilet van Nederland twee naar
achteraf blijkt (bacteriologisch) brandschone en
bovendien fraaie toiletten in dit segment openbare
gebouwen. Het toch wat ingehouden oordeel van
een dame over de bibliotheek in Hoofddorp: ‘Niets
ontbreekt. Neutrale geur’. Maar dan over het damestoilet bij evenementencentrum De Meerpaal in
Dronten één woord in hoofdletters: ‘MOOI’!
ting met 38 procent het meest vervuild, gevolgd
door de knop van de kraan met 25 procent. De
spoelknop scoorde 18 procent slecht. De knop van
de deur aan de binnenkant was met 8 procent slecht
het minste vervuild.
De toiletten in openbare gebouwen en de horeca
waren, beide met 38 procent goed, het schoonst. Op
de derde plaats staat de gezondheidszorg met 37
procent goed. De winkels en warenhuizen eindigden
met 25 procent goed op de laatste plaats.
14
|
s e r v ice Man agement
|
15
thema: sanitair
‘De gelovigen treffen het niet:
geen zeep, geen luchtverfrisser en
geen handdroogsysteem’
Horeca: stijging van 7 procent
Op de gedeelde eerste plaats dus ook de
horeca. Dit jaar 38 procent goed, een
stijging met 7 procent ten opzichte van
vorig jaar. Niet slecht voor een sector die
al vanaf 2008 klandizie heeft ingeleverd.
Onder wat wij qua schoon en presentatie de zeven
beste toiletten van Nederland noemen, is er ook
een uit de horeca: het Van der Valk Hotel in Wolvega in Friesland. Een (mannelijke) toiletinspecteur noteert daar het volgende: ‘Ziet er stijlvol uit.
Alle gemakken wat betreft hygiëne bij de hand.
Dispensers in roestvrijstaallook’. Geen toeval, want
bij hetzelfde concern, in Duiven: ‘Zeer mooie
toiletten en erg ruim’. In fastfoodbedrijven is het
soms even doorzetten. In Groningen: ‘Dispensers
stuk. Overal water en poep op de bril. Wie weet wat
er nog meer ligt in dat donkere toilet’. In Hooge
veen: ‘Penetrante lucht op het toilet. Geen afvalbak
en luchtverfrisser’. Nog wat negatieve ervaringen.
In Zwolle: ‘Geen spoelknop maar een touwtje.
Lamp kapot’. Ergens in Bladel: ‘Zeep en luchtverfrisser ontbreekt. Smerig toilet, duurzaamheid niet
van toepassing’. Bij een tankstation, omgeving
Meerkerk: ‘Zeer oubollig, zware stank. Condoomautomaat op damestoilet. Zeep leeg’.
Niet begrepen
Frequent schoonmaken en controleren. Dat is het
geheim van een verzorgd toilet. Maar bij dat hotel
in Oosterhout hebben ze dat niet begrepen. Leest u
even mee: ‘Tekenlijst met tijden 9 uur, 11 uur,
enzovoort. Maar om 13.39 uur nog niets afgetekend! Stinkt. Potten met veel kalksporen. Hangen
drie luchtdrogers waarvan er maar één werkt’. Een
ander hotel, in Deventer: ‘Netjes! Gekke dameshygiënebox met een lastig open te krijgen bakje aan
de muur en een los bakje op de grond’. Ondanks
tamelijk veel kritiek, wemelen de aantekeningen
ook van enthousiaste uitroepen over zeer mooie en
verzorgde horecatoiletten. ‘Zag er schoon uit. Rook
lekker. Allemaal heel fris en ruim’.
Op de foto het onderzoeksteam van Uniqcare: Mark Kersbergen, Bartjan Zijlstra, Evelinde Schuitemaker, Jaap
Lemmens, Marco Harijgens, Eva van Ingen, Caroline Broeken en Johan Duijst. Op de foto ontbreekt Ebru Dönertas.
droger werkt niet, waardeloos’. Nog wat uitroepen:
‘Mooie kunstbloemen’, ‘ruikt lekker’. ‘Gezellige
muziek’. ‘Mooi nisje in toilet’, ‘chique uitstraling’.
Soms krijg je gewoon zin om naar het toilet te
gaan, ook als je eigenlijk niet hoeft...
Kun je ziek worden?
Een vraag die altijd weer opduikt is of je ziek kunt worden van een toilet met bacteriologisch vervuilde contactvlakken? In een westers land niet of nauwelijks. Wat
kan is dat u intern wat ontregeld raakt door met
besmette handen bijvoorbeeld een broodje of fruit te
eten. De bekende incidenten van ‘zeker iets verkeerds
gegeten’, zoals ’s nachts ook kan gebeuren na een res-
In de ‘Heren’ bij een badhotel op de Zuid-Hollandse
eilanden: ‘Zag er schoon uit. Rook lekker, alles
werkte. Mooie wasbak en optisch schoon. Prima
toilet voor dit mooie hotel’! Ook al blijdschap in
Goes: ‘Gezellige muziek, lekkere zeep. Maar lucht-
16
|
s e r v ice Man agement
|
taurantbezoek. Daarom blijft het devies: altijd handen
wassen na bezoek aan een toilet, mijdt losse handdoeken en laat de kraan maar even lopen tijdens het handen drogen. Als die met een papieren handdoekje kan
worden dichtgedraaid is het helemaal mooi.
17
thema: sanitair
‘In de zorg is het vaak wat rommelig en
vooral sober in de publiekstoiletten’
Gezondheidszorg gaat
stappen vooruit
Met 37 procent goed op de derde plaats
de categorie gezondheidszorg: een hele
stap vooruit vergeleken met de schamele
20 procent van vorig jaar. Bedacht moet
worden dat hier de gemakkelijk toegankelijke toiletten bij de poliklinieken zijn
bezocht, niet die bij de patiëntenkamers.
Ook in de gezondheidszorg een (dames)toilet dat er
qua aanblik én als bacteriologisch schoon uitsprong, bij het VUMC in Amsterdam. Dat laatste
vermoedelijk ook door de contactloze kranen. Het
commentaar over de aanblik is echter wel wat
zuinig: ‘Afvalbak van beugel af. Verder ziet alles er
netjes uit. Non-touchkraan’. Dergelijke kranen
18
|
s e r v ice Man agement
|
worden nog weinig toegepast in de zorg, waar van
luxe toch al geen sprake is. In Midden-Nederland
oordeelt iemand dan ook: ‘Eenvoudig, maar keurig
voor een ziekenhuis. Extra toiletrol op kledinghaak’.
En in westelijk Brabant: ‘Zeer sober, typisch ziekenhuis. Toiletpapier op losse houder en wc-rol er los
op. Ambipurhouder zonder vulling’.
Sigarettenplekken
In een Fries ziekenhuis noteert men:
‘Was smerig voor een ziekenhuis. Papier op de
grond, remsporen in de toiletten en een losse
luchtverfrisservulling bij de wastafel’. Bij goed
beheer is dat allemaal op te ruimen, maar het kan
erger... In een Rotterdams ziekenhuis: ‘Vieze sigarettenplekken op de papierautomaat. Stinkt naar
urine en de vloer van het toilet ziet er plakkerig vies
uit. Geen schoonmaakaftekenlijst’.
De al genoemde contactloze kranen kom je in de
horeca vaker tegen dan in de zorg, waar ze weer het
patent hebben op kranen met die lange arm- of
elleboogbediening. In ieder geval in een Zeeuws
ziekenhuis: ‘Zeepdispensers met elleboogbediening, net als de kraan’. Bezoek verwacht echter de
automatische kranen.
Een mannelijk teamlid in een Utrechts ziekenhuis:
‘Werd door de schoonmaakster dwingend een net
gereinigd toilet in gedirigeerd. Toilet heeft nette,
strakke uitstraling. Haakje voor jas in centrale
ruimte. In een nieuw ziekenhuis had ik echter wel
non-touchkranen verwacht’.
In een Brabantse praktijk voor fysiotherapie doen ze
wat sanitaire benodigdheden betreft zelf de was en
boodschappen bij de supermarkt. ‘Losse toiletrollen. Zeep van de supermarkt. Handdroging met
losse handdoek’. Bij een collega liggen washandjes
(!) om je handen af te drogen, ontbreekt een luchtverfrisser en is er geen afvalbak. In een Goois
ziekenhuis is sprake van stank en bovendien doet de
luchtverfrisser het niet, ondanks, (volgens het
rooster), drie keer schoonmaken per dag. In de
gezondheidszorg zijn ze gek op papier in sanitaire
ruimten. Bij toiletgebruik kan dat niet anders, maar
bij het handendrogen met papier komt dit ten dele
altijd op de grond terecht, wat een gevoel van
rommelig of vies geeft. Ook dat is duidelijk te lezen
in de rapportering.
Vaak rommelig
De overheersende indruk is dat het in de zorg vaak
wat rommelig en vooral sober is in de publieks
toiletten. Meestal gaat het maar om kleinigheden
als geen luchtverfrisser of papier op de grond. In
een Utrechts ziekenhuis een alleszeggende aantekening over deze categorie toiletten: ‘Basic en schoon.
Geen klachten’.
19
thema: sanitair
‘De spoelknop kunt u beter met één
vinger bedienen. Of met de autosleutels. Dat gaat ook heel goed…’
Warenhuizen/winkels:
procenten hoger
De categorie warenhuizen/winkels scoorde met 29 procent enkele procenten
hoger dan vorig jaar, maar eindigen nu
desondanks op de laatste plaats. Opvallend genoeg worden er toch liefst drie
warenhuizen ingedeeld bij de zeven toiletten die wij wat schoon zijn en aanblik
betreft indelen bij de top.
Dat zijn de toiletten in Magna Plaza in Amsterdam,
in de Molenpoort Passage in Nijmegen en het
Stadshart (2theLoo) in Amstelveen. Opgetekend
over Magna Plaza: ‘Alles zeer netjes en kwalitatief
top! Zeer sterke luchtverfrissergeur. Bijzonder:
toiletbrilhoesje, nieuw per gebruiker’. En over
Molenpoort in Nijmegen waar ook echt is geïnvesteerd: ‘Alles aanwezig. Muziekje op de achtergrond.
Automatische spoelknop en kraan’. In Stadshart
Amstelveen: ‘Alles zag er spic en span uit. Rook
schoon, alles aanwezig. Handcrème aanwezig en
een schoenenborstel’. Dat alles kost 50 eurocent,
maar wie maalt daar om?
Ergernissen
Over naar de categorie ergernissen. Een dame over
het toilet bij een Karwei: ‘Wasbak smerig. Leeg
rolletje op dameshygiënebox. Eén toilet voor invaliden, dames en heren. Geen sleutel nodig. Stank’. Bij
een Makro in Utrecht sanitair wanbeheer. Je kunt het
toilet al buiten ruiken. ‘In centrale ruimte heerlijke
geur’. Even later: ‘Op herentoilet ontzettende pislucht. Borstel op grond, vloer nat. Tekenlijst al twee
dagen niet ingevuld. Losse vouwhanddoekjes’.
Plantjes of ander groen (en beschaafde muziek)
doen wonderen in een sanitaire ruimte. Daarvan
20
|
s e r v ice Man agement
|
moeten ze toch bij een Utrechtse Intratuin van
overtuigd zijn. Maar nee. ‘Basic netjes toilet. Voor
een Intratuin is er weinig beleving. Ik had op zijn
minst iets met bloemen verwacht of iets groens’.
Kunnen ze daar de onverkochte bloemen niet kwijt?
Dan hebben ze het bij Piet Zoomers in ’s-Hertogenbosch beter begrepen. Daar combineren ze mode,
groen en toilet. ‘Zeer mooie inrichting met mooie
tegels en grote plant op zuil. Mooie lamp’. Wel
jammer dat de handdoekautomaat niet is gevuld en
de rol los op de wasbak staat.
Kan echt niet...
Een woonwarenhuis in Zoetermeer: ‘Spoelknop
defect en vies. Inrichting basic. Het ruikt er neutraal. Alleen de staat van dispensers en spoelknop
kan echt niet’. Bij een Hema in Groningen woedt
een stille oorlog tegen junks. ‘Blauw licht op de
toiletten. Schoonmaakartikelen staan in de voorruimte. Verder ziet het er prima uit’. Aantekeningen uit Hilversum, over respectievelijk V&D en de
Hema. ‘Muziek in toilet. Grote ruimte, neutrale
geur en toiletvoucher, in te wisselen bij aankoop’.
En: ‘Toiletdame. Betaal 40 cent. Zag er schoon uit.
Losse pompjes. Zeepdispenser leeg’. In Veenendaal
ook geen klachten over de V&D en Hema: ‘Compleet, frisse uitstraling. Trendy. Compleet en
chique’.
viezigheid van een onbekende – voldoende drijfveer
moet zijn om ook hygiëne in acht te nemen in een
zakelijke omgeving. Dit onderzoek is een zetje in
die richting. Volgend jaar melden we ons opnieuw.
Maar als u nu denkt dat het monsters nemen een
pretje is, gruwt u dan andermaal even mee. Bij het
herentoilet in een tuincentrum in Heerlen: ‘Sobere
maar nette inrichting. Toilet ruikt naar vorige
bezoeker. Poepspoor op de bril’. En daarvoor rij je
dan helemaal naar Limburg.
Tot slot: niet echt ziek worden door bezoek aan een
openbaar toilet: waarom dan toch een onderzoek als
dit? En nota bene al voor de 30e keer! Omdat de
gedachte alleen al – in contact te komen met de
21

Download Report