Thema: Ode aan het leven Voorganger: dr Christiane Berkvens

Thema: Ode aan het leven
Voorganger: dr Christiane Berkvens-Stevelinck
Met medewerking van het Mannenkoor Nieuwerkerk aan de IJssel o.l.v. Gerard Lange
Niki de Saint-Phalle, Joie de vivre
Inleidende woorden
Op de voorkant van de liturgie, staat afgebeeld een werk van de Franse kunstenares Niki de Saint
Phalle. Ze overleed in 2002, 71 jaar oud. Haar werk herken je onmiddellijk, met name haar nana’ s
(een Frans bargoens woord voor vrouwen), grote vrouwenfiguren in felle kleuren, die elke
schoonheidscanon tarten en Rubens hadden verheugd. De nana’s, de dikke dames, veroorzaakten
een schok in de kunstwereld (cf Picasso op Canvas). Dat doen ze nog steeds. Het ontwerp van een
gigantische nana voor het asklepiongebouw werd door de Rotterdamse gemeenteraad nog in 1998
afgeschoten. Jammer!
Mij doet haar werk glimlachen, ik word er vrolijk van. Haar beelden zijn een ode aan het leven,
ademen een onmiskenbare levensvreugde, een joie de vivre die wij best kunnen gebruiken. Ook in
de kerk.
Levensvreugde is een kunst die beoefening vereist. Het komt niet zomaar aanwaaien. De
levensvreugde die de werken van Niki de Saint-Phalle zo treffend verbeelden, moest door haar
gevorderd worden op een dramatische jeugdervaring van misbruik en ellende. Het lukte haar.
Beelden, woorden, muziek, ontmoetingen zijn bij machte lichtheid aan het bestaan te geven.
Zelfs de Bijbel kan dat!
1
26 oktober 2014
C.M.G. Berkvens-Stevelinck, predikant Remonstrantse Gemeente Rotterdam
Eerste lezing: psalm 98
Zing voor de Eeuwige een nieuw lied:
wonderen heeft hij verricht.
Zijn rechterhand heeft overwonnen,
zijn heilige arm heeft redding gebracht.
De Eeuwige heeft zijn overwinning bekendgemaakt,
voor de ogen van de volken zijn gerechtigheid onthuld.
Hij heeft gedacht aan zijn liefde en trouw
voor het volk van Israël.
De einden der aarde hebben het gezien:
de overwinning van onze God.
Juich de Eeuwige toe, heel de aarde,
juich en jubel, zing het uit.
Zing voor de Eeuwige bij de lier,
laat bij de lier uw lied weerklinken.
Blaas op de ramshoorn en de trompetten,
juich als de Eeuwige , uw koning, verschijnt.
Laat bruisen de zee en alles wat daar leeft,
laat juichen de wereld met haar bewoners.
Laten de rivieren in de handen klappen
en samen met de bergen jubelen
voor de Eeuwige , want hij is in aantocht
als rechter van de aarde.
Rechtvaardig zal hij de wereld berechten,
de volken oordelen naar recht en wet.
Rivieren klappen in de handen en bergen springen op van vreugde. Het lijkt een paradijselijk
tafereel waar alle elementen van de schepping in jubel uitbarsten en een ode aan het leven
aanheffen.
Voor de mens komt daar gauw een eind aan, vertelt de scheppingsmythe: afgelopen met het gejubel,
de mens wordt uit het paradijs verjaagd. Zwaar werk, moeilijk baren, dat zal zijn lot zijn.
Einde joie de vivre? Gelukkig niet, getuige Niki de Saint Phalle.
Getuige het opwekkende gedicht van Hendrik Marsman, haast een echo van psalm 98. De titel
spreekt voor zich:
Paradise regained
2
26 oktober 2014
C.M.G. Berkvens-Stevelinck, predikant Remonstrantse Gemeente Rotterdam
De zon en de zee springen bliksemend open:
waaiers van vuur en zij;
langs blauwe bergen van den morgen
scheert de wind als een antilope
voorbij.
zwervende tussen fonteinen van licht
en langs de stralende pleinen van 't water,
voer ik een blonde vrouw aan mijn zij,
die zorgeloos zingt langs het eeuwige water
een held're, verruk'lijk-meeslepende wijs:
'het schip van den wind ligt gereed voor de reis,
de zon en de maan zijn sneeuwwitte rozen,
de morgen en nacht twee blauwe matrozen wij gaan terug naar 't Paradijs'.
Hendrik Marsman (1899-1940)
Lied: En getuige ook het vrolijke sabbatslied Freytich oyf der Nacht, gezongen door Hans
Bloemendaal. Over joie de vivre gesproken!
http://www.youtube.com/watch?v=d67lfdywAOE
Overdenking
Ode aan het leven.
Hoe kun je een ode aan het leven aanheffen terwijl de wereld in vuur en vlam is?
Hoe kon Niki de Saint Phalle haar voluptueuze jubelende nana’ s bedenken na de trauma’s die ze te
verwerken kreeg?
Hoe kon de auteur van psalm 98, vanuit een ellendige situatie waar hij zich toen bevond, het
vrolijke beeld bedenken van rivieren die in de handen klappen en bergen die opspringen van
vreugde?
En hoe kon Hendrik Marsman tegen de achtergrond van oorlog en vernieling, het idee opvatten dat
hij terug kon varen naar het verloren paradijs?
Hoe kon, hoe kan dat? Het antwoord is eenvoudig: Daarom, juist!
Juist midden in een wereld in vuur en vlam, juist vanuit een verleden van misbruik en ellende, juist
tegen de achtergrond van oorlog en vernieling, ontluikt een kracht die sterker is dan alle ellende: de
kracht van het leven.
Levenskracht laat zich bespeuren in klank en beeld, in creativiteit en doorzettingsvermogen.
3
26 oktober 2014
C.M.G. Berkvens-Stevelinck, predikant Remonstrantse Gemeente Rotterdam
Vergeleken met natuurgeweld, met de macht van wapens, met de wreedheid van mensen, lijkt het
eigenlijk een kracht van niks, die levenskracht. En toch, is ze onoverwinnelijk en onuitroeibaar.
Maar ze is ook veeleisend.
Psalm 98
Laat bruisen de zee en alles wat leeft
Laat juichen de wereld met haar bewoners
Laten de rivieren in de handen klappen
En samen met de bergen juichen.
Dat kunnen de zee, de rivieren en de bergen best willen, maar daar moeten ze wel daartoe in staat
zijn en blijven. Met een ronddrijvende plastic soep valt niet te bruisen, door chemisch afval
vervuilde rivieren zullen niet zo gauw in hun handen klappen en met allerlei troep op volgepropte
berghellingen heeft de Himalaya gebergte niet zoveel reden om te juichen.
Wie was ook al weer aangesteld als beschermer van de wereld? O ja, de mens! Die zelf ook wordt
verondersteld te juichen en uit te barsten in gejubel.
Daar zou de mens in staat toe moeten zijn.
Een snelle blik op de staat van de wereld leert echter dat dit nogal problematisch is.
Niet goed opgelet, zeker?
En toch, en toch spoort de psalm ons met klem aan een ode aan het leven aan te heffen. Dat
betekent dus dat wij alle belemmeringen die in de weg staan, weg moeten zien te nemen. Aan ons
de opdracht om daar voor te zorgen: een gezonde aarde, een rechtvaardige wereld.
Onhaalbaar? Neen. Niet dat de mens dat op eigen kracht zou kunnen. De mens wordt ertoe
gedreven door de levenskracht die alles overwint. Gelovigen noemen deze kracht God, de Eeuwige,
bron van het leven.
Zouden we psalm 98 op een nieuwe manier kunnen lezen?
Zing voor de kracht van het leven een nieuw lied
Wonderen heeft zij verricht
De kracht van het leven, die alles overwint. Die het paradijs op aarde herstelt. Het hof van Eden.
Paradise regained
Als Marsman dicht
De zon en de zee springen bliksemend open,
Langs blauwe bergen van den morgen
4
26 oktober 2014
C.M.G. Berkvens-Stevelinck, predikant Remonstrantse Gemeente Rotterdam
Scheert de wind als een antilope voorbij,
Zijn we, net als in psalm 98, in het hof van Eden waar we, vanuit onze verscheurde wereld, alleen
maar van kunnen dromen. Dat doet Marsman ook.
Hij verbeeldt zich een blonde vrouw aan zijn arm te hebben, die betoverend zingt.
Het schip van den wind ligt gereed voor de reis.
De zon en de maan zijn sneeuwwitte rozen,
De morgen en de nacht twee blauwe matrozen –
Wij gaan terug naar ’t paradijs.
Hoe kan dat? Terug naar het paradijs? Door de levenskracht, de levensvreugde van de blonde vrouw
die zingt:
Een heldere, verruk’lijk-meeslepende wijs.
Een ode aan het leven dus, bij machte om alle ellende van de wereld te overwinnen, bij machte om
de dichter naar het paradijs te brengen.
De blonde vrouw zingt de dichter naar het paradijs, als een omgekeerde mythische Eva die Adam
uit het paradijs zou hebben geholpen. De blonde vrouw geeft hem zorgeloosheid en vreugde terug,
brengt een glimlach op zijn mond. Zoals Niki de Saint-Phalle dat doet met haar beelden.
Deze twee vrouwen, de kunstenares en de door de dichter geschapen metgezellin, staan symbool
voor de mens in het algemeen. Die bij machte is een glimlach om andermans mond te brengen, de
wereld een vriendelijker gelaat te bezorgen. Hoe? Door niet te vergeten, in elke situatie ook, een
ode aan het leven te brengen. Amen
Lied: De terugkeer naar het paradijs wordt in de joodse traditie vaak gezongen als: de terugkeer
naar Sion, Jerusalem, daar waar God woont en vrede heerst. Paradis regained! Hier gezongen door
Ofra Haza
http://www.youtube.com/watch?v=72QC8EGnxTw&index=2&list=PLC9FD9C59BE749427
5
26 oktober 2014
C.M.G. Berkvens-Stevelinck, predikant Remonstrantse Gemeente Rotterdam

Download Report