Dit document - Zorgeconomie West

PILOTCASE ‘Healing Environment:
Doordracht gebruik van verlichting bij bewoners met dementie’
Situering
Vanuit de uitgevoerde CURA B activiteiten in fase 1 (onderzoek naar uitdagingen, goede praktijken
en methoden; inzicht in financieel, beleidsmatig en organisatorisch perspectief in de vier
deelnemende landen en fase 2 (bridging the gap; organiseren van stakeholder conferenties en
focusgroepen tussen bedrijven, zorginstellingen en eindgebruikers) selecteerden de partners uit
West-Vlaanderen vier thema’s. Voor elk thema werden ronde tafelgesprekken tussen
zorginstellingen, bedrijven en hogescholen/kenniscentra georganiseerd. Dit leidde tot de uitwerking
van een projectfiche per thema, waaronder “Healing Environment & Zorgtechnologie in
Zorginstellingen”.
Onder impuls van het Regionaal Sociaal-economisch Overlegcomité Midden West-Vlaanderen
(RESOC MWV) en de Provinciale Ontwikkelingsmaatschappij West-Vlaanderen (POM) werden drie
partijen met elkaar in contact gebracht om dit thema via een pilotcase van naderbij te bekijken. In
concreto werkten een WZC (WZC Sint-Vincentius Meulebeke), een West-Vlaamse verlichtingsbedrijf
(Tronixx Belgium)1 en een kennisinstelling (Katholieke Hogeschool VIVES, Studiegebied
gezondheidszorg, campus Brugge, voormalig KHBO) een lichtplan uit. Het lichtplan is gebaseerd op
‘the best evidence available’ en heeft tot doel het welzijn van de bewoners, bezoekers en het
personeel te ondersteunen.
Van Healing Environment tot doordacht gebruik van verlichting bij bewoners met dementie.
Voortgaand op de demografische verschuivingen zal (ver)bouwen in functie van zwaar
zorgafhankelijke ouderen, veelal met dementie, noodzakelijk zijn (Van Audenhove et al, 2009).
Meer en meer tracht men vanuit de fysieke omgeving het welzijn van de bewoners met dementie te
ondersteunen. De fysieke omgeving omhelst alles van architectuur, design en zintuiglijke prikkels
(Grand, Caspar & MacDonald, 2001). Er is sprake van een ‘healing environment’ als de omgeving
bijdraagt aan het fysiek, mentaal en sociaal welbevinden van de gebruikers. Dit zijn de bewoners en
bezoekers, maar ook de mensen die in het gebouw werken (Kenniscentrum Wonen-Zorg, 2012).
1
West-Vlaanderen telt 40 verlichtingsbedrijven. Via een open call en selectieprocedure (februari-maart 2013, POM WestVlaanderen) werd Tronixx als kandidaat weerhouden.
Het doordacht gebruik van licht/verlichting is dus één interventie in de fysieke omgeving die kan
bijdragen tot een ‘healing environment’.
Personen met dementie hebben een vergrote behoefte aan licht. Het aanbieden van licht met
bepaalde eigenschappen ondersteunt daarenboven een meer regelmatig dag/nachtritme en
verbetering van stemming en gedrag .
De huidige normering voor de erkenning als WZC en rust- en verzorgingstehuis, voorziet in
bepalingen over de verlichting in deze instellingen. Deze normering vraagt om een aangepast
verlichting in de verschillende ruimtes van een woonzorgcentrum teneinde het comfort en de
veiligheid van de bewoners te verzekeren. Er ontbreken weliswaar concrete toetsbare richtlijnen die
de kwaliteit van het aangeboden licht bewaken. De maatstaf wordt omschreven als ‘voldoende’,
‘aangepast’, ‘veilig’ en ‘verzekeren van comfort’. Zorgvoorzieningen die hiermee verder willen,
hebben dus geen zicht op wat dit precies inhoudt. De vraag rijst in welke mate de voorzieningen erin
slagen om ‘voldoende en aangepaste’ verlichting te voorzien voor hun gebruikers. In 2007 werd in
acht Vlaamse woonzorgcentra de lichtintensiteit in kaart gebracht. Deze intensiteit werd vergeleken
met een theoretisch uitgewerkte standaard voor de behoefte aan licht bij ouderen, specifiek
aangepast voor de activiteiten die plaatsvinden in elke gebruikte ruimte. Het onderzoek bracht naar
voor dat de intensiteit van licht zelden voldoende was om tegemoet te komen aan de visuele noden
van oudere personen (De Lepeleire, Bouwen & De Coninck, 2007).
Pilotcase ‘Doordacht gebruik van licht/verlichting bij bewoners met dementie’.
In het West-Vlaamse woonzorgcentrum Sint-Vincentius te Meulebeke werd in maart-april 2013 een
pilotcase opgestart omtrent verlichting bij personen met dementie.
De analyse van de voormeting (bevraging van de beleving van de lichtsituatie bij medewerkers en
bezoekers en meting van de lichtsterkte in de weerhouden ruimtes) bracht een aantal knelpunten
aan het licht.
Op basis van ‘the best evidence available’ beschikbaar in (inter)nationale onderzoeksliteratuur
werden, in samenspraak met het WZC en het verlichtingsbedrijf, aanbevelingen geformuleerd en
werd vervolgens een lichtplan op maat ontwikkeld. Het lichtplan werd via verschillende interventies
in de periode juli-augustus-september 2013 geïmplementeerd in volgende ruimtes: de keuken, de
leefruimte, de verpleegpost, de gang en in vier kamers van bewoners. De selectie van deze vier
bewoners gebeurde op basis van aanwezige gedrags- en psychologische symptomen van dementie
Evaluatie van de pilotcase
Dankzij de constructieve dialoog tussen de diverse partijen ervaart men een aangepaste lichtsituatie
en nieuwe technologie (dynamische LEDverlichting) die zo optimaal mogelijk de behoeften van
medewerkers, bezoekers en bewoners met dementie ondersteunt. Getuige hiervan zijn de resultaten
van de nameting van de beleving van de nieuwe lichtsituatie door personeel en bezoekers. Verder
zijn enkele trends zichtbaar op het niveau van het gedrag van de deelnemende bewoners.
Gezien de beperkingen van de pilotcase (zeer kleinschalig onderzoek in tijd en onderzoekspopulatie)
visualiseren de resultaten uit de voormeting en nameting echter enkel trends. Het definiëren van een
causaal verband tussen deze interventie in de fysieke omgeving en de impact op het welzijn van
bewoner, personeel en bezoeker is hier niet mogelijk.
De partners betrokken bij de pilotcase kunnen evenwel terugblikken op een samenwerking die de
kloof tussen de zorgvoorziening, KMO en kennisinstelling overbrugt. Een proces van continu
aanleveren van feedback door de medewerkers van het WZC, input door het verlichtingsbedrijf en
wetenschappelijke inzichten door VIVES, brachten de lichtinterventie op een hoger niveau dat meer
aansluit op de behoeften van de bewoners en de medewerkers.
De huidige lichttechnologie laat toe om op een efficiënte wijze kwalitatieve verlichting te genereren
die aansluit op de noden van de bewoner met dementie. De samenwerking tussen verschillende
actoren kan zorgen voor een betere afstemming van de technologie op de behoeften van alle
gebruikers ervan in een woonzorgcentrum. De normen voor woonzorgcentra en rust- en
verzorgingstehuizen gelinkt aan licht/verlichting zijn evenwel slechts in beperkte mate uitgewerkt.
Om de verlichting beter af te stemmen op de bewoners van deze centra, dringt een concretisering
van de huidige normen zich op. De suggesties uit deze pilotcase moeten de overheid inspireren om
de normering te verfijnen.
Literatuur
Bouwcollege (2008). Kwaliteit van de fysieke zorgomgeving. Culembor: Twin Media bv.
De Lepeleire, J., Bouwen, A., De Coninck, L., Buntinck,F.(2007). Insufficient lighting in nursing homes.
Journal of the American Medical Directors Association, 8(5), pp.314-317.
Grand, J.H., Caspar, S. & MacDonald, S.W. (2011). Clinical features and multidisciplinary approaches
to dementia care. Journal of Multidisciplinary Healthcare, 125-147.
Kenniscentrum Wonen-Zorg. (sd). Healing Environment. Geconsulteerd op 23/10/2012, op
http://www.kcwz.nl/dossiers/healing_environment.
Van Audenhove, C. , Spruytte, N. , Detroyer, E., De Coster, I., Declercq, A., Ylieff, M., Squelard, G.,
Misotten, P. (2009). De zorg voor personen met dementie: perspectieven en uitdagingen. Brussel:
Koning Bouwdewijnstichting.

Download Report