muzikale schatten - Levend Joods Geloof

Muziek
tekst: Shirah Lachmann
Verborgen
muzikale schatten
De zoektocht naar bladmuziek
van ten onrechte vergeten componisten kan eindeloos duren.
Eleonore Pameijer, dwarsfluitiste
en de oprichtster van de Leo
Smit Stichting, weet het als geen
ander. En soms liggen werken
bijna om de hoek te wachten
op iemand die zoekt.
18
Joods nu
#5 november 2014 / 5775
A
l tijden werd er gezocht naar bladmuziek van
de Italiaans-Joodse componist Leone Sinigaglia, die in 1944 bij zijn arrestatie overleed
na een hartaanval. Het leek tevergeefs. Een
oproep in de Suppressed Music Mailing List
leverde ten slotte een positieve reactie op. Lachend vertelt Pameijer: ‘Er waren twee exemplaren van Sinigaglia’s
vioolsonate en een daarvan – een gedrukte partituur
met de vioolpartijen – was bij de Openbare Bibliotheek
Amsterdam! Onder onze neus! Aan het stempel was
te zien dat die partituur na de oorlog nooit meer was
uitgeleend.’
De Leo Smit Stichting, vernoemd naar de NederlandseJoodse componist met wie het in 1996 allemaal begon,
is een kenniscentrum dat informatie verzamelt en weer
verspreidt over componisten die om verschillende
redenen werden vervolgd tijdens de Tweede Wereldoorlog en door hun situatie in vergetelheid raakten. Inmiddels is er een internationaal netwerk van personen en
organisaties die zich met dezelfde materie bezighouden.
Daarnaast organiseert de stichting jaarlijks de zogeheten
Uilenburger Concerten, concertseries uitgevoerd door
het Leo Smit Ensemble, een vaste kern van musici die
zich hebben gespecialiseerd in deze muziek en geregeld
uitgebreid met gastmusici.
Eén van de internationale contacten is het festival voor
Verfemte Musik, dat sinds 2001 om de twee jaar wordt
gehouden in het Duitse Schwerin. ‘Men verkiest het
woord verfemt, verbannen, buitengesloten; entartet was
de typering van de nazi’s. Het speciale thema was dit jaar
Nederlandse componisten en in het concours moesten
de deelnemende jonge musici onder meer een werk
uitvoeren van een vervolgde Nederlandse componist’. Zelf
soleerde Pameijer met de Mecklenburgische Staatskapelle
in de Sonate concertante van Leo Smit. Daarnaast zat zij in
de concoursjury en mocht zij de Leo Smit Prijs, gesponsord door de stichting Vrienden Nederlandse Muziek,
uitreiken voor de beste vertolking van een werk van een
Nederlandse componist. ‘De winnaar komt in Nederland
spelen. Daar verheug ik me erg op. En er is in Duitsland nu
een boekje verschenen over Leo Smit, geschreven door
foto Hans Lachman: bezit Shirah Lachmann
Boek en tentoonstelling
foto Leo Smit (links)
met Rosa Spier en
dirigent Eduard van
Beinum: archief
Nederlands Muziek
Instituut
foto Leo Smit Ensemble:
In 2015 verschijnt bij de Amsterdam University Press een boek over 33 vervolgde
componisten. Het betreft een verder
uitgebreide versie van onderzoek uit 2009,
met een inleiding van Jan Brokken. En volgende zomer, zeventig jaar na de oorlog,
wijdt het Stadsarchief Amsterdam een
tentoonstelling aan twintig componisten die banden hadden met Amsterdam.
Pameijer: ‘Zij hebben veel muziek in hun
archief, onder andere van Rosy Wertheim,
die onder meer vrouwen- en kinderkoren dirigeerde. Daniel Belinfante had een
muziekschool in de Watergraafsmeer, met
jazzklassen. Op een aantal zondagen tijdens de tentoonstelling komen er ook zes
gratis concertjes met een inleiding.’
Pieter Boersma
Klaus Bertisch, de dramaturg van de Nederlandse Opera.’
In de concertseries werd vanaf het begin ook hedendaagse composities gespeeld. ‘Dat is een bewuste keuze.
Als we alleen muziek uit het interbellum gingen spelen,
zou de concertserie een soort museum worden. Iemand
als de musicus en componist Mathieu Polak (concert 15
december, red.) doet in zijn werk iets met zijn Joodse
achtergrond. Maar dat is niet het enige criterium. Past
het muzikaal? Is er ook een vrouwelijke componist? Voor
welke bezetting is de compositie geschreven? Helaas
kunnen wij geen orkestrale werken laten uitvoeren; de
maximale bezetting is vijf à zes personen. Deels is dat
een geldkwestie, maar als je musici uitnodigt, moet je ze
ook de ruimte geven om meer dan één werk te spelen.’
Een vergeten requiem
Een van de componisten die door het werk van de Leo
Smit Stichting opnieuw onder de aandacht is gekomen,
is Hans Lachman (geboren Heinz A. Lachmann). In de
concertserie van het huidige seizoen wordt op 17 november weer werk van hem gespeeld.
Als musicus was hij voor de oorlog en in de jaren vijftig
vooral actief in de lichte muziek. Daarnaast bespeelde
hij bij de LJG Amsterdam van 1958 tot 1968 het orgel
en leidde hij geregeld het koor. Waar hij voor de oorlog
vooral veel arrangementen schreef, ging hij zich vanaf de
jaren vijftig meer en meer wijden aan eigen composities.
Lachman (1906-1990), een geboren Berlijner, vestigde
zich in 1933 met zijn vrouw Tea in Nederland. Tijdens de
oorlog dook hij met zijn vrouw en zoon Michael onder in
Noord-Limburg.
Uit dankbaarheid voor de hulp die hem en zijn gezin
was geboden, componeerde Lachman een Requiem
voor pastoor Henri Vullinghs, die een cruciale rol had
gespeeld bij de onderduik en die de oorlog niet had
overleefd. De pastoor werd in mei 1944 opgepakt en
overleed op 9 april 1945 in kamp Bergen-Belsen. Het
requiem werd op 5 mei 1960 uitgevoerd in de kerk van
Grubbenvorst, de laatste parochie van Vullinghs. Daarna
raakte de compositie in vergetelheid totdat Pameijer
het handschrift samen met andere werken aantrof bij
Michael Lachmann.
In Noord-Limburg wordt er nu hard aan gewerkt om alle
fondsen bijeen te krijgen voor een tweede uitvoering in
Grubbenvorst van het requiem, op de zeventigste sterfdag van pastoor Vullinghs.
Daarnaast wordt ook gewerkt aan een documentaire.
Waarbij een van de vragen die cineaste Paula Rennings
probeert te beantwoorden de volgende is. Hoe bijzonder is het dat een Jood een katholiek requiem schrijft?
Waarom heeft Hans Lachman dit gedaan en is dit terug
te horen in de muziek?
Hans Lachman was mijn grootvader.
het tijdschrift voor progressief joods nederland
19

Download Report