Een icoon wordt altijd wat anders

04 juni 2014, pag. 2
Al dan niet gelukte iconen: Manneke Pis (Brussel), Het Moederland Roept (Wolgograd), de hurkende man (Lelystad), het Vrijheidsbeeld (New York), Us
Mem (Leeuwarden), de Chinese muur, het kasteel van Almere, London Eye, Erasmusbrug (Rotterdam), Waterpoort (Sneek).
‘Een icoon wordt altijd watt anders’
ASING WALTHAUS
LEEUWARDEN Leeuwarden wil een
icoon. Wat is dat, en hoe pak je het
aan? Dr. Wouter Jan Verheul van de
TU Delft weet het.
,,Of iets een icoon wordt, dat kun je
niet zeker weten. Maar er zijn wel
noodzakelijke voorwaarden om te
voorkomen dat het mislukt”, zegt
Verheul. Sinds zijn promotie-onderzoek naar stedelijke iconen en het
boek dat hij er over schreef, is hij de
Nederlandse expert op dat terrein.
Leeuwarden wil een markant
beeld neerzetten bij de nieuwe wegen aan de zuidwestkant van de stad.
Als de stad in 2018 Culturele Hoofdstad van Europa is, moet het er staan.
Er is 1 miljoen euro voor. Plek, maker
en onderwerp zijn nog onbekend.
Enige eis: het moet een icoon worden. Wat is een icoon precies? ,,De
definitie die sociale wetenschappers
gebruiken is: een beeldbepalend
project dat beroemd is, op z’n minst
voor een bepaalde groep, en ook een
esthetische of symbolische betekenis heeft”, aldus Verheul.
Wat is een geslaagd icoon?
,,Het is lastig om de iconische betekenis van een project vooraf te definiëren. Het is moeilijk maakbaar,
want iets wordt pas een icoon door
een geleidelijk proces waar allerlei
spelers invloed op hebben. Uit mijn
onderzoek bleek dat iconische projecten altijd anders werden dan de
initiatiefnemers van te voren hadden bedacht.”
Hoe pak je zoiets aan?
,,De vraag is wat voor ambities je
hebt. Als je enkel een herkenningsteken wilt neerzetten, dan hoeft het alleen maar hoog genoeg te zijn, dan
valt het vanzelf op. Maar als een
icoon ook van grotere betekenis
voor de stad moet zijn, is meer nodig. Dan moet je beseffen dat het
moeilijk vanaf de tekentafel maakbaar is. Je moet je afvragen voor wie
het een icoon moet zijn en wat voor
uitstraling het moet krijgen. Is het
voor een selectieve groep, om de
stad een hoogwaardige culturele uitstraling geven, in de hoop hoger opgeleiden aan te trekken? Of wil je dat
het door iedereen omarmd wordt?
Dan zul je vanaf het begin allerlei
groepen bij het vormingsproces
moeten betrekken, opdat een gedeelde betekenis kan ontstaan.”
Hoe voorkom je dat het misgaat,
zoals bij het ‘kasteel van Almere’?
,,Het gaat mis als er een sterke tunnelvisie is bij bestuurders, als zij alleen mooie woorden gebruiken om
het project te verkopen, maar dat
niet onderbouwen. En als men in de
ontwikkelfase doof is voor kritiek en
gewijzigde omstandigheden, als het
plan niet wordt verankerd in de omgeving. Dan wordt het een autistisch
project dat als een ufo is neergedaald
op een plek waar het ruimtelijk en
sociaal niet past.”

Download Report