Een soort vrijen

22
NEDERLAND
26 APRIL 2014 ELSEVIER
Een soort vrijen
FILOSOFIE / Denken over de ware aard van vriendschap is
al duizenden jaren oud. Wat dachten de antieke filosofen?
A
l in de Grieks-Romeinse Oudheid
Isabelle Buhre
kaar bevriend zijn. Bovendien veronderstelt
dachten filosofen na over vriendhet een zekere exclusiviteit: ‘Voor diegene die
schap. Een ideaal van ware
veel vrienden heeft, is niemand een vriend.’
vriendschap stelden zij vaak tegenover minder goede
Volgens Epicurus (341-270 voor Christus) begint vriendschap altijd
vormen. Zijn hun bevindingen nog relevant?
als eigenbelang, maar overstijgt vriendschap dit gaandeweg. Je vriend
Filosoof Catharina de Haas schreef het boek Vriendwordt een alter ego en zijn belangen zijn niet meer los
schap. Een tweede ik en runt een filosofische consultatiepraktijk. ‘Idete zien van die van jou. Vriendschap biedt veiligheid
alen van ware vriendschap zijn wel nastrevenswaardig, maar wanen is zelfs het belangrijkste middel tot levensgeluk.
neer je ze niet haalt en een oppervlakkiger vorm van vriendschap
Het brengt hem tot een euforische uitspraak: ‘De
prettig vindt, is dat ook goed. Als jij een vriend hebt met wie je alleen
vriendschap danst de wereld rond, en roept ons allen
maar gaat vissen, en je noemt diegene je beste vriend, dan is dat je
op te ontwaken en onszelf gelukkig te prijzen!’
beste vriend. Daarover moeten we niet kleinerend doen.’
Epicurus woonde zelf met zijn filosofische vrienHet ideaal van klassieke filosofen dat wij nog kunnen gebruiken, is
den in één huis, iets wat bij ons vooral in studentenvolgens De Haas vooral gelegen in deugden.
huizen voorkomt. Oudere
Aristoteles gaat ervan uit dat iedereen streeft
vrienden of bevriende koppels
naar een harmonisch, redelijk leven. Om dat
leven zelden onder één dak.
te bereiken, heb je bepaalde deugden – aretai
Wat betreft onze woonvorm
gaat het romantische ideaal
– nodig, zoals redelijkheid en wijsheid, maar
ook moed, vrolijkheid en vriendschap. Met
dus meestal boven vrienddeze begrippen kun je werken aan je eigen kaschap.
rakter. ‘Vraag jezelf aan het einde van de dag:
In de tijd van Cicero (106-43 voor Christus)
hoe vriendelijk was ik in die situatie? Hoe gasthad vriendschap een sterk politieke dimensie:
vrij was ik vandaag?’
het was vrijwel onmogelijk om bevriend te zijn
Volgens De Haas kan de antieke filosofie
met iemand van een rivaliserende politieke
zelfs een positieve beweging in de maatschapfactie. In zijn dialoog Over vriendschap
vriendschap,, opgepij op gang brengen, door ons te laten zien hoe
dragen aan zijn vriend Atticus, houdt hij zijn
waardevol vriendschap is. ‘Als we kijken naar
ideaalbeeld hoog. Ware vriendschap bestaat
het journaal, zien we voortdurend rampen.
alleen tussen de boni viri,
viri, politiek gelijkgeDat is nieuws: hoe erger, hoe beter. Ons richstemden uit de Romeinse republiek die plichtsten op het positieve, zoals het cultiveren van
getrouwheid en integriteit hoog in het vaandel
deugden, kan een goede tegenstroom zijn.’
hebben staan. Vriendschap berust ook hier op
Plato (427-347 voor Christus) behandelt
deugdzaamheid, en kan niet bestaan zonder
vriendschap in zijn Lysis,, een dialoog tussen
genegenheid. Het brengt hem tot de definitie
Socrates, de knappe jonge Lysis en zijn vriend
Ook Plato filosofeerde over vriendschap
dat vriendschap niets anders is ‘dan overeenMenexenus. Vriendschap is volgens Socrates
stemming over alle dingen die met goden en
een natuurlijke verbintenis tussen goede mensen die mooi is, die bemensen te maken hebben, plus liefde en genegenheid’.
rust op wederkerigheid en geen bijbedoelingen kent. Alleen wanneer
twee mensen beiden moreel goed zijn, kunnen ze echte vrienden zijn:
meritus hoogleraar politieke filosofie Henk Woldring (Vrije Uni‘De goeden zijn aan elkaar gelijk, en dus zijn ze vrienden.’ Het Grieks
versiteit Amsterdam) is geïnteresseerd in deze politieke betekegebruikt het woord filein zowel voor ‘bevriend zijn’ als voor ‘houden
nis van vriendschap vandaag de dag. Zelf zou hij een vriend
van’ in erotische zin. Het was voor Griekse mannen gebruikelijk om
zonder pardon laten vallen wanneer die op de PVV zou stemmen.
er naast hun huwelijk een jongere minnaar op na te houden. In zeMaar deugden van de vriendschap overstijgen juist verschillen in pokere zin doet het Nederlands hetzelfde: ‘vriend’ is het tegenwoordig
litieke opvatting. Je vindt iemand sympathiek, een steun, gastvrij –
deelwoord van ‘vrijen’, een verkorte variant van ‘vrijend’.
kortom, een vriend, ook al stemt hij op een andere partij.
Politieke vriendschap betekent volgens Woldring ook wat wij nu
et achtste en negende boek van Aristoteles’ Ethica Nicomachea
burgerschap noemen: de gezamenlijke bekommernis om onze kwaliteit van leven. ‘Denk hierbij aan actiegroepen van feministen of hogaan geheel over vriendschap. Aristoteles (384-322 voor Christus) brengt een hiërarchie aan. Bij vriendschap omwille van
moseksuelen. Uit sympathie en lotsverbondenheid komt politieke achet nuttige of het aangename ben je niet met iemand bevriend om wie
tie voort.’ Ook voor filosoof Catharina de Haas heeft vriendschap nog
hij is, maar vanwege iets wat je zelf graag wilt hebben, zoals een zasteeds een politieke dimensie. ‘Wanneer je een vriend hebt die miskelijke deal of een gezamenlijke hobby. Vriendschap omwille van het
bruik maakt van sociale voorzieningen, moet je hem erop wijzen dat
goede is de hoogste vorm. Je houdt dan van de ander om wie hij of zij
dit niet kan. Zo bewaak je de publieke deugd binnen een vriendschap,
is, en om niets anders. Alleen deugdzame mensen kunnen zo met elen behoed je je vriend voor verdere misstappen.’
E
E
H

Download Report