NOG STEEDS AVANTGARDE!

NOG STEEDS AVANTGARDE!
een verkenning naar de wederopbouwperiode als inspiratiebron voor vandaag, op basis
van keukentafelgesprekken
Rotterdam, 18 mei 2014
Door:
Anouk Estourgie en Eeva Liukku
In opdracht van:
Stichting Aan Den Slag!
“Men heeft het over een stad zonder hart. Daar herken ik me helemaal niet in, mijn generatie ziet een stad
met een hart.”
Bart van der Zande
“Mensen uit ‘43 zeggen dat zij de stad hebben gemaakt. Dat chauvinisme, die urgentie, dat
verantwoordelijkheidsgevoel is er nog steeds: ‘Wij moeten en kunnen de stad maken!’ “
Jeroen Laven
“We waarderen ons verleden nog steeds niet. Nu staat de wederopbouwarchitectuur op de slooplijstjes.”
Elma van Boxel
“De Meent is nu heel hip en warm, voorheen koud en kil. Deze ontwikkeling is op veel plekken merkbaar.”
Kim Heinen
“Rotterdam is een krachtige open stad.”
Jannet de Goede
“De wederopbouw zorgt voor een vervreemdende sfeer, de stad lijkt zichzelf om de vijf jaar opnieuw uit te
vinden.”
Navin Thakoer
“Ik kom al 20 jaar in Rotterdam en ervaar het echt als een stad in ontwikkeling, een stad volop in opbouw”
Guy Coolen
“Bij wederopbouw denk ik aan solidariteit, we moeten het met elkaar redden, net als nu.”
Ellen Walraven
“Samen een plan maken en er voor gaan, dat was de spirit toen en dat is de spirit nu; dynamiek en
samenwerking.”
Catharina Bieringa
“Het stadsbestuur moet de dynamiek eens serieus nemen en het beleid daarop richten. Kopieer geen regels
uit andere steden, wees flexibel. We willen alles op orde hebben, maar zo help je je eigen voordelen om
zeep.”
Michiel Raats
“In Rotterdam vecht je niet tegen een gevestigde orde, het is een immigratiestad. De wederopbouw gaat
over het steeds weer opnieuw alles beter te willen doen.”
Edith Gruson
2
Inhoudsopgave
AANLEIDING ...........................................................................................................................................4
(WEDER-)OPBOUW & RENAISSANCE .................................................................................................5
Gebouw én mens ................................................................................................................ 5
Ambivalentie ........................................................................................................................ 5
De opbouw is klaar, de stad is niet af .................................................................................. 5
Parallellen met het heden.................................................................................................... 5
STADSCULTUUR & CULTUURSTAD .....................................................................................................6
Wel bloemen, geen vaas ..................................................................................................... 6
Koester de start-up functie .................................................................................................. 6
Opnieuw de voorhoede van Nederland ............................................................................... 6
ROTTERDAM & OVER DE GRENS ........................................................................................................7
Populariteit .......................................................................................................................... 7
Zustersteden ....................................................................................................................... 7
Lokale toevoeging aan internationale trend ........................................................................ 7
De stad heeft uitleg nodig .................................................................................................... 7
AANBEVELING: VIEREN WIE WE ZIJN! ...............................................................................................8
Rusteloosheid en toekomstgerichtheid blijvende krachten ................................................. 8
Laten we vieren wie we zijn!................................................................................................ 8
Naar nieuwe, duurzame samenwerkingsvormen ................................................................ 8
Nieuwe agenda ................................................................................................................... 8
3
AANLEIDING
Na een sombere periode in de cultuursector is er momenteel in Rotterdam duidelijk een nieuwe energie
voelbaar, een nieuw elan. Er is veel dynamiek van onderop en Rotterdam verschijnt op hippe internationale
lijstjes. Maken we een 'Rotterdamse renaissance' door?
1
In 2015 vieren we 75 jaar wederopbouw en in 2016 vieren we 50 jaar de Doelen. De bouw van de Doelen
was de bekroning van de wederopbouw én betekende het begin van de culturele wederopbouw van
Rotterdam. Is de 'nieuwe energie' van nu te verbinden met de energie uit de (culturele)
wederopbouwperiode?
Ter ere van deze twee mijlpalen én de nieuwe energie die voelbaar is in de stad, is de wens ontstaan om
een stadsbrede manifestatie in 2015/2016 te organiseren. Ter voorbereiding en inspiratie op een dergelijke
manifestatie hebben Rotterdam Festivals, de Doelen en Stichting Aan Den Slag! vier tafelgesprekken
georganiseerd met mensen uit de Rotterdamse cultuursector, stakeholders, experts en jonge talenten.
In deze gesprekken is verkend hoe de opbouwperiode een inspiratiebron is voor het Rotterdam van vandaag
en in de toekomst. Het doel van de gesprekken was te inventariseren wat er speelt en leeft in de stad over
thema's als opbouw, internationalisering én de huidige opleving van de stadscultuur. Op deze manier kan
een missie geformuleerd worden voor een manifestatie, kan er draagvlak gecreëerd worden bij mogelijke
betrokken partijen en kan er ingespeeld worden op actuele behoeftes. Op welke manier kun je met een
manifestatie zowel de jubilea vieren, een zet geven aan positieve ontwikkelingen in de stad én een nieuwe
agenda opstellen voor de komende periode?
1
Wij gebruiken in dit verslag zowel de term opbouw periode, als de landelijk meer gangbare term wederopbouw. In Rotterdam is maar
weinig ‘wedergebouwd’. Vanaf 1947 werd in Rotterdam dan ook jarenlang Opbouwdag gevierd. Op 18 mei, ter herinnering aan de
datum waarop Witteveen aan zijn opbouwplan begon.
4
(WEDER-)OPBOUW & RENAISSANCE
Gebouw én mens
Uit de gesprekken blijkt dat associaties met het begrip wederopbouw niet enkel betrekking hebben op de
fysieke wederopbouw. Het bouwen, de leegte, de bouwputten, het ontbreken van een historisch hart en
moderne architectuur worden zeker genoemd. Maar net zo goed associeert men de wederopbouw met de
‘software’; de mensen, de mentaliteit, de verhalen, de samenwerking en de culturele wederopbouw.
De term ‘wederopbouw’ is voor de twintigers van nu een belegen term, een begrip uit de
geschiedenisboekjes. Ze zijn er niet mee bezig en associëren het met ‘vroeger’, met verhalen van
grootouders. Twintigers nemen de stad zoals die is. Opvallend is dat ze wél zonder twijfel de
wederopbouwmentaliteit aanhalen: vernieuwingsdrang, rusteloosheid, toekomstgerichtheid, vrijheid en
maakbaarheid.
Ambivalentie
De dertigers en ouder spreken over een haat-liefdeverhouding met betrekking tot de wederopbouw. Er lag
veel macht bij het bedrijfsleven, het gemeentebestuur dacht vooral top-down en er was weinig aandacht voor
de bewoners. Het was ‘handen uit de mouwen’, soms met veronachtzaming van het verleden en van
initiatieven van onderop. Aan de andere kant associëren zij wederopbouw ook met openheid, fysieke én
mentale ruimte, dynamiek, toekomstgerichtheid, vernieuwingsdrang en samenwerking. Er ging
aantrekkingskracht uit van het helemaal opnieuw beginnen. Rotterdam is een stad van de grote gebaren: dat
trekt aan maar stoot ook af. De wederopbouw is niet voor één gat te vangen, het heeft een eigen dynamiek.
De wederopbouw maakte verschillende fases door: eerst moest de economie in de haven weer op gang,
vervolgens de kantoor-, handelsgebouwen en winkels, daarna de woningen. Die tijdgeest kwam tot uiting in
manifestaties als Rotterdam Ahoy! (1950) en E55 (1955). Als laatste was de mens en de culturele invulling
van de stad aan de beurt, gemarkeerd door de opening van de Doelen in 1966 en de manifestatie
Communicatie 70 (1970). De kritiek dat de wederopbouw zich teveel richtte op het fysieke herstel van de
binnenstad en te weinig op de mens, hoort daarom óók bij de wederopbouw.
De opbouw is klaar, de stad is niet af
Met het nieuwe Centraal Station, De Rotterdam en de Markthal lijkt de stad af. De grote lijnen zijn zichtbaar
en lege vlakten worden zeldzaam. Aan de software wordt nog steeds gewerkt: met de verlevendiging van de
binnenstad (de Binnenstad als Citylounge) heroveren we die weer terug.
Fysiek mag de stad dan af lijken, voor velen is Rotterdam nooit écht af. Historische waarde is hier iets
onbekends. Als iets niet bevalt wordt het gewoon weer afgebroken en is er weer ruimte voor iets nieuws. Er
is weliswaar kritiek op deze houding, maar de laboratoriumfunctie wordt tegelijkertijd erkend als een grote
kracht. Rotterdam ís Rotterdam vanwege de mogelijkheden tot experimenteren, vernieuwen, mislukken en
het ontbreken van een dominante gevestigde orde. Dáárom komt er zoveel nieuws uit de stad, daarom is
Rotterdam Avant-gardistisch. Daarom mág de stad eigenlijk nooit 'af'.
Parallellen met het heden
Er worden duidelijke parallellen getrokken tussen de opbouwperiode en vandaag. Het gevoel blijft bestaan
dat de stad nog niet écht af is, maar er nog van alles aan moet en mag veranderen. Er is nog steeds geen
waardering voor het verleden, zeggen sommigen. Er blijft verbetering en vernieuwing nodig én mogelijk en
dit alles met een positieve blik vooruit. Het is een stad waar je persoonlijk aan kan en mag bijdragen. In
Rotterdam ben je nog steeds geen concurrent maar een medestander.
Net als in de opbouwperiode klimmen we nu uit een crisis waardoor de overheid het financieel krap heeft, en
het belang van particulier initiatief belangrijk is. Grote overeenkomst is dat we nu, net als toen, veel willen
bereiken met weinig middelen.
Tijdens de wederopbouw waren vooral de ondernemers de motor, daarna nam de overheid het over. Nu zijn
we op zoek naar nieuwe samenwerkingsvormen waarin overheid, ondernemers, non profit instellingen en
onderwijsinstellingen samen werken aan de stad. Het gaat dan vaak om een nieuw type ondernemers die
zich sociaal betrokken voelt bij de wijk en buurt, geen winkelketens of franchisenemers.
Bij jongeren is er, anders dan bij de generatie waarvoor kunst vooral over de kunst zelf ging, een
vanzelfsprekende verbinding tussen maatschappij en kunst, de grens tussen die twee is vaak moeilijk aan te
wijzen. In de cultuur is er veel particulier initiatief van onderop, dat is een teken dat de sector volwassen is
geworden.
Rotterdam is net als toen nog steeds de stad van de grote gebaren. Het opleveren van grote nieuwe
gebouwen als het nieuwe Rotterdam Centraal Station en De Rotterdam zorgt nog steeds voor trotse
stadsbewoners.
5
STADSCULTUUR & CULTUURSTAD
Rotterdam is een echte startup-city, er komen veel interessante projecten, ondernemingen en talenten uit
voort. Rotterdam brengt zelfs internationaal gerenommeerde talenten voort zonder dat we het door hebben.
Rotterdam is ook een bescheiden stad, misschien zelfs te bescheiden.
Wel bloemen, geen vaas
Een veel gehoorde uitspraak is dat Rotterdam een veld met prachtige bloemen is, maar geen vaas heeft om
ze te tonen. Succesvolle initiatieven en projecten blijven vaak hangen bij een incrowd. De vraag is hoe
nieuwe initiatieven beter zichtbaar gemaakt zouden kunnen worden. Hoe we de doorstroom en de
samenhang tussen klein en groot kunnen bevorderen.
Koester de start-up functie
Moeten we wel streven naar het consolideren en uitbouwen van alle succesvolle initiatieven, of moeten we
onze laboratoriumfunctie juist koesteren? Het is niet zo erg om een start-up city te zijn, een eeuwige
springplank voor talent, zo is ook gezegd. De gemeente voert bijvoorbeeld een actief beleid op het behoud
van hoogopgeleiden in de stad, na het afronden van hun studie hier. We zouden ook kunnen anticiperen op
de doorstroomfunctie. Als havenstad is Rotterdam altijd een plek geweest van komen en gaan, dat is een
kracht van de stad.
Opnieuw de voorhoede van Nederland
Dat komen en gaan is ook goed te zien aan de diversiteit in de stad, Rotterdam is een stad met veel
culturen. Dat is óók wederopbouw. Deze Rotterdammers of hun voorouders hebben alles achter zich gelaten
om op nieuw te beginnen, net als de stad dat zelf heeft gedaan. Deze groep wordt steeds groter, belangrijker
en ook daar is een opleving van eigen initiatief. Je ziet met een politieke partij als Nida dat het nu ook een
electorale kracht is. Daarmee vormt Rotterdam wéér de voorhoede van Nederland.
6
ROTTERDAM & OVER DE GRENS
Populariteit
Het is maar net in welke sector je je begeeft hoe er op internationaal niveau tegen Rotterdam wordt
aangekeken. In de scheepvaart is Rotterdam echt een keurmerk, als het uit Rotterdam komt is het goed.
Ook op het gebied van evenementen, kunst, cultuur en architectuur is Rotterdam internationaal
gerenommeerd, vooral op gebied van cutting edge subculturen heeft Rotterdam een goede internationale
naam. Op internationaal toeristisch gebied zal Rotterdam nooit gelden als dé trekpleister van Nederland, het
heeft geen historisch centrum, het is niet typical Dutch, maar kosmopolitisch. We moeten de toeristen die bij
de Wilhelminapier uit de cruiseschepen stromen verleiden met zaken waar Rotterdam in uitblinkt.
Zustersteden
Rotterdam is nu populair op de internationale lijstjes. Dat komt ook omdat ruige, avontuurlijke steden
momenteel populair zijn. Rotterdam moet zich niet willen vergelijken met andere hoofdsteden maar met
verwante haven- en industriesteden. Daar ligt een natuurlijke verbondenheid, deze steden zijn ook divers en
cutting edge. Het netwerk van zustersteden is al gelegd en actief op economisch gebied. Er zou gekeken
kunnen worden of dit netwerk ook voordelen en kansen biedt voor andere sectoren.
Lokale toevoeging aan internationale trend
Tijdens de gesprekken is ook gezegd dat de huidige opleving van stadscultuur en stedelijke initiatieven in
Rotterdam niet op zichzelf staat. De opkomst en verlevendiging van de steden is een internationaal
fenomeen, net zoals de wederopbouwperiode dat destijds ook was. Op welke manier krijgt dit in Rotterdam
een eigen karakter? De stad is voor initiatiefnemers nog steeds aantrekkelijk vanwege de ruimte, de vrijheid
en de mogelijkheden. Het feit dat er geen dominant aanwezige cultuurhistorie is, maakt dat men zich hier
actiever moet inzetten dan elders.
De stad heeft uitleg nodig
Rotterdam wordt wél internationaal gewaardeerd, maar landelijk niet of nauwelijks. Mensen die in Rotterdam
gaan wonen hebben meestal een reden om er te verblijven. Veel worden er na een tijdje besmet met het
Rotterdam-virus en willen er nooit meer weg. Op nationaal niveau begint er langzaamaan steeds meer
waardering te komen. Die waardering ontstaat niet vanzelf, Rotterdam heeft 'uitleg' nodig, het verhaal van
Rotterdam moet verteld worden om haar te begrijpen. Helemaal nu de stad vanuit fysiek oogpunt af is, er
geen lege plekken meer zijn, zou de aandacht uit kunnen gaan naar het vertellen van het verhaal achter dit
zichtbare resultaat van de stad.
7
AANBEVELING: VIEREN WIE WE ZIJN!
Uit voorafgaande blijkt dat er meerdere onderwerpen zijn die zich lenen voor verdere discussie en
verdieping, die een plek kunnen krijgen in een manifestatie. Deze discussies kunnen uitmonden in punten
voor een nieuwe agenda. Het is goed dat 75 jaar na de eerste steen er een symbolische balans wordt
opgemaakt om daarna te herijken. Waar staan we en waar willen we naar toe?
Laten we vieren wie we zijn!
Een grote wens die in de gesprekken naar voren kwam, is om het talent van Rotterdam en de helden van
vandaag een podium te geven. Er is veel behoefte te laten zien en te vieren wat we in huis hebben. Om
onze opbouwers te herdenken, onze talenten te waarderen en onze kinderen op weg te helpen zouden er
intergenerationele lijnen getrokken kunnen worden. Wie waren de helden van toen, wie zijn dat nu en wie
droomt ervan dat te worden? Door deze insteek creëren we een etalage voor ons verleden, heden en
toekomst. Het verhaal van Rotterdam wordt verteld en krijgt een gezicht. Laten we vieren wie we zijn en
tonen wat de stad in huis heeft!
Rusteloosheid en toekomstgerichtheid blijvende krachten
Uit de gesprekken bleek dat vernieuwing, rusteloosheid, samenwerken, veel bereiken met weinig,
toekomstgerichtheid en maakbaarheid nog steeds inspiratiebronnen zijn voor het elan van vandaag. De
verbintenis tussen de wederopbouw en deze nieuwe energie van nu wordt redelijk natuurlijk gemaakt door
de deelnemers van de gesprekken. Die huidige energie is net als de wederopbouw zelf misschien geen
typisch Rotterdams verschijnsel, maar heeft hier wel een speciale betekenis.
Naar nieuwe, duurzame samenwerkingsvormen
De schaal en de manier waarop dit gebeurt bepaalt of het interessant is voor buiten de stadsgrenzen. De
Rotterdamse slag is hier van belang. Om dit niveau te bereiken moet er sector-overschrijdend te werk
worden gegaan. Het talent van nu bouwt voort op de voorgangers, zowel cultuurtalenten als ondernemers.
Grijp deze manifestatie aan voor nieuwe samenwerkingen. Deze banden en netwerken zouden in een vroeg
stadium aangehaald of gesmeed moeten worden, zodat ze worden meegenomen in het enthousiasme van
de beoogde manifestatie. De manifestatie zou hiermee meteen weer aanjager kunnen zijn van duurzame
samenwerkingsvormen, waarmee het niveau verhoogd en de ambitie vergroot kan worden. Het is eigenlijk
net als in de anekdote over de kroonluchters van de net gebouwde Doelen: iedereen moet de urgentie
voelen om bij te dragen naar vermogen, zodat we onze talenten kunnen belichten.
Nieuwe agenda
Evenementen hebben ook in het verleden (bijvoorbeeld E55, C70, Culturele Hoofdstad 2001) aangetoond de
tijdgeest te kunnen tonen, er mee te experimenteren en zo ook de sector te vernieuwen. Een manifestatie in
2015/2016 zou ook zo’n rol kunnen vervullen. Het zou een podium kunnen zijn voor het vaststellen van een
nieuwe agenda, die aansluit op de wensen van nu. Het zou bovenal een manifestatie kunnen zijn die de stad
en de cultuur in de stad van nieuwe impulsen voorziet en energie geeft. Een manifestatie gebaseerd op de
bundeling van kwaliteiten uit de misschien wel meest optimistische periode van de Rotterdamse
geschiedenis: openheid, fysieke én mentale ruimte, dynamiek, toekomstgerichtheid, vernieuwingsdrang en
samenwerking. Een manifestatie die als trefwoorden heeft cutting edge, internationaal en, inderdaad, avantgarde.
Contactgegevens:
Rotterdam Festivals
Reinier Weers
Postbus 21362
3001 AJ Rotterdam
010-4332511
[email protected]
8

Download Report