Workshop Fysieke en digitale ontsluiting

Werkconferentie Atlantikwall 20 maart 2014
Van omstreden oorlogserfgoed naar een nieuw
perspectief
Workshop ‘Fysieke en digitale ontsluiting’
Hoe maak je de kwaliteiten van de Atlantikwall zichtbaar/ beleefbaar voor een breed publiek?
Workshopleider: Karin Sjoukes
Ondersteuning: Dick Bloemhof, verslag: Marleen Pennewaard
A. De deelnemers zijn in groepen aan de slag gegaan met de TOP-10 Vectorkaarten en de
bijbehorende formulieren. Zij hebben informatie over delen van de Atlantikwall toegevoegd.
Er kwamen bovendien algemene thema’s ter sprake die voor het gehele gebied van
toepassing kunnen zijn en interessant zijn om in de uitwerking van het project mee te nemen.
> Als bijlage bij dit verslag, een puntsgewijs overzicht van deze informatie.
B. In de workshop was een inleiding opgenomen van Herman Ruiter, programmamanager
Grebbelinie Boven Water (provincie Utrecht). Hij lichtte het project Grebbelinie algemeen toe
en ging specifiek in op de grensoverschrijdende verbinding en ontsluiting. De belangrijkste
leerpunten en aanbevelingen van Herman Ruiter werden meegenomen in de plenaire sessie
die Karin Sjoukes leidde. Zij ging hierbij ook in op de ervaringen van Mathieu Meyer met een
vergelijkbaar project in West-Vlaanderen.
> De conclusies uit de plenaire sessie staan hieronder. Aspecten die vaker naar voren
kwamen en die door de aanwezigen werden onderschreven, zijn vetgedrukt.
Herman Ruiter, Grebbelinie:

Werk aan herkenbaarheid (eenheid)

Niet alleen het fysieke, vooral het verhaal (óók van niet-zichtbare zaken)

Interdisciplinair (archeologie, natuur, etc.)

Fysieke ontsluiting kan vanuit twee invalshoeken
1. Thematisch / verhaallijn (Verdun,..)
Wandel- /fietsknooppunten (totaal gebied auto, eilanden wandel/ fiets)
2. Onderdeel van de totale geschiedenis / landschap >
Verbinding!
Mathieu de Meyer, West-Vlaanderen, Interreg-project ‘Forten en Linies in een Grensbreed
Perspectief’ en conservator van provinciedomein Raversijde, openluchtmuseum Atlantikwall:

Keuzes
-

“De toerist”
Toerist bereiken, fysieke ontsluiting dichtbij kernen/ bestaand aanbod
Nieuwe functies zoeken (benadering vanuit de mogelijkheden van het
erfgoed; wat ‘past’ er in een bunker, etc). Kijk per plek wat er kan.
1. kenners = minderheid
2. strandgangers, die op bewolkte dag de omgeving willen bekijken
1

3. educatie en schoolgroepen
Investeer in het fysieke

In West-Vlaanderen ontwikkeld:
-
Routes aansluitend op bestaand
-
Interviews met getuigen, nu het nog kan (te gebruiken in
tentoonstelling, app, educatie, etc.)
-
Samenwerking met onderwijs (toets) > oorlogserfgoed zonder in ‘goed
en slecht’ te vervallen
-
Fotografie-project langs gehele Atlantikwall (
Tom Crijns (??) NH, project Waddenfonds:

Steeds meer de nadruk op doelgroepen- en behoefteonderzoek
Toerisme, maar ook
Erfgoed (behoud door ontwikkeling)
Boodschap/ educatie
Ruimtelijke kwaliteit
Verbreding toeristisch aanbod
Geen gestuurde beleving, spontaniteit/ creativiteit

Vergeet naast digitale ontsluiting de analoge informatie niet: folder, informatiebord,..
Vertel het verhaal op meerdere manieren.

Ondernemers in vroege fase betrekken als ambassadeurs

Lokaal draagvlak
Algehele conclusie van de workshop
bereik je publiek op meerdere manieren;
onderzoek je publiek, kies de doelgroep(-en);
onderzoek economische mogelijkheden en draagvlak;
creëer herkenbaarheid en eenheid
en maak gebruik van de brede component van dit erfgoed:
toerisme & internationaal & educatie!
2
Bijlage bij Workshop ‘Fysieke en digitale ontsluiting’
Extra informatie van de deelnemers bij de ingevulde Top-10 Vectorkaarten
Noord-Holland
Den Helder: Vliegveld De Kooy / rijkswerf / hart uit oude stad én wederopbouw > veerkracht
Regio: Joods werkkamp ’t Zand / Mamutradar/ onderwater zetten van de Wieringer polder/
Stelling van Den Oever in relatie met plan Waddenpoort
Friesland
Terschelling: vele bunkers, plan voor boek (financiën..), actieve werkgroep Bunkerbehoud
Regio: verbindingen met het ‘binnenland’, bunker in Prinsentuin Leeuwarden, Harlingen, etc.
Ferwerderadiel, kleine bunker, ideeën in combinatie met informatiecentrum Noorderleech
Groningen
Steden/dorpen: Regio: Waddenpoort Breebaart, ontsluiting in relatie met ontwikkeling plan ‘Waddenpoort’
Algemene aanraders:

Eerst inventariseren!
o van de bronnen: wat is al bekend?
o van materiaal: welke (educatieve, toeristische) informatie is al ontsloten?

Niet alles ontwikkelen, keuzes maken
Thema’s
 Roerend erfgoed?
 Gestrande schepen en vliegtuigwraklocaties?
 Soldatengraven, oorlogsmonumenten
 (Werk-)kampen
 Puin van gebombardeerde steden
(Groningen, Rotterdam,.. naar Rottumeroog en Leeuwarder basis)



Evacuees (van waar naar waar, verhalen)
Verhalen van bewoners: Wie werkte aan de bunkers? Was er verzet?
Hoe had de Atlantikwall er uiteindelijk uit moeten zien?

Koppeling met archeologie, zachte resten (schuttersplaatsen, loopgraven) en
verbindingen, consequenties voor ecologie =onderzocht door RAAP
Koppeling met natuur (niet alleen oorlogserfgoed)

3
Bijlage bij ‘Kaartsessies’
Specifieke (aanvullende) informatie van de deelnemers bij de ingevulde Top-10
Vectorkaarten
Noord-Holland
FA01
Begraafplaats Georgiërs op Texel
(H. Groenewoud)
FA02/PL
Stelling van Den Oever
Plan Waddenpoort 2017-2018, museal haven Den Oever
(Willem Langedijk)
FA03
Gecamoufleerde munitiebunkers / stolpen Den Oever
(Piet Tromp / Han Blank)
FV04
Opgeblazen dijk, Dijkgatbos
(Piet Tromp)
FA05
Joods werkdorp
(Piet Tromp)
FV06
Grotendeels verdwenen spoorlijn, batterij / Den Hoorn / vliegveld
(Marcel Drenth)
FA07
Ziekenhuisbunker
(Paul Dijkstra)
FA08
Bunkercomplexrestanten
(Paul Dijkstra)
Friesland
FA01
Voormalige officiersmess Fliegerhorst Leeuwarden in de vorm van boerderijschuur
(Ton Henni)
[ niet in Waddenfondsgebied ? ]
FA02
Locomotiefloods (gebouwd als boerenschuur) binnen de vliegbasis Leeuwarden
4
(Ton Henni)
[ niet in Waddenfondsgebied ? ]
FA03
Bunker in de Engelse Tuin in Harlingen
(Ton Henni)
FV04
Verdwenen “open Flagopstellung” zuidelijk van Marssum, nog te zien op Google-earth
(Ton Henni)
[ niet in Waddenfondsgebied ? ]
FA05
“Radarpost Trimunt”, nog bestaande personeelsonderkomens en een fundament van de
radarpost, bij De Haar (= Groningen !)
(Ton Henni)
[ niet in Waddenfondsgebied ? ]
FA06
Bij Sondel verdwenen manschappenverblijven, maar nog wel aanwezige (hoger gelegen)
sokkels van radarposten en bedieningsgebouwtjes
(Wim Stienstra)
[ niet in Waddenfondsgebied ? Gaasterland ]
FA07
Luchtmachttoren bij Sondel
(Wim Stienstra)
[ niet in Waddenfondsgebied ? Gaasterland ]
FA08
Post voor de Flugwache (Luftwaffe uitkijkpost) in de dijk bij Stavoren
(Wim Stienstra)
[ niet in Waddenfondsgebied ? Súdwest Fryslân ]
FA09
Bunker waar informatie van de Luchtwacht samenkwam bij de zij-ingang van Tresoar
verscholen in een heuvel in de Prinsentuin te Leeuwarden (is nu popbunker)
(Ton Henni)
[ niet in Waddenfondsgebied ? Leeuwarden]
PL01 (10)
Plan voor het gebruiken van het Seinhûske als voorlichtingspunt voor de westbatterij
(participatie van Staatsbosbeheer; combinatie van natuur-cultuur)
(H.B. van Dijk, stichting Bunkerbehoud Terschelling)
PL02 (11)
Plan voor een fietsroute langs het oorlogserfgoed op Terschelling (oorlog als thema, geen
integratie met andere fietspaden)
(H.B. van Dijk, stichting Bunkerbehoud Terschelling)
PL03 (12)
Plan voor het weer zichtbaar maken van een geruimd oorlogskerkhof (in het natuurterrein) bij
Paal 8 (bij de reddingbootschuur)
(H.B. van Dijk, stichting Bunkerbehoud Terschelling)
PL04 (13)
Plan voor het mogelijk maken van de Wurtzburgriese –radar (schotelradar van 7 meter
diameter) bij de Tiger-stelling c.q. het naar Terschelling halen hiervan.
(H.B. van Dijk, stichting Bunkerbehoud Terschelling)
5
PR05 (14)
De financiering van een boek over de Oorlog op Terschelling. 80% van het boek is klaar,
maar de financiering is een probleem.
(H.B. van Dijk, stichting Bunkerbehoud Terschelling)
PR06 (15)
Plan voor het weer zichtbaar maken van een ‘smalspoor’ dat over Terschelling liep. Het tracé
is bekend, de rails zijn verdwenen.
(H.B. van Dijk, stichting Bunkerbehoud Terschelling)
FA16 / PL
Nog een bunkertje behorende bij een radarstelling in het Noarderleech. Het terrein is van It
Fryske Gea, die de cultuurhistorie in het buitendijks gebied ook zichtbaar en beleefbaar wil
maken (kwelderinformatiecentrum van IFG). Een onderdeel daarvan is de luchtoorlog
waarvan de sporen in het gebied te vinden zijn en het leeft nog in de verhalen in de streek.
Een belangrijk onderdeel daarin is het oefenveld voor bommenwerpen in het Noarderleech
met het waarnemingsbunkertje. Initiatief nemer is bezig met een handreiking voor de
vrijwilligers van het centrum over de luchtoorlog in de regio (is nog in conceptvorm). Hierin
staat zo veel mogelijk van wat er gebeurd is. Dit gaat over vliegtuigcrashes, begraven
aangespoelde vliegers, beschietingen/bommen/mijnen, wachtposten/gebouwen langs de
kust in het gebied tussen Roptazijl en Dokkumer Nieuwe zijlen. Men is bezig met het
voorbereiden van het aanbrengen van een infopaneel over het gebied op de bunker in het
Noarderleech (gemeente Ferwerderadiel, It Fryske Gea en verzetsmuseum/SMAMF)
(Harry Feenstra, gemeente Ferwerderadiel en privé geïnteresseerd)
Groningen
FA 1 / PR 1 / ID 1:
Breebaart, Fiemel
Ontsluiting Bunkercomplex in relatie tot ontwikkeling Waddenpoort Breebaart
(Herwin Prins)
6

Download Report