Thermometer Seksuele Gezondheid 2013 - GGD Gelderland-Zuid

1
Seksuele
Gezondheid
Thermometer 2013
GGD’en Oost-Nederland
2
Seksuele gezondheid nóg beter in beeld
Zoals gebruikelijk presenteren wij in deze Thermometer de jaarlijkse cijfers over
de seksuele gezondheid in Gelderland en Overijssel. De cijfers zijn afkomstig van
de vijf Centra Seksuele Gezondheid van de GGD’en in Oost-Nederland (voorheen ook wel poli’s Soa en Sense genoemd). Cijfers van andere hulpverleners,
zoals huisartsen, worden in de Thermometer niet meegenomen.
seksuele gezondheid
Het Centrum Seksuele Gezondheid biedt soa-zorg
en seksualiteitszorg (Sense), als aanvulling op de
dienstverlening van de huisarts. Risicogroepen
voor soa en jongeren onder de 25 jaar die met hun
soa- of seksualiteitsvraag niet naar de huisarts willen, kunnen terecht bij het Centrum Seksuele Gezondheid van de GGD.
De cijfers in de Thermometer van 2013 worden
vergeleken met voorgaande jaren en met landelijke gegevens. De trends die we signaleren, kunnen een aanknopingspunt zijn voor het beleid van
de Centra en hun ketenpartners, maar ook voor
het lokale gezondheidsbeleid van gemeenten.
3
•In de regio Oost is het aantal uitgevoerde soaconsulten opnieuw gestegen: van 19% in 2012
naar 21,3% in 2013.
•Net als in 2012 is de stijging in de regio Oost
aanzienlijk hoger dan de landelijke stijging
(21,3% versus 10%).
•Het soa-vindpercentage is wederom erg hoog in
de regio Oost: 16,3% versus 14,7% landelijk.
Twente heeft met 19,5% het hoogste vindpercentage in de regio.
•De meeste soa’s worden gevonden bij personen
die gewaarschuwd zijn voor een soa (36,9%).
Vooral vrouwen die gewaarschuwd zijn, blijken
vaak een soa te hebben (41,7%).
•Bij mannen die seks hebben met mannen
(MSM) en jongeren worden relatief veel soa’s
gevonden: respectievelijk 19% en 17,8%.
•De meest gevonden soa is chlamydia (13,3%),
gevolgd door gonorroe (4%).
•Bij de MSM-doelgroep worden minder chlamydia en syfilis gevonden vergeleken met 2012,
maar meer gonorroe. Het vindpercentage hiv is
gelijk gebleven.
•Bij het kleine aantal erg jonge bezoekers (tussen
de 15 en 20 jaar) is het soa-vindpercentage relatief hoog: 21,2%. Tussen 20 en 25 jaar is dat
17,1% en daarboven 14,7%.
•Bij de Sense-consulten (bedoeld voor jongeren
onder de 25 jaar) gaan de meeste vragen over
anticonceptie (29,3%) en seksualiteit (28,5%).
•Van de bezoekers van de Sense-consulten is
14,7% onder de 18 jaar en 10,5% van allochtone afkomst.
•In de regio Oost gaan nog steeds relatief veel
Sense-consulten over seksueel geweld (9,1%
versus 3,5% landelijk).
1
Belangrijkste aanbevelingen
•Strikte telefonische triage door de Centra Seksuele Gezondheid moet worden voortgezet om
de juiste risicogroepen te bereiken. Zowel ten
behoeve van voorlichting en preventie als voor
het opsporen van soa’s.
•Het voorkómen van soa’s en seksuele gezondheidsproblemen is nog steeds het belangrijkste
speerpunt van de Centra Seksuele Gezondheid
in de regio Oost. In dat kader moet seksuele gezondheid als speerpunt meegenomen (blijven)
worden bij de uitvoering van de ‘Gezonde
School’-methode1.
•Personen die gewaarschuwd zijn voor een soa,
zijn een belangrijke doelgroep voor de Centra
Seksuele Gezondheid. Dit blijkt uit de hoge soavindpercentages bij deze doelgroep. Ook huisartsen moeten aandacht geven aan partnerwaarschuwing; de GGD kan daarbij helpen.
•Met name onder jongeren van 15 tot 20 jaar komen relatief veel soa’s voor. Om deze jongeren
goed voor te lichten en problemen vóór te zijn,
kan het extra contactmoment van de afdeling
Jeugdgezondheidszorg (JGZ) benut worden. De
JGZ ziet jongeren op 15/16-jarige leeftijd.
•Regio Oost doet veel onderzoek op het gebied
van seksuele gezondheid. Uit deze onderzoeken
komen nieuwe inzichten naar voren die aanknopingspunten bieden voor beleid. Het stimuleren
en faciliteren van onderzoek moet gehandhaafd
blijven.
•Uit ander onderzoek blijkt dat allochtone en
laagopgeleide jongeren risicogroepen zijn voor
seksuele gezondheidsproblemen, zoals ongewenste zwangerschap. De Sense-consulten
moeten zich vooral richten op deze doelgroepen, onder andere door samenwerking met
ROC’s, jeugdzorginstellingen en jongerenwerk.
Scholen die met de Gezonde School-aanpak werken, weten hoe zij effectief aan de gezondheid van hun
leerlingen en personeel kunnen werken. De school werkt op een structurele manier aan gezondheid en dit
maakt onderdeel uit van het schoolbeleid. Er wordt aandacht besteed aan educatie, beleid, omgeving en
signalering op diverse leefstijl-onderwerpen. Zie voor meer info: www.gezondeschool.info
seksuele gezondheid
Belangrijkste bevindingen
4
Wat is het Centrum Seksuele
Gezondheid regio Oost?
seksuele gezondheid
Het Centrum Seksuele Gezondheid regio Oost is
een samenwerkingsverband van de vijf GGD’en in
Gelderland en Overijssel: GGD Gelderland-Zuid2
(de coördinerende GGD voor de regio Oost), GGD
Noord- en Oost-Gelderland, GGD IJsselland, GGD
Twente en GGD Gelderland-Midden (VGGM). Al
deze GGD’en verzorgen consulten seksuele gezondheid en collectieve preventieactiviteiten. In
de regio van GGD Gelderland-Midden voert ook de
abortus- en seksualiteitskliniek Het Mildredhuis
consulten seksuele gezondheid uit. Sinds 2012 is
er sprake van een geïntegreerd consult seksuele
gezondheid voor jongeren, waarin zowel soa- als
seksualiteitszorg gecombineerd worden. Dit consult voor jongeren onder de 25 jaar, blijft bekend
onder de naam ‘Sense’-consult. Ook in de digitale
registratie en (dus) in de Thermometer wordt dit
onderscheid aangehouden: het eerste deel gaat
over soa’s, het tweede deel over Sense.
Seksuele gezondheid: bij wet geregeld
De Wet Publieke Gezondheid (WPG) legt de primaire verantwoordelijkheid voor de volksgezondheid bij gemeenten. De WPG stelt onder meer dat
de gemeenten verantwoordelijk zijn voor het bestrijden van soa’s en een gezondheidsbevorderende taak hebben. Naast financiering uit de WPG
wordt de extra seksualiteitszorg die GGD’en bieden, gefinancierd uit de regeling ‘Aanvullende
Seksuele Gezondheid’. De combinatie van WPGfinanciering en de aanvullende subsidieregeling
biedt een waardevolle kruisbestuiving voor het bereiken van de gezamenlijke doelstelling van gemeenten en GGD’en: het bevorderen, beschermen en bewaken van de seksuele gezondheid van
Oost-Nederlanders. Voor de doelgroep jongeren
zijn er twee landelijke ontwikkelen die extra mogelijkheden bieden voor seksuele gezondheidsbevordering: het thema seksualiteit en seksuele diversiteit is benoemd als kerndoel voor de
onderbouw in het voortgezet onderwijs (1), vanaf
2
3
2014 gaat de Jeugdgezondheidszorg een extra
contactmoment voor adolescenten invoeren (2).
Consulten seksuele gezondheid: voor wie?
De regeling ‘Aanvullende Seksuele Gezondheid’
definieert de risicogroepen die in aanmerking komen voor de geboden soa- en seksualiteitszorg
van de GGD. Hierbij wordt onderscheid gemaakt
tussen soa-consulten en Sense-consulten. De
Sense-consulten zijn er alleen voor jongeren tot 25
jaar. Dit is een apart spreekuur voor seksualiteitsvragen, waarin ook een eventueel soa-vraag wordt
meegenomen. Voorlichting, informatie en advies
pakken de GGD-medewerkers zelf op, voor complexe (hulp)vragen verwijzen zij door naar ketenpartners. Voor de soa-consulten zijn er – behalve
jongeren - meer risicogroepen3 benoemd, namelijk: mensen met veel wisselende seksuele contacten, mannen die seks hebben met mannen
(MSM), prostituees en prostituanten, mensen die
zelf (of hun ouders) afkomstig zijn uit een gebied
waar veel hiv of andere soa’s voorkomen, mensen
met een partner uit een van de eerder genoemde
groepen, mensen met soa-klachten of mensen die
gewaarschuwd zijn in verband met een soa bij een
van hun sekspartners. Mensen die niet tot deze risicogroepen behoren, worden doorverwezen naar
de huisarts of een andere zorgverlener.
Gelderland-Zuid is ontstaan uit de fusie tussen GGD Regio Nijmegen en GGD Rivierenland.
Vanaf 1 januari 2015 hebben slachtoffers van seksueel geweld ook recht op een gratis soa-test bij de
GGD. Prostituanten en mensen met veel wisselende seksuele contacten vallen vanaf dat moment niet
meer in de regeling en worden doorverwezen naar de huisarts.
deel 1
5
Soa’s en trends in de regio Oost
Bezoekerskenmerken soa-consult:
veel jongeren
In 2013 bezochten iets meer mannen (51,4%) dan
vrouwen de Centra Seksuele Gezondheid van de
regio Oost voor een soa-test. Van alle bezoekers
bestond 21,7% uit mannen die seks hebben met
mannen (MSM). GGD Gelderland-Zuid voerde relatief de minste testen uit bij de MSM-doelgroep
(16,5%). De helft van de cliënten die de Centra bezochten, was jonger dan 25 jaar. Dit waren met
name heteroseksuele jongeren.
Van de bezoekers was 5% prostituee en 7,7%
‘swinger’ (mensen die als stel seks hebben met
anderen). Iets meer dan een kwart van alle bezoekers kwam bij de Centra Seksuele Gezondheid in
verband met soa-gerelateerde klachten. Circa
17% van de bezoekers was gewaarschuwd voor
een soa en circa 15% kwam uit een gebied waar
relatief veel soa’s voorkomen. Tabel 1 toont de
kenmerken van de bezoekers per GGD in de regio
Oost.
Tabel 1: Bezoekerskenmerken en gevonden soa’s per GGD in de regio Oost (2013)
IJsselland
Noorden OostGelderland
Twente
Totaal
Oost NL
6164
2529
3376
3831
19052
45,0
52,6
44,2
50,0
46,8
48,6
Heteroseksuele man
27,5
30,9
27,1
28,9
31,7
29,6
MSM
27,4
16,5
28,7
21,1
21,5
21,7
<25
55,9
55,1
44,2
44,2
50,1
50,8
≥25
44,1
44,9
55,8
55,8
49,9
49,2
Prostituee
3,4
4,3
7,5
6,6
4,5
5,0
Prostituant
3,2
4,0
3,6
7,1
4,8
4,5
Afkomstig uit soaendemisch land
19,0
11,8
13,8
15,5
15,6
14,7
Gewaarschuwd voor soa
14,2
15,2
16,4
19,1
20,3
16,9
Soa-achtige klachten
29,7
22,6
19,8
28,5
32,5
26,4
5,4
6,6
9,8
12,9
5,4
7,7
Chlamydia
12,5
12,0
14,3
13,1
15,8
13,3
Gonorroe
3,9
3,0
4,9
4,2
4,8
4,0
Syfilis
0,2
0,3
0,6
0,6
0,4
0,4
Hiv
0,4
0,2
0,4
0,2
0,4
0,3
15,5
13,9
17,8
16,3
19,5
16,3
GelderlandMidden4
GelderlandZuid
3152
Vrouw
Totaal (N)
Kenmerken (%)
Swinger
Gevonden soa’s (%)
Soa-vindpercentage
Inclusief Mildredhuis in Arnhem.
4
6
Vindpercentage: hoger dan landelijk
gemiddelde
Tabel 1 brengt behalve de bezoekerskenmerken
ook de soa-vindpercentages van de vijf GGD’en in
beeld. Het soa-vindpercentage is gedefinieerd als
het percentage consulten waarbij een of meer
soa’s worden gevonden (chlamydia, gonorroe, infectieuze syfilis, hiv of infectieuze hepatitis B). Het
ONDERZOEK
Soa-risico bij betaalde seks over de grens
GGD Gelderland-Zuid doet in samenwerking
met de academische werkplaats AMHPI dossier-onderzoek naar prostituanten. Doel van
het onderzoek is om vast te stellen of er risicoverschillen zijn bij betaalde seks over de grens.
Daarvoor worden de verschillen onderzocht
tussen prostituanten die seks hebben gehad in
soa-vindpercentage in de regio Oost lag in 2013
met 16,3% iets hoger dan in het jaar daarvoor
(16%) en ruim hoger dan het landelijke vindpercentage (14,7%). Bij GGD Twente was het vindpercentage het hoogste (19,5%). De meest gevonden soa bleek net als in 2012 chlamydia
(13,3%), gevolgd door gonorroe (4,0%).
Duitsland en Nederland, en die voor een soatest bij een Centrum Seksuele Gezondheid
zijn gekomen. Zijn er verschillen tussen het
type en aantal soa’s dat wordt gevonden?
Welke kenmerken hebben de prostituanten?
Naar verwachting zijn de uitkomsten van het
onderzoek in 2014 bekend.
20%
6000
18%
16%
5000
Risicogroepen: gewaarschuwde
sekspartners, MSM, jongeren
In figuur 1 staan de soa-vindpercentages per risi3000
cogroep. Opvallend hoog is het soa-vindpercenta2000
ge onder cliënten die een ‘partnerwaarschuwing’
kregen (36,9%). Ook bij cliënten met soa-gerela1000
teerde klachten, werden relatief veel soa’s gevon0 (24,4%). Beide percentages liggen hoger dan
den
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
het landelijk gemiddelde. Wat verder opvalt 14%
is dat
12%
bij de MSM-doelgroep (19,0%) en jongeren
10%
(17,8%) nog steeds veel soa’s worden gevonden.
Binnen de heteroseksuele doelgroep is het8%soavindpercentage hoger bij bezoekers onder 6%
de 25
4%
jaar en binnen de MSM-doelgroep bij bezoekers
2%
boven de 25 jaar.
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
4000
Gelderland-Zuid
Noord- en OostGelderland
IJsselland
Twente
Gelderland-Midden
0%
Figuur 1: soa-vindpercentage
per risicogroep
in de regiosoa-vindpercentage
Oost (2013) (rechteras)
aantal soa-consulten
(linkeras)
Swinger
Klachten
Gewaarschuwd voor soa
Afkomstig uit soa-endemisch land
Prostituant
Prostituee
>25
<25
MSM
Heteroseksuele man
Vrouw
Overall
Soa
0
10000
9000
5
10
15
20
25
30
35
40
16%
14%
8000
12%
7
Trend: toename consulten en
vindpercentages
In figuur 2 is te zien dat het aantal bezoekers van
de Centra Seksuele Gezondheid in de regio Oost
per GGD toeneemt. Met name GGD GelderlandZuid (+23%) en GGD Twente (+34%) hadden in
2013 te maken met een sterk toegenomen aantal
consulten. GGD Gelderland-Zuid heeft altijd een
hoog consultaantal gehad, onder andere omdat
Nijmegen een studentenstad is. Ondanks een
strikte telefonische triage en voorselectie nam het
totale consultaantal van de regio Oost toe met
21,2% ten opzichte van 2012. Landelijk zien we
ook een toename, zij het veel minder hoog. Mogelijk gaan mensen in minder verstedelijkte gebieden, zoals in grote delen van de regio Oost, liever
niet naar de huisarts. Het aanhoudend hoge vindpercentage toont aan dat de cliënten van de Centra tot de risicogroepen behoren.
Figuur 2: Aantal soa-consulten en soa-vindpercentage per GGD in de regio Oost (2007-2013)
20%
6000
18%
16%
5000
14%
4000
12%
10%
3000
8%
2000
6%
4%
1000
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2%
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
Gelderland-Zuid
Noord- en OostGelderland
IJsselland
Twente
Gelderland-Midden
aantal soa-consulten (linkeras)
Swinger
Klachten
Gewaarschuwd voor soa
Afkomstig uit soa-endemisch land
0%
soa-vindpercentage (rechteras)
Soa
0
5000
14%
4000
12%
8
10%
3000
8%
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
Chlamydia:
nog steeds meest
hoger dan de landelijke gemiddelden. Opvallend is
2000
6%
gevonden soa
dat bij de MSM-doelgroep minder chlamydia werd
4%
1000
Chlamydia
is nog steeds de meest gevonden soa vastgesteld dan in 2012. Het chlamydia-vindper2%
en werd in de regio Oost bij 13,3% van alle bezoe- centage bij deze groep was in 2012 nog 11,7% en
0
0%
kers gevonden. In figuur 3 is te zien dat chlamydia is in 2013 gezakt naar 9,7%. Ook landelijk daalde
vooral werd vastgesteld bij heteromannen (15,1%) het chlamydia-vindpercentage bij de MSM-doelGelderland-Zuid
Noorden OostIJsselland
Twente
groep: van 10,5%
in 2012 naarGelderland-Midden
9,6% in 2013.
en vrouwen
(13,9%). Beide
percentages
liggen
Gelderland
ONDERZOEK
aantal soa-consulten (linkeras)
Chlamydia-herinfectie bij jongeren
Swinger
De GGD’en in Gelderland
en Overijssel doen in
Klachten
samenwerking met de GGD’en in Brabant en
Gewaarschuwd voor soa
Zeeland onderzoek naar chlamydia onder jonAfkomstig uit soa-endemisch land
geren. Een jongere
bij wie een chlamydia is
Prostituant
vastgesteld, wordtProstituee
een halfjaar later opnieuw
uitgenodigd voor een chlamydia-test. Voorlopige cijfers laten zien dat>25
ongeveer 30% terug<25
komt voor een chlamydia-test en dat 20% van
soa-vindpercentage (rechteras)
hen bij het hertesten opnieuw een chlamydiainfectie heeft. De definitieve resultaten zullen
in 2014 bekend zijn. Als blijkt dat een groot
deel van de onderzochte jongeren opnieuw
een chlamydia opgelopen heeft, wordt extra
voorlichting voor deze doelgroep georganiseerd. De aandacht zal hierbij uitgaan naar bijvoorbeeld condoomgebruik en regelmatig op
soa’s testen.
MSM
Heteroseksuele man
Vrouw
Overall
Figuur 3: Aantal cliënten getest0 op chlamydia
en10chlamydia-vindpercentage
5
15
20
25bij vrouwen,
30
heteromannen en MSM in de regio Oost (2007-2013)
35
10000
40
16%
9000
14%
8000
12%
7000
10%
6000
8%
5000
4000
6%
3000
4%
2000
2%
1000
Soa
0
1400
1200
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Vrouw aantal testen
Heteroman aantal testen
MSM aantal testen
Vrouw % positief
Heteroman % positief
MSM % positief
2013
0%
45%
40%
1000
0
0%
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
15-19 jarigen aantal consulten
20-24 jarigen aantal consulten
25 jaar en ouder aantal consulten
15-19 jarigen % positief
20-24 jarigen % positief
25 jaar en ouder % positief
Gonorroe: stijging bij MSM-doelgroep
en vrouwen
Gonorroe werd vooral gevonden bij de MSM-doelgroep,
700 zoals te zien is in figuur 4. De landelijke
cijfers tonen een lichte daling in het gonorroe600
vindpercentage voor heteromannen, de vindper500
centages
voor de MSM-doelgroep en voor vrou-
9
wen lijken zich te stabiliseren. Dat geldt niet voor
de regio Oost: daar nam het gonorroe-vindpercentage bij zowel de MSM-doelgroep als bij vrouwen
toe. Bij de MSM-doelgroep was de stijging het
grootst: van 8,7% in 2012 naar 10,2% in 2013. Bij
vrouwen steeg het gonorroe-vindpercentage licht:
van 1,8% naar 2,1%.
400
2013
2012
2011
2010
2009
2013
2012
2011
2010
2009
2013
2012
2011
2010
2009
2013
2012
2011
2010
2009
2013
2012
2011
2010
200
Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en
Monitoren
van resistentie bij gonorroe
Milieu (RIVM) bewaakt of er resistentie is teDe
gonokok,
de
bacterie
die
gonorroe
veroor100
zaakt, staat erom bekend dat hij sneller resis- gen gonorroe-antibiotica in Nederland. In 2013
0
tent is tegen antibiotica dan bijvoorbeeld de is bij 1.548 cliënten met gonorroe (48%) een
bacterie die chlamydia of syfilis veroorzaakt. gevoeligheidsbepaling van antibiotica gedaan.
Gelderland-Zuid
en OostTwente
Gelderland-Midden
Gelukkig is er in Nederland
nog geen
resistenResistentie
betekent datNoordbepaalde
antibiotica IJsselland
Gelderland
niet meer werken tegen gonorroe. In heel veel tie aangetoond tegen ceftriaxon, de voorkeurslanden is al verregaande resistentie tegen antibiotica tegen gonorroe.
verschillende soorten gonorroe-antibiotica.
2009
Figuur 4: Aantal cliënten getest op gonorroe en gonorroe-vindpercentage voor vrouwen,
heteromannen en MSM in de regio Oost (2007-2013)
12%
8000
7000
10%
6000
8%
5000
6%
4000
3000
4%
2000
2%
1000
0%
0
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Vrouw aantal testen
Heteroman aantal testen
MSM aantal testen
Vrouw % positief
Heteroman % positief
MSM % positief
2013
8000
4,5%
7000
4,0%
6000
5000
4000
3000
2000
1000
3,5%
3,0%
2,5%
2,0%
1,5%
1,0%
0,5%
Soa
ONDERZOEK
300
600
10
500
400
300
200
Gelderland-Zuid
Noord- en OostGelderland
IJsselland
Twente
2013
2012
2011
2010
2009
2013
2012
2011
2010
2009
2013
2012
2011
2010
2009
2013
2012
2011
2010
2009
2013
2012
2011
2010
0
2009
100
Gelderland-Midden
12%
8000
7000
10%
6000
8%
5000
4000
Syfilis:
afname bij MSM-doelgroep
In3000
figuur 5 is het aantal syfilis-testen te zien en het
syfilis-vindpercentage. Opvallend is dat bij de
2000
MSM-doelgroep het syfilis-vindpercentage afnam:
10002,0% in 2012 naar 1,5% in 2013. In de hele
van
regio
0 Oost werd infectieuze syfilis 108 keer vast2007
2008
2009
Vrouw aantal testen
6%
gesteld bij de MSM-doelgroep, in 2012 was
dit
119 keer. Het syfilis-vindpercentage voor alle
4%
groepen samen is in de regio Oost 0,4% en vergelijkbaar met het landelijke syfilis-vindpercentage
2%
(0,5%).
2010
0%
2011
Heteroman aantal testen
2012
2013
MSM aantal testen
Figuur 5: Aantal cliënten
getest
op syfilis en Heteroman
het syfilis-vindpercentage
voor
vrouwen, heteromannen
Vrouw
% positief
% positief
MSM
% positief
en MSM in de regio Oost (2007-2013)
8000
4,5%
7000
4,0%
3,5%
6000
3,0%
5000
2,5%
4000
2,0%
3000
1,5%
2000
1,0%
1000
0,5%
0
0%
2008
2009
2010
2011
2012
Vrouw aantal testen
Heteroman aantal testen
MSM aantal testen
Vrouw % positief
Heteroman % positief
MSM % positief
2013
Soa
2007
8000
3,0%
4%
2000
2%
1000
11
0%
0
8000
4,5%
7000
4,0%
Monitoren van ontwikkelingen hiv
Nederland heeft een Stichting hiv-monitoring.
5000
Deze Stichting monitort de ontwikkelingen
4000
rond hiv. Zo blijkt dat het totaal aantal hiv-gevallen sinds 2009 stabiel is. Elk jaar zijn er onge3000
veer 1100 nieuwe hiv-geïnfecteerden, waarvan
2000
80% man is. Van de geïnfecteerden heeft 72%
1000
hiv opgelopen door seksueel contact. Het aan6000
tal personen met hiv dat ouder wordt dan 50
3,5%
jaar, neemt elk jaar toe. Ongeveer een derde
3,0%
van alle mensen met hiv is ouder dan 50 jaar.
2,5%
Het eindstadium van hiv, genaamd aids, komt
2,0%
steeds minder voor dankzij goede medicijnen
1,5%
tegen hiv. Toch komt aids in Nederland nog on1,0%
geveer 250 tot 300 keer per jaar voor.
0,5%
0
0%
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Vrouw aantal testen
Heteroman aantal testen
MSM aantal testen
Vrouw % positief
Heteroman % positief
MSM % positief
2013
Figuur 6: Aantal cliënten getest op hiv en het hiv-vindpercentage voor vrouwen, heteromannen en
MSM in de regio Oost (2007-2013)
8000
3,0%
7000
2,5%
6000
2,0%
5000
4000
1,5%
3000
1,0%
2000
0,5%
1000
0%
0
2007
100%
90%
80%
70%
60%
2008
2009
2010
2011
2012
Vrouw aantal testen
Heteroman aantal testen
MSM aantal testen
Vrouw % positief
Heteroman % positief
MSM % positief
2013
Soa
ONDERZOEK
2007vindpercentage
2008
2009
2010Oost). Voor
2011 alle drie 2012
2013 is het hivHiv: stabiel
de doelgroepen
Hiv werd veruit het meest
gevonden bij de MSMvindpercentage nagenoeg
gelijk gebleven in verVrouw aantal testen
Heteroman aantal testen
MSM aantal testen
doelgroep en bijna niet Vrouw
bij heteromannen
en vroujaar%daarvoor.
Dit geldt ook voor
% positief
Heteromangelijking
% positief met het MSM
positief
wen die de Centra Seksuele Gezondheid bezoch- de landelijke vindpercentages.
ten (respectievelijk 2 en 3 keer in de hele regio
7000
0
6000
12
2007
5000
2008
2009
2010
2011
2012
Vrouw aantal testen
Heteroman aantal testen
MSM aantal testen
Vrouw % positief
Heteroman % positief
MSM % positief
2013
0%
10%
8%
4000
Partnerwaarschuwing: hoogste
33,5% en bij de MSM-doelgroep 34,6%. Het6%tota3000
vindpercentage bij vrouwen
le soa-vindpercentage onder gewaarschuwden
4%
2000
Bij vrouwelijke bezoekers van de Centra die een was in 2013 36,9% (2012: 35,8%). Dit is hoger
‘partnerwaarschuwing’
kregen, werden de mees- dan het landelijke soa-vindpercentage bij 2%
deze
1000
te soa’s
gevonden (41,7%). Bij gewaarschuwde doelgroep (30%).
0%
0
2007 was
2008 soa-vindpercentage
2009
2010
2011
2012
2013
heteromannen
het
Vrouw aantal testen
Heteroman aantal testen
MSM aantal testen
Vrouw % positief
Heteroman % positief
MSM % positief
Figuur 7: Aantal consulten en soa-vindpercentage bij vrouwen, heteromannen en MSM die
gewaarschuwd zijn voor een soa in de regio Oost (2008-2013)
45%
1400
40%
1200
35%
1000
30%
800
25%
600
20%
15%
400
1400
45%
10%
200
1200
40%
5%
0
1000
2008
800
2009
2010
2011
2012
2013
Vrouw aantal gewaarschuwd
Heteroman aantal gewaarschuwd
MSM aantal gewaarschuwd
Vrouw % positief
Heteroman % positief
MSM % positief
35%
0%
30%
25%
20%
600
15%
400
10%
den. In de leeftijdscategorie van 20-25 jaar was dit
Leeftijd:
omgekeerd evenredig met
200
5%
17,1% en in de leeftijdscategorie van 25 jaar
vindpercentage
25%en
10000
0
0%
ouder
was dit 14,7%.
Figuur 8 2013
laat zien dat het
Hoe9000
lager de
leeftijd, hoe 2009
hoger het soa-vindper2008
2010
2011
2012
aantal
gevonden
soa’s
bij
de
jongste
doelgroep
al
centage.
In
2013
werd
in
de
regio
Oost
bij
21,1%
20%
8000
Vrouw aantal gewaarschuwd
Heteroman aantal gewaarschuwd
MSM aantal gewaarschuwd
jaren het hoogst is. MSM % positief
van 7000
de jongeren tussen
15-19 jaar een soa Heteroman
gevon- % positief
Vrouw % positief
15%
6000
5000
Figuur 8: Aantal consulten en soa-vindpercentage per leeftijdscategorie in de regio Oost (2007-2013)
4000
10%
3000
25%
5%
10000
2000
9000
1000
8000
20%
0%
0
7000
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
6000
15-19 jarigen aantal consulten
20-24 jarigen aantal consulten
25 jaar en ouder aantal consulten 15%
5000
15-19 jarigen % positief
20-24 jarigen % positief
25 jaar en ouder % positief
4000
10%
3000
2000
5%
700
1000
600
0
500
Soa
400
300
200
700
100
600
0%
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
15-19 jarigen aantal consulten
20-24 jarigen aantal consulten
25 jaar en ouder aantal consulten
15-19 jarigen % positief
20-24 jarigen % positief
25 jaar en ouder % positief
800
600
25%
deel 2
20%
15%
400
13
10%
Jongeren & seksuele gezondheid
200
0
2008
2009
2010
Vrouw aantal gewaarschuwd
2011
2012
Heteroman aantal gewaarschuwd
5%
0%
2013
MSM aantal gewaarschuwd
Sense: seksualiteitsvragen
+ soa-zorg
Aantal Sense-consulten:
lichte afname
Vrouw % positief
Heteroman % positief
MSM % positief
In 2008 werd er een seksualiteitsspreekuur voor Figuur 9 toont het aantal Sense-consulten per
jongeren bij de GGD opgericht. Dit spreekuur staat GGD. In 2013 werden in totaal 1505 Sense-consulbekend onder de naam ‘Sense’ en is bedoeld voor ten verricht in de regio Oost. Dit is een lichte afjongeren tot 25 jaar. Zij kunnen op het Sense- name ten opzichte van 2012 (-7%). Ook landelijk is
spreekuur
terecht met vragen over seksualiteit, on- er eenzelfde afname te zien ten opzichte van
25%2012.
10000
bedoelde
zwangerschap, anticonceptie, enzovoort. Deze afname is deels te verklaren door de integra9000
In8000
2012 is het Sense-consult geïntegreerd met het tie van soa- en Sense spreekuren in 2012,
20%waarsoa-consult.
Dit betekent dat in het consult met een door de gescheiden registratie van de consulten in
7000
jongere
naast
soa-zorg ook vragen over seksualiteit 2013 minder strikt gehanteerd werd. De 15%
huidige
6000
aan
bod komen. Sommige GGD’en gebruiken een cijfers zijn waarschijnlijk een onderrapportage. Op5000
vragenlijst
die een jongere voorafgaand aan het vallend is dat GGD Gelderland-Midden erg
veel
4000
10%
consult moet invullen. Deze vragenlijst wordt dan consulten verrichtte. Dit heeft te maken met de
3000
tijdens het consult besproken. In de praktijk blijkt uitvoering van de Sense-consulten door de abor2000
5%
dat er – met behulp van de vragenlijst – meer vra- tus- en seksualiteitskliniek Mildredhuis in
1000
gen over seksualiteit naar boven komen, dan wan- Arnhem.
0
0%
neer een jongere
er zelf2008
over moet beginnen.
2007
2009
2010
2011
2012
2013
15-19 jarigen aantal consulten
20-24 jarigen aantal consulten
25 jaar en ouder aantal consulten
15-19 jarigen % positief
20-24 jarigen % positief
25 jaar en ouder % positief
Figuur 9: Aantal Sense-consulten per GGD in de regio Oost (2009-2013)
700
600
500
400
300
200
Twente
2013
2012
2011
2010
2009
2013
2012
2011
2010
2009
2013
2012
IJsselland
Hulpvragen: seksualiteit, anticonceptie
en seksueel geweld
Uit figuur 10 blijkt dat in 2013 relatief veel vrouwen naar het Sense-spreekuur kwamen (84%).
De meest besproken onderwerpen tijdens alle
consulten waren anticonceptie (29,3%) en vragen
over seksualiteit (28,5%), zoals pijn bij het vrijen of
erectiestoornissen. Van de consulten ging 4,3%
8000
over zwangerschap, met vragen over onbedoeld
7000
2011
2010
2009
2013
2012
2011
2010
Noord- en OostGelderland
Gelderland-Midden
zwanger zijn, wat te doen, enzovoort. Van de
Sense-consulten werd 11% uitgevoerd bij cliënten van niet-Nederlandse afkomst. In verhouding
hadden allochtone vrouwen iets vaker een vraag
over zwangerschap dan autochtone vrouwen.
Vrouwen onder de 18 jaar hadden in verhouding
iets meer vragen over zwangerschap en seksueel
geweld dan vrouwen boven de 18 jaar.
12%
10%
6000
5000
8%
sense
Gelderland-Zuid
2009
2013
2012
2011
2010
0
2009
100
6000
2,0%
5000
14
4000
1,5%
Figuur 10: Sense-consulten in de regio Oost per onderwerp, in percentages naar geslacht, herkomst
3000
1,0%
en leeftijd (2013)
2000
0,5%
1000
100%
90%
0
80%
0%
2007
2008
70%
60%
50%
2009
2010
2011
2012
Vrouw aantal testen
Heteroman aantal testen
MSM aantal testen
Vrouw % positief
Heteroman % positief
MSM % positief
2013
40%
30%
20%
10%
0%
Totaal
(n=1505)
vervolgconsult
Man
(n=245)
anders
soa
Vrouw
(n=1260)
seksueel geweld
Autochtoon
(n=1346)
fertiliteit
Seksueel geweld: dader vaak een
bekende
In 2013 ging 9,1% van de consulten in de regio
100%
Oost over seksueel geweld, tegenover 3,5% lan90%
delijk.
In 2012 was dit aandeel in de regio Oost
80%
Allochtoon
(n=159)
(onbedoelde) zwangerschap
<18
(n=222)
anticonceptie
18+
(n=1283)
seksualiteit
ook hoger dan landelijk: 7,6% versus 2,3%. In
figuur 11 is te zien dat bij de meeste slachtoffers
van seksueel geweld het om een eenmalig en
recent incident ging. De dader was in 51% van de
gevallen een bekende.
70%
onbekende
7%
60%
50%
ONDERZOEK
40%
Regionale verschillen seksueel geweld
registratieverschillen worden hierin meegenoEr wordt vaker seksueel geweld gerapporteerd men, want deze
kunnen van invloed zijn op de
20%
vreemde
recent, eenmalig
bekende
in het verleden
29%de hand van de onderzoeks42%
bij de GGD’en
in
de
regio
Oost,
dan
in
de
rest
uitkomsten.
Aan
50%
10%
44%
0%
van Nederland. GGD Gelderland-Zuid gaat in resultaten wordt geprobeerd om een profielTotaal
Man
Vrouw
Autochtoon
Allochtoon
<18
18+
recent,
samenwerking
met (n=245)
de academische
schets op (n=159)
te stellen van(n=222)
‘de’ jongere(n=1283)
die een
herhaaldelijk
(n=1505)
(n=1260) werk(n=1346)
plaats AMPHI van14%
start met een onderzoek hoger risico op seksueel geweld loopt. Met dit
vervolgconsult
anders
soa
seksueel geweld
fertiliteit
(onbedoelde) zwangerschap
anticonceptie
seksualiteit
naar seksueel geweld. Het onderzoek richt zich profiel in gedachte
kan het onderwerp ‘sekloverboy
10%
op de verschillen per GGD-regio en de kenmer- sueel geweld’
in de toekomst
familielid gerichter behan4%
ken van jongeren die een seksuele gewelds- deld worden tijdens Sense-consulten.
ervaring hebben meegemaakt. Ook eventuele
30%
Figuur 11: Ervaring seksueel geweld in % (links) en daders van seksueel geweld in % (rechts) in de
regio Oost (2013)
onbekende
7%
sense
in het verleden
44%
recent, eenmalig
42%
vreemde
29%
bekende
50%
recent,
herhaaldelijk
14%
loverboy
10%
familielid
4%
Samenwerking om de Sensedoelgroep te bereiken
Centrum voor Seksueel en
Familiaal geweld
Voor het bereiken van de 16+ doelgroep blijven de verschillende ROC’s belangrijke samenwerkingspartners. Sommige GGD’en
in de regio Oost organiseren Sense-consulten op het ROC zelf. Ook worden studenten
opgeleid (peer educators), die aan klasgenoten voorlichting geven over seksualiteit en
veilig vrijen. In 2013 is de samenwerking
met de Jeugdgezondheidszorg geïntensiveerd. Bij elke GGD in de regio Oost zijn er
initiatieven ontstaan om gezamenlijk vorm
te geven aan het nieuwe contactmoment
voor adolescenten. Sommige GGD’en leiden collega’s van de Jeugdgezondheidszorg op tot Sense-medewerker. Andere
GGD’en geven gezamenlijk voorlichting
over seksualiteit op scholen. Ook met
jongerencentra zijn de activiteiten in 2013
voortgezet. De GGD heeft jongerenwerkers
getraind om het thema seksualiteit beter
bespreekbaar te maken. Samen met de
jongerencentra zijn voorlichtingsactiviteiten
opgezet voor de bezoekers. Deze richten
zich vooral op allochtone jongeren.
De regio Oost heeft sinds 2012 een Centrum voor Seksueel en Familiaal Geweld.
Dit Nijmeegse Centrum heeft Gelderland
als werkgebied en is er voor alle slachtoffers die kort geleden seksueel en/of huiselijk geweld hebben meegemaakt. Het
slachtoffer krijgt in een veilige omgeving
alle acute zorg die op dat moment nodig is:
medische zorg, forensische zorg en hulp bij
het zoeken naar de juiste nazorg. Alle zorg
rond seksueel en huiselijk geweld vindt dus
plaats op één plek. Naast hulp aan slachtoffers is het Centrum ook beschikbaar voor
advies en consultatie voor hulpverleners.
Enschede verkent de mogelijkheden om
voor de provincie Overijssel een Centrum
voor Seksueel Geweld op te zetten. De
Vriendenloterij stelde begin 2014 bijna een
miljoen euro beschikbaar voor de uitrol van
dergelijke Centra over heel Nederland.
sense
15
16
Colofon
De Thermometer Seksuele Gezondheid is een
uitgave van het regionale Centrum Seksuele Gezondheid Oost-Nederland en verschijnt jaarlijks.
Overname van gegevens is toegestaan, mits
voorzien van bronvermelding.
Uitgave: mei 2014.
Met medewerking van:
Lidewij van den Berg (beleidsadviseur GGD
IJsselland), Rene Koene (arts Seksuele
Gezondheid GGD Gelderland-Zuid), Meta
Moerman (epidemioloog GGD Gelderland-Zuid),
Henny Rexwinkel (epidemioloog GGD GelderlandMidden), Manon Roolvink (arts Seksuele
Gezondheid GGD Noord- en Oost-Gelderland) en
Manon Pelgrim (arts Seksuele Gezondheid GGD
Gelderland-Midden).
Redactieadres
GGD Gelderland-Zuid, Anja Smits
[email protected]
Redactie
Annemarie van Daal (GGD Gelderland-Zuid en
projectleider Seksuele Gezondheid OostNederland), Femke Koedijk (epidemioloog GGD
Twente), Karlijn Kampman (coördinator soa OostNederland), Rinske van der Bij (coördinator Sense
Oost-Nederland)
Seksuele Gezondheid Thermometer 2013
Soa
GGD’en Oost-Nederland

Download Report