Techniek Beslissingsmodel voor duurzaam materialiseren Thema: Duurzaamheid Projectpresentatie Beslissingsmodel voor duurzaam materialiseren Duurzaamheid ontrafeld Duurzaamheid is een containerbegrip waar iedereen het mee eens is en veel benaderingen moeiteloos in kunnen worden ondergebracht. De Utrechtse adviseur Ditmar Henkel ontwikkelde een beslissingsmodel waarmee een afgewogen keuze valt te maken tussen verschillende manieren waarop invulling gegeven kan worden aan duurzaam bouwen. Henkel stelt dat je met alle visies op duurzaam ontwerpen de plank kunt misslaan wanneer het referentiekader van deze keuzen ontbreekt. Door dit kader inzichtelijk te maken in een beslissingsmodel, is het mogelijk om een beter afgewogen keuze voor een strategie te maken. Tekst Het aantal visies op duurzaam bouwen stelling te nemen. Duurzaamheid blijkt nemen in het architectonische concept. Ditmar Henkel (zoals passiefhuis, Cradle2Cradle, een containerbegrip te zijn waarin veel Zoals het formuleren van een concept Turntoo, Biobased, en zonnewoningen) onderwerpen (zoals ecologie, flexibili- ontwerpers helpt om esthetische en is de afgelopen jaren exponentieel teit, levensduur en recycling) moeite- programmatische uitgangspunten gestegen. Je kunt geen website van loos kunnen worden ondergebracht. Als te bewaken, kunnen ook ambities op een architect, een ontwikkelaar of gevolg hiervan is het debat over hoe wij het gebied van duurzaamheid worden een leverancier bezoeken zonder te duurzamer kunnen bouwen, overladen vormgegeven en bewaakt. worden geconfronteerd met een visie geraakt met ideeën hoe dit zou moeten. Met duurzaam bouwen in de enge zin op het begrip duurzaamheid. Over de Het blijkt echter lastig te zijn om deze wil ik benadrukken dat de reikwijdte van mate waarin duurzaamheid als een verschillende benaderingen goed tegen mijn materialiseringsconcept beperkt domein van de architect kan worden elkaar af te wegen. is. Het beperkt zich tot de bouwkundige toenemende focus op duurzaamheid. Hierbij is het zwaartepunt verschoven van installatie- en materiaaltechnische ontwikkelingen naar het integreren van duurzaamheid in de leefomgeving. Beeld van het materialiseringsconcept. Bron Zuivergroen fase van het ontwerpproces en speelt beschouwd, lopen de meningen uiteen. 80 | de Architect, maart 2014 Thema: Duurzaamheid Nieuwe manieren van bouwen en ontwerpen zijn de uitkomst van een Veel architecten menen dat het begrip Materialiseringsconcept zich af op gebouw- of bouwdeelniveau. is gekaapt door installateurs (die inzet- In het woud van visies op duurzaamheid Zaken als sociale duurzaamheid, water- ten op de reductie van het energie- keert een aantal doelen en randvoor- besparende installaties of ecologische verbruik) en vastgoedontwikkelaars waarden telkenmale terug. Deze wor- inpassing van een gebouw zijn hierin (die goede sier maken met duurzaam- den vaak verschillend benoemd, maar niet meegenomen. Het materialise- heidlabels en -keurmerken) en dat de zijn te herleiden tot vier hoofddoelen, ringsconcept richt zich op het gebouw: architect zich moet schikken in zijn rol. die op hun beurt afhankelijk zijn van op de toe te passen bouwmaterialen en Andere architecten menen dat het sus- een aantal ontwerpvoorwaarden. De op het energieverbruik van het gebouw. tainisme als architectonische stijl de op- meeste benaderingen voor duurzaam Door de materialisering onderdeel volger is van het modernisme. Schwarz bouwen leggen de nadruk op een of te maken van het architectonische en Elffers1 beweren bijvoorbeeld dat twee van deze doelen, maar niet elke concept, kan de ontwerper of opdracht- deze nieuwe mindset tot een duurzame benadering is voor elk gebouw even gever een afgewogen duurzaamheids- wereld zal leiden. Weer anderen streven passend. strategie ontwikkelen. Deze strategie duurzaamheid als een architectonische In de enge betekenis van het begrip kan vervolgens (net als het architec- kwaliteit na; wat zich uit in het gebruik duurzaam bouwen is het mogelijk om tonische concept) een richtinggevend van groene daken en van prominent in de verschillende visies tegen elkaar af motief zijn in de verdere uitwerking van de gevel opgenomen zonnepanelen. te wegen. Dankzij de door mij ontwik- het gebouw. In de praktijk echter is het voor alle par- kelde methodologie is het mogelijk tijen in de bouwkolom noodzakelijk om om ambities en ontwerpwaarden op te de Architect, maart 2014 | 81 Techniek Beslissingsmodel voor duurzaam materialiseren Thema: Duurzaamheid Projectpresentatie Grondstofgebruik Het boek Cradle to Cradle. Rethinking the way we make things is het standaardwerk over het materiaalgebruik bij het ontwerpen voor gebouwen en producten. Op internet zijn hierover diverse publicaties en colleges (zoals van William McDonough) te vinden. In Nederland is het Turntoo-concept van Thomas Rau baanbrekend. Rau ziet bouwmaterialen als diensten; zie de Architect, november 2013. kent bovendien een hoge uitstoot aan strategie die een juiste balans biedt tus- gebruik, gebouw een nadelige invloed hebben co2. Uit een schetsmatige berekening sen de verschillende duurzame doelen. op de gezondheid, als gevolg van de € 35,00 en onnatuurlijk; gebouwen op basis blijkt dat de co2-uitstoot als gevolg van Duurzaamheid is maatwerk! • het verantwoorde gebruik van grondstoffen, hogere luchtdichtheid en afhankelijk- € 30,00 van nagroeibare materialen kunnen het opdikken van de isolatie (van rc=4 heid van mechanische ventilatie. € 25,00 nog steeds een hoog energieverbruik naar rc=9) even groot is als 25 jaar het Doelen van duurzaam bouwen • het optimaliseren van gezondheid en comfort in de gebouwde omgeving. Om de milieu-impact van de toegepaste € 20,00 hebben en een duurzaam gebouw dat verschil in uitstoot als gevolg van het Om de verschillende doelen in duur- Het terugdringen van energieverbruik is bouwmaterialen te beperken kunnen na tien jaar weer wordt gesloopt, heeft energieverbruik (ten opzichte van een zaamheid tegen elkaar af te wegen, de meest ingeburgerde en voor de hand we gebruikmaken van de levenscyclus- alsnog een zeer hoge milieu-impact. woning met epc 0,6). Wanneer je deze heb ik een methode ontwikkeld. Deze is liggende stap in het verduurzamen van analysen. In Nederland beschikken we Een voorbeeld: een passiefhuis wordt afweging in het ontwerpproces maakt, opgebouwd uit vier doelen en vier ont- gebouwen. Om deze reden zijn we onze dankzij de Nationale Milieudatabase geïsoleerd met xps-schuim vanwege valt de keuze vermoedelijk op een werpparameters die een sterke wissel- gebouwen überhaupt gaan isoleren. Het (nmd) inmiddels over een relatief de Cradle2Cradle-certificering van dit ander isolatiemateriaal. Ook zul je het werking laten zien. Met de duurzame terugdringen van energieverbruik kan betrouwbare methode. Het begrip materiaal. Het huis verbruikt zo weinig uitgangspunt om een passiefhuis te uitwerking van onze gebouwen kunnen echter een nadelige invloed hebben schaduwkosten ziet nog een hoop energie, maar om dit te bereiken is een bouwen wellicht heroverwegen. we vier doelen bereiken: op de milieu-impact van het gebouw nuances over het hoofd. Zo worden Emissies € 5,00 Glaswol platen €- één waarde. Toch is dit een effectieve manier om materialen op milieubelas- Schapenwol, incl dampremmende PE-folie van broeikasgassen teruggerekend tot Hinder € 10,00 behoeve van de bosbouw en de uitstoot Onder: opengewerkt detail van een passiefhuis, met diverse folies en enorme pakken isolatie Landgebruik € 15,00 bijvoorbeeld het grondgebruik ten Rechts: bij duurzaam bouwen kan men vier doelen nastreven: iconen/pictogrammen. Bron Zuivergroen Grondstoffen € 40,00 XPS platen worden vaak bekritiseerd als gesloten gevallen kan een goed geïsoleerd Kurkplaten, geëxpandeerd gebouwen ontstaat. Passiefhuizen de beschikbare kennis zoeken naar een Staafgrafiek met de milieu-impact van diverse isolatiematerialen. Bron: NIBE Cellulair glas heid voor milieubelasting). De productie aardmetalen in pv-cellen). In bepaalde dikke pakken isolatie en de zeldzame Celluloseplaten, incl dampremmende PE-folie uit de discussie die over veel duurzame • het beperken van de milieu-impact (footprint) als gevolg van het materiaal- Vlasplaten; incl. dampremende PE-folie dé oplossing. We moeten op basis van Houtvezel flexibele isolatie de hoogste schaduwprijzen (rekeneen- en het grondstofverbruik (denk aan de Resolschuim platen rialiseringsconcept te formuleren blijkt • het beperken van het energieverbruik, PUR/PIRschuim platen (pentaan geblazen) lossing. Cradle2Cradle is ook niet altijd Steenwol platen Een passiefhuis is dus niet altijd dé op- van de isolatiematerialen met een van EPS platen dik pak isolatie nodig. Xps is echter een De reden dat het zinvol is om een mate- Schuimisolatie van biopolymeren (BIO-EPS) Gesloten en onnatuurlijk ting te selecteren. Het berekenen van de milieu-impact van de toegepaste materialen gebeurt nog mondjesmaat, Functionele eenheid in het bijzonder als onderdeel van Isolatiemateriaal toegepast in de spouwmuur van de Agentschap NL Referentie Rijwoning gedurende een periode van 75 jaar. breeam of gpr Gebouw. Vergeleken per functionele eenheid van 1 m² isolatie met een warmteweerstand van het isolatiemateriaal (Rd) van minimaal 3,5 m².K/W. Productnaam Schaduwkosten Klasse Schaduwkosten per categorie Verantwoord verbruik van grondstoffen Glaswol platen € 0,77 1a € 0,72 € 0,01 € 0,01 € 0,04 In tegenstelling tot het energieverbruik Schuimisolatie van biopolymeren (BIO-EPS) € 1,09 1c € 1,05 € 0,01 € 0,00 € 0,03 en de milieubelasting is het verant- EPS platen € 1,11 1c € 1,04 € 0,01 € 0,00 € 0,06 woorde gebruik van grondstoffen níet Steenwol platen € 1,24 2a € 1,15 € 0,01 € 0,01 € 0,07 eenvoudig meetbaar. Dit is echter PUR/PIRschuim platen (pentaan geblazen) € 1,65 2b € 1,54 € 0,02 € 0,00 € 0,09 wel een van de meest voorkomende Resolschuim platen € 1,76 2c € 1,66 € 0,02 € 0,00 € 0,08 Houtvezel flexibele isolatie € 1,77 2c € 1,67 € 0,01 € 0,01 € 0,08 Vlasplaten; incl. dampremende PE-folie € 2,07 2c € 1,94 € 0,02 € 0,02 € 0,10 Celluloseplaten, incl dampremmende PE-folie € 2,18 3a € 1,98 € 0,02 € 0,07 € 0,11 Cellulair glas € 2,98 3b € 2,73 € 0,04 € 0,03 € 0,18 scheiden en opnieuw gebruiken van Kurkplaten, geëxpandeerd € 4,11 4a € 3,75 € 0,04 € 0,04 € 0,28 materialen.2 Het idee van Biobased XPS platen € 4,34 4a € 4,17 € 0,03 € 0,00 € 0,14 bouwen stelt de (biologische) herkomst Schapenwol, incl dampremmende PE-folie € 37,06 >7c € 36,56 € 0,03 € 0,18 € 0,29 strategieën van duurzaam bouwen. Het gedachtegoed van Cradle2Cradle draait grotendeels om het kunnen Emissies van het materiaal voorop. Ook veel Grondstoffen Landgebruik Hinder Bron: NIBE Research bv (11-02-2014) keurmerken voor bouwmaterialen 82 | de Architect, maart 2014 (fsc, pefc, Cradle2Cradle), richten beeld nagroeibare isolatiematerialen de kwaliteit van de fysieke omgeving ons echter regelmatig met materialen zich op dit aspect. Een veel gemaakte als schapenwol en kurk veel slechter (daglicht, akoestiek et cetera) als de die een negatief effect op onze gezond- veronderstelling is dat materialen met scoren dan minerale wol of hardschuim. gezondheid van de bouwmaterialen heid kunnen hebben. Goede meet- een verantwoord grondstofgebruik per Als laatste hebben ook materiaal- zelf. De meningen over de invloed van instrumenten op gebouwniveau zijn definitie ook een beperkte milieu- keuzen een significante invloed op de vos (Vluchtige Organische Stoffen), helaas (nog) niet voorhanden. impact hebben. Uit een vergelijking van gezondheid van het binnenmilieu van radongas en fijnstof op onze gezond- milieuprofielen blijkt echter dat bijvoor- gebouwen. Deze factor bepaalt zowel heid lopen sterk uiteen. We omringen de Architect, maart 2014 | 83 Techniek Beslissingsmodel voor duurzaam materialiseren Thema: Duurzaamheid Projectpresentatie Life Cycle Analysis Op www.ecoinnovators.com.au worden een aantal presentaties en ted talks online aangeboden. Deze geven een interessant beeld van de keuzen die wij maken in het dagelijks leven, waarbij we denken duurzaam bezig te zijn, maar soms volledig het tegenovergestelde doen. Op www.nibe.info wordt veel informatie over de levenscyclusanalysen van bouwmaterialen aangeboden, evenals een online bibliotheek (gelinkt aan de Nationale Milieudatabase) van vergelijkende lca-profielen. Parameters van duurzaam bouwen (en dus de milieu-impact en het grondstofverbruik) aanzienlijk kleiner dan bij Een van de meest creatieve (onbe- Tegenover deze doelen staan de ont- nieuwbouw. De duurzaamheidswinst is doelde) invullingen hiervan zijn de werpparameters die bepalend zijn voor hier vooral te behalen in de kwaliteit van CitizenM hotels van Concrete (met de invulling en de prioritering van onze het binnenmilieu en de reductie van hotelkamers op basis van zeecon- duurzame ambities. het energieverbruik. tainers). Hier ligt het programma vast, gestemd zijn op dezelfde levensduur. maar wordt op energie en grondstoffen De eerste parameter is de tijd (of bespaard door de locatie van het hotel kunnen maken dat een passiefhuis Flexibel bouwen geen doel op zich tweehonderd jaar blijft staan, is een Van de verschillende doelen en parame- elders een hotel nodig is, laadt men de hogere milieubelasting als gevolg van ters waaruit dit concept bestaat, ligt een hotelkamers op de trein en rijdt men het dikke isolatiepakket te verdedigen. aantal bij aanvang van het ontwerp vast. deze naar de plek waar ze nodig zijn. Veel gebouwen halen deze leeftijd Andere parameters zoals de aanpas- echter niet. Zodoende zou een reële baarheid van het programma of de ver- Duurzame ruimte bestaat niet inschatting van het de levensduur wachte levensduur van het gebouw (of Duurzaamheid is geen architectoni- van een gebouw de eerste parameter van het casco, de gevel en de inbouw), sche kwaliteit, maar een eigenschap moeten zijn op basis waarvan we het bieden de ontwerper meer vrijheid. die we kunnen meegeven aan onze materialiseringsconcept bepalen. Op basis van de parameters kan voor ontwerpen. Hierbij wil ik benadrukken De tweede parameter is het pro- de verschillende doelen onderzocht dat duurzaamheid geen beleving van gramma. Een schoolgebouw dat ex- worden welke ambities haalbaar zijn en een gebouw is, maar een intrinsieke clusief als school gebruikt kan worden, waar de prioriteiten moeten liggen. kwaliteit. ‘Duurzame ruimtes’ bestaan wordt overbodig op het moment dat De wisselwerking tussen doelen en niet, maar goede architectuur kan wel er geen vraag meer naar is. Daarnaast parameters levert een aantal termen en zorgen voor een grotere dierbaarheid stellen programma’s als ziekenhuizen of concepten op die we vaak tegenkomen en daarmee voor een langere levens- scholen andere eisen aan de materiali- in duurzaam bouwen. Zo is flexibel duur van een gebouw. Een groendak op sering dan kantoren of woningen (denk bouwen geen doel op zich: we proberen een niet-intrinsiek duurzaam gebouw aan stootvastheid, vloerbelasting, ver- hierbij de milieu-impact van sloop is hetzelfde als een spoiler op een bood- diepingshoogte). Met deze parameter en nieuwbouw te beperken door het schappenwagentje: dit lijkt ineens op kan ook worden bepaald in hoeverre programma aanpasbaar te maken zodat een sportwagen, maar dat betekent nog een gebouw geschikt is voor de invul- het gebouw geschikt is voor een lan- niet dat hij ook echt hard gaat. ling met andere programma’s. gere levensduur. We zouden (afhankelijk De verantwoordelijkheid van archi- De derde parameter is de locatie. Zowel van de opgave) ook kunnen kiezen voor tecten en ontwikkelaars ligt in het op lokaal als op globaal niveau heeft de een gebouw met een vast programma formuleren van een realistische locatie van een gebouw invloed op het en een korte levensduur, zolang de duurzaamheidsstrategie en in het materialiseringsconcept. Zo zal de milieu-impact en het grondstofverbruik ontwerpen van goede gebouwen die bij keuze voor een passiefhuis in hier in het materialiseringsconcept op deze ambitie aansluiten. Duurzaamheid Scandinavië een stuk meer voor de aansluiten. valt in het domein van de architect en hand liggen dan in een land met een Een andere veelgemaakte misvatting bouwkundige, maar dienen we los te gematigd klimaat. Op lokaal niveau is is dat een gebouw dat tweehonderd zien van architectonische stijl. Zaak is een groene gevel als filter voor fijnstof jaar kan blijven staan, duurzaam is. Zo’n dat we ons richten op het ontwerpen in een stedelijke omgeving veel rele- gebouw kent een lagere milieubelasting van goede gebouwen met een intrin- vanter dan op het platteland. en een geringer verbruik van grondstof- sieke duurzaamheid. Als laatste parameter geldt de fen voor bouwmaterialen in vergelijking bestaande situatie. Steeds minder met een korte cyclus van sloop en 1. Michiel Schwarz en Joost Elffers, ontwerpopgaven gaan uit van volledige nieuwbouw. Als we deze waarden bin- Sustainism Is the New Modernism, nieuwbouw: aldus zijn ook de eigen- nen het materialiseringsconcept plaat- Distributed Art Publishers, New York 2010 De wisselwerking tussen de groene renderings en de no-show duurzame bouwwerken vormt een interessante tegenstelling. schappen van de bestaande situatie van sen, beseffen we echter ook dat een 2. William McDonough en Michael De door Concrete ontworpen Londense vestiging van de Nederlandse hotelketen CitizenM Op de renderings hangen de tuinen van Babylon vanaf elk nieuw kantoorpand, maar dit zegt weinig tot niets over de invloed op de invulling van een mate- dergelijk gebouw pas écht duurzaam is Braungart, The Upcycle: Beyond bestaat uit twee blokken gestapelde kamers met een binnenplaats die functioneert als daadwerkelijke duurzaamheid van het gebouw. rialiseringsconcept. Bij renovatie is de als het energieverbruik, het programma Sustainability--Designing for Abundance, outdoor living en daarnaast zorgt voor daglicht in de kamers. CitizenM wil zo veel mogelijk In Villa Kogelhof van Paul de Ruiter is duurzaamheid niet als esthetisch kenmerk toegepast. Fotograaf Jeroen Musch toegevoegde hoeveelheid materialen en de gezondheid van het gebouw af- New York 2013 luxe en comfort aanbieden op een minimaal oppervlak. levensduur). Als we bijvoorbeeld hard 84 | de Architect, maart 2014 generiek te maken. Op het moment dat de Architect, maart 2014 | 85
© Copyright 2024 ExpyDoc
