Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren vzw Jaarverslag 2013—Programma 2014 Jaarverslag 2013 Algemene Vergadering 24 februari 2014 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 Inhoud 1 Inleiding ........................................................................................................................... 3 2 Organisatie en structuur ................................................................................................ 4 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 3 WERKINGSGEBIED ................................................................................................................................ 4 BESTUURSORGANEN ............................................................................................................................. 7 PERSONEEL ....................................................................................................................................... 11 PROFESSIONALISERING VAN DE ORGANISATIE ........................................................................................... 13 OVERLEG EN SAMENWERKING .............................................................................................................. 15 COMMUNICATIE ................................................................................................................................ 17 Natuurbehoud en KLE ................................................................................................. 18 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 3.8 4 KORTWEG NATUUR ............................................................................................................................ 18 FUNCTIONELE AGROBIODIVERSITEIT: AANLEG VAN MULTIFUNCTIONELE AKKERRANDEN..................................... 20 NATUUR- EN LANDSCHAPSPROJECTEN SINT-TRUIDEN ................................................................................ 26 HERK EN MOMBEEK: BLAUW LINT, GROENE PARELS.................................................................................. 30 AQUADRA, GRENSOVERSCHRIJDEND WATERBEHEER IN DE VIER DEELBEKKENS VAN DE JEKER, DE BERWIJN, DE VOER EN DE GEUL ..................................................................................................................................... 36 HABITAT EUREGIO ............................................................................................................................. 40 MENSEN EN SOORTEN ALS AMBASSADEURS VOOR BIODIVERSITEIT ............................................................... 45 PLAN LEEUWERIK ............................................................................................................................... 48 Landschapszorg en streekeigen karakter ................................................................. 50 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7 4.8 4.9 5 LANDSCHAPSANIMATOR EN LANDSCHAPSTEAM ........................................................................................ 50 EEN ‘LANDSCHAPSLOKET’ IN HASPENGOUW EN VOEREN............................................................................ 55 HOOGSTAMKERNEN IN SINT-TRUIDEN.................................................................................................... 61 PARKRANGERS IN HASPENGOUW EN VOEREN (LANDSCHAPSTEAMS) ............................................................ 64 REGIONALE LANDSCHAPSPARKEN IN HASPENGOUW EN VOEREN .................................................................. 67 ACTIVITEITEN VLM-BEDRIJFSPLANNER ................................................................................................... 71 HOLLE WEGEN, EEN LEVENDE VERBINDING .............................................................................................. 74 KLEIN HISTORISCH ERFGOED IN DE KIJKER................................................................................................ 77 DE KLUIS VAN VRIJHERN HERBELEEFD .................................................................................................... 81 Recreatief medegebruik en natuurrecreatie .............................................................. 85 5.1 5.2 5.3 5.4 5.5 6 OPVOLGING GREENSPOTS – KWALITEITSVOL WANDELEN............................................................................ 85 WANDELEN ALS STREEKPRODUCT, EEN NIEUWE DIMENSIE VOOR WANDELEN IN HASPENGOUW .......................... 87 VERBORGEN MOOIS IN HASPENGOUW - NATUURRECREATIEVE ONTSLUITING VAN BIJZONDERE PLAATSEN IN HASPENGOUW ................................................................................................................................. 93 WANDELEN IN LIMBURG OP EEN HOGER NIVEAU ...................................................................................... 97 OPVOLGING PROJECT ‘SINT-PIETERSBERG’ ............................................................................................ 102 Natuureducatie en -sensibilisatie ............................................................................. 104 6.1 6.2 6.3 7 DRAAGVLAKVERBREDING KORTWEG NATUUR................................................................................... 104 CURSUS KLE ................................................................................................................................... 106 EDUCATIEF AANBOD NAAR SCHOLEN .................................................................................................... 107 Projecten voorbereid in 2013 .................................................................................... 109 7.1 7.2 BLOESEMLINT INTERREG.................................................................................................................... 109 BLOESEMLINT LEADER ...................................................................................................................... 109 1 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 7.3 7.4 7.5 7.6 7.7 7.8 7.9 8 PROVINCIALE BIODIVERSITEITSPROJECTEN ............................................................................................. 109 LEADER HASPENGOUW ..................................................................................................................... 110 KORTWEG NATUUR .......................................................................................................................... 110 ‘STALLEN, SNACKBARS VOOR VLEERMUIZEN’ .......................................................................................... 110 QUICK-WIN-PROJECTEN NATURA 2000 ANB ..................................................................................... 110 LIFE+-PROJECT ‘RESTORING HAMSTER POPULATIONS AND BIODIVERSITY: WIN-WIN SOLUTIONS FOR RURAL REGIONS’ ................................................................................................................................................... 111 LIFE+-PROJECT ‘PRIVATE-LIFE’......................................................................................................... 111 Verplichte activiteiten ................................................................................................ 112 8.1 8.2 8.3 LANDSCHAPSKRANTEN ...................................................................................................................... 112 VORMINGSACTIVITEITEN ................................................................................................................... 113 PUBLIEKSACTIVITEITEN ...................................................................................................................... 119 9 Relatie doelstellingen en activiteiten ....................................................................... 129 10 Participatie aan studiedagen en overlegfora, adviesverlening en presentaties .. 130 STUDIEDAGEN EN WERKBEZOEKEN .................................................................................................................. 130 OVERLEGFORA EN ADVIESVERLENING ............................................................................................................... 130 PRESENTATIES EN BEGELEIDINGEN ................................................................................................................... 131 11 Financieel verslag ...................................................................................................... 132 2 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 JAARVERSLAG 2013 1 Inleiding Documenten zoals gevraagd in artikel 3 § 2 van het besluit van de Vlaamse regering tot vaststelling van de regelen voor de voorlopige en definitieve erkenning van regionale landschappen dd. 8 december 1998, gewijzigd bij besluit van de Vlaamse regering dd. 11 mei 1999. Deze documenten sluiten eveneens aan bij het Ministerieel Besluit tot toekenning van een subsidie aan de erkende regionale landschappen voor het uitbouwen van een landschapswerking. 3 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 2 Organisatie en structuur 2.1 Werkingsgebied Beschrijving van het werkingsgebied Het Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren (RLH) komt grosso modo overeen met het Limburgse grondgebied ten zuiden van de Demer. Deze typische streek kenmerkt zich door een glooiend landschap met vruchtbare gronden, dooraderd met holle wegen. Tussen de akkers, boomgaarden en weilanden liggen kleine dorpen met historische kerken, vierkantshoeven en kastelen. Het landschap en de natuur geven ieder toeristisch seizoen een unieke invulling: in het voorjaar de bloesem, in het najaar het fruit en gedurende de zomer worden de talrijke kastelen en hun parken in de kijker gezet. Haspengouw wordt opgedeeld in droog en vochtig Haspengouw. Droog Haspengouw ligt ten zuiden van de lijn Sint-Truiden, Borgloon, Tongeren. Het is een open plateaulandschap met uitgestrekte graanakkers, suikerbietvelden en koepelbosjes op de toppen van de heuvels. Een ideale biotoop voor tal van akkerfauna en –flora. De dikke krijtlagen onder de vruchtbare leemgronden zorgen ervoor dat het regenwater snel in de ondergrond verdwijnt waardoor hier nauwelijks rivieren zijn. Wel liggen hier de bronnen van de Demer, de Herk en de Mombeek. Daarnaast zit er ook mergel in de ondergrond die zorgt voor de typische mergelgroeves waar heel wat vleermuizen een overwinteringplaats vinden. In droog Haspengouw tref je rondom de kleine kerkdorpen landbouw op grote schaal aan. In het noorden vanaf de lijn Sint-Truiden, Borgloon, Tongeren ligt vochtig Haspengouw. Onder de leemlaag bevindt zich een dikke kleilaag die nauwelijks water doorlaat. Vochtig Haspengouw is dan ook rijk aan rivieren en beken. Hier stromen de Demer, de Herk en de Mombeek. Grootschalige landbouw is niet overal mogelijk omdat het terrein door waterlopen en kleine landschapselementen (meidoornhagen, hoogstamboomgaarden, poelen,…) wordt doorbroken. Hierdoor behoudt vochtig Haspengouw zijn kleinschalige en afwisselende karakter, de ideale biotoop voor onder andere de steenuil, eikelmuis, hazelmuis, das, kamsalamander, … Opvallend is de verwevenheid met het cultuurhistorisch patrimonium. Vochtig Haspengouw telt veel kastelen met bijhorende parken en boomgaarden. De fruitteelt domineert het landschap door laagstam plantages en de dorpskernen zijn vaak omzoomd hoogstamboomgaarden met meidoornhagen. De vzw Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren is opgericht in 1999. Sinds 2002 maakt ook Voeren deel uit van dit regionaal landschap. In het najaar van 2004 sloot de gemeente Herstappe aan. Volgende aaneengesloten 17 gemeenten maken deel uit van het Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren: Alken, Bilzen, Borgloon, Diepenbeek, Gingelom, Hasselt, Heers, Herk-de-Stad, Herstappe, Hoeselt, Kortessem, Nieuwerkerken, Riemst, Sint-Truiden, Tongeren, Voeren en Wellen. Goed voor een totale oppervlakte van 86.839,82 ha. Daarmee is het RLH het grootste regionaal landschap van Vlaanderen. 4 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 Gemeente Oppervlakte Aantal inwoners (2011) Alken Bilzen Borgloon Diepenbeek Gingelom Hasselt Heers Herk-de-Stad Herstappe Hoeselt Kortessem Nieuwerkerken Riemst St-Truiden Tongeren Voeren Wellen Totaal 2.813,91 ha 7.589,53 ha 5.112,28 ha 4.118,77 ha 5.649,23 ha 10.224,00 ha 5.306,60 ha 4.283,24 ha 135,46 ha 3.002,11 ha 3.389,96 ha 2.246,11 ha 5.787,63 ha 10.689,75 ha 8.756,11 ha 5.062,70 ha 2.672,43 ha 86.839,82 ha 11.277 31.226 10.450 18.242 8.214 73.807 7.090 12.264 85 9.602 8.322 6.687 16.210 39.579 30.301 4.181 7.383 294.920 Situeringskaart 5 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 Getekende overzichtskaart Haspengouw en Voeren 6 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 2.2 Bestuursorganen Algemene Vergadering Op de Algemene Vergadering van 21 februari 2013 werd de samenstelling van de raad als volgt verkozen voor 3 jaar: Effectieve leden Afgevaardigden Doelgroep gemeenten en Provincie Provincie Limburg Dhr. Ludwig Vandenhove Gemeente Alken Dhr. Dirk Luyck Stad Bilzen Dhr. Stefan Jans Stad Borgloon Dhr. Jo Dardenne Gemeente Diepenbeek Dhr. Frans Vandormael Gemeente Gingelom Dhr. Jan Wicheler Gemeente Heers Dhr. Jan Leus Gemeente Herstappe Mevr. Leen Vanwetswinkel Stad Herk-de-Stad Dhr. Wim Berden Stad Hasselt Mevr. Marijke Jordens Gemeente Hoeselt Dhr. Bert Vertessen Gemeente Kortessem Dhr. Camille Cuyx Gemeente Nieuwerkerken Mevr. Brenda Berden Gemeente Riemst Dhr. Christian Bamps Stad Sint-Truiden Mevr. Hilde Vautmans Stad Tongeren Dhr. Patrick Jans Gemeente Wellen Mevr. Kristien Treunen Gemeente Voeren Dhr. Huub Broers Doelgroep milieu- en natuurverenigingen Natuurpunt De Herk Heers Dhr. Charlie Claesen Natuurpunt Diepenbeek Dhr. Chris Dictus Natuurpunt Zuidoost Limburg Dhr. Peter Van Lindt Natuurpunt vzw Dhr. Stefan Carolus Natuurpunt Beheer vzw Dhr. Ignace Schops Nationale Boomgaardenstichting vzw Dhr. Ludo Royen Natuurpunt Kortessem Dhr. Kris Castro Limburgs Landschap Dhr. Jean Vangrinsven Orchis vzw Dhr. Jos Bijnens Natuurpunt Aulenteer Dhr. Diederik De Leersnyder Natuurpunt Spouwen Dhr. Lambert Schoenmaekers Leefmilieu Tongeren Dhr. Jan Konings Natuurpunt De Vrienden van het Schulensbroek Dhr. Piet Rymen 7 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 JNM Zuid-Limburg Dhr. Niele Geypens Natuurpunt Alken Dhr. Gustaaf Grouwels Natuurpunt – Leefmilieu Borgloon Dhr. Luk Robijns Natuurpunt Hasselt-Zonhoven Dhr. Jos Coteur Limburgse Milieukoepel vzw Dhr. August Feyen Natuurpunt Limburg Dhr. Jos Ramaekers Doelgroep landbouw, toerisme en WBE Boerenbond Mevr. Heidi Pinxten Landbouwcomice Sint-Truiden Dhr. René Moyaers Landbouwcomice Zichen Zussen Bolder Landelijke Gilden Mevr. Dorien Verrecht WBE Hesbania Dhr. Jozef Ruison WBE Haspengouw Dhr. Ghislain d’Ursel WBE Perdix Dhr. Ludo Fastré WBE Patrijzenkuilen Dhr. Jozef Bogaerts WBE De Herk Dhr. Georges van Hövell tot Westerflier Toerisme Riemst Dhr. Xavier Noelmans Toerisme Herk-de-Stad Dhr. Jos Boesmans, vanaf 4/12/13 vervangen door dhr. Dirk Den Haese Toerisme Borgloon Mevr. Ingrid Depraetere Toerisme Limburg Mevr. Veerle Cops Toerisme Voerstreek Toerisme Kortessem Dhr. Gaston Stas In & Uit Hasselt Mevr. Veerle Bijnens Toerisme Bilzen Dhr. Jos Baerten († 21/09/2013) Adviserende leden Milieuambtenaar Alken Mevr. Wendy Houben Milieuambtenaar Bilzen Dhr. Filip Konings Milieuambtenaar Borgloon Mevr. Nathalie Steegmans Milieuambtenaar Diepenbeek Mevr. Lieve Houtmeyers Milieuambtenaar Gingelom Mevr. Ingrid Leemans Milieuambtenaar Hasselt Mevr. Hilde Pootemans Milieuambtenaar Heers Mevr. Patricia Knaepen Milieuambtenaar Herk-de-Stad Dhr. Patrick Gevers Milieuambtenaar Hoeselt Mevr. Denise Wijnen Milieuambtenaar Kortessem Mevr. Caroline Mariotti Milieuambtenaar Nieuwerkerken Mevr. Rachel Van Acker Milieuambtenaar Riemst Mevr. Francine Thewissen Milieuambtenaar St-Truiden Dhr. Peter Wiame Milieuambtenaar Tongeren Mevr. Linda Lousbergh Milieuambtenaar Wellen Dhr. Pieter Flamend Milieuambtenaar Voeren Mevr. Judith Voets Vlaamse Landmaatschappij Dhr. Martijn Erkens 8 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 Provincie Limburg Dhr. Johan Van den Broek Agentschap voor Natuur en Bos Dhr. Jasper Goffin Onroerend erfgoed Dhr. Eddy Timmers Afd. Land-en Tuinbouw Mevr. Lieve Vandebroeck Velt Zuidoost Haspengouw Dhr. Philip Droogmans Velt Hasselt-Diepenbeek Dhr. Mario Parys Landelijk Vlaanderen Dhr. Lionel le Hardy Groendienst Hasselt Dhr. Geert Vande Kerkhof Erfgoedcel Haspengouw Dhr. Guy Plevoets ZOLAD+ Dhr. Tim Vanderbeken De Algemene Vergadering vergaderde op 21 februari 2013. Het verslag is in bijlage opgenomen. Raad van Bestuur Effectieve leden Afgevaardigden Doelgroep gemeenten en Provincie Provincie Limburg Dhr. Ludwig Vandenhove (voorzitter) Gemeente Alken Dhr. Dirk Luyck Stad Borgloon Dhr. Jo Dardenne Gemeente Kortessem Dhr. Camille Cuyx Doelgroep milieu- en natuurverenigingen Limburgs Landschap vzw Dhr. Jean Vangrinsven Natuurpunt vzw Dhr. Stefan Carolus Natuurpunt Limburg vzw Dhr. Jos Ramaekers (ondervoorzitter) Doelgroep landbouw, toerisme en WBE Boerenbond Mevr. Heidi Pinxten WBE Haspengouw Dhr. Ghislain d’Ursel Adviserende leden Toerisme Limburg Mevr. Veerle Cops Agentschap voor Natuur en Bos Dhr. Jasper Goffin Onroerend erfgoed Dhr. Eddy Timmers A & co Mevr. Ann Van Baelen … De Raad van Bestuur vergaderde in 2013 vier keer. 9 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 Dagelijks Bestuur Het Dagelijks Bestuur bestaat uit de voorzitter (Ludwig Vandenhove), de ondervoorzitter (Jos Ramaekers) en de coördinator en vergadert gemiddeld één keer per maand. Statuten De ledenlijst van de Raad van Bestuur is in de statuten opgenomen. 10 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 2.3 Personeel Naam An Digneffe Functie Coördinator 1 Martin Merken Landschapsloket 1/2 Kristel Van Lishout Kathleen Stappers Frederik Santermans Organisatie activiteiten en publicaties Medewerker administratie Ondersteuning landschappelijke projecten Projectcoördinator Biodiversiteit 1/2 Christel Cornelissen Tine Rijvers Projectcoördinator Natuurrecreatie Landschapsanimator 1 Ward Andriessen Mieke Vanlangenaeker Katleen Vandenbergh Eliane Erens Projectcoördinator Integraal Waterbeheer Projectmedewerker Natuur en Landschap Projectcoördinator Aquadra Landschapsloket 1 Joke Rymen VTE 4/5 4/5 Landschapsarchitectuur 1 Graduaat Chemie optie milieuzorg Milieucoördinator B Lic. Biologie Duurzame ontwikkeling & menselijke ecologie Economische wetenschappen 1 Lic. Biologie Bosbouwbekwaamheidsgetuigschrift Lic. Biologie 1 1 tot 19 april 4/5 1/2 vanaf 1 mei Erik Van Esch Meg Verhees Medewerker Natuur en Recreatie Projectmedewerker Opleiding Landschapsarchitectuur Landschapsontwikkeling Verkeerskunde Natuurgids Bosbouwbekwaamheidsgetuigschrift Natuurbeheer Productontwikkeling Bachelor Groen en landschapsmanagement Lic. Biologie Master Journalistiek Graduaat Chemie optie milieuzorg Milieucoördinator B 1 Cultuurspreidingstechnieken, afdeling film 1 en 1/2 Bio-ingenieur, landbouwwetenschappen vanaf 1 sept Martijn Erkens (personeelslid VLM) Landschapsbedrijfsplanner Bachelor Groen en landschapsmanagement Huidige personeelsbestand RLH: 10,8 VTE. 11 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 Opleiding personeel: An Digneffe volgde op 5 november een cursus Bestuurdersaansprakelijkheid en op 10 oktober en 24 november de opleiding: Teammanagement in tijden van verandering. Meg Verhees volgde de opleiding ‘Hoogstamfruitbomen en klein fruit, aanplanting, kweek, snoei en verzorging’ in Bree, een organisatie van de Nationale Boomgaardenstichting. Op acht zaterdagen kwamen volgende items aan bod (theorie en praktijk): Fruitbiologie en de fruitboom als levend organisme Grondbewerking, planttechnieken en principes van de snoei Vorm- en onderhoudssnoei Sleunen van fruitbomen Enttechnieken Herkennen van ziektebeelden en hun biologische bestrijding Herkennen van ziektebeelden en hun biologische bestrijding Oculeren en chipbudden Zomersnoei Variëteitenkeuze, oogsten en bewaren van fruit Meg Verhees volgde een tweede cursus ‘Onderhoud van hoogstam fruitbomen’ in Eijsden-Margraten, Nederland. Deze cursus was een organisatie van IKL en bestond uit vier bijeenkomsten (2 donderdagavonden en 2 zaterdagen in maart). Inhoud van de cursus: Biologie van hoogstam fruitbomen Verzorging van hoogstam fruitbomen Achterstallige snoei van oude bomen Jaarlijkse snoei van oude bomen Vormsnoei van jonge bomen Aanleg van nieuwe boomgaarden Bestrijden van ziekten en plagen De personeelsleden namen deel aan studiedagen, werkbezoeken, overlegfora, … een overzicht hiervan wordt gegeven in hoofdstuk 10. Stageplaatsen: Steven Cuyx kreeg verschillende fotografieopdrachten via de dienst begeleid werken van vzw Intesa. Hij maakte ondermeer foto’s tijdens het akkersymposium en tijdens de snoeicursus. Sjors Krol, student Stad en Streekontwikkeling, HAS Hogeschool in ’s-Hertogenbosch liep stage van 26 februari t/m 3 mei 2013. Remi Chevalier, Provinciale Hogeschool Limburg, Groen en landschapsmanagement liep stage bij het regionaal landschap. Twee studenten van het PIBO (Tongeren) deden bij het regionaal landschap een meeloopstage van 18 tot 27 maart. 12 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 2.4 Professionalisering van de organisatie 1. Personeelsbeleid 13 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 Werkveldverantwoordelijken Er zijn werkvelden bepaald binnen de werking van het regionaal landschap, per werkveld is een verantwoordelijke aangesteld, deze persoon: - ziet er op toe dat het werkveld in de werking voldoende aan bod komt - prospecteert naar mogelijkheden die zich aanbieden in het werkveld - is op de hoogte van en volgt de ontwikkelingen in het werkveld Projectbureauverantwoordelijken (managementcomité) Gezien het regionaal landschap sterk afhankelijk is van projecten zal er constant aandacht moeten zijn voor het zoeken en uitwerken van nieuwe projecten. De projectbureauverantwoordelijken werken nieuwe projectideeën uit en zullen hiervoor geregeld en naar gelang de noodzaak samen komen en waar nodig aangevuld worden door de werkveldverantwoordelijken. Intern overleg - Jaarlijks of indien nodig 2 maal per jaar zal er een denkdag (of 2-daagse) plaatsvinden - Eén maal per maand vergadert het team van het regionaal landschap - Afhankelijk van de noodzaak en op vraag van een medewerker worden er op teamvergaderingen werkgroepen samengesteld voor verder overleg tussen bepaalde projecten, projectbureaus en/of thema’s. - In de projectbureaus is er constant overleg en terugkoppeling - Managementcomité (algemene ondersteuning in beleid en visie + vervanging in geval van verlof/bevalling) - Het regionaal landschap is zowel voor uitvoering van projecten als voor de coördinatie ervan sterk afhankelijk van projecten. Daarom wordt constant aandacht besteed aan het zoeken en uitwerken van nieuwe projecten. Dit is een taak voor iedere projectverantwoordelijke samen met het managementcomité en de werkveldverantwoordelijke. 2. Administratie en financieel beheer Zowel de administratieve als financiële opvolging worden gedaan volgens de richtlijnen van de vzw wetgeving. Vanaf het boekjaar 2006 werd de jaarrekening neergelegd bij de Nationale Bank België, conform de vernieuwde wetgeving voor vzw’s met een personeelsbezetting van meer dan 5 personeelsleden en ontvangen subsidies > 250.000 €. De voorbereiding van de documenten voor de Nationale Bank wordt uitbesteed aan een externe boekhouder (Ann Van Baelen). De boekhouding wordt analytisch geboekt door het Regionaal Landschap en wordt hiervoor extern ondersteund door de boekhoudkundige firma A&Co en bedrijfsrevisor Ira Nicolaij. Het Centrum voor Loonbeheer in Alken ondersteunt het Regionaal Landschap voor de loonadministratie. Voor de realisatie van de projecten wordt de wet op de overheidsopdrachten nageleefd. Er is een protocol opgesteld om hier aan te voldoen. 14 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 2.5 Overleg en samenwerking Het Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren vzw heeft geregeld overleg met subsidiërende overheden, doelgroepen, verenigingen en individuen, betrokken bij lopende of op te starten projecten. Het Regionaal Landschap overlegt in het kader van diverse projecten geregeld met medewerkers van het Agentschap voor Natuur en Bos in Hasselt en Brussel. Er vonden verschillende overlegmomenten plaats: Overleg ‘Bilzen De Boom In’ met Jasper Goffin (18 februari, 25 juni, 11 oktober) Overleg beheer De Vroente met Tom Hoebrechts en Tom Verschraegen (22 februari) Voorbereiding Private LIFE+ met Maarten Reynaert (28 maart, 17 april, 17 mei) Voorbereiding LIFE Hamster met Wim Deblier, Bert Vanholen, Veronique Verbist (2 april, 16 april, 26 april en 30 april) Overleg QuickWin Vechmaal met Wim Deblier (19 juni) Overleg QuickWin Duras met Jasper Goffin en Tom Verschraegen (16 juli, 9 december) Stuurgroep NME-project KORTWEG NATUUR (Walter Galle) (24 september) Terreinoverleg IHD Bilzen (Tom Verschraegen) (1 oktober) Overleg NEC ’t Vloot (Geert Coninx) (18 december) Meerdere overlegmomenten met rond de IHD-doelstellingen en het opstellen van QUICKwin aanvraag Merlemont In het kader van de werking van de Landschapsanimator en het Landschapsteam is er permanent overleg met dhr. E. Timmers, mevr. M. Van Den Broeck of mevr. V. Wuyts van Onroerend Erfgoed, Hasselt. o.a.: - Overleg Beukenberg te Tongeren (23 april) - Overleg Burchtsite Brustem (16 mei) - Overleg advies inrichting perceel Kuttekoven (26 juni) - Afstemming aanpak project Teuven met Eddy Timmers en dienst waterlopen Provincie Limburg (20 september) - Overleg herstel tuinmuur bij historisch hoeve, Eddy Timmers, Marijke Wouters (25 oktober) Met de Provincie Limburg is er structureel overleg in het kader van GLE-projecten. Er is geregeld overleg in het kader van de andere projecten (LSM-project Regionale Parken en Monitoring, klankbordgroep TACO2. Ook met het Provinciaal Natuurcentrum, met LIKONA en met de dienst landbouw, erfgoed en waterlopen is er geregeld overleg. Met de gemeenten is er o.a. overleg in het kader van de inzet van het Landschapsteam, de LSM-projecten, de Leaderprojecten, de recreatieve projecten, Herk en Mombeek, Landschapsloket, ... Er is ook op verschillende plaatsen meegewerkt aan het organiseren van infoavonden. Met de natuurverenigingen is o.a. overleg gepleegd voor de uitwerking van diverse projecten in het kader van de landschapswandelingen, GLE-projecten, Herk en 15 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 Mombeek, Biodiversiteitsambassadeurs, … . Met de Nationale Boomgaardenstichting werd overlegd over het aanplanten van hoogstamboomgaarden en de sapmobiel. Met Toerisme Limburg is er overlegd ivm de LEADER-projecten, de Greenspots, Verborgen Moois, Grenzeloos wandelen, Wandelen als streekproduct, afstemming diverse publicaties. Met de landbouwverenigingen en landbouwers wordt intensief overlegd en samengewerkt voor de realisatie en opvolging van de projecten: Nectarranden, hagendorser, Eco², Kenniscirkel boerENnatuur, holle wegen, Kortweg Natuur (b.akkerbrood en biomeel). De bedrijfsplanner nam verder contact met landbouwers en stelde bedrijfsplannen op. Met de Vlaamse Landmaatschappij was er overleg in het kader van de ruilverkaveling Grootloon, ruilverkaveling Jesseren, ruilverkaveling Wellen, natuurprojecten en de aanleg van wandelgebieden. Verder is er een nauwe samenwerking betreffende de beheerovereenkomsten voor landbouwers. Zowel met de drie Limburgse regionale landschappen, als met de andere regionale landschappen is er op geregelde basis structureel overleg. Het RLH is actief binnen LimNet, het provinciale netwerk voor natuureducatie. Het Regionaal Landschap zetelt in het bestuur van LimNet. Met het bekkensecretariaat Demer is er geregeld overleg in kader van het Integraal project Herk en Mombeek en het Integraal project Schulensbroek. RLH zetelt in de volgende stuurgroepen: Leader Plaatselijke Groep Haspengouw Limnet (Limburgs Natuur en Educatie Netwerk) Biodiversiteitsambassadeurs: stuurgroep, werkgroepen Aquadra (interregproject): stuurgroep, werkgroepen PDPO, Wandelen in Limburg op een hoger niveau; stuurgroep en werkgroepen Ruilverkavelingscomité Jesseren Natuureducatief Centrum ‘t Vloot Plan harmonisch parkbeheer in Alden Biesen (ANB) … RLH is trekker van volgende stuurgroepen Leader-projecten: wandelen als Streekproduct, Kluis van Vrijhern herbeleefd SORP Herk & Mombeek Functionele agrobiodiversiteit: aanleg van multifunctionele nectarranden Sint-Pietersberg LSM Regionale Parken Landschapsbeheerplan Herkenrode … Vlaams Overleg Regionale Landschappen (VORL) Regelmatig vergaderen de coördinatoren van de Vlaamse regionale landschappen, onder voorzitterschap van Dirk Cuvelier van RLWH. Het doel hiervan is het bespreken van gemeenschappelijke problemen, belangen en doelstellingen; het uitwisselen van ideeën,… Tussen de regionale landschappen onderling is er ook frequent informeel overleg. 16 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 Op 10 en 11 januari 2013 organiseerde het Vlaams Overleg Regionaal Landschappen een tweedaags conclaaf voor de coördinatoren in Brugge. Hoofdthema van dit conclaaf was de toekomst van de regionale landschappen i.k.v. de interne staatshervorming, het uitwerken van een ruimtelijk kader waarbinnen regionale landschappen passen en evaluatie van de samenwerking met de partners. Andere bijeenkomsten met het VORL in 2013 waren op 15 maart, 13 mei, 8 juli, 5 september, 31 oktober en 6 december. Het VORL was als lid van Civilscape (het netwerk van Europese NGO’s ter ondersteuning van de Europese Landschapsconventie) vertegenwoordigd op de Algemene Vergadering en is via Pauwel Bogaert ook lid van de Raad van Bestuur van Civilscape. 2.6 Communicatie De communicatieverantwoordelijke van het Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren brengt, in samenwerking met de projectbureaucoördinatoren, op gepaste tijdstippen acties of projecten in de aandacht, steeds in overleg met de algemeen coördinator. Er is een intern bestand met regionale en nationale perscontacten. Deze worden per e-mail op de hoogte gebracht van acties en evenementen van het regionaal landschap. Met de regionale contactpersonen wordt ook nog telefonisch contact opgenomen. De opmaak van folders, uitnodigingen, … wordt uitbesteed aan een grafisch bureau. Er wordt op toegezien dat de huisstijl van het regionaal landschap gerespecteerd wordt. Wanneer het regionaal landschap deelneemt aan studiedagen of activiteiten van andere organisaties kan er voor de promotie gebruik gemaakt worden van: een beursstand voor buitengebruik, een beursstand voor binnengebruik, foldermateriaal,displays, vlaggen, … Vanaf 2013 is het regionaal landschap ook te volgen via Facebook en Twitter. 17 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 3 Natuurbehoud en KLE 3.1 Kortweg Natuur Trekker Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren In overleg met Alle KORTWEG NATUUR-partners nl. alle schakels in de keten van akker tot bakker (landbouwers, molen, verdelers bakkerijproducten, ambachtelijke bakkers, Limburgse Bakkersbond, de Wroeter, Vogelwerkgroep Grauwe Gors, VLM, …) Projectperiode Vanaf 2011 Doelgroep KORTWEG NATUUR richt zich naar: de KORTWEG NATUUR-partners in de keten van akker tot bakker de consument Doelstellingen KORTWEG NATUUR staat voor een product dat de fauna en flora een handje helpt én dat lokaal geteeld, verwerkt en verkocht wordt. KORTWEG NATUUR is tegelijk een kwaliteitslabel dat door het RLH i.s.m. de KORTWEG NATUUR-partners beheerd wordt. Doelstelling is dit label en zijn producten uit te bouwen en te optimaliseren. Financiering projectsubsidie via LNE - Draagvlakverbreding Fonds KORTWEG NATUUR – eigen middelen Verloop actie In 2013 werd de bestaande KORTWEG NATUUR werking verder uitgebouwd en geoptimaliseerd: het KORTWEG NATUUR kwaliteitscharter werd herzien en aan de partners voorgelegd. Er werd een hoofdstuk met specificaties voor de bioteelt toegevoegd. Voor de gangbare landbouw werden een aantal bepalingen vereenvoudigd en gewijzigd. er werd een samenwerking opgestart met een nieuwe molen, zowel voor de gangbare (b.akkerbrood) als het biologische (biomeel) circuit. er werd onderhandeld om de verdeling van het b.akkerbrood en biomeel te optimaliseren. Voor het b.akkerbrood is de huidige afzet te klein en werd gezocht naar bijkomende afzet maar zonder positief resultaat. Voor het biomeel is Biosano geïnteresseerd voor de verdeling 18 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 maar momenteel is de bioteelt onvoldoende om aan deze vraag te voldoen. Voor biotarwe en -spelt is er meer vraag dan aanbod, enkel voor biorogge is er meer aanbod dan vraag. in het kader van het LNE-project draagvlakverbreding KORTWEG NATUUR werden communicatieacties (veldborden, symposium, receptenkaartjes, mokkenactie, digitale displays) opgezet naar de consument. Meer info, zie 6.1. Nazorg en opvolging KORTWEG NATUUR wordt vanuit het RLH verder opgevolgd. Voor het gangbare circuit (b.akkerbrood) wordt in 2014 gestreefd naar meer afzet. Indien het LIFE+ project ‘Restoring hamster populationsandbiodiversity’ wordt goedgekeurd, valt dit hierbinnen. Voor het biologische circuit (biomeel) wordt het malen van het biomeel door een lokale wind- of watermolen onderzocht en ev. een ruimere afzet. Er zijn gesprekken lopende voor de vermarkting van biojenever en –bier. 19 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 3.2 Functionele agrobiodiversiteit: aanleg van multifunctionele akkerranden Trekker Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren Partners Gemeenten van droog-Haspengouw (Riemst, Sint-Truiden, Heers, Gingelom) en Voeren Landbouwers Natuurverenigingen WBE’s Imkersverenigingen VLM Syngenta European Landowners Organisation (ELO) European Observatory on Pesticide Risk Analysis (OPERA) Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) Afdeling duurzame landbouwontwikkeling (ADLO) Financiering Syngenta Deelnemende gemeenten: Sint-Truiden, Gingelom, Heers, Riemst en Voeren Projectperiode Van 1 januari 2012 tot en met 31 december 2014 Doelgroepen Het project richt zich op de gebruikers van het open gebied waarbij landbouwers de voornaamste plaats innemen. Daarnaast nemen natuurverenigingen, imkers en wildbeheereenheden ook deel aan het project. Via de coördinatie van het RLH nemen de doelgroepen maatregelen ter bevordering van bestuivende insecten. Doelstelling Regionaal landschap Haspengouw en Voeren heeft samen met de betrokken partners actie ondernomen om de bedreigingen bij de bestuivende insecten tegen te gaan door de inzaai van meerjarige, kruidenrijke akkerranden. Hierdoor worden bijkomende kansen gecreëerd in het landbouwgebied. Het voorzien van nectar- en stuifmeelranden en een geschikte leefomgeving biedt een oplossing voor de achteruitgang van de bijenpopulaties en andere bestuivende insecten. Verder komen de projectdoelstellingen rechtstreeks ten goede aan het bevorderen van de vruchtzetting en bestuiving van allerhande landbouwgewassen. Daarnaast levert deze actie ook een bijdrage aan vlinders en andere insecten zoals zweefvliegen, sluipwespen,… die op hun buurt belangrijke plaagbestrijders in de landbouw zijn. Naast het inzaaien van kruidenrijke akkerranden waarbij bestuivers en natuurlijke vijanden baat bij hebben, heeft het project nog een andere doelstelling: het beschermen van bedreigde akkerflora 20 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 en kansen bieden voor ontwikkeling van lokale soorten. Omdat het steeds slechter gesteld is met de soortenrijkdom en de biodiversiteit op het platteland dringen zich hier ook maatregelen op. Bovendien wordt binnen dit project bekeken hoe bestaande grasstroken van de VLM kunnen verbeterd worden op vlak van biodiversiteit. Deze beheerovereenkomsten voor erosiestroken en perceelsrandenbeheer zijn momenteel eenzijdig gericht naar erosiepreventie en bufferwerking en hebben weinig of geen aandacht voor het bevorderen van de biodiversiteit. Het project onderzoekt enkele grasstroken om deze multifunctioneler in te richten zonder hun hoofdfunctie (erosie of buffering) aan te tasten. Binnen de projectdoelstelling staat vervat dat deze concrete maatregelen op terrein een gerealiseerde oppervlakte van minstens 35 ha akkerstroken beslaat die ingericht zijn ten voordele van bestuivende insecten en bedreigde akkerflora. De globale einddoelstelling van het project is het leveren van aanbevelingen voor het nieuwe PDPO omtrent multifunctionele nectarranden. Omschrijving In totaal namen 50 landbouwers en organisaties aan het project deel met een totale oppervlakte van 38,6 ha dat ingericht werd ten voordele van bestuivende insecten. De inzaai gebeurde op advies van het regionaal landschap waarbij rekening gehouden werd met de locatie, de positie in het landschap, de aanwezige KLE,… Op de meeste randen werden 2 stroken ingezaaid: een meerjarig gras-kruidenmengsel naast een klavermengsel. Het meerjarig gras-kruidenmengsel bestaat uit 20% kruiden en 80% grassen. De vier grassen zijn roodzwenkgras, veldbeemdgras, kamgras en timoteegras. De drachtplanten in het mengsel zijn: gewoon knoopkruid, wilde chicorei, gewone margriet, gewone rolklaver, muskuskaasjeskruid, gele kamille, rode en witte klaver en vogelwikke. Het klavermengsel omvat gewone rolklaver, luzerne, witte en rode klaver. Meerjarig gras-kruidenmengsel De zaadmengsels werden in het voorjaar geleverd door BVBA Joris (Gingelom) en ingezaaid in april-mei door de deelnemers. Iedereen binnen het project heeft het zaadmengsel gratis ter beschikking gekregen. Bovendien ontvangen de landbouwers een vergoeding voor de verminderde opbrengst (0,13 €/m²) dankzij de tussenkomst van de deelnemende gemeenten. Onderstaande tabel geeft een overzicht van de oppervlakte en de aantal deelnemers binnen het project. 21 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 Landbouwers binnen de 5 gemeenten: Oppervlakte Aantal deelnemers 21,3371 ha 28 Gingelom 3,8 ha Sint-Truiden 8,1 ha Heers 6,9 ha Riemst 1,4 ha Voeren 1,1 ha Natuurorganisaties 7,7024 ha 5 WBE (jagers) 0,3325 ha 2 Overige (voorbeeldboerderij en PCF) 0,2500 ha 2 Inzaai ism VLM 9,0000 ha 13 38,622 ha 50 deelnemers (oppimpen van grasstroken) TOTAAL multifunctionele akkerranden Verder was er ook een complementaire samenwerking met de VLM voor het doorzaaien van kruiden in een aantal grasstroken onder beheerovereenkomst (oppimpen van grasstroken). De grasbuffer-, de erosie- en de gemengde grasstroken werden ingezaaid in het voorjaar van 2012 met een heel klein percentage witte honingklaver (Melilotus albus) en groot kaasjeskruid (Malva sylvestris). Deze inheemse zaden werden besteld bij Cruydt-Hoeck, zij zijn gespecialiseerd in wilde plantenzaden en bloemenweidemengsels. Dit jaar was op te merken dat de ingezaaide stroken goed tot bloei kwamen zodat insecten in de zomer het nodige voedselaanbod (nectar en stuifmeel) vonden. De meerwaarde van het oppimpen van de grasstroken heeft visueel zijn effect op de ongewervelde fauna. Een andere actie binnen het project was het oogsten van inheemse flora waarbij het zaad dit jaar experimenteel werd gebruikt om enkele stroken kruidenrijker te maken. In de zomer werden zaden van knoopkruid, wilde margriet, echte koekoeksbloem, agrimonie en klaproos verzameld langs wegbermen of braakliggende stukken. Een sociaal economieploeg van De Wroeter (Kortessem) heeft enkel geoogst waar de soorten talrijk voorkomen. Na het oogsten werden de inheemse zaden bewaard en gedroogd. Het zijn allemaal belangrijke nectar- en stuifmeelplanten die ingezaaid werden en volgend jaar tot bloei zullen komen. Het beheer van de meerjarige randen in de eerste jaren bestaat uit het herhaaldelijk maaien. ste de Afgelopen jaar werden de randen 2 maal gemaaid, een 1 keer na half juli en een 2 keer rond ste eind oktober - begin november. Doordat er in het 1 jaar verschillende keren is gemaaid, wordt de rand gemiddeld niet hoger dan 15 tot 20 cm. Hierdoor kan het licht doordringen tot op de ondergrond en kunnen de ingezaaide zaden zich goed ontwikkelen. Bij de laatste maaibeurt van eind oktober werd een strook van minstens 1m niet gemaaid zodat die ruigtevegetatie overwinteringsmogelijkheden biedt voor insecten. 22 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 Oogsten en bewaren van zaden Verspreid over de Zuidelijke Haspengouwse gemeenten werden op verschillende locaties (Munsterbos, Grootloon, kasteeldomein van Hex, belevingsboomgaard Voeren en Alden Biesen) bijenhotels gebouwd in samenwerking met tal van scholen en ploegen uit de sociale economie. Voor de locatiekeuze van de bijenhotels werd steeds rekening gehouden met de omgeving waarbij er steeds voldoende nectaraanbod moet zijn. Naast het voorzien van bovengrondse nestgelegenheid voor wilde bijen speelt het educatieve luik voor scholen ook een belangrijke rol.. In totaal werden afgelopen jaar vijf bijenhotels geplaatst en opgevuld door kinderen of natuurverenigingen. Het opvullen gebeurde met rietstengels, vliertakken en houtrollen waar men gaatjes in boorde. Op 4 juli 2013 vond het akkervogelsymposium: Over de grenzen heen plaats in Gingelom, in samenwerking met Regionaal Landschap Zuid-Hageland en de bedrijfsplanners van de Vlaamse Landmaatschappij. Kennisuitwisseling en wederzijdse inspiratie stonden die dag centraal. Meer info onder punt 8.2.3. 23 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 Terreinexcursie tijdens het akkersymposium Verloop actie In het voorjaar (januari-maart) zijn de landbouwers, natuurverenigingen en WBE’s benaderd voor deelname aan het project en is het zaadmengsel samengesteld en besteld: - totale hoeveelheid meerjarig gras-kruidenmengsel 140kg - totale hoeveelheid klavermengsel 40kg - totale hoeveelheid bloemrijk graanmengsel 830kg 5 februari: plaatsing bijenhotel Munsterbos Eind april is het zaad bij de landbouwers, natuurverenigingen en WBE’s geleverd en zijn de betreffende percelen/perceelranden ingezaaid. 15 mei: plaatsing bijenhotel Grootloon mei-augustus: onderzoek/monitoring; PCF (natuurlijke plaagbestrijders) en Nature ID (bijen) 30 mei: plaatsing bijenhotel Hex 8-9 juni: infostand rond bijenproblematiek tijdens open tuin- en moesdagen in Hex Rond half juni werden zaden verzameld en geoogst uit de wegbermen Beheer van de stroken: na half juli werden de stroken voor de eerste maal gemaaid 18 juni: terreinexcursie naar de ingezaaide multifunctionele akkerranden en imker Missotten 4 juli: ‘akkersymposium over de grenzen heen’ in Gingelom 25 juli: akkernatuurfietstocht i.s.m. JNM naar praktijkvoorbeelden landbouw en natuur 14-15 september: infostand rond bijenproblematiek tijdens open tuin- en moesdagen in Hex 17 september: plaatsing bijenhotel belevingsboomgaard Voeren 10 oktober: plaatsing bijenhotel Alden Biesen de Beheer van de stroken: eind oktober - begin november werd er een 2 keer gemaaid Soortenbescherming Het project geeft uitvoering aan de Vlaamse Resolutie betreffende het nemen van maatregelen ter bevordering van de aanwezigheid van vlinders. Het project komt naast de beschreven doelstellingen ook rechtstreeks de achteruitgaande vlinderpopulaties ten goede door te voorzien in geschikte biotopen voor vlinders. Doordat zulke nectarranden niet bespoten mogen worden is hier de nefaste invloed van het gebruik van bepaalde pesticiden nihil. 24 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 Verder kunnen bepaalde IHD-soorten die aangewezen zijn voor hun voortbestaan op akkers een geschikt biotoop vinden in dergelijke permanente structuren. Het project biedt voor deze soorten zowel een potentieel voortplantingshabitat als een belangrijk leefgebied/foerageergebied. Nazorg en opvolging Mits verder onderzoek en nauwe opvolging zal het project de volgende jaren aanbevelingen leveren als opstart voor het nieuwe PDPOIII. De randen die nu experimenteel uitgetest worden kunnen nog niet via een beheerovereenkomst verduurzaamd worden maar mogelijks binnen het nieuwe PDPO wel. De landbouwers, imkers en WBE zullen de komende jaren opvolging en advies blijven krijgen voor inrichting van biotoopvriendelijke maatregelen ter bevordering van bestuivende insecten. Nieuwe inzichten bij inzaaitechnieken en specifieke mengsels zullen mee opgenomen worden in de praktijk zodat gebruikers van het open gebied de nieuwe maatregelen kunnen implementeren bij hun bedrijfsvoering. Geplande acties: - Expertise: uitproberen van inzaaitechnieken en ervaring opdoen omtrent nectarranden ter aanbeveling van het nieuwe PDPO. - Verder zetting van het landbouwkundig en ecologisch onderzoek in de ingezaaide akkerrand in samenwerking met ProefcentrumFruit (PCF) en Nature ID - Het geoogst zaad van akkerflora (klaproos, korenbloem,…) experimenteel gebruiken voor bestaande stroken kruidenrijker te maken. - Uitwerking van een integraal maaisysteem van de grasstroken als hooilandbeheer met als restproductie hooibalen ism met Agro-Aanneming 25 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 3.3 Natuur- en landschapsprojecten Sint-Truiden Trekker Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren Partners Stad Sint-Truiden S.T.A.L (Sint-Truidense Adviesraad voor Leefmilieu) Landbouwers Natuurpunt Aulenteer Natuurpunt Beheer Plantenwerkgroep LIKONA Toerisme Vlaanderen Watering Sint-Truiden Vlaamse overheid (LNE en Onroerend erfgoed) Doelgroepen wandelaars, fietsers en recreanten inwoners Sint-Truiden Doelstelling In de samenwerkingsovereenkomst met de stad Sint-Truiden zijn de volgende doelstellingen geformuleerd: het afstemmen en het initiëren van verschillende projecten binnen natuur- en landschapsbeheer (globale doelstelling) inrichting van de natuurprojecten: om een verdere groene uitbouw te verwezenlijken daarnaast integreren de projecten ook een complementaire aanpak betreffende het educatieve en sensibiliserende luik Omschrijving De stad Sint-Truiden is op 1 juli 2013 een nieuwe samenwerkingsovereenkomst aangegaan voor 6 jaar en doet hierbij een beroep op het RLH voor de coördinatie en opvolging van verschillende natuur- en landschapsprojecten. Hieronder behoren de natuurprojecten Steenbornbeek en de Mergelgroeve Engelmanshoven, belevingsboomgaard Speelhof, Burcht van Brustem,… Verder doet het RLH het beheer en de herwaardering van de holle wegen (opvolgen van het onderhoudsplan, coördinatie van de werken,…). Een ander onderdeel van de samenwerkingsovereenkomst is het uitwerken van projecten rond het thema biodiversiteit en soortenbescherming: het biodiversiteitscharter, coördinatie van de nectarranden en opvolging van het bermbeheer. Binnen de samenwerkingsovereenkomst wordt ook gewerkt rond landschapsontsluiting en natuurrecreatie (Greenspots, Verborgen Moois en landschapsbeheerplannen). Het regionaal landschap staat ook in voor projecten rond integraal waterbeheer en watergebonden projecten. Verloop actie De diverse projecten worden hieronder kort toegelicht: Natuurproject Steenbornbeek 26 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 Via een bestek en prijsvraag aan de verschillende sociale werkplaatsen werd de opdracht toegekend aan de werkplaats Swecom voor het beheer. RLH heeft de beheerwerken opgevolgd. Alvorens deze werken zijn gestart, is er een inventarisatie gebeurd en een soortenlijst opgesteld. Uit deze vegetatiegegevens blijkt dat ondanks het maaibeheer van de afgelopen jaren het gebied nog steeds een hoge grasproductie heeft. De voedselrijkheid is ook merkbaar door het voorkomen van grote aantallen bosbies en moeraszegge. Daarom werd er beslist om het volledige gebied 2 keer per jaar te maaien: een eerste keer in half mei en een tweede maal in september met afvoer van het maaisel. Om de grasproductie te doen afnemen moet men vanaf eind mei reeds verschalen en dit komt de kruiden ten goede. Het voorste gedeelte van het grasland hoort nog steeds tot de glanshavergraslanden, hoewel dit grasland de potentie heeft om zich tot een dotterbloemgrasland te ontwikkelen mits het 2 x per jaar volledig gemaaid en afgevoerd wordt. Tussen de poelen is de grasproductie lager en werden er waardevollere soorten aangetroffen zoals dotterbloem en tweerijige zegge. Hier is reeds het begin zichtbaar van het gewenste grasland omdat er in het verleden ook al 2 x per jaar gemaaid werd. Verder is er een terreinbezoek geweest met de groenambtenaar en de schepen waarbij er beslist werd om in 2014 het plankenpad te vernieuwen, picknickbanken te plaatsen en de overhangende gevaarlijke takken te snoeien. Natuurproject Mergelgroeve Engelmanshoven De inrichtingswerken (plaatsen infopaneel, plaatsen picknickbank, plaatsen wandbescherming geologische wanden, begeleidende wandelinfrastructuur,…) van dit project werden in 2010 volledig afgerond. Drie jaar na het achterstallig beheer van het klakgrasland is de vegetatie reeds zeer goed hersteld en werd er o.a. kattendoorn, beemdkroon en wilde marjolein waargenomen. Daarenboven werd afgelopen zomer de zeldzame hokjespeul ook op dit klein stukje waardvolle natuur waargenomen. De landschapsploeg van RLH heeft in december 2013 het kalkrijk verruigd talud vrijgesteld. Belevingsboomgaard Speelhof De inrichtingswerken van het Speelhof werden volledig afgerond in 2012. De reguliere onderhoudswerken zijn aangevangen in 2013. De landschapsploeg van RLH heeft het onderhoud van de wandelpaden en het maaien rond de picknickplaatsen en belevingselementen uitgevoerd. In de winter van 2013 werden de hoogstammige fruitbomen door de Nationale Boomgaardenstichting gesnoeid. Om de collectieboomgaard van reinettesoorten volledig te maken werd er in het voorjaar van 2013 (april) nog verschillende bomen geënt met een ent afkomstig van de collectieboomgaard uit Rijkel. De leerlingen van de Tuinbouwschool van Sint-Truiden hebben deze werken uitgevoerd binnen hun praktijklessen. Burcht van Brustem De beschermende burchtsite (burchtruïne is een beschermd monument, de nabije omgeving is beschermd als landschap) werd in 2012 volledig gekapt en hakhoutbeheer uitgevoerd zodoende een meer open karakter verkregen werd. Door deze werkzaamheden is de burchtheuvel en de ruïne weer beter zichtbaar in het landschap. Na de afronding van de kapwerken werd ook voorgesteld om het talud met lage inheemse struiken te beplanten. De aanplant is voorlopig nog niet uitgevoerd. Gelijklopend aan de werkzaamheden werd een stuurgroep bestaande uit ESA (architectenbureau), RLH, Onroerend erfgoed en de betrokken stads- en provinciale diensten opgericht voor een geïntegreerde visie op lange termijn. Binnen deze stuurgroep werd in 2013 beslist om een landschapsbeheerplan op te maken voor de volledige site. De opmaak ervan zal gebeuren door een extern studiebureau en begeleid worden door de stuurgroep. De 27 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 bedoeling is om op lange termijn een goed beheer in te zetten dat zowel het landschap/natuur, de restauratie als de ontsluiting omvat. Voor de opmaak van een landschapsbeheerplan is een tussenkomst van 80% mogelijk van de Vlaamse overheid. Werken die in het kader van dit landschapsbeheerplan worden uitgevoerd, kunnen voor 70 % gesubsidieerd worden. Herwaardering holle wegen In 2013 werd de holle weg ‘Hazelaarweg’ in Velm door de Wroeter onderhouden. Door omstandigheden moest dit met een hoogtewerker gebeuren. De werken duurden 7 ploegdagen. Ze gebeurden in het kader van de goedgekeurde aanbesteding voor het reguliere beheer van de holle wegen (2013-2015). In 2013 is ook een start genomen met de planning voor de winter 2013-2014 aan de hand van de bestaande onderhoudsplannen. Met financiële steun van de Provincie (GLE) werd er ook een algemene informatiefolder over holle wegen ontwikkeld in de bestaande reeks van KLE folders. Specifiek voor Sint-Truiden werd er ook een bijhorend inlegblaadje ontwikkeld met specifieke informatie over de Truiense holle wegen en een suggestie van een fiets- en wandelroute. Tijdens de ondertekening van het biodiversiteitcharter organiseerde het RLH een fietstocht voor de aanwezigen langs de holle wegen. Tot slot was er ook op regelmatige basis overleg met de provinciale dienst voor toeristische infrastructuur voor een goede afstemming met het onderhoud van het fietsroutenetwerk. Opvolging bermbeheer De grazige bermen worden onderhouden via het beheerplan opgemaakt door RLH met daartoe behorende kaarten per beheertype. De afgelopen jaar blijkt dat er op sommige plaatsen te vroeg gemaaid werd (o.a. Bloemenstraat) waardoor waardevolle flora niet in bloei is gekomen. Een herziening of aanpassing van het maaitijdstip dringt zich op en zal samen met de groenambtenaar en Natuurpunt Aulenteer bekeken worden. 28 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 Soortenbescherming In de buurt van de burchtsite zijn talrijke bronnen, dit komt door de ondoorlaatbare kleilaag onder de leemmantel. De Clovisbron aan de bruchtsite zorgt voor helder water. In dit opzicht is deze site belangrijk voor talrijke amfibieën. De verlandde slotgracht en de poelen zullen opengehouden worden, alsook de bronnen die nu dichtgeslibd zijn. Deze site kan als stapsteen fungeren in het landschap voor zowel vogels, amfibieën, vlinders, kleine zoogdieren,… Nazorg en opvolging De vernieuwde samenwerkingsovereenkomst startte op 1 juli 2013 en loop tot en met 31 december 2019. Het gebied Steenbornbeek zal de komende jaren verder beheerd worden volgens de opgemaakte beheersrichtlijnen zoals het onderhoud van de poelen, het beheer van de hooilanden,…. Voor dit gebied zal de infrastructuur in 2014 geoptimaliseerd worden: nieuw plankenpad en bijkomende picknickbanken. Verder zal er ook gekeken worden voor een actie op te zetten rond de bron en beleving met blote voeten. Voor de mergelgroeve van Engelmanshoven zal er samen met natuurpunt een biodiversiteitsproject ingediend worden in 2014 voor de waardevolle kalkhelling verder vrij te stellen, te beheren en af te rasteren zodat er in de toekomst begrazing mogelijk kan zijn. Met wederzijds overleg en in samenspraak met het stadsbestuur en Natuurpunt Aulenteer zal er een aanpassing van het bermbeheer uitgewerkt worden. Dit houdt o.a. in dat er een herziening of aanpassing gebeurt naar maaitijdstip, afvoer en maaifrequentie. De stad Sint-Truiden heeft voor het onderhoud van holle wegen een budget vastgelegd in de begroting voor de komende drie jaar. De werken starten in het voorjaar van 2013 en lopen tot eind 2015. Uiteraard blijft ook de samenwerking met o.a. de VLM, STAL, Toerisme Limburg en de gemeentelijke technische diensten een belangrijk aandachtspunt. Het beheer van het domein ’t Speelhof wordt verzekerd door de Watering van Sint-Truiden, de technische dienst en de landschapsploeg van het RLH. Er zal een integraal plan opgemaakt worden voor het onderhoud van heel het domein. Voor het beheer van de burchtsite in Brustem op lange termijn wordt in overleg met RLH, Onroerende erfgoed, ANB, de staddiensten en de provinciale diensten een landschapsbeheerplan voorbereid en opgemaakt. Samenwerking en financiering In dit project wordt samen gewerkt met de stad Sint-Truiden, de S.T.A.L (Sint-Truidense Adviesraad voor Leefmilieu) en de Watering Sint-Truiden. De financiering van dit project gebeurt door de Stad Sint-Truiden. 29 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 3.4 Herk en Mombeek: Blauw lint, groene parels Trekker Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren vzw Partners Gezien de veelheid aan bevoegde overheidsinstanties in een beekvallei (gewestelijk, provinciaal, gemeentelijk), het sterk verscheiden landgebruik, het groot aantal verschillende eigenaren en de verschillende thema’s die leven (waterberging, landschap, landbouw, natuur, erosie, waterkwaliteit, zachte recreatie, educatie …) heeft het Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren ervoor gekozen een uitgebreid overlegplatform samen te stellen. De partners denken actief mee en kunnen suggesties geven, elk vanuit hun eigen expertise. Bovendien kunnen bijkomend experten worden uitgenodigd indien de noodzaak zich voordoet. Volgende instanties zijn vertegenwoordigd: Gemeenten ( Alken, Borgloon, Diepenbeek, Kortessem, Hasselt, Heers, Herk-de-Stad, SintTruiden, Wellen) Provincie Limburg, dienst waterlopen en domeinen, dienst leefmilieu Provinciaal Natuur Centrum Departement Landbouw en Visserij VLM ANB VMM, Bekkensecretariaat Demer VMM, Operationeel waterbeheer Bosgroep Zuid-Limburg Watering Sint-Truiden Watering De Herk Natuurpunt Limburgse Milieukoepel Limburgs Landschap ILVO ADLO duurzame landbouwontwikkeling Aquafin Boerenbond Particuliere eigenaars / gebruikers Financiering Vlaamse Gemeenschap, departement ruimtelijke ordening, afdeling ruimtelijke planning Provincie Limburg (GLE) Projectperiode Van 1 januari 2011 tot en met 1 april 2014 Doelgroepen Waterbeheerders Terreinbeherende natuurverenigingen Landbouwers Particuliere eigenaars / gebruikers / omwonende Gemeentebesturen Wildbeheereenheden 30 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 Doelstelling De globale doelstelling van het project is de landschaps-ecologische waarde en het waterbergend vermogen van de Herk- en Mombeekvallei te verhogen. Hierbij wordt zoveel mogelijk gestreefd naar verweving van de functies natuur, water, zachte recreatie-educatie en landbouw. Omschrijving De vallei van de Herk en Mombeek is een relatief gaaf gebleven deel van het Vlaamse buitengebied. De vallei herbergt meerdere functies hetgeen zich uit in een vrij verscheiden landgebruik. Naast een duidelijk aanwezige landbouwactiviteit heeft de vallei ook een belangrijke ecologische en zacht recreatieve functie. Bovendien is er de waterbergende functie, een functie die steeds meer aan belang wint in functie van de veiligheid van omwonenden. Zoals in bijna alle Vlaamse valleigebieden onderging ook de Herk- en Mombeekvallei de laatste decennia een aantal structurele veranderingen, vooral in functie van de landbouw. Rechttrekken van beken, droger maken van valleigrond en sneller afvoeren van oppervlaktewater zijn hiervan de meest ingrijpende voorbeelden. In de huidige tijdsgeest groeit het besef dat het bewaren van het evenwicht tussen de functies landbouw, natuur recreatie en veiligheid in het buitengebied moet primeren. Meerdere sectorale visies, ruimtelijke afbakeningsprocessen, en natuurbeheerplannen werden reeds opgesteld voor de Herk- en Mombeekvallei. De constante in al deze visies is: het versterken van de blauw- groene verbindingsfunctie en waterbergingsfunctie van de vallei, met respect voor de aanwezige landbouw en recreatie. Om deze visies en doelstellingen in de praktijk om te zetten ervaart het Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren de noodzaak om een overkoepelend project rond integraal waterbeheer voor het volledige valleigebied van de Herk en Mombeek van bron tot monding op te zetten; een Strategisch project Herk en Mombeek. Afstemmen van visies onderling, organiseren van overleg tussen alle bevoegde instanties, concrete selectie van uitvoerprojecten en het sensibiliseren en betrekken van de omwonenden bij dit proces zijn de voornaamste stappen die moeten genomen worden alvorens er acties op het terrein kunnen ondernomen worden. Verloop acties in 2013 De eerste helft van 2013 werd er veel overleg gepleegd met de partners ikv diverse projecten integraal valleibeheer. Er werden stedenbouwkundige vergunningen opgesteld voor beekstructuurherstelprojecten. Er werd een biodiversiteitsproject (Helshoven) en een Klein Duurzaamheidsproject ingediend bij de provincie. Beide projecten werden goedgekeurd en zijn deels ook uitgevoerd in het najaar. Daarnaast werd er ook in samenwerking met het ANB een quick-Win project ingediend om enkele zeldzame percelen blauwgrasland te herstellen in Diepenbeek OVERLEG Naast het samenbrengen van de verschillende partners op overlegfora en studiedagen zet het Strategisch Project Herk en Mombeek ook sterk in op bilateraal overleg. Uit ervaring weten we dat hier een grote nood aan is. De betrokken partijen werken vaak langs elkaar door zonder te beseffen of zich af te vragen of dit niet efficiënter kan door samen te werken. Aangezien dit ook vaak gepaard gaat met gevoelige thema’s zijn grote gezamenlijke overlegmomenten niet altijd het juiste instrument om de neuzen van de verschillende partners in dezelfde richting te laten wijzen. 31 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 Zo organiseerden we o.a. volgende overleg-/studiemomenten: Studiedag en excursie wachtbekken Bernissem, met Universiteit Leuven, Watering SintTruiden, Limburgs Landschap, Natuurpunt, VLM, Provincie dienst waterlopen Excursie Voort - beekstructuurherstelprojecten -voor: Waterdiens UA terreinexcursie m.b.t. Wellense beemden met LiLa en gemeente Wellen Excursie voor ecoplan rond ecosysteemdiensten met Universiteit Antwerpen en KUL, INBO en VITO, bekkensecretariaat Terreinbezoek valleiherstel in de praktijk - hermeandering Oude Mombeek met VMM … VALLEIGEBONDEN NATUUR ACTIES 1. Bengelbeemd Partners: gemeente Alken, provincie Limburg Aansluitend aan de inrichting van het wandelgebied Verborgen Moois Mombeekvallei kocht de gemeente Alken een perceel waardevol valleigebied aan. Het Strategisch Project maakte de beheerplannen voor dit zeldzaam geworden open valleigrasland (graslandbeheer en aanleggen van poelen) en deed een voorstel voor een jaarlijks evenement voor ouders die in dat jaar een baby hebben gekregen. Dit gebied werd Bengelbeemd gedoopt. Voor de inrichting van dit gebied keurde de provincie een Klein Duurzaamheidsproject goed. Dankzij dit project konden we de populieren verwijderen, achterstallig maaibeheer uitvoeren en twee poelen aanleggen. Een eerste publieksevenement werd georganiseerd op zaterdag 30 november. Een 50-tal Alkenaren plantten samen een houtkant aan,. Deze houtkant moet een visuele verbinding vormen met de reeds bestaande houtkant van wilgen aan de andere kant van de Bengelbeemd. Vanaf volgende zomer zal er jaarlijks een picknick georganiseerd worden waarbij de nieuwe ouders een speciaal BENGELBEEMD picknick dekentje van ongeveer een vierkante meter kunnen uitspreiden. 2. Hermeandering Oude Herk in Alken Partners: gemeente Alken, provincie Limburg (dienst water en dienst natuur), Natuurpunt, ANB Naar aanleiding van het project rond zachte recreatie in de Mombeekvallei -Verborgen Moois Mombeekvallei- werd het bestuur van de gemeente Alken warm gemaakt om naast een louter 32 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 toeristische actie ook acties te ondernemen rond Integraal waterbeheer. Op initiatief van het Strategisch Project Herk en Mombeek werden verschillende organisaties uitgenodigd om mee te werken aan een hermeanderingsproject. De uitvoer van dit vrij groot herstelproject vond plaats in de zomer van 2013. Oude Mombeek - Nieuwe vegetatie 1 maand na de werken 3. Hermeandering Herk in Helshoven Partners: Stad Sint-Truiden, Alken, provincie Limburg (dienst water en dienst natuur), Natuurpunt, WBE Helshoven, Watering De Herk. In Helshoven is de Herk ter hoogte van de Romeinse Kassei in de vorige eeuw over een lengte van 100 meter rechtgetrokken en werden twee natuurlijke meanderes gedempt. Met deze actie werden 2 historische meanders terug open gemaakt, zodat het water weer zijn oorspronkelijk loop kan volgen. Daarnaast is de oever afgeschuind en werden micorprofileringen in de beek aangebracht. Door de combinatie van deze meandering, een micorprofilering en zwak hellende oevers geven we weer ruimte en kansen aan oeverplanten, uitstapplaatsen voor dieren (amfibieën, zoogdieren) en habitat voor ijsvogel. Daarnaast is er een nieuwe poel aangelegd en is met de overtollige grond een eendenvijver geherprofileerd. De kostprijs van de werken bedraagt 19.000€ waarvan 90% wordt gefinancierd door de provincie Limburg in het kader van de subsidiëring van biodiversiteitsprojecten. De restfinanciering komt van de stad Sint-Truiden en Natuurpunt. 33 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 4. Aanleg poelen en poelensnoer in Voort Partners: Graaf le Hardy, provincie Limburg (dienst water). Op het domein van graaf le Hardy werd in 2012 reeds een historische meander van de Herkebeek opnieuw aangesloten, zodanig dat deze beek weer in zijn oorspronkelijke loop kan kronkelen. Daarnaast werden er ook een aantal poelen uitgegraven. Op dit domein zijn er langs de Herkebeek nog verschillende opportuniteiten. Na een terreinbezoek werd beslist om nog enkele bijkomende poelen te maken en een poelensnoer aan te leggen in een brongebied. De nodige vergunningen werden aangevraagd en de aanbesteding van de werken is gedaan. Uitvoering van de werken is voorzien in 2014. KLE ACTIES 5. Aanleg poel in Eggertingen In samenwerking met Limburgs Landschap werd een voormalige visvijver omgevormd tot amfibievriendelijke poel. De buurt werd betrokken en nam actief deel aan het afvissen van bodemomwoelende soorten als karper. Deze werken werden uitgevoerd in de zomer van 2013. 6. Mombeekvallei Alken - Achterstalling beheer In de Mombeekvallei hebben we een potentieel waardevol grasland hersteld door bramenkoepels te verwijderen en verschillen keren per jaar te maaien en af te voeren. Reeds twee jaar na dat we met dit beheer begonnen zijn, verschijnen de eerste bloemenpareltjes typisch voor de Herk & Mombeekvalleien. 34 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 7. Bronnenherstel - Klein Gelmen In Klein Gelmen (Heers) werd een waardevol brongebied hersteld (achterstallig beheer van grasland + knotten van wilgen). Dit waardevolle gebiedje met een enorm potentieel aan KLE’s is eigendom van een landbouwer en ligt langs de Greenspot Mettekoven (Greenspots zijn landschapswandellussen aangelegd en onderhouden door het RLH) Op dit perceel is ook een imker actief. Hij heeft daar momenteel koterijen staan voor zijn bijen en heeft een aantal exoten aangepland als windscherm. Door hem te betrekken in dit project werken we samen aan landschapsherstel met aandacht voor de ecologie. Ook werd een stuk plankenpad aangelegd langsheen dit natte gebied. 8. Herk-de-Stad - Binnenbekken Schulensmeer In het binnenbekken van het Schulensmeer werden enkele KLE’s hersteld. Er werden enkele wilgen geknot. En een potentierijk schraal graslanddeel van de dijk werd ontdaan van houtopslag in functie van de waardevolle vegetatie en wilde bijen. 35 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 3.5 Aquadra, grensoverschrijdend waterbeheer in de vier deelbekkens van de Jeker, de Berwijn, de Voer en de Geul Trekker Agence de Développement Local Lontzen Plombières Welkenraedt ASBL (projectsecretariaat) (ADL) Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren (coördinator voor Vlaanderen) Partners Projectpartners Agence de Développement Local Lontzen Plombières Welkenraedt ASBL Ardenne et Gaume vzw Contrat de rivière Haut-Geer Vlaamse Milieumaatschappij (VMM), Afdeling Operationeel Waterbeheer Provincie Limburg – Sectie Waterlopen Waterschap Roer en Overmaas (NL) Provincie Limburg (NL) Geassocieerde partners Région wallonne – Service Public de Wallonie – Direction générale Opérationnelle Agriculture, Ressources naturelles et Environnement Province de Liège Stadt Aachen Projectperiode Van 1 oktober 2009 tot 1 oktober 2012 Verlenging van het project tot 31 maart 2013 Financiering Interreg IV-A. Provincie Limburg (dienst waterlopen) Doelgroepen Het project betrekt drie doelgroepen op verschillende niveaus: 1. Niveau van de waterbeheerders (acties 2 en 3) 2. Gemeenten en organisaties (actie 4) 3. Het grote publiek (actie 4) Doelstelling Het project AQUADRA streeft naar de verbetering van de waterkwaliteit en de oplossing van de problemen met betrekking tot de wateroverlast in vier deelbekkens van de Maas (de Jeker, de Voer, de Berwijn en de Geul), door middel van een geïntegreerde benadering per hydrografisch (deel)bekken die rekening houdt met de regionale organisatie van het waterbeheer. 36 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 De doelstellingen situeren zich op drie niveaus: 1. Het ontwikkelen van praktische instrumenten en een grensoverschrijdende beheerstructuur. 2. Het testen en voortdurend evalueren van deze instrumenten en van de ingevoerde structuur door middel van kleinschalige proefprojecten. 3. Het betrekken van de gemeenten, alle actoren betrokken bij het watergebeuren en het grote publiek bij deze problematiek, door middel van informatie, sensibilisering en participatie. De realisatie van de doelstellingen zal op het einde van de periode tot een charter leiden. Het charter zal de ingevoerde overlegprocessen en –structuren beschrijven. Omschrijving Het waterbeheer gebeurt door de verschillende regio’s, provincies en gemeenten. Als gevolg hiervan zijn binnen eenzelfde hydrografisch (deel)bekken verscheidene beheeroverheden bevoegd. Dit heeft een fragmentering tot gevolg van het waterbeheer binnen eenzelfde (deel)bekken, met de volgende kenmerken: een gebrek aan geïntegreerde beheerinstrumenten, een onvoldoende kennis van het werk van de naburige waterbeheerders en verschillen in opvattingen over de toepassing en de benadering van het waterbeheer. De organisatorische en operationele gevolgen van deze situatie zijn talrijk: een niet optimale planning, het ontbreken van studies over de stroomafwaartse en stroomopwaartse impact van de genomen maatregelen, niet op elkaar afgestelde meetsystemen en uitwisseling van meetgegevens van deze systemen, verschillen in de vordering van de plannen, gefragmenteerde participatie van organisaties en sensibilisering van de bevolking, het ontbreken van schaalvoordelen,… Op het terrein uit het ontbreken van processen voor grensoverschrijdend overleg zich in reële problemen, zowel op het vlak van de waterkwantiteit (erosie, waterlopen met te sterk rechtgetrokken tracés, onvoldoende retentiezones met regelmatige overstromingen tot gevolg) als op dat van de waterkwaliteit (hindernissen voor de migratie van vis, vervuiling, gemeentelijke overstorten, onnatuurlijke oevers). Verloop actie In het begin van 2013 werd de laatste hand aan het project gelegd. Er werden nog enkele acties en pilootprojecten afgewerkt. Op 10 maart 2013 heeft het regionaal landschap een openingsmoment georganiseerd voor de omwonenden van de Kevie en de inwoners van Vreren-Nerem (Tongeren). Het rechttrekken van de Jeker in de jaren zestig leidde tot afwaartse wateroverlast, een verdroging van het valleigebied en een verlies aan biodiversiteit. Daarom werd de historische Jekerbedding naar de Blaarmolen opnieuw uitgegraven. Hier waren grote bouwkundige werken voor nodig, de oude kademuren waren bij de rechttrekking gedeeltelijk afgebroken en werden weer opgebouwd, er werd een voetgangersbrug en twee landbouwbruggen gerealiseerd. In Vreren-Nerem waren geen collector en gescheiden riolering aanwezig, waardoor het rioleringswater in de Beek terechtkwam. De concrete plannen bij Aquafin, Infrax en de stad Tongeren om een collector en gescheiden riolering aan te leggen boden het ideale moment om ook de Beek opnieuw in te richten. De werken zorgden voor heel wat overlast in de dorpen, maar dat werd goed gemaakt met een waar dorpsfeest op zondag 10 maart waar tevens beide projecten konden bezocht worden. Zie publieksevenementen 8.3.1. 37 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 In de loop van het jaar werden ook de picknickplaatsen ingericht langsheen de waterlopen. Recreanten en groepen kunnen langs rivieren en beken kennis maken met het project Aquadra aan de hand van eenvoudig ingerichte en in het landschap geïntegreerde picknickplaatsen. Er werden negen picknickplaatsen ingericht en zes rustbanken geplaatst. Er is gekozen voor een uniek ontwerp voor het AQUADRAgebied. In de vorm van de tafel en de banken is namelijk het logo van Aquadra te herkennen. Op het tafelblad komt een overzichtskaart van het gebied en van de stromen en een verwijzing naar de website en de logo’s van de partners. Bij elke picknickplaats komt een informatiebord met uitleg over het uitgevoerde project. Picknicken kan in: Lauw, aan de Veurs, in de Kevie, aan Molen Nekum, aan de casinovijver, in Berloz, aan de Berwijn, in Plombières en in Henri Chapelle. Foto’s VMM Cartografie: om het waterbeheer grensoverschrijdend aan te kunnen pakken is het belangrijk te beschikken over thematische grensoverschrijdende kaarten. Deze kaarten worden gemaakt in GIS. Het verzamelen en verwerken van de digitale gegevens tot uniforme kaarten was niet eenvoudig. De belangrijkste beschikbare datalagen werden i.s.m. het regionaal landschap bewerkt. De thematische kaarten werden opgemaakt na de nodige transformaties van het projectsysteem (in België is dat ‘Lambert72’), in Nederland is dat ‘Rijkdriehoekstelsel). Het kaartmateriaal werd online gezet en is te raadplegen via www.aquadra.eu. De beschikbare kaarten zijn: Projectgebied Aquadra Waterlopen (met aanduiding van de waterloopbeheerders) Erosie Collectoren, riolering en zuiveringsinfrastructuur Bodemgebruik Natuurgebieden, Natura 200-gebieden, vismigratieknelpunten Waterkwaliteit Wachtbekkens en overstromingsgevoelige gebieden Meetpunten: om waterstanden op afstand te kunnen volgen installeerde men in kader van Aquadra automatische peilmeetpunten in Vlaanderen en Wallonië. Zo kunnen waterbeheerders en hulpdiensten via automatisch verstuurde sms-berichten tijdig geïnformeerd worden wanneer het waak- of alarmpeil van een waterloop of wachtbekken bereikt wordt. Voor Vlaanderen werden zes nieuwe meetstations geïnstalleerd. De realisaties van alle partners in de verschillende gebieden werden gebundeld in een eindrapport. Het regionaal landschap coördineerde dit werk en zorgde voor een geïllustreerde uitgave. Elk pilootproject werd uitgebreid beschreven in het rapport aan de hand van een interview met de projectverantwoordelijke. Het doel en het verloop van de uitvoering kwam aan bod evenals de aandachtspunten voor de toekomst. Elk pilootproject kreeg een paspoort met de praktische gegevens zoals de locatie, de kostprijs, de partners en de contactpersoon. En er werden enkele 38 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 foto’s toegevoegd van voor, tijdens of na de werkzaamheden. De hoofdstukken werden opgebouwd per stroomgebied. Van elk stroomgebied werd een identiteitskaart gemaakt met een overzicht van het gebied, de waterbeheerders, waterkwaliteit, -zuivering, -kwantiteit, beekstructuur en vismigratie en erosie. Dan volgen de pilootprojecten van dat stroomgebied. Na de pilootprojecten volgt een hoofdstuk met overkoepelende initiatieven zoals meetpunten, modellering en het charter. In het laatste hoofdstuk staan de nuttige gegevens (waterbeheerders in Vlaanderen, Wallonië en Nederland, adresgegevens van de partners en een woordenlijst). Het eindrapport werd voorgesteld op het slotsymposium en is te raadplegen op: www.rlh.be/projecten/projecten-van-devoorbije-jaren/2013-aquadra/31 Het slotsymposium vond plaats in het Galloromeins museum in Tongeren op 13 september 2013. Genodigden waren de partners van het project en professionelen werkzaam in de sector. De resultaten van het project evenals de uitdagingen voor de toekomst werden die dag voorgesteld. In de namiddag stond een terreinbezoek op het programma. De aanwezigen bezochten de twee pilootprojecten van de Jeker: het beekherstelproject aan de Kevie en de herinrichting van de Beek in Vreren-Nerem (Tongeren). Zie ook 8.2.1. Nazorg en opvolging Het project is afgelopen. Provinciegouverneur Herman Reynders en de partners hebben tijdens het slotsymposium het Aquadra-charter ondertekend. Met deze overeenkomst willen ze de grensoverschrijdende samenwerking versterken in de toekomst. Het overlegplatform voor het waterbeheer in de vier grensoverschrijdende stroomgebieden van de Maas: de Jeker, de Berwijn, de Voer en de Geul zal hier op toezien. Foto VMM 39 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 3.6 Habitat Euregio Trekker Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren Partners Nederland Dienst Landelijk gebied (leadpartner) Provincie Limburg Stichting Ark Natuurmonumenten Stichting IKL Vlaanderen Regionaal Landschap Kempen en Maasland vzw Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren vzw Agentschap voor Natuur en Bos Natuurpunt vzw Vlaamse Landmaatschappij Waals Gewest Gemeente Oupeye Natuurpark Hoge Venen-Eifel Duitsland NABU Naturschutzstation Aachen Biologische Station im Kreis Aachen Projectperiode Van 1 juli 2010 tot 1 juli 2013, verlengd tot 30 september 2013 Financiering Interreg Provincie Limburg RLH (LSM + Onroerend erfgoed) ANB Doelgroep Gemeenten Voeren Inwoners van Voeren (particulieren en landbouwers) Doelstelling Het project heeft vier subdoelen: 1. Verbeterde coördinatie tussen publieke en private natuurbeheerders over de grenzen heen bij de aanpak van gezamenlijke problemen door middel van een Euregionaal overlegplatform dat een duurzame samenwerking rond natuur- en landschapsbeheer ondersteunt. In dit Euregionaal overlegplatform moet gecommuniceerd worden over het belang en de voordelen van groene verbindingen. 40 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 2. Een gezamenlijke aanpak van de bescherming en verbetering van leefgebieden voor gidssoorten in de Euregio Maas-Rijn. Door een strategie voor leefgebiedenbenadering uit te werken wordt ingezet op de bescherming van leefgebieden als leefruimte voor meerdere soorten in plaats van het uitvoeren van beschermingsplannen voor individuele soorten. 3. Versterkte groene corridors tussen de grotere natuurgebieden en nationale parken en ontwikkeling en integratie van vuistregels voor ruimtelijke ontwikkelingsplanologie in de Euregio. 4. Een handzame catalogus met concrete ervaringen inzake grensoverschrijdende natuurbescherming en actieplannen met leefgebieden en groene verbindingen als zwaartepunt. Omschrijving Holle wegen en bermen zijn onmisbare schakels in het gebied. Een goed beheer ervan is essentieel. Via een op te stellen bermbeheerplan kan het Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren beheervoorstellen doen naar particulieren en gemeenten en zo zorgen voor gepaste communicatie en sensibilisatie. Door het herstel en de aanleg van poelen wordt een natuurvriendelijke habitat gecreëerd voor enkele prioritaire soorten, zoals de vroedmeesterpad. Hierbij moeten zowel poelen, als gunstige landbiotopen gecreëerd worden. Deze poelen/landbiotopen zullen enerzijds geïnstalleerd worden op eigendommen van ANB en Natuurpunt. Daarnaast zullen ook op privéterreinen poelen (incl. landbiotoop) aangelegd of hersteld worden. Het Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren zal de acties op particuliere eigendommen coördineren en uitvoeren. Naast bermen en poelen zijn ook graften door hun gevarieerde structuur en aanbod een zeer belangrijk leefgebied voor vele diersoorten. Tegenwoordig zijn ze aan achteruitgang onderhevig. ANB heeft een studie laten uitvoeren met als doel een actieplan voor de voerense graften te maken. Het Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren zal trachten de maatregelen uit het actieplan te realiseren via communicatie en sensibilisatie. Sensibilisatie is belangrijk om de inwoners van de Voerstreek ook na het project te wijzen op de aanwezigheid en het belang van doelsoorten zoals de hazelmuis en vroedmeesterpad. Zowel algemene publicaties in de landschapskrant en de pers, als specifieke communicatie bij uitvoeringen en acties op het terrein zorgen voor de herkenbaarheid van het project, de financierders en de betreffende doelsoorten. Ook richt het project zich op het actief betrekken van de jeugd van Voeren. Verloop actie Het project Habitat Euregio is afgerond. Het RLH heeft concreet volgende acties gerealiseerd: Amfibiebiotopen: afgelopen jaar werden nog eens 13 bijkomende biotopen aangelegd of hersteld. Dit brengt het totaal biotopen dat door het RLH werd aangepakt binnen dit project op 30. Waaronder 7 nieuwe poelen, 14 herstelde poelen en 9 nieuwe of herstelde drinkbakken. Deze werken gebeurden in overleg met ANB en NP. Deze partners richtte respectievelijk ook 36 en 10 amfibiebiotopen in tijdens dit project. Een mooi gezamenlijk totaal van 76 biotopen voor de vroedmeesterpad en andere amfibieën in de Voerstreek. 41 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 Herstel amfibiebiotoop Werfbordje herstel van amfibiebiotopen Bermen en holle wegen als natuurverbinding: afgelopen jaar werd de inventarisatie afgerond van de holle wegen in Voeren. In overleg met het gemeentebestuur, Toerisme voerstreek vzw, agro-beheergroep, ANB en NP is er tot op heden regelmatig overleg over het onderhoud van de holle wegen en bermen op het wandelnetwerk, waarbij deze inventarisatie als handleiding gebruikt kan worden. Het RLH heeft ook samen met BB een projectvoorstel ingediend voor de financiering van een bermdorser: een aangepaste machine die het mechanisch maaien van holle wegen en graften zou kunnen doen. Dit project werd echter afgewezen. RLH en ANB blijven verder zoeken naar een project om het beheer van de graften en taluds in Voeren duurzaam en efficiënt aan te pakken. Dankzij het Habitatproject hebben de Vlaamse partners (RLH, NP studie, ANB) ook het initiatief genomen om een vroedmeesterpad overlegplatform te organiseren (2012) en is er een samenwerking ontstaan met het Nederlandse overlegplatform. (IKL,RAVON,Natuurbalans,vrijwilligers,..). Deze platvormen zullen ook na het einde van 42 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 het project voortgezet worden (trekkers: IKL en RLH). Op deze platformdagen wordt praktische informatie uitgewisseld, knelpunten aangehaald en voortgangen besproken. Dankzij een budgetherschikking van het ANB en de cofinanciering van de Provincie en de Koning Boudewijnstichting is een gemeentelijke boomgaard ingericht als Belevingsboomgaard. Naast permanente infoborden over typische soorten van Voeren en de boomgaard (Hazelmuis, vroedmeesterpad, specht, bij,..) zijn er belevingselementen aangebracht zoals: plukstokken, een vlechthut, klimtoestel, bijenhotel, speelveld,.. Een bestaande veedrinkbak werd verplaatst en hersteld en samen met een extra nieuwe bak voorzien van silexstenen en een infobord. De opening van de belevingsboomgaard op 17 september met meer dan 180 leerlingen van de lagere scholen werd uitgezonden op het jeugdjournaal van Karrewiet. Mede dankzij de budgetherschikking werden het afgelopen jaar ook 59 fruitbomen, 900 lm haag en 7000m² houtkant aangeplant. En 14 ploegdagen knotwerken langs waterlopen uitgevoerd. Dit ten voordele van Hazemuisbiotopen in Teuven. De Belangrijkste communicatieve acties van het afgelopen jaar waren het: - Eindsymposium (14 juni Kerkrade, 120 pers.), met de voorstelling van de brochure en film. http://www.3landenpark.eu/habitat/ . Zie 8.2.2. - De opening van de belevingsboomgaard op 17 september met meer dan 180 leerlingen van de lagere scholen. - Artikels in de landschapskrant (mei en september) en in verschillende media - Werfborden bij uitvoeringen op het terrein Conclusie Het regionaal landschap heeft 30 habitats beter geschikt gemaakt voor de vroedmeesterpad en voor andere amfibieën. Samen met de Vlaamse partners ANB en NP zijn dit er ruim 70 voor de Voerstreek. Dit kan een impuls zijn voor de vroedmeesterpad en andere amfibieën om zich te versterken in bestaande leefgebieden of nieuwe leefgebieden te ontdekken. 43 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 Ook voor de Hazelmuis zijn er belangrijke inrichtingen gedaan. Maar ook hier is verdere sensibilisatie en aangepast beheer noodzakelijk voor het behoud van deze soort. In de toekomst moet er vooral gefocust worden op het verbinden van de bestaande leefgebieden. Het internationale karakter van het project zorgde voor een goede kennisuitwisseling en praktische inzichten inzake inrichting en beheer. Nazorg en opvolging Het project is afgelopen. RLH blijft betrokken bij het grensoverschrijdend hazelmuisplatform dat opgericht wordt met de Vlaamse en de Nederlands partners en andere organisaties werkzaam in de sector. Een blijvende samenwerking tussen de Vlaamse en de Nederlandse partners is aangewezen om de soort verder op te volgen en te zorgen voor een goed beheer van de herstelde poelen. Met een onderhoudsplan voor de graften en holle wegen kan er gezocht worden naar een efficiënt en ecologische beheer van deze waardevolle taluds in Voeren. De opgerichte Agrarische beheergroep kan hier een belangrijke rol in spelen. Het blijft echter noodzakelijk voldoende middelen en draagkracht te vinden voor een structureel beheer. 44 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 3.7 Mensen en soorten als ambassadeurs voor biodiversiteit Trekker Natuurpunt Limburg vzw In overleg met Nationale Boomgaardenstichting vzw (co-promotor) Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren (co-promotor) Natuurpunt Beheer vzw (co-promotor) alle lokale partners actief rond biodiversiteit Projectperiode Van 1 mei 2011 tot en met 30 april 2014 (RLH startte op 01/10/11) Doelgroep Het RLH richt zich binnen dit project op alle lokale partners die actief zijn rond biodiversiteit in hun omgeving. Gemeenten, lokale natuurorganisaties in eerste instantie maar ook inwoners, scholen, … worden betrokken. Doelstellingen Het project beoogt om met gerichte acties en laagdrempelige activiteiten de lokale bevolking te betrekken bij de lokale biodiversiteit. Zo zal het draagvlak voor natuur, landschap en soorten vergroten wat zal leiden tot een grotere streekgebonden biodiversiteit met een duurzaam karakter. Het RLH zal binnen dit project fungeren als biodiversiteitsloket: gemeenten, organisaties, particulieren, … met vragen i.v.m. soort- en biotoopverbeterende maatregelen in het buitengebied kunnen terecht bij het RLH. Er zal behalve adviesverlening ook ondersteuning geboden worden voor terreinuitvoerende acties. Verder zal het RLH samen met de gemeenten inhoud geven aan de gemeentelijke biodiversiteitscharters om zo te komen tot een duurzaam werking rond biodiversiteit. Financiering LEADER Haspengouw eigen middelen Natuurpunt Limburg vzw, NBS, Natuurpunt Beheer en RLH Verloop actie Het BIODIVERSITEITSLOKET heeft in 2013 volgende biodiversiteitsacties opgezet: Bilzen: opmaak Biodiversiteitscharter en organisatie ‘Biodivers Bilzen’ op 21 mei. duurzaam KLE-beheer en -behoud i.k.v. Plan Leeuwerik. Zie ook 3.10. organisatie ‘Bilzen, de boom in!’ op 11-12 oktober. Borgloon: begeleiden van inrichtingswerken voor vroedmeesterpad in Grootloon. 45 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 opmaak Biodiversiteitscharter en organisatie Biodivers Borgloon op 22 mei. Hasselt: overleg gierzwaluwwerkgroep ivm gierzwaluwwandeling en jeugdherberg. Heers: voorbereidingen voor inrichtingswerken De Waterkuil gestart (financiering, stabiliteitsstudie, bouwvergunning). voorbereidend overleg ‘Klaprozen- en AkkerbloemenFestival’gestart. Herk-de-Stad: opmaak Biodiversiteitscharter en organisatie ‘BiodiversHerk-de-Stad’ op 25 mei. deelname ‘Feest in de boomgaard’ met stand en vertelworkshop op 22 september. partnership bij biodiversiteitsproject ‘strippen voor biodiversiteit’ aangegaan. voorbereidend overleg ‘LandschapsDoeDag 2014’gestart. Kortessem: opmaak Biodiversiteitscharter en organisatie ‘Biodivers Kortessem’ op 24 mei. biodiversiteitsproject en NME draagvlakproject ‘stallen, snackbars voor vleermuizen’ ingediend. Goedgekeurd en startoverleg op 18 september. Gingelom: organisatie geslaagd akkervogelsymposium op 4 juli. Riemst: opmaak Biodiversiteitscharter i.s.m. gemeente, MINA-raad, Limburgs Landschap, Orchis en Natuurpunt Riemst gestart. Sint-Truiden: opmaak Biodiversiteitscharter en organisatie ‘Biodivers Sint-Truiden’ op 22 mei. organisatie ‘geslaagde LandschapsDoeDag’ op 6 oktober in kasteelpark van Duras (3.500 bezoekers) met Haspengouwse Biodiversiteit als thema. organisatie Scharrelkids op 28,29 en 30 oktober in Nieuwenhoven. QuickWin Natura2000 ‘Duras’ ingediend en goedgekeurd. biodiversiteitsproject ‘hermeandering Helshoven’ goedgekeurd en opgestart. Tongeren: Haspengouwse luik van LIFE+project ‘Restoring hamster populationsandbiodiversity’ voorbereid en ingediend. 46 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 organisatie ‘Bilzen, de boom in’ op 10 oktober voor 171 Tongerse schoolkinderen. partnership bij biodiversiteitsproject ‘biodiverse campus De Mijlpaal’ aangegaan en gestart met Scharrelkids-activiteit en aanplantactie. opmaak Biodiversiteitscharter i.s.m. Stad, Stedelijke Adviesraad Leefmilieu, Leefmilieu Tongeren, Natuurpunt De Kevie en Zuidoost-Limburg gestart. Voeren: opening Speelboomgaard op 17 september met biodiversiteitsworkshops. Wellen: opmaak Biodiversiteitscharter i.s.m. gemeente, WEL en ’t Bokje gestart. Overkoepelend akkervogels: het label KORTWEG NATUUR werd het voorbije jaar verder uitgewerkt. Zie ook 3.1 KORTWEG NATUUR. Samenwerking rond de lokale biodiversiteit met andere projecten/organisaties (o.a. Interleader, CoMoLa Provincie Limburg, …). Nazorg en opvolging In 2014 namen zo’n 6.000 personen deel aan één van bovenstaande biodiversiteitsacties. De opgestarte acties (zie hierboven) worden in 2014 verder uitgewerkt. Daarnaast gaat het RLH, samen met de lokale natuur- en landschapspartners in drie bovenstaande gemeenten de biodiversiteitscharters ondertekenen tijdens een publieksactiviteit. Indien zich in 2014 bijkomende gemeenten aanmelden, trachten we dit proces te begeleiden. Daarnaast doen we bij elk project van het RLH een ‘biodiversiteitstoets’ zodat de Zuid-Limburgse biodiversiteit in elk project de nodige aandacht en de juiste maatregelen krijgt. 47 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 3.8 Plan Leeuwerik Trekker Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren In overleg met Stad Bilzen alle lokale partners actief rond biodiversiteit (Natuurpunt Spouwen, ANB, NBS, VLM, Bilzerse scholen, …) Projectperiode Van 1 november 2011 tot en met 31oktober 2014. Doelgroep Het RLH richt zich binnen dit project op alle gebruikers van het landschap. Afhankelijk van het type actie worden de lokale partners die actief zijn rond biodiversiteit in Bilzen en degewenste doelgroepen betrokken (inwoners, landbouwers, scholen, …). Doelstellingen Het Plan Leeuwerik heeft volgende doelstellingen: uitvoeren van diverse landschapsgerichte maatregelen (~landschapszorg) met maximale kansen voor de biodiversiteit en de ecologische infrastructuur in het buitengebied op maat van en bruikbaar voor alle gebruikers van dat landschap. Financiering Stad Bilzen Verloop actie Bij de aanvang werd, i.s.m. de kernwerkgroep, een startnota opgesteld waarin de werkmethodiek en de concrete acties zijn opgelijst. De startnota dient als basisdocument om het Plan Leeuwerik uit te voeren. Het RLH coördineert de uitvoer van het Plan Leeuwerik, in samenspraak met de Stad Bilzen en de betrokken partners. In 2013 werden volgende acties uitgevoerd: GEBIEDSGERICHT KLE-INRICHTING/-HERSTEL aanpassen huidige KLE-subsidiereglement: in augustus 2013 werd een voorstel geformuleerd voor een aangepast KLE-subsidie reglement. Mits goedkeuring start dit vanaf 01/01/14. organisatie Bilzerse KLE-zitdag: op 21/10/13 en 04/11/13 werden twee KLE-zitdagen in het Dienstencentrum Territorium georganiseerd van 14.00 tot 18.30 uur. adviesverlening bij geïnteresseerde particulieren: tussen 01/11/12 en 12/11/13 werden 18 vragen via het Landschapsloket behandeld. Uit deze aanvragen volgden op 8 verschillende locaties uitvoeringen op terrein. Er werden 2 poelen geruimd, 25 hoogstambomen en 360 m haag geplant en diverse knotbomen geknot. 48 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 organisatie hoogstamcursus: op 28/02/13 en 02/03/13 vond een snoeicursus voor hoogstamfruitbomen plaats in Spouwen. De terugkomdag zomersnoei ging door op 24/08/13. Er namen 25 deelnemers deel. GEBIEDSGERICHT AKKERVOGELBEHEER adviesverlening bij geïnteresseerde landbouwers: de Bilzerse landbouwers kunnen bij de bedrijfsplanner van de VLM terecht voor adviesverlening rond akkervogelbeheer. Al de inkomende aanvragen werden behandeld en er werd 25 are akkervogelbeheer afgesloten via een Beheerovereenkomst. bloemrijke bijenrand: Natuurpunt Spouwen legde in 2013 bloemrijke akkerranden aan van 1,23ha i.s.m. het RLH. LANDSCHAP OP TAFEL organisatie Bilzerse Ronde van de Sapmobiel: van 7 t.e.m. 13/10/13 hield de Sapmobiel van de Nationale Boomgaardenstichting halt in Bilzen (Alden Biesen). Particuliere eigenaars van hoogstamfruit konden hun appels laten verwerken tot appelsap. Zo werd ruim 15 ton appels verwerkt. organisatie pluk- en fruitverwerkingsactiviteit: 10, 11 en 12/10/13 vond de tweede editie van ‘Bilzen, de boom in’ plaats. Donderdag 10/10 kwamen 171 kinderen uit 4° leerjaar van Tongerse scholen de boomgaarden van Alden Biesen ontdekken. Vrijdag waren 188 Bilzerse kinderen aanwezig. Zaterdag 12/10 werd de boomgaard opengesteld voor particulieren die appels konden rapen om daarna eigen sap mee naar huis te nemen . De voorziene plaatsen (350 gezinnen) waren volgeboekt en er werd zo’n 6 ton appels uit de boomgaard gehaald. sap voor scholen: elke deelnemende school aan ‘Bilzen, de boom in’ kreeg per klas een 5lappelsapkratje. Er werden 154 sapkratjes aan 63 Bilzerse en 91 Tongerse klassen verdeeld. Leaderproject ‘Bilzen, de boom in: van bloesem tot sap’: op 24/10/13 werd een projectaanvraag ingediend bij Leader Haspengouw waarin de uitbouw van het fruitplukevenement ‘Bilzen, de boom in’ en de ontwikkeling van Bilzershoogstamsap centraal staat. Gezien de goedkeuring, start dit project begin 2014. KLEIN HISTORISCH ERFGOED hekwerken: er werden 2 hekwerken aan de Rentmeesterij van Alden Biesen hersteld en teruggeplaatst. bakovens: in het voorjaar werden verschillende (restanten van) lemen bakovens in Rosmeer met specialisten bezocht in de hoop ze te kunnen herstellen en terug te gebruiken. De ovens zijn echter niet meer in een toestand dat ze te herstellen zijn. Nazorg en opvolging Ook in 2014 coördineert het RLH de uitvoer van het Plan Leeuwerik verder i.s.m. lokale partners. Op de planning staat het promoten en uitvoeren van KLE-herstel, KLE-inrichting, akkervogelbeheer en herstel van klein historisch erfgoed. Daarnaast wordt gestart met de uitvoering van het LEADER-project ‘Bilzen, de Boom in’. 49 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 4 Landschapszorg en streekeigen karakter 4.1 Landschapsanimator en landschapsteam Trekker Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren Partners Onroerend erfgoed Afhankelijk van het project: eigenaar, gemeente, provincie, ANB, Bosgroep Zuid-Limburg ... Financiering Onroerend erfgoed Restfinanciering: eigenaar, in voorkomend geval gemeente, ANB of andere Projectperiode Doorlopend Doelgroep Landschapsherstel voor particulieren en gemeenten Opdracht Landschapsherstel voor particulieren en gemeenten volgens de criteria opgesteld door Onroerend Erfgoed. Met de toegekende projectmiddelen mogen herstel- en verbeteringswerken aan het landschap worden uitgevoerd (versterken van de cultuurhistorische of esthetische waarde) en ontsluitings-, onderzoeks- en voorlichtingswerken binnen het prioritaire werkingsgebied van het Regionaal Landschap. Onder deze prioritaire gebieden worden de ankerplaatsen en relictzones verstaan, zoals aangeduid in de landschapsatlas. In het kader van de opdracht van het regionaal landschap betreffende landschapszorg wordt er jaarlijks met Onroerend Erfgoed een afsprakennota opgesteld. De acties die ondernomen worden in dit kader, kunnen gebundeld worden in vier thema’s. Deze zijn karakteristiek voor ons werkingsgebied: a. b. c. d. Het Gallo-Romeins erfgoed Heraanleg en instandhouding van KLE Klein historisch erfgoed Historische sites, tuinen en parken 50 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 Resultaten a. Gallo-Romeins erfgoed De landschapsanimator volgt mee de visievorming rond het beheer en de ontsluiting van de verschillende tumulisites op. De gemeente Gingelom vroeg voor het beheer van haar tumuli een onderhoudspremie aan. De werken aan deze tumuli worden volledig betaald door de gemeente, maar opgevolgd door de landschapsanimator. Het Regionaal Landschap heeft i.s.m. de gemeente een plan uitgewerkt voor de ontsluiting van deze tumuli, dat in 2013 in uitvoering ging. Zie ook 5.2. In Tongeren werd een plan uitgewerkt voor het herstel van het esthetische aspect van de Beukenberg. Langs een deel van dit Romeinse aquaduct stond een betonnen schutting, die zeer onderhevig was aan vandalisme. In overleg met de stad Tongeren en Onroerend Erfgoed werd een plan uitgewerkt om deze schutting te verwijderen en te vervangen door een meer landschappelijk geïntegreerde afsluiting en een inheemse haag. Hiervoor werd ook een onderhoudspremie aangevraagd. Speciale aandacht van de landschapsanimator gaat ook uit naar het landschap van de Ankerplaats van Grootloon en deze van de Kasteeldorpen Voort en Gotem, in de omgeving van de Romeinse weg. Het Agentschap Onroerend erfgoed is van start gegaan met de procedure voor de aanduiding van deze ankerplaatsen. Hiervoor ging er in 2013 een terreinbezoek door. b. Heraanleg en instandhouden van KLE De aandachtspunten binnen het landschap van Haspengouw en Voeren zijn hoogstamboomgaarden, hagen, houtkanten, solitaire bomen, houtkanten, poelen, holle wegen. We krijgen rond deze KLE zeer veel vragen van particulieren. Aanvragen die binnen de prioritaire gebieden vallen, worden door de landschapsanimator behandeld, aanvragen die buiten de prioritaire gebieden liggen door het landschapsloket. We trachten zo veel mogelijk de andere bestaande subsidiemogelijkheden (gemeente, ALV, …) te benutten. Aanvragen van landbouwers worden steeds besproken met de VLM-bedrijfsplanner, waarbij de mogelijkheden voor de beheerovereenkomsten worden gepromoot. Ook deze bedrijfsplanner heeft in zijn contacten oog voor andere mogelijkheden via het Landschapsteam. Mensen met vragen rond bos worden in contact gebracht met de Bosgroep. Na de eerste selectie via het Landschapsloket (175 adviesvragen) werd op ongeveer 70 locaties een beroep gedaan op de Landschapsanimator, al dan niet gevolgd door een realisatie op het terrein door het Landschapsteam. Enkele voorname realisaties binnen dit thema zijn: De aanplant en onderhoud van hagen en knotbomen, fruitbomen op enkele percelen in de omgeving van - Voeren (aanplant fruitbomen, hagen, houtkanten, knotwerken …) - Helshoven (Borgloon) (aanplant hoogstamboomgaard, verwijderen streekvreemde coniferenhaag) - Heks (Heers) (aanplant hagen en loofbomen + herstel muur nabijgelegen historische hoeve) - Bilzen (aanplant boomgaard Rosmeer, rentmeesterij, knotwerken) - Sint-Truiden: aanplant boomgaard 51 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 Herstel omgeving kapellen Gingelom (R27008) en Riemst (achterstallig onderhoud bij Snijerskapel, veldkruis, ...) In de Voerstreek ging een speciale ‘knotploeg’ op pad om achterstallig onderhoud uit te voeren aan de karakteristieke oude knotbomen, met name langs de waterlopen. In het voorjaar van 2013 werden tal van bomen geknot langs de Gulp. Door het Landschapsteam werden binnen de prioritaire gebieden van Onroerend erfgoed in 2013 de volgende KLE geplant, aangelegd en hersteld: loofbomen haag houtkant aanplant/herstel boomgaard herstel haag knotten/boomverzorging poelen/vijvers 57 stuks 5 km 0,12 ha 8 ha 2,4 km 40 bomen 5 52 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 De landschapsanimator verleent een actieve medewerking aan andere projecten van het regionaal landschap: Landschapsloket, parkrangers, Duurzaam behoud Haspengouws landschap, Herk en Mombeek, Habitat Euregio, Leader Klein Historisch erfgoed, Leader Kluis Vrijhern, Bloesemlint, ... De landschapsanimator en het landschapsloket organiseerden dit jaar een cursus rond Haspengouwse landschapselementen. Zie ook 6.2. c. Klein historisch erfgoed In Haspengouw en Voeren zijn er naast het levende erfgoed (kleine landschapselementen) ook veel niet-levende cultuurhistorische relicten aanwezig, zoals smeedijzeren ornamenten (windwijzers, hekwerken, weidepoorten …), bronnen, waterputten, kapelletjes, veedrinkbakken … Ook deze elementen verdienen onze aandacht, want ook zij getuigen van gebruiken uit een niet zo ver verleden. In 2012 werd een Leaderproject goedgekeurd waardoor we extra middelen hebben om de nodige aandacht te kunnen besteden aan dit klein historisch erfgoed en het ermee verbonden landschap. In 2013 werden tal van acties uitgevoerd in het kader van dit project en verschillende zijn in voorbereiding voor uitvoering in 2014. Voorbeelden zijn het herstel van een parkpoort bij het kasteel van Duras en Mariagaarde, het herstel van weidebarrieren in Grootloon, Alden-Biesen, Gingelom, de snoei van enkele lindebomen bij de kapel van Nerem in Montenaken, werken bij kapellen in Riemst en Gingelom,... Zie ook 4.8. d. Historische sites, tuinen en parken De gemeente Hoeselt werkt een plan uit voor de site van Kluis van Vrijhern. Hiervoor werd eind 2012 een landschapsarchitect aangesteld. In 2013 werd een visie ontwikkeld voor de toekomst van de Kluis en een landschapherstelplan uitgewerkt. De landschapsanimator is nauw betrokken bij het planningsproces en zal in 2014 mee instaan voor het uitvoeren van het plan. In Voeren (Teuven) werd een eerste fase van het landschapsherstel voor een deel van de vallei bij het kasteel (vroegere abdij) van Sinnich uitgevoerd. Er werden tal van knotbomen langs de Gulp geknot, een grote boomgaard en ca. 800 m inheemse hagen geplant. 53 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 Ook bij enkele kasteelparken werd advies verleend en/of werken uitgevoerd (kasteel Duras: herstel poorten park, aanplant hagen; kasteel Mariagaarde: aanplant hagen, herstel poort; Kolmont: aanplant hagen; Printhagen: aanplant hagen). Nazorg en opvolging Ook aan nazorg wordt de nodige aandacht besteed. Bomen en haagplantsoen die het eerste groeiseizoen niet overleefd hebben, worden door het team in overleg met de eigenaar vervangen. Via de infofolders m.b.t. KLE die vanuit het landschapsloket worden opgemaakt, krijgen de eigenaars de nodige info over het verdere beheer van de aanplantingen. 54 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 4.2 Een ‘Landschapsloket’ in Haspengouw en Voeren In overleg met Gemeenten Landschapsanimator VLM bedrijfsplanner Nationale Boomgaardenstichting Natuurverenigingen Natuurwachter Bosgroep Financiering Eigen middelen Onroerend erfgoed Gemeentelijke projecten Doelgroep Hoofdzakelijk particulieren, ook landbouwers, gemeenten, natuurverenigingen, ... Projectperiode Opgestart in 2007 Doelstelling en omschrijving Het landschapsloket vormt, samen met de landschapsanimator, het aanspreekpunt voor landschapszorg in de streek. Iedereen met een specifieke vraag rond de aanleg en het beheer van kleine landschapselementen, een natuurvriendelijke inrichting van een perceel, subsidiemogelijkheden, vergunningen m.b.t. natuur en KLE wordt deskundig verder geholpen. Tijdens een terreinbezoek worden de mogelijkheden besproken en wordt advies verleend, waarbij we o.a. aandacht besteden aan: beheer KLE volgens de Code van Goede Natuurpraktijk, gebruik inheemse soorten en waar mogelijk autochtoon plantmateriaal, cultuurhistorische gebruiken, aanleg en beheer in functie van bepaalde soorten (bijv. eikelmuis, kamsalamander, steenuil, ...). Op deze manier vergroten we het draagvlak voor natuur en landschap in de streek. Resultaten Adviezen Steeds meer inwoners van Haspengouw en Voeren vinden hun weg naar het landschapsloket, mede dankzij de communicatie via de landschapskrant, de gemeentelijke infobladen, de Landschapsdoedag en de werking van de parkrangers. Ook gebiedsgerichte projecten leverden nieuwe aanvragen en uitvoeringen op. 55 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 In 2013 werden er meer dan 170 vragen behandeld. Afgelopen jaar kwamen de meeste vragen uit Hasselt, Bilzen, Tongeren, Voeren en Riemst. Meestal wordt er advies gevraagd i.v.m. de aanleg en het onderhoud van de meest typische landschapselementen: de hagen en de hoogstamboomgaarden. Dit advies kan gaan over autochtoon plantgoed, streekeigen soorten, oude variëteiten, gebruiksmogelijkheden, praktische vragen i.v.m. onderhoud en snoei, aanplant, subsidiemogelijkheden, vergunningen, … Ook rond poelen krijgen we regelmatig vragen. Hierbij worden mensen geholpen bij de vergunnings- en subsidieaanvragen, en de praktische uitvoering op terrein. De projectverantwoordelijke van het RLHV staat de aannemer op terrein bij en ziet erop toe dat de poelen op een natuurvriendelijke manier ingericht worden. Ook landbouwers vinden regelmatig de weg naar het Landschapsloket, met vragen over aanplanting van KLE en beheerovereenkomsten. Landbouwers worden voor de meeste subsidieaanvragen rond kleine landschapselementen doorverwezen naar de VLM bedrijfsplanner. Ook is er afstemming tussen het RLHV en de provincie i.v.m. lopende projecten; zoals Boeren planten bij Boeren. In 2013 hadden alle Haspengouwse gemeenten een subsidiereglement voor de aanleg en/of onderhoud van kleine landschapselementen, met uitzondering van Herstappe. De meeste gemeenten hanteren eenzelfde subsidiereglement, naar voorbeeld van het ‘standaardmodel van het RLHV’. Sinds 1 juli 2011 heeft ook de stad Tongeren een reglement voor subsidies op (enkel) hoogstambomen. We merken dat een gebieds- en projectgerichte aanpak een belangrijke stimulans is voor de inwoners. Via een duidelijke communicatieactie worden vele inwoners doeltreffend bereikt. Wie zien dan ook een duidelijke stijging van de aanvragen bij het Landschapsloket na het lanceren van een oproep. Zeker de (gratis) hulp van het Landschapsteam is een regelmatig terugkerende vraag. 56 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 Aantal aanvragen/contacten via het Landschapsloket per gemeent e Aantal adviezen per type KLE per gemeente Er werden in 2013 door de terreinploegen van het RLH in het kader van de verschillende projecten tal van kleine landschapselementen aangelegd en hersteld: aanplant/herstel hoogstam fruitbomen aanplant loofbomen 20 ha aanplant haag aanplant/herstel houtkant 7,5 km 1,6 ha herstel haag 3,4 km knotten/boomverzorging 16 stuks + 2 km amfibiebiotopen 29 holle wegen 5 41 stuks Deze werken werden voorbereid en opgevolgd door de medewerkers van het Landschapsloket. 57 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 Voor na Voor na Infofolders Momenteel beschikken we per KLE over een infofolder i.v.m. de aanleg en onderhoud ervan: hagen en houtkanten, hoogstamboomgaarden, poelen, houtkanten en graften, knotbomen. In 2014 zal er een nieuwe folder bijkomen i.v.m. de gemeentelijke subsidiemogelijkheden en een folder over het belang en het beheer in functie van bijen. In het infoblad van de gemeenten Heers en Bilzen werd een artikel geplaatst om de KLE’s en de subsidiemogelijkheden nog eens extra in de kijker te zetten. Ook werden er twee zitdagen georganiseerd in Bilzen aan het loket van de milieudienst, waar de inwoners van Bilzen met al hun vragen omtrent KLE’s terecht konden. Dit is een laagdrempelige manier om inwoners te bereiken. Nazorg en opvolging De gemeentelijke subsidiereglementen voor de aanleg en het onderhoud van KLE vormen, in combinatie met het gratis advies en de begeleiding door het Landschapsloket, voor particulieren een belangrijke stimulans om een extra inspanning te doen voor de natuur en het landschap in onze streek. We merken dat zowel particulieren als landbouwers goed de weg naar het landschapsloket vinden. Ook steeds meer gemeenten hebben de natuurlijke reflex om aanvragen aan het landschaploket door te spelen. We kunnen stellen dat het RLH ondersteunend werk doet voor vele gemeentelijke milieudiensten op gebied van aanplant en onderhoud van KLE’s. 58 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 Project KLE Tongeren In het begin van 2013 werden de werken verder gezet die aangevat waren in het winterseizoen van 2012. Met het oog op het duurzaam beheren van kleine landschapselementen in de regio tussen de Bilzer- en de Sint-Truidersteenweg werd in overleg met de eigenaren bekeken waar er achterstallig beheer uitgevoerd kon worden, hoogstamboomgaarden aangeplant en houtkanten hersteld. De totale kostprijs van de uitvoering van dit project bedroeg circa 25.000 euro. De werken werden bekostigd door de stad Tongeren (1/3) en Limburg Sterk Merk (2/3). Concreet werden in 2013 onderstaande landschapswerken afgerond: hagen/houtkanten: uitvoering door LSM-ploeg (De Wroeter): herstellen/opvulllen van bestaande hagen: ca. 250 m achterstallig onderhoud hagen & houtkanten: ca. 900 m knotten: via LSM 2 knotessen Hoogstam boomgaarden: uitvoering door de Nationale Boomgaardenstichting achterstallig onderhoud/snoei: 3 boomgaarden aanplant nieuwe hoogstam: 18 hoogstam fruitbomen KLE binnen Plan Leeuwerik Bilzen Kaderend binnen Plan Leeuwerik wordt in de stad Bilzen een ‘gratis Landschapsteam’ ter beschikking gesteld voor landschapsherstelwerken bij particulieren. De eigenaar betaalt enkel het plantgoed en het materiaal, de werkuren worden door de projectmiddelen van het regionaal landschap en de stad Bilzen betaald. Deze actie loopt van september 2012 t.e.m. oktober 2014. Meer info: zie 3.8 Plan Leeuwerik, gebiedsgericht KLE-inrichting/-herstel. Ecologische waarden i.f.v. bijen Bij de aanplant van hagen en houtkanten wordt er rekening gehouden met de diversiteit in functie van de bijen. Zo wordt er onder meer rekening gehouden met een zo gespreid mogelijk voedselaanbod doorheen het jaar (voedselboog). In specifieke gevallen wordt ook de voorkeur gegeven aan vrij uitgroeiende hagen (heggen) of houtkanten omdat die volledig tot bloei kunnen komen. Bloesemlint In het kader van de kandidatuurstelling ‘Maastricht Culturele Hoofdstad 2018’ hebben verschillende partners uit de Euregio het initiatief genomen om samen te werken aan het heropwaarderen van het landschap in de Euregio. Ze ondertekenden een intentieverklaring om op internationaal niveau samen te werken rond het betrekken van de bewoners van de Euregio – van jong tot oud – bij het cultuurlandschap en de groene, omringde ruimte. Met hierbij bijzondere aandacht voor de hoogstamboomgaarden. Dit kan bereikt worden via diverse belevingsactiviteiten en door terreinwerkzaamheden uit te voeren. In Wallonië hebben de gemeenten Visé en Plombières een voortrekkersrol, in Nederlands Limburg is Instandhouding Kleine Landschapselementen (IKL) het aanspreekpunt, in Belgisch Limburg is dit het Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren (RLH) en in Duitsland zal NABU-Aachen het voortouw nemen. 59 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 Op 18 januari werd in het kader van Bloesemlint en de samenwerking tussen de verschillende partners o.a. een vriendenboomgaard aangelegd op het Plateau van Caestert te Riemst. Er vond een persmoment plaats waarop alle partners -inclusief lokale betrokkenen- uitgenodigd waren. In navolging van deze samenwerking werd een Leaderproject ingediend waarbij het RLH partner is om de hoogstamboomgaard in de kijker te zetten. Ook wordt er een Interregproject voorbereid met de verschillende partners over de grenzen heen. Persmoment Bloesemlint, Caestert. 60 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 4.3 Hoogstamkernen in Sint-Truiden Trekker Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren Partner Stad Sint-Truiden Eigenaars met hoogstamboomgaarden in het R.U.P. Groene Waarden Financiering Stad Sint-Truiden Doelgroep Eigenaars met hoogstamboomgaarden in het R.U.P. Groene Waarden Sint-Truiden Projectperiode Vernieuwd van 1 juli 2013 – 31 december 2019 Doelstelling en omschrijving In het R.U.P. Groene Waarden van Sint-Truiden werden hoogstamkernen aangeduid. Dit zijn gebieden die vanwege hun hoogstamboomgaarden van groot belang zijn voor de natuur, het landschap en de recreatieve beleving van de gemeente. Ter ondersteuning van de eigenaars en gebruikers van de percelen werd door de stad een uitgebreide financiële vergoeding uitgewerkt, als stimulans om de boomgaarden goed te beheren en te herstellen. Het RLH heeft als opdracht om de betrokken eigenaars te adviseren en te begeleiden bij alle aspecten die bij het beheer en herstel van de hoogstamboomgaard komen kijken, zodat een duurzaam behoud van de boomgaarden gegarandeerd is. Verloop actie Alle eigenaars uit de verschillende afgebakende sites (Groot-Gelmen, Bevingen, Straeten, Engelmanshoven, Gelinden en Wilderen, Kerkom, Zepperen en Ordingen) zijn gecontacteerd. Uit deze rechtstreekse communicatie zijn er nog enkele nieuwe contracten voortgevloeid. Na het afsluiten van de overeenkomsten is het verder opvolgen van herstel- of aanplantingswerken in deze boomgaardsites een belangrijk onderdeel van de samenwerkingsovereenkomst. Voor de percelen waarbij de eigenaar een beheercontract met de stad afsluit, worden de herstelen beheerwerken van de hoogstamboomgaarden en bijhorende hagen door het Regionaal Landschap gecoördineerd. In 2013 werd er 1 nieuw subsidieovereenkomst afgesloten bij de Stad Sint-Truiden. Ook begeleidde het RLH 4 vergunningsaanvragen in het kader van het herstel van de hoogstamboomgaarden gelegen binnen het R.U.P. Na 5 jaar actief bezig te zijn met het afsluiten van overeenkomsten kan vastgesteld worden dat er tot op heden 24 beheercontracten (29 percelen met een totale oppervlakte van 13ha 36a) en 20 subsidieovereenkomsten (40 percelen met een totale oppervlakte van 24ha 81a) zijn afgesloten. In totaal hebben de eigenaars voor 38ha 17a overeenkomsten via het RLH afgesloten met de stad. 61 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 Overeenkomsten Percelen opp Beheercontract 24 29 13,3588 Subsidiecontract 20 40 24,811 Totaal 44 69 38,1698 Voor de eigenaars van zowel de subsidie- als de beheercontracten werden alle mogelijke bijkomende vergoedingen aangevraagd die er voor handen zijn. In samenspraak met de eigenaar werden de documenten opgemaakt ter ondertekening. Dit betreft enerzijds de gemeentelijke subsidie waar particulieren een beroep op kunnen doen voor het aanplanten of onderhouden van hagen. De betrokken landbouwers worden doorverwezen naar de VLM om een beheerovereenkomst KLE (aanplant of onderhoud haag) af te sluiten. Anderzijds zijn er ook Vlaamse subsidies mogelijk voor de instandhouding en bescherming van hoogstamboomgaarden (ALV-subsidie). Voor elke nieuwe eigenaar binnen het R.U.P. werd deze ALV-subsidie voorbereid en ingediend bij de Nationale Boomgaardenstichting (deze subsidie is uitdovend, in 2014 kan ze niet meer afgesloten worden). Voor de werkzaamheden van de beheercontracten werd een opdracht uitgeschreven voor de uitvoering van de ‘Reguliere beheerwerken in hoogstamboomgaarden gelegen binnen het R.U.P. Groene Waarden te Sint-Truiden’. Deze beheerwerken omvatten het aanplanten van nieuwe hoogstamfruitbomen, het uitvoeren van reguliere en achterstallige snoei bij fruitbomen. Het rooien van versleten fruitbomen en het frezen van sommige stronken is ook een onderdeel van de werken. Verder behoort het aanplanten, het snoeien en het vrijstellen van hagen tot de opdracht. 62 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 Op deze manier werden er 3 verschillende deelopdrachten uitgeschreven: 1. Snoei en aanplant hoogstamfruitbomen werd gegund aan Natuur en Boomgaarden Sociale Werkplaats vzw. 2. Het rooien van hoogstamfruitbomen is in uitvoering door vzw De Wroeter Arbeidscentrum. 3. Snoeien en aanplant hagen werd eveneens toegewezen aan Natuur en Boomgaarden Sociale Werkplaats vzw. In totaal zal er na afloop van de opdrachten 500m haag bij aangeplant zijn (420m door de arbeidsploeg en 80m door particulieren zelf) en 2,4km haag gesnoeid zijn. Wat betreft de hoogstamfruitbomen komen er 33 nieuwe waarvan 16 door de terreinploeg geplant worden en 17 zullen de eigenaars zelf planten. Soortenbescherming Door het beschermen van de hoogstamfruitbomen wordt uitvoering gegeven aan de Vlaamse Resolutie betreffende het nemen van maatregelen ter bevordering van de aanwezigheid van vlinders. Tevens komt dit de achteruitgaande vlinderpopulaties ten goede door te voorzien in geschikte biotopen voor vlinders. Vlinders vinden in de ondergroei van hoogstamboomgaarden planten terug die belangrijk zijn voor hun voortbestaan. Zo zijn vlinders afhankelijk van de aanwezigheid van waard- en nectarplanten (waardplanten vormen een voedselbron voor de rups en nectarplanten vormen een voedselbron voor de adulte). Bovendien kan het valfruit voor een aantal soorten vlinders ook een belangrijke voedselbron zijn. Nazorg De samenwerkingsovereenkomst van het R.U.P. Groene Waarden liep af op 28 februari 2013. Maar er werd een nieuw samenwerkingsovereenkomst aangegaan voor 6 jaar (1 juli 2013 – 31 december 2019) met de stad Sint-Truiden. De nazorg bestaat uit het opvolgen van de langlopende overeenkomsten (5 jarige contracten met een stilzwijgende verlenging tot 20 jaar). En aangezien het regionaal landschap instaat voor de volledige ondersteuning en beheer, is een duurzaam behoud van de hoogstambomen verzekerd. Het RLH zal in de volgende jaren blijven trachten om niet-geïnteresseerde eigenaars binnen het R.U.P aan te moedigen tot het afsluiten van overeenkomsten zodat het behoud van hoogstamkernen gegarandeerd is. 63 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 4.4 Parkrangers in Haspengouw en Voeren (Landschapsteams) Trekker Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren Looptijd project 1 oktober 2009 tot en met 31 december 2012, verlenging tot midden 2013 Financiering Limburg Sterk Merk (LSM) Doelgroepen Streekbewoners Gemeenten in Haspengouw en Voeren Omschrijving Aanvullend op de werking van de landschapsanimator, hebben alle regionale landschappen in Limburg in 2009 in nauw overleg met de Provincie Limburg twee projecten ingediend om Limburg als groene provincie te promoten. Vanuit LSM (Limburg Sterk Merk) kwamen daarvoor in de loop van 2009 extra middelen voor landschapsherstel vrij. Het project beschreven in deze actie betreft de aanstelling van twee landschapsteams voor de uitvoering van uiteenlopende landschaps- en beheerwerken in alle gemeenten van het Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren. Voor het herstel van hoogstamboomgaarden werd een derde team aangesteld. De aansturing van de deze landschapsteams gebeurt door het landschapsloket van het regionaal landschap. De werkvelden voor de landschapsteams zijn: 1. Uitvoering van achterstallig onderhoud aan KLE bij particulieren, organisaties en gemeenten 2. Uitvoering van achterstallig onderhoud en beheer op en in de omgeving van de greenspots, dit kan particulier of openbaar eigendom zijn Doelstellingen Duurzaam onderhoud van het typische cultuurlandschap van Haspengouw en Voeren Verbetering van de omgevingskwaliteit in Zuid-Limburg Bijdragen aan de streekidentiteit Zorg voor een aangenaam woon-, werk-, en leefklimaat Verbetering van de biodiversiteit Verbetering van het landschap als toeristische verblijfsruimte Bijkomende tewerkstelling sociale economie (8 doelgroepwerknemers en 2 monitoren gedurende 3 jaar, gemiddeld 200 ploegdagen per jaar) en landbouwers ter ondersteuning van de landschapsteams Verloop actie Duurzame tewerkstelling Voor het project werden 3 landschapsteams aangesteld. Er was een voltijdse tewerkstelling van minstens 8 doelgroepwerknemers en 2 monitoren uit sociale werkplaatsen gedurende 3 jaar. Dit 64 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 betekent een financiële hefboom naar Vlaamse middelen voor sociale economie. Deze mensen hebben via het project 3 jaar kunnen werken en krijgen via hun bedrijf de nodige opleidingen, ondersteuning en ervaring mee om meer kansen te krijgen in hun verdere loopbaan. Een verderzetting van het project is echter nodig om deze werkgelegenheid te behouden. Een aanwijsbaar betere natuur en landschappelijke omgevingskwaliteit Gedurende de looptijd van het project werd de wandelinfrastructuur van alle greenspot- en verborgen mooiswandelingen kwaliteitsvol onderhouden zodat mensen op een aangename manier van de streek kunnen genieten. Er was ook aandacht voor landschap en natuurherstel in de omgeving van greenspots zodat de kwaliteit van het wandelgebied zelf ook op peil gehouden werd. Het gaat immers niet enkel over een goed onderhouden wandelpad, het landschap zelf bepaalt voor een groot deel het kwaliteitsvolle van de beleving. Voor de wandelinfrastructuur werden beheerplannen opgesteld, in samenspraak met de locale actoren. Op deze manier wordt zeer duidelijk welke werken er moeten uitgevoerd worden, met welke frequentie, door wie. Door dit beheer duidelijk in kaart te brengen en consequent toe te passen, wordt een duurzaam behoud van de wandelinfrastructuur mogelijk. Uiteraard moeten hiervoor ook in de toekomst middelen en ploegen worden voorzien. In het ganse werkingsgebied werden eveneens herstel- en inrichtingswerken aan het landschap en natuur uitgevoerd, zodat de landschappelijke en ecologische kwaliteiten van het ganse werkingsgebied van het Regionaal landschap versterkt werden. Dit is bevorderlijk voor het gevoel van regio-identiteit en toerisme/recreatie in de streek en bevordert de biodiversiteit. Onderstaande tabel geeft een beeld van de realisaties van deze landschapsteams sinds de aanvang van het project tot begin december 2013. Haag aanplant herstel 28,5 km 11 km Bomen(rij) aanplant Poel aanleg/herstel Knotbomen(rij) herstel Houtkant aanplant/herstel Boomgaard aanplant min. 380 bomen 68 poelen min. 280 bomen min. 5 ha 52 ha (min. 2000 herstel bomen) 63 ha Het project bracht het Regionaal landschap via het landschapsloket in contact met zeer veel particuliere eigenaars (ca. 1000 aanvragen sinds aanvang project), waardoor we het verhaal van de streektypische landschapselementen, het juiste onderhoud e.d. ook konden uitdragen naar een grote groep streekbewoners. Ook dit betekent een belangrijke pijler voor het behoud van de landschappelijke eigenheid van de streek. Het vergroot de betrokkenheid en draagvlak van de streekbewoners voor natuur en landschap. Verdere promotie en inzet van het landschapsloket en de landschapsteams zijn nodig om het herstel van het landschap verder te kunnen uitvoeren. 65 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 Toename van de indirecte tewerkstelling bij de landbouwsector Voor het reguliere onderhoud van de nieuwe en bestaande hagen in het landschap bij particulieren en landbouwers wordt de hagendorser zo veel mogelijk gepromoot. Via deze weg worden landbouwers betrokken bij het onderhoud van het landschap (via Agro-aanneming). Via het landschapsloket en de bedrijfsplanner van de VLM worden landbouwers aangespoord om mee te werken aan het behoud van het karakteristieke Haspengouwse landschap. Hiervoor kunnen ze o.a. beroep doen op financiële ondersteuning via de beheerovereenkomsten en de provincie voor de uitvoering van de werken zelf. Ook bij de uitvoering van deze werken wordt Agro-aanneming ingeschakeld. Nazorg en opvolging Het Regionaal Landschap vervult een sensibiliserende/adviserende rol m.b.t. de nazorg en het regulier onderhoud van het landschap. Dit gebeurt via het landschapsloket: Het Regionaal Landschap verstrekt adviezen ten aanzien van het regulier onderhoud van KLE en stelt via het landschapsloket folders en informatie ter beschikking Informatie over subsidies t.a.v. KLE is ook via het landschapsloket beschikbaar Conclusie De landschapsteams zijn inmiddels een vaste waarde geworden in ons landschap. Via de homepage van de website, de landschapskranten en de folders worden de landschapsteams aangeprezen. Het project heeft een zeer gunstig verloop gekend en heeft een zeer grote impact gehad op de landschapskwaliteiten in de streek. 2 ploegen uit de sociale economiesector waren continu aan de slag om de wandelinfrastructuur en het landschap te onderhouden. Er werden verschillende acties ondernomen om het onderhoud van de wandelinfrastructuur op een duurzame manier te regelen. Via de opmaak van beheerplannen, het inzetten van Greenspotters, het uitvoeren van werken door de ploeg was de continuïteit van de kwaliteit gewaarborgd. Via de werking van het landschapsloket kregen zeer veel streekbewoners informatie over de natuur- en landschapswaarden van onze streek. Op deze manier kunnen ook zij mee instaan voor het behoud van deze waarden. De inzet van het landschapsteam kon de drempel verlagen waardoor er zeer veel kleine landschapselementen werden hersteld en aangelegd. Dit komt de streek ten goede! 66 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 4.5 Regionale landschapsparken in Haspengouw en Voeren Trekker Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren Partners Provincie Limburg Toerisme Limburg Provinciaal Centrum Cultureel Erfgoed Provinciaal Natuurcentrum Agentschap voor Natuur en Bos Vertegenwoordigers uit de natuursector: Natuurpunt, Orchis, Stichting Limburgs Landschap, Nationale Boomgaardenstichting Boerenbond VLM Onroerend erfgoed Gemeenten Sint-Truiden, Borgloon, Tongeren, Heers, Kortessem, Voeren en Wellen Looptijd project 1 oktober 2009 tot en met 31 december 2013 Financiering Limburg Sterk Merk (LSM) Doelgroepen Sector landbouw Sector natuur Sector toerisme Inwoners Toeristen/recreanten Diverse administraties Vlaamse overheid (ANB, Onroerend Erfgoed, VLM) Provincie Limburg gemeenten Omschrijving Alle regionale landschappen in Limburg hebben in 2009 in nauw overleg met de Provincie Limburg twee projecten ingediend om Limburg als groene provincie te promoten. Vanuit LSM kwamen daarvoor in de loop van 2009 extra middelen ter beschikking. Met dit initiatief wilde het Provinciebestuur het onderscheidend voordeel van Limburg op het vlak van biodiversiteit, waardevolle natuur en aantrekkelijke landschappen versterken, in het kader van een duurzame economische ontwikkeling van de provincie. Voor de uitvoering van deze uitdagende opdracht werd gekozen voor de regionale landschappen, omdat hiervoor bruggenbouwers nodig zijn die binnen het ruime domein van de open ruimte overkoepelend en verbindend kunnen werken. Geïnspireerd door de dynamiek die uitgaat van de concentratie van het Nationaal Park Hoge Kempen op een afgebakend gebied, focussen de regionale landschappen binnen hun afzonderlijke werkingsgebieden steeds meer op streken met een sterke natuurlijke en landschappelijke identiteit, 67 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 Landschapsparken genoemd. Zo ontwikkelen zich nu in Limburg rondom het Nationaal Park de Landschapsparken Bosland, De Wijers, Kempen-Broek, Maasland, Voerstreek en Haspengouw. De Landschapsparken zijn dus uitgestrekte gebieden waar de verwevenheid tussen natuur-, landschaps- en erfgoedwaarden zeer sterk is, maar tegelijkertijd zijn deze waarden hier ook het meest kwetsbaar. In een regionaal landschapspark kiezen we voor een gebiedsgerichte werking waar getracht wordt de natuur-, landschaps- en erfgoedwaarden in hun samenhang mee te wegen. In het Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren zijn de Voerstreek en een kerngebied van Haspengouw aangeduid als Regionale Landschapsparken. 1. Landschapspark Voerstreek: dit is de volledige gemeente Voeren, met de Voer, de Veurs, de Gulp, de Berwijn en de Noorbeek als landschapsbepalende waterlopen. 68 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 2. Landschapspark Haspengouw: dit gebied omvat de volledige of een gedeelte van de gemeenten Sint-Truiden, Borgloon, Heers, Wellen, Kortessem en Tongeren. Het oude fruitspoor en de Romeinse kassei vormen er de centrale oost-west-structuren en de valleigebieden van de Herk en de Mombeek zijn landschapsbepalende noord-zuidstructuren. Doelstellingen Hoofddoelstelling was acties uit te voeren ten gunste van het duurzaam behoud van de natuur en het landschap in het landschapspark Voerstreek en het landschapspark Haspengouw. Met dit project creëerden we maximale kansen voor het behoud en de verdere ontwikkeling van natuur en landschap en werd een economische meerwaarde gerealiseerd in de vorm van extra tewerkstelling, rendement op investeringen en onrechtstreeks economisch rendement bijv. via de toeristische sector. We deden dit door de uitbouw van een duurzame, geïntegreerde en sectoroverstijgende aanpak. De uitvoering van acties met betrekking tot natuur en landschap, integraal waterbeheer en ontsluiting stonden in de aanpak centraal. Hierover werd op een transparante manier gecommuniceerd via stuurgroepvergaderingen, jaarlijkse actieplannen en een overzichtelijke website. Subdoelstellingen: Een coherent coördinatie- en communicatieplatform voor alle op natuur en landschap gerichte projecten en initiatieven. Er werd per landschapspark een projectmanagement georganiseerd. Het projectmanagement werd aangestuurd door een stuurgroep, onder voorzitterschap van de gedeputeerde Frank Smeets. Het opstellen en uitvoeren van concrete jaarlijkse actieplannen gericht op de uitvoering van acties in de beide landschapsparken. De acties kenmerkten zich doordat natuur, landschap en economie/toerisme vanuit hun samenhang werden benaderd. Middels een gebiedsgerichte en sectoroverstijgende coördinatie per landschapspark, konden meer opportuniteiten worden aangegrepen en was afstemming gewaarborgd. Dit project vormde een hefboom voor nieuwe projecten, bijv. m.b.t. achterstallig onderhoud KLE, waterbeheer/natuurontwikkeling langs beken, toekomstige netwerkvorming, draagvlakvorming en ontsluitingsinitiatieven. Verloop actie 1. Algemene coördinatie Het bureau Airco uit Hoeselt werd aangesteld voor de procesbegeleiding van deze opdracht. De procesbegeleiding had betrekking op het opstellen van een strategische kadernota en een jaarlijks actieprogramma en bracht initiatieven samen. De procesbegeleider voerde ook het secretariaat van de stuurgroep in nauw overleg met het Regionaal Landschap. Daarnaast werd de website van de landschapsparken ingevuld en beheerd door het bureau Airco. En werden diverse concrete acties uitgevoerd. De opdracht werd december 2012 afgerond. In 2010 werd gestart met het project en verschenen de kadernota en de eerste actieplannen. Jaarlijks kwam de stuurgroep één keer samen om de acties, knelpunten en opportuniteiten te bespreken. In 2013 is er geen stuurgroepoverleg geweest, maar werd werk gemaakt van een doorstart in het kader van SALK. De drie Regionale Landschappen bereidden een projectfiche voor PARK³PLAN. Daarmee benadrukken de drie Regionale Landschappen het belang van deze werking. Er werd voor gekozen een website uit te bouwen, waar alle sector- en gebiedsoverstijgende projecten en acties worden beschreven. Toegang tot deze website: www.rlh.be/landschapsparken (login: RLHvzw, paswoord: landschapsparken). Daarmee werd de druk van de actieplannen overbodig. 69 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 2. Landschapspark Haspengouw 2013 moet beschouwd worden als een overgangsjaar. Bij indiening was voorzien dat het project tot einde 2012 zou lopen. Het project werd echter met een jaar verlengd om zo nog enkele acties te kunnen afronden die in dit kader waren opgestart. In het landschapspark Haspengouw werden enkel nog de volgende acties nog uitgevoerd: wandeltellers ikv monitoring, Verborgen Moois, Greenspots, KLE-herstel. 3. Landschapspark Voerstreek In het landschapspark Voerstreek werden de volgende acties o.a. uitgevoerd: plaatsen drinkbakken amfibieën, realisatie belevingsboomgaard, KLE herstel. Nazorg en opvolging Deze gebiedsgerichte en sectoroverstijgende aanpak creëerde een positieve dynamiek tussen de samenwerkende partners, waardoor nieuwe initiatieven en projecten ontstonden. Diverse impulsprojecten werden opgestart en gefinancierd. Daarbij werd de rol van het Regionaal Landschap als ‘bruggenbouwer’ steeds weer bevestigd. De regionale landschappen pleiten voor een voortzetting van een dergelijke structurele ondersteuning van de sector, omdat ze ervan overtuigd is dat dit een verstandige en onmisbare investering is, gegeven de meervoudige economische hefboomfunctie ervan. Samen met de andere twee regionale landschappen in Limburg werd een voorstel uitgewerkt om dit samenwerkingsproject een nieuw impuls te geven: Park³Plan. Dit gebeurde in het kader van de doelstellingen geformuleerd in het SALK-rapport dat naar aanleiding van de sluiting van Ford werd opgesteld. Doelstelling van het SALK (wat staat voor Strategisch Actieplan van Limburg in het Kwadraat) was duurzame werkgelegenheid te ontwikkelen en het economisch weefsel te versterken. We zijn ervan overtuigd dat het Park³Plan hier een positieve bijdrage aan kan leveren: de zorg voor het behoud, de verdere ontwikkeling en de ontsluiting van natuur en landschap zijn immers voorwaarden voor een verdere toeristische positionering en vermarkting van Groen Limburg als toeristische trekpleister. Het creëert directe en indirecte werkgelegenheid. Conclusie Het project eindigde in december 2013. We hopen op een goedkeuring van het Park³Plan in al zijn facetten. Momenteel is er nog geen zicht op een mogelijke voortzetting. 70 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 4.6 Activiteiten VLM-bedrijfsplanner In overleg met De werking van de bedrijfsplanner kadert in de samenwerkingsovereenkomst tussen het Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren en de Vlaamse Landmaatschappij betreffende het stimuleren van de gebiedsgerichte inzet van beheerovereenkomsten in het regionaal landschap. Financiering De bedrijfsplanners zijn personeelsleden van de VLM. De standplaats van de bedrijfsplanner is de VLM in Hasselt maar hij is op regelmatige tijdstippen aanwezig op het Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren voor overleg. Hij zorgt voor een goede samenwerking tussen de VLM en het RLH. Doelgroepen Landbouwers en hobby-landbouwers Iedere grondgebruiker die zijn gronden registreert bij Agentschap voor Landbouw en Visserij kan beheerovereenkomsten afsluiten Omschrijving De bedrijfsplanner adviseert de landbouwer inzake agrarisch natuurbeheer en de mogelijkheden om beheerovereenkomsten toe te passen op zijn bedrijf. In de regio Haspengouw en Voeren zijn er veel mogelijkheden voor de landbouwers. Er zijn verschillende gebieden voor hamsters, akkervogels en botanisch beheer afgebakend. Het pakket botanisch beheer en hamsterbeheer worden weinig gekozen omdat de maatregelen te zwaar zijn voor een normale bedrijfsvoering te doen. De pakketten voor akkervogelbeheer doen het wel goed, de maatregelen zijn beter aangepast aan een normale landbouw bedrijfsvoering. De perceelsranden kunnen afgesloten worden langs kwetsbare elementen. Meestal zijn deze kwetsbare elementen een hindernis voor de landbouwers en zijn de opbrengsten hierlangs zeer laag. Hierdoor zijn heel wat landbouwers bereid om langs deze kwetsbare elementen een perceelsrand aan te leggen. Bij het beheer van de KLE bieden de beheerovereenkomsten een financiële tegemoetkoming voor de onderhoudskosten van de KLE. De erosiepakketten kunnen goed toepast worden op een bedrijfsvoering en zijn daardoor populair bij de landbouwers. Doelstellingen De doelstelling van deze samenwerking is het stimuleren van het gebiedsgericht en projectmatig sluiten van beheerovereenkomsten op landbouwbedrijven in Vlaanderen zodat de acties die het regionaal landschap ontwikkelt rond de natuur en landschapsontwikkeling, versterkt of vervolledigd worden. Door de samenwerking worden de beheerovereenkomsten efficiënter, effectiever en correcter ingezet. Onder een efficiëntere en effectievere inzet wordt in het kader van de samenwerking verstaan het inzetten van beheerovereenkomsten binnen projectgebieden in het werkingsgebied van het regionaal landschap. Het instrument beheerovereenkomsten ondersteunt zoveel als mogelijk de activiteiten die het regionaal landschap ontwikkelt op vlak van de natuur en het landschap. De acties verschuiven van realisatie van landschapsbedrijfsplannen naar het afsluiten van beheerovereenkomsten binnen het regionaal landschap. 71 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 Resultaten Algemene resultaten voor de regio Haspengouw en Voeren In 2013 liepen er 85 contracten af, samen goed voor 311 objecten. Deze moesten allemaal afgetoetst worden op terrein (rekening houdende met kaderadviezen, wetgeving, uitbreidingzone, enz…) voor een eventuele verlenging van het contract. 95 % van de objecten kreeg een verlenging aangeboden. De hernieuwing was afgelopen jaar geen aanbieding van een nieuw contract (overgang nieuw PDPO), maar een verlenging van het oude contract (5 jaar) met één extra jaar, dit met voorwaarden van het PDPO 2. Men kon geen nieuwe aanvragen doen in 2013 met startdatum 1 januari 2014. Dit door de overgang van PDPO 2 naar PDPO 3. Verder werd er in 2013 vooral de nadruk gelegd om de lopende contracten op te volgen en de landbouwers waar nodig te ondersteunen en te begeleiden. De helft van de landbouwers (324) in Haspengouw en Voeren werden in 2013 bezocht door de bedrijfsplanners. Overzicht per gemeente 2013 Gemeente Alken Borgloon Bilzen Diepenbeek Gingelom Hasselt Heers Herk-De-Stad Herstappe Hoeselt Kortessem Nieuwerkerken Riemst Sint-Truiden Tongeren Voeren Wellen Andere* Totaal Aantal objecten 4 36 23 3 7 0 22 8 6 6 9 3 43 72 42 14 0 13 311 Andere*: Nederlandse of Waalse Landbouwers met grond binnen Haspengouw en Voeren en dus een beheerovereenkomst kunnen afsluiten. 72 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 Conclusie De laatste jaren werd er vooral aandacht besteed aan een meer projectmatige en gebiedsgerichte inzet van de beheerovereenkomsten en het opvolgen van afgesloten beheerovereenkomsten. De landbouwers werden ook beter ondersteund in het naleven van hun contract. Deze trend zal zeker worden verder gezet naar de toekomst. De aflopende contracten van 01/01/2015 zullen in 2014 verder ondersteund en opgevolgd worden. Ook in 2014 zullen de bedrijfsplanners zoveel mogelijk aan bedrijfsbegeleiding te doen. Vanaf 01/01/2015 kunnen nieuwe beheerovereenkomsten gesloten worden onder nieuwe voorwaarden. Hierover zal in de loop van 2014 worden gecommuniceerd. De voorwaarden die zullen gelden, zullen pas in de loop van 2014 duidelijker worden. 73 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 4.7 Holle wegen, een levende verbinding Trekker Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren Partners Provincie Limburg (GLE) PNC / LIKONA Eco² (Agro-aanneming, Boerenbond, VLM, ANB) Gemeenten van Droog Haspengouw (Riemst, Sint-Truiden, Heers, Gingelom) en Voeren Vlaamse Landmaatschappij – bedrijfsplanner ANB Lokale adviesraden (oa STAL) Financiering Provincie Limburg: GLE Deelnemende gemeenten: Sint-Truiden, Gingelom, Voeren Projectperiode Van 1 januari 2012 tot en met 30 juni 2013. Het project is verlengd op 1 juli 2013 en loopt tot 30 juni 2014 Doelgroepen Gemeentebesturen, inwoners, recreanten en landbouwers van Haspengouw en Voeren Doelstelling Achterstallig onderhoud en inrichting van holle wegen, bermen en het omliggende landschap als verbindingselement voor typische doelsoorten die verbonden zijn aan de lijnvormige elementen zoals holle wegen en bermen. Het opzetten van een duurzame structuur voor het regulier beheer van holle wegen oa. via de opmaak van beheersvisies gekoppeld aan een agrobeheergroep voor holle wegen. Draagvlakverbreding en communicatie rond het thema Holle wegen richting scholen, lokale bewoners, recreanten en toeristen. Omschrijving Met dit project willen we het holle wegen patrimonium behouden en optimaal beheren. Aan de hand van bestaande studies/projecten, inventarisaties, plannen en overleg werd een prioriteitenlijst van gemeenten/gebieden gemaakt. Wanneer een holle weg geruime tijd foutief of niet meer onderhouden is, zal eerst eenmalig achterstallig onderhoud worden toegepast vooraleer gestart kan worden met regulier beheer. Uit de lijst van prioritaire holle wegen wordt per holle weg een visieplan uitgewerkt. Op basis daarvan zal achterstallig en later regulier, onderhoud uitgevoerd kunnen worden. Waar mogelijk wordt in samenwerking met de partners van het project ECO² (Agro-aanneming, Boerenbond, VLM, ANB) afspraken gemaakt met landbouwers om het regulier beheer van de holle wegen in Zuid Limburg te laten uitvoeren door een ‘Agrobeheergroep Holle wegen’. Op andere plaatsen wordt de mogelijkheid voor sociale tewerkstelling bekeken. 74 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 Opleiding en ervaringsuitwisseling tussen landbouwers onderling enerzijds en landbouwers en natuurbeheerders anderzijds is belangrijk om het regulier beheer van de holle wegen op een duurzame manier te laten verlopen. Verloop actie Onderhoud holle wegen Op alle Greenspots van het RLH is het landschapsteam actief voor het onderhoud van de wandelpaden. Dankzij de eerder opgemaakte onderhoudsplannen houden ze bij dit beheer rekening met het specifiek beheer van holle wegen. Dit beheer kan gaan van maaien, vrijstellen van jonge aanplant en het terugdringen van exoten tot zwerfvuil opruimen of beperkte snoeiwerken. Verjongingsnoei of grotere knotwerken doen ze in principe niet. Het RLH werkte daarnaast met sociale economieploegen in minstens zes holle wegen (Gingelom 5, Wellen 1 en Hoeselt 1). En in overleg met Agro-aannemingen zijn er nog eens 13 holle wegen door landbouwers onderhouden i.k.v. de Agro-Beheergroepen (Voeren 6, Bilzen 2, Tongeren 5). Holle wegenbeheer Sint-Truiden Holle wegenbeheer Voeren Regulier beheer Het RLH heeft alle aangesloten gemeenten advies gegeven voor de opmaak van hun Beleids- en Beheerscyclus (BBC). Hierin zaten, indien van toepassing, ook adviezen betreffende het holle wegenbeheer vervat. Onder anderen Kortessem, Wellen en Tongeren hebben te kennen gegeven interesse te hebben in een gebiedsdekkend rapport over holle wegenbeheer. (Momenteel hebben de Gemeenten Gingelom, Sint-Truiden en Voeren al zo’n rapport). Verder blijft het RLH ook betrokken en actief advies verlenen bij de Agro- beheergroepen die actief zijn in Haspengouw en Voeren. En is er op regelmatige basis overleg met de bedrijfsplanner van de VLM i.f.v. beheerovereenkomsten Draagvlak & communicatie Afgelopen jaar werd de algemene KLE folder ‘Holle wegen’ ontwikkeld. Deze folder past in de bestaande reeks informatieve folders van het RLH (met o.a. Hagen, Poelen, Fruitbomen, houtkanten en graften,…). Specifiek voor Sint-Truiden werd er ook een inlegblaadje ontworpen dat meer uitleg geeft bij het gevoerde beheer én met een suggestievoor een fiets- en wandelroute, gebaseerd op het fietsroutenetwerk en de Cicindriawandeling van de stad Sint-Truiden. 75 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 Verdere acties: Op 19 december: een excursie met de PHL (6de jaar groenmanagement) in Voeren m.b.t. het holle wegenbeheer en het project Habitat Euregio. - In de week van de biodiversiteit ondertekende 5 gemeenten een biodiversiteitcharter. 4 gemeenten hiervan hebben holle wegen als actiepunt opgenomen . - In het kader van de ondertekening van het biodiversiteitcharter in Sint-Truiden, begeleidde het RLH een fietstocht langs de holle wegen (22 mei 2013, circa 10 personen) - Op 21 maart 2013 werd de open minaraad van Sint-Truiden uitgenodigd voor een wandeling langs enkele onderhouden wandelingen (opkomst 8 personen). - Op het JNM congres van 25 juli 2013 is er een fietstocht gemaakt in Gingelom en Sint-Truiden met o.a. uitleg over het gevoerde holle wegenbeheer. - Nazorg en opvolging Steeds meer gemeenten raken overtuigd van het nut van een globale beheervisie. Het RLH kan hier mede dankzij het GLE project en de parkrangersploegen belangrijke begeleidende en praktische ondersteuning bieden. Voor Sint-Truiden, Gingelom en Voeren is er al een goede opvolging van het beheer. En in enkele overige gemeenten is er dankzij de agro-beheergroepen opvolging in bepaalde holle wegen. Het opstellen van een algemeen plan zou voor deze gemeenten een meerwaarde betekenen voor de overige holle wegen en zorgen voor een betere afstemming tussen de verschillende uitvoerders op terrein (gemeente, aannemer, onderhoud fietsroutenetwerk, wandelnetwerken,…). Als binnenkort ook de aangepaste beheerovereenkomsten in voege komen, kan er ook weer gestart worden met het actief afsluiten van bufferstroken langs de holle wegen in samenwerking met de VLM. 76 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 4.8 Klein Historisch erfgoed in de kijker Trekker Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren In overleg met heemkundige kringen gemeenten Landschapsanimator Erfgoedcel Haspengouw Onroerend erfgoed Zolad+ ... Financiering Leader Onroerend erfgoed (binnen ankerplaatsen en relictzones) eigenaars Doelgroep Particulieren, verenigingen, heemkundige kringen, gemeenten,... Projectperiode 2012-2014 Doelstelling en omschrijving Binnen Haspengouw en Voeren komen naast de levende 'kleine landschapselementen', ook tal van niet levende objecten voor die eveneens een getuige zijn van onze vroegere (en soms nog huidige) gewoonten en gebruiken. Vaak zijn dit daarenboven knappe staaltjes ambachtswerk. We denken hierbij aan bronputten, kapelletjes, veldkruisen, weidebarrieren bij boomgaarden, monumentale hekwerken bij een park enz. Via het Leaderproject 'klein historisch erfgoed in de kijker' willen we de aandacht vestigen op deze erfgoedelementen, zodat ze onder de aandacht blijven en niet verdwijnen uit ons landschap. Resultaten Verzamelen van informatie over de aard, locatie en toestand van het kleine erfgoed In de landschapskrant en op de website van het RLH wordt regelmatig bericht over klein historisch erfgoed. De boodschap van deze oproepen is het kenbaar maken van de typische kleine erfgoedelementen in de streek en te herstellen KHE-elementen te melden aan het regionaal landschap (zie landschapskrant voorjaar 2013). Op deze oproepen kwamen zo'n 40 reacties binnen. De relevante meldingen worden op terrein onderzocht, vaak in overleg met deskundigen (Onroerend erfgoed, Monumentenwacht, Open Luchtmuseum Bokrijk, ...) en de uitvoeringen worden op hun haalbaarheid gecheckt. 77 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 Herstelmaatregelen Er werden in 2013 verschillende objecten hersteld. Kapellen en veldkruisen: De omgeving van de Snijerskapel te Montenaken kreeg een grondige snoeibeurt zodat de kapel en het achterliggende kruisbeeld weer volledig tot hun rechtkomen. De gemeente voorziet hier nog een zitbank. Ook de omgeving van de boomkapel aan de Sterstraat (grens Heers, Gingelom) werd hersteld. Twee monumentale lindebomen bij de kapel van Nerem in Gingelom kregen een grondige snoeibeurt om het dak van de kapel te vrijwaren van verdere beschadiging. Op deze manier is het dak ook terug toegankelijk om herstel mogelijk te maken en verdere aftakeling van de kapel tegen te gaan. Enkele religieuze erfgoedelementen (kapellen, veldkruis) in Riemst werden ontdaan van overwoekerende plantengroei zodat ze terug tot hun recht komen. Er werd samen met diverse instanties een oplossing uitgewerkt voor een zieke beuk bij een beschermde kapel. Omwille van de veiligheid van de omgevende gebouwen en straat werd besloten de procedure in gang te zetten om de boom te kunnen vellen. Aan de boomverzorger werd gevraagd om een advies te formuleren voor de aanpak van een zieke kastanjeboom (kapelletjesboom, 'tandpijnboom') in Voeren. Een grondige snoei zal nodig zijn om de boom zo lang mogelijk in conditie te kunnen houden. Snoei lindebomen kapel van Nerem (Gingelom) Acherstallig onderhoud bij Snijerskapel (Gingelom) 78 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 Kapel Herderen: voor werken Kapel Herderen: na werken In onze streek staan veel weidebarrieren en monumentale hekwerken die onze aandacht kregen: Er werden verschillende weidebarrieren hersteld: bij de Rentmeesterij te AldenBiesen, diverse barrieren in Grootloon (o.a. bij de speelboomgaard), Gingelom. Waar nodig werd ook de boomgaard bij de barrieren hersteld (snoei fruitbomen, bijplanten, aanplant hagen, ...). De toegangspoort naar het kasteelpark van Mariagaarde werd hersteld en plechtig ingehuldigd op de dag van het Park Voor de omgeving van Duras werd een voorstel uitgewerkt voor het herstel van enkele toegangspoorten tot het domein in combinatie met de aanleg en het herstel van de aangrenzende hagen. Op de Landschapsdoedag in oktober werd dit herstel in de kijker gezet. Inhuldiging poort Mariagaarde Herstelde poort speelboomgaard Grootloon Bronnen, waterput, ... Er werd voor de gemeente Kortessem een voorstel uitgewerkt voor het herstel van de site van de Lambertusbron. De nodige vergunningen werden aangevraagd om bij het kasteel van Heks de oude waterput te kunnen herstellen. Dit herstel zal in 2014 uitgevoerd worden. 79 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 Lokale inwoners informeren/sensibiliseren/betrekken Via de verschillende oproepen in landschapskrant, website, ... werd getracht mensen bewust te maken van het kleine historische erfgoed in de streek. De reacties die we hierop kregen, geven aan dat het onderwerp wel degelijk leeft, maar dat ondersteuning wenselijk is. Op publieksactiviteiten wordt een infobord geplaatst om Klein Historisch erfgoed in de kijker te zetten. Er werden hiervoor 2 posters gemaakt: een algemene infoposter en een specifiek over barrieren. Deze werden o.a. geplaatst bij de herstelde poort op de dag van het Park in Mariagaarde, op de moestuindagen in Heks bij de waterput die in 2014 hersteld zal worden, op de Landschapsdoedag bij de poort in herstel en op de erfgoedjaarmarkt in Hoeselt. Er werd medewerking verleend aan de inhoud van een brochure en fietstocht van de Open Kerken vzw. Dankzij dit overleg werden ook enkele kapellen langs de route in de omgeving van Hoeselt - Bilzen opgenomen in hun route. De buurtbewoners van Weert (Bilzen) willen een kapel in hun dorp van de sloop redden. In eerste fase werd door hen aan afbraak en heropbouw van de kapel gedacht, maar in het kader van het Leaderproject werd door het Regionaal Landschap samen met Onroerend erfgoed, Zolad+ en een architect een oplossing gezocht waarbij de kapel behouden kan blijven zonder ze volledig te moeten afbreken. De buurtbewoners slaan samen de handen in elkaar om het herstel eigenhandig uit te voeren (krantenartikel). Nazorg en opvolging In 2014 zullen er nog enkele elementen en hun omgeving hersteld worden. Daarnaast worden er activiteiten georganiseerd om de streekbewoners kennis te laten maken met dit bijzonder erfgoed. Aanvullend wordt er ook een infofolder ontwikkeld en zal er op enkele toegankelijke plekken duiding voorzien worden. 80 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 4.9 De Kluis van Vrijhern herbeleefd Trekker Promotor: Gemeente Hoeselt Copromotor: OCMW Copromotor: Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren In overleg met OCMW vzw Vrienden van de Kluiskapel Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed Toerisme Limburg Expertengroep (cultuur, sociale economie, archeologie) Projectperiode 1 juni 2012 t/m 30 juni 2015 Doelgroepen inwoners recreanten en toeristen Financiering Leader - PDPO 2007-2013 - as 4 Gemeente Hoeselt Onroerend erfgoed Omschrijving In dit project zal het huidige domein van de Kluis van Vrijhern (3,5 ha) worden ingericht tot een publiek toegankelijke site, waarbij alles draait rond de beleving van het leven en werken als kluizenaar. Hierbij staan rust, stilte en bezinning centraal. Dit cultuurhistorische landschap met de kluis, kapel en oude schoolgebouwtje zal bewaard, ontsloten en mogelijk herbestemd worden in het kader van dit Leader-project. Enerzijds zal de landschappelijke omgeving opgewaardeerd worden en zal er (cultuurhistorische) duiding komen op het terrein. Anderzijds zal onderzocht worden of de binnenruimte als ontmoetingsplaats verder ontwikkeld kan worden en hoe de exploitatie en het beheer van deze site in de toekomst kan vorm krijgen. Voor de uitvoering van het project streven we naar een geïntegreerde aanpak waarbij landschap, natuur, cultuur en toerisme hand in hand gaan. De gemeente Hoeselt diende in het voorjaar 2012 dit project in, in het kader van Leader PDPO 2007-2013. Het regionaal landschap werd bij de definitieve aanmelding gevraagd mee in te stappen in dit project als copromotor. Het regionaal landschap stapte in het project en werd door de gemeente Hoeselt bovendien aangesteld (0.5 VTE) om het project te coördineren en acties te initiëren. Als copromotor zal het regionaal landschap de landschappelijke ontwikkeling voor zijn rekening nemen. 81 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 Doelstellingen Hoofddoelstelling van dit project is de site van de Kluis van Vrijhern te bewaren, de geschiedenis op een laagdrempelige manier toegankelijk te maken en te onderzoeken op welke manier de Kluis een herbestemming kan krijgen. In het project werden daartoe een zestal acties geformuleerd: De ontplooiing van de geschiedenis van kluizen en in het bijzonder de Kluis van Vrijhern Het verfraaien, het landschappelijk aantrekkelijker maken van de directe omgeving van de kluis Het ontwikkelen van culturele activiteiten en vormingsactiviteiten Het inrichten van een kinderboerderij Het onderzoeken van de mogelijkheden voor het ontwikkelen van een accommodatie voor ontmoeting Het onderzoeken van een haalbaar exploitatiemodel voor de toekomst Verloop van de actie Het project ging formeel op 1 juni 2012 van start. De stuurgroep kwam in 2013 samen op 27/3, 27/4 (excursie), 6/5 (brainstorm), 27/5, 7/10, 13/11. Actie 1: Historische duiding De geschiedenis van kluizen in Limburg en de geschiedenis van de site zelf zal toegankelijk gemaakt worden. De informatie bestaat uit geschreven en ongeschreven materiaal. Dit werd door de heemkundige kring van Hoeselt verzameld en zal op een toegankelijke en laagdrempelige manier vertaald dienen te worden voor verschillende doelgroepen (toeristen/recreanten, geïnteresseerden, meerwaardezoekers, gezinnen met kinderen). Hiertoe werd een werkgroep samengesteld. De werkgroep legde een globaal concept vast, met de thematieken die voor de verschillende doelgroepen toegelicht zullen worden (evolutie van de site, de bewoning, het leven van de kluizenaar, het religieuze aspect). Hiertoe werden op het domein van de kluis vier locaties geselecteerd. Ook de binnenruimte zal benut worden om een stukje cultuurhistorie te duiden (bijv. in de vorm van een tijdslijn). Actie 2: Landschapsontwikkeling omgeving kluis Een landschapsarchitect (Architectenbureau Team Van Meer uit Hasselt) werd in 2012 aangesteld voor het opmaken van een concreet uitvoerbaar inrichtingsplan voor het verfraaien en het landschappelijk aantrekkelijker maken van de directe omgeving van de Kluis. Het eerste plan werd in de stuurgroepvergadering van 27 mei gepresenteerd. Op basis van de goedgekeurde uitgangspunten en het concept werkte de landschapsarchitect een gedetailleerd plan uit, dat in de stuurgroepvergadering van 13 november werd goedgekeurd. Voorop staat dat het historische karakter van de site wordt versterkt. Het landschappelijk inrichtingsplan geeft daar mede invulling aan, onder andere doordat de toegangsweg naar de Kluis verlegd zal worden. Wat momenteel nog de voorkant is, was historisch gezien de achterkant. Door het ‘toekomen’ anders te oriënteren zal de bezoeker de kluis vanaf de voorkant benaderen. Ook wordt in het plan voorzien dat de nietcultuurhistorische en oneigenlijke elementen zullen verdwijnen, de hoogstamboomgaarden als één geheel heringericht zullen worden en de padenstructuur op het domein verbeterd en uitgebreid zal worden. De vergunningsaanvraag voor het plan is lopende en het plan zal begin 2014 tot op bestekniveau verder uitgewerkt worden. Bij de uitvoering is er bijzondere aandacht voor een efficiënt en natuurlijk beheer, eventueel i.s.m. sociale werkplaatsen. De inrichting zal deels gebeuren door het regionaal landschap, die de uitvoering van de landschapswerken zal coördineren en meefinancieren. 82 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 Actie 3: Culturele activiteiten, vormingsactiviteiten Ontwikkeling van activiteiten en nieuwe initiatieven op de kluis t.b.v. een jaarlijks cultureel/ toeristisch programma met voorstellingen, vormingsactiviteiten, workshops, rondleidingen, concerten, lezingen, ed. Er werd een opdracht gegeven aan Inge Huybrechts om vertellingen en anekdotes rond de kluis neer te schrijven. Op 14 en 15 december vond een voorstelling plaats waarbij Guido Hansen (bewoner van de kluis) verhalen vertelt over het kluizenaarsleven in de kluiswoning. In de kluiskapel kon men naar muziek gaan luisteren en in de cafetaria kon het publiek voor het eerst de toekomstplannen van de kluis inkijken. Een globaal cultuurhistorisch programma werd voorbereid in de werkgroep cultuurhistorie. Om dit programma tot uitvoer te brengen werd er een voorstel voorbereid voor subsidie van de Koning Boudewijn Stichting. Het dossier werd helaas niet goedgekeurd. Actie 4: Inrichting kinderboerderij Deze actie komt voort uit het feit dat er bij de kluis altijd dieren hebben geleefd: dieren waren noodzakelijk om te kunnen voorzien in het levensonderhoud van de kluizenaar. De landschapsarchitect houdt in zijn plannen rekening met de inrichting van weiden, stallen en schuilhokken en een kippenren. De site zal echter niet tot een volwaardige kinderboerderij opgewaardeerd kunnen worden. Dat vereist namelijk een andere schaalgrootte van het domein en een professioneel beheer. Er zal enkel wat kleinvee gehouden worden. Actie 5: Accommodatie voor ontmoeting In deze actie wordt gezocht naar een mogelijke herbestemming van de site. Op 6/5 werd daartoe olv Iris Steen een brainstorm gehouden over het toekomstig gebruik van de kluis. Een cafetaria met polyvalente ruimte in een sfeer die bij de kluis past is een optie die verder onderzocht wordt. 83 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 Activiteiten die er kunnen plaatsvinden: lezingen, vertellingen, muzikale opvoering, cursussen, vertelwandelingen, gidsingen… Voorwaarde is dat de activiteiten kleinschalig blijven. Dit impliceert dat de huidige situatie verder zal worden uitgebouwd, met ruimere openingsuren van de cafetaria en meer mogelijkheden voor consumptie/kleine kaart. Dat vraagt om een (beperkte) herinrichting en opfrissing van het interieur van het kluisgebouw, maar ook om extra voorzieningen in de buitenruimte. In het landschapsinrichtingsplan zal er bijvoorbeeld een grotere parking aangelegd worden en komt er een terras aan de kluis. Er zijn ook open ruimtes voorzien, waar grote tenten geplaatst kunnen worden voor activiteiten. Actie 6: Exploitatiemodel In het nieuwe exploitatiemodel zal de aandacht moeten gaan naar de verantwoordelijkheid en het beheer tav het onderhoud van het domein, de verzorging van de tuin en de dieren en evt. de exploitatie van de cafetaria. De stuurgroep bezocht op 27/4 enkele voorbeelden in Limburg: de Pastorie in Gors-Op-Leeuw/Borgloon (uitbating door de vzw Gors, met rol voor sociale economie), de fietskluis in Hees/Bilzen (buurtinitiatieven) en de Kluis van Bolderberg/Heusden-Zolder (privébewoning en -uitbating). Het scenario dat het meeste steun kreeg, was het scenario waarbij de vzw Vrienden van de Kluis de exploitatie van de cafetaria en de kluiskapel voor zijn rekening neemt en waarbij de kluiswoning bewoond wordt door een geëngageerd persoon, die bereid is om op een publiekstoegankelijk domein te wonen en actief meewerkt aan het beheer van de site. Voor de exploitatie werden de mogelijkheden voor sociale tewerkstelling verkend. Voor het landschappelijk onderhoud is dit een mogelijke piste, voor de uitbating van de cafetaria is het omwille van de beperkte mogelijkheden voorlopig niet haalbaar om rendabel te zijn. Nazorg en opvolging Het regionaal landschap is aangesteld om dit project te coördineren. In de projectperiode wordt onderzocht welk beheer en welke exploitatie mogelijk zijn. Het uiteindelijke exploitatiemodel van de site, als het project afloopt, moet financieel haalbaar zijn en passen bij de maat van de Kluis. Excursie op 27 april 84 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 5 Recreatief medegebruik en natuurrecreatie 5.1 Opvolging Greenspots – kwaliteitsvol wandelen Trekker Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren Partners Toerisme Limburg Toeristische diensten van Haspengouwse gemeenten Natuurorganisaties ANB Greenspotters Landschapsteam Projectperiode Doorlopend Doelgroepen Toeristen, recreanten Streekbewoners Financiering Kaartenfonds RLH Omschrijving Het regionaal landschap startte in 2001 met de ontwikkeling van tien topwandelgebieden: de Greenspots van Haspengouw. Het zijn niet zomaar wandellussen: het zijn zorgvuldig geselecteerde gebieden met een grote landschappelijke afwisseling, een unieke natuurlijke rijkdom en vele bezienswaardigheden. Greenspots karakteriseren de streek. Ze zijn uitgerust met mooie startborden, rustbanken, kwaliteitsvolle en uniforme bewegwijzering, begeleidende wandelinfrastructuur zoals klaphekjes en draaipoortjes, enz… Samen zijn ze goed voor 250 km wandelplezier. Toerisme Limburg promoot ze als dé topwandelgebieden in Haspengouw. Het landschap in de Greenspots krijgt alle aandacht. Dit wandelproduct kwaliteitsvol houden en belevingsvoller maken behoort tot de taken van het regionaal landschap. Op de eerste plaats zorgen we voor een piekfijn onderhoud: de landschapsploegen zijn het jaarrond op pad om aan de hand van onderhouds- en beheerplannen de Greenspots te onderhouden. Dankzij de samenwerking met onze Greenspotters, de enthousiaste vrijwilligers die wekelijks de landschapswandelingen controleren en rapporteren, kunnen we goed en snel inspelen op ‘gebreken’ op de wandeltrajecten: ontbrekende wandelpalen, een overhangende tak, een omgewaaide boom, een stuk geraakt poortje en plankenpaden, rondzwervend vuil… Daarnaast initiëren we samen met andere partners nieuwe projecten om het wandelproduct nog belevingsvoller te maken en waar mogelijk te verbeteren. Hiervoor werken we samen met 85 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 Toerisme Limburg, toeristische diensten, natuurbeherende organisaties en andere betrokkenen. In het verleden brachten we bijvoorbeeld het Landschapsdoeboek uit, richtten we een speelbos in op de Greenspot Nieuwenhoven en plaatsten we vogelkijkers op de Greenspot Schulensbroek. Momenteel zijn er ook projecten lopende om de beleving op de Greenspots te verhogen en de samenwerking op Limburgs niveau een impuls te geven (zie 5.2 en 5.4) en worden nieuwe kansen aangegrepen om de wandelproducten te verbeteren (bijv. Wandelroutenetwerk Voerstreek). Met Toerisme Limburg werken we nauw samen om de Greenspots binnen en buiten Limburg bekend te maken. De Greenspots worden namelijk opgenomen in alle relevante toeristische publicaties van Toerisme Limburg (ontdekkingsgids, fruitbrochure, najaarscampagne) en op de website www.toerismewerkt.be . Zo kan iedereen het Haspengouwse landschap ontdekken. Doelstellingen Het in stand houden en verbeteren van een kwaliteitsvol wandelproduct Het brede publiek sensibiliseren, zodat men respectvol omgaat met de streek De betrokkenheid van streekbewoners verhogen, bijv. via de werking van de Greenspotters Het landschap onderhouden Verhogen/verbeteren van de streekidentiteit Verloop actie Onderhouds- en beheerplannen werden opgemaakt voor de aansturing van de landschapsploeg van de Wroeter, o.l.v. Piet Vanheusden. Greenspotters controleren en rapporteren klachten aan het RLH, zodat de landschapsploeg snel kan tussenkomen. De Greenspotters werden bedankt op 28 juni tijdens de Greenspottersreceptie. De receptie vond plaats in Tongeren (Pibo). Diverse overleggen met de toeristische diensten en Toerisme Limburg ivm de promotie van het wandelproduct. Aanleveren van productinformatie tbv toeristische publicaties, zoals: ontdekkingsgids Haspengouw, fruitbrochure, najaarscampagne. Diverse overleggen met natuurbeherende organisaties over wandeltrajecten, duiding op de wandelingen (ANB, Natuurpunt, gemeenten) Overleg gemeente Voeren ivm meer beheer en beleving op het wandelroutenetwerk (beheer holle wegen, kidsbeleving, belevingsboomgaard Voerstreek,…) Nazorg en opvolging Via de vrijwillige inzet van de Greenspotters en de aansturing van een onderhoudsploeg van de Wroeter kunnen de Greenspots duurzaam onderhouden worden. 86 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 5.2 Wandelen als streekproduct, een nieuwe dimensie voor wandelen in haspengouw Trekker Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren Partners Toerisme Limburg (copromotor) De Wroeter - Puur Limburg – vzw Gors (copromotor) Natuur en Boomgaarden Sociale Werkplaats (NBSW) (copromotor) Projectperiode Van 1 juni 2012 tot en met 31 mei 2015 Financiering Leader – PDPO 2007-2013/as 4 Toerisme Limburg De Wroeter RLH Doelgroepen Toeristen, recreanten Streekbewoners Omschrijving Op 15 september 2011 diende RLH het project ‘Naar een duurzaam wandelconcept in Haspengouw’ in. Dit project, dat de naam ‘Wandelen als streekproduct – een nieuwe dimensie voor wandelen in Haspengouw’ kreeg werd op 16 mei 2012 goedgekeurd door de Plaatselijke Groep Leader Haspengouw. Het project ging op 1 juni 2012 van start en loopt tot 31 mei 2015. Dit project heeft als doel het toeristisch/recreatief wandelproduct in Haspengouw kwaliteitsvoller en attractiever te maken door er extra beleving aan toe te voegen. We maken hierbij de koppeling tussen recreatie/wandeltoerisme, (producenten van) streekproducten en landschapsbeleving. We willen dit doen door de uitvoering van diverse acties: ontsluiting/duiding van informatie over de karakteristieken van de streek, door de inrichting van thematische picknickplaatsen en de ontwikkeling van picknickarrangementen, de ontwikkeling van meerdaagse wandelbelevingen, de ontwikkeling van kinderstapkaarten, de uitbouw van de stroopsite als vertrekpunt van de nieuwe wandelbeleving en via diverse sensibiliseringsacties gericht op de recreant/toerist. Daarnaast willen we trends en ontwikkelingen rond het wandelgebeuren beter opvolgen via de opzet van een kwantitatieve en kwalitatieve monitoring van de wandelgebieden. Dit helpt ons de topkwaliteit van de wandelgebieden duurzaam in stand te houden. Doelstellingen Met dit project willen we op de eerste plaats het wandelproduct van het regionaal landschap kwaliteitsvoller en attractiever maken door acties uit te voeren die zorgen voor extra beleving van het wandelproduct. Verder streven we in dit project naar de ontwikkeling van een systeem om de kwaliteit van de Greenspots duurzaam in stand te houden. Dit vertaalt zich in de volgende twee hoofddoelstellingen: 87 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 a) Een nieuwe dimensie voor het Haspengouwse wandelproduct De Greenspots zijn de topwandelgebieden van Haspengouw. De routes zijn perfect bewegwijzerd, hebben een duidelijk startpunt, zijn voorzien van begeleidende infrastructuur zoals draaipoortjes, klaphekjes, picknickbanken en rustbanken en worden op Limburgs niveau gepromoot als dé wandelgebieden bij uitstek om Haspengouw al wandelend te leren kennen. In dit project streven we ernaar dit wandelproduct nog belevingsvoller te maken en proberen we het wandelproduct diverser te maken, zodat meerdere doelgroepen ermee kennis kunnen maken. Dit door het uitwerken van volgende acties: Meer duiding: het plaatsen van informatiebordjes op de route met informatie over de streek Thematische picknickplaatsen: het uitbouwen van picknickplaatsen op de Greenspots, waarbij telkens bepaalde karakteristieken van Haspengouw uitgangspunt zijn voor de inrichting Picknickarrangementen: het ontwikkelen van picknickarrangementen en een speciale picknickmand met streekproducten Lange afstandswandelingen: het ontwikkelen van een meerdaagse wandelbeleving op basis van de Greenspots Kinderstapkaarten: het ontwikkelen van kinderstapkaarten teneinde de beleving voor kinderen op de wandelroutes te vergroten Stroopsite Borgloon als vertrekpunt van de Haspengouwse wandelbeleving: waarbij de site van de stoomstroopfabriek een belangrijke schakel zal vormen in het belevingstoerisme. Hiertoe zal er een installatie /permanente opstelling gebouwd worden die de recreant verder op weg helpt Gerichte communicatie, promotie en sensibilisering: diverse acties om het versterkte wandelproduct in Haspengouw op de markt te zetten (bijv. via de website www.wandeleninlimburg.be , de koppeling met bestaande en nieuwe promotie van Toerisme Limburg, gerichte promoties van recreatieve wandelproducten, de link leggen tussen Haspengouwse streekproducenten en wandelrecreatie, het organiseren van wandelevenementen enz.) b) Kwaliteitsbewaking en monitoring De Greenspots zijn kwaliteitsvolle wandelgebieden en dat willen we ook zo houden. Dat vraagt om een voortdurende kwaliteitsbewaking. Voor een duurzaam wandelproduct is het daarom noodzakelijk om trends en ontwikkelingen op te volgen, zodat productontwikkelaars hierop kunnen inspelen. Daarnaast zullen we de kwaliteit van de fysieke infrastructuur en de wandelroutes ook in de toekomst moeten kunnen blijven garanderen. We voorzien daarom de volgende acties: Kwantitatieve en kwalitatieve monitoring: waarbij we enerzijds meer informatie willen verzamelen over het aantal wandelaars op de verschillende wandellussen. In dit kader werden er 10 wandeltellers aangekocht. Anderzijds willen we meer inzicht in de beweegredenen, de wensen en behoeften van de wandelaar, linken met de horeca en andere kwalitatieve factoren onderzoeken. Hiertoe wordt het kennislabo van Toerisme Limburg ingeschakeld (copromotor in het project). De resultaten zullen in een informatiemoment gepresenteerd worden (gepland in 2015) Onderhoudssysteem Greenspots: hierbij zullen concrete beheervisies opgemaakt worden voor de wandelroutes, die rekening houden met ecologische waarden op terrein. De visies dienen als basis voor de aansturing van onderhoudsploegen. 88 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 Wandelteller Grootloon Verloop actie Het project is gestart op 1 juni 2012. De projectgroep komt frequent samen om de acties op elkaar af te stemmen. In 2013 kwam de projectgroep samen op 18 januari 2013, 22 maart 2013, 6 juni 2013, 22 oktober 2013, 25 november 2013 en op 16 december 2013. Daarnaast zijn er bilaterale overlegmomenten georganiseerd met o.a. de gemeenten Heers, Sint-Truiden, Borgloon, de vzw Gors, het Agentschap voor Natuur en Bos, vzw Grote Routepaden, Natuurpunt. Verloop van de acties: Meer duiding: In 2013 werd de opdracht voor de productie van informatiedragers gegund aan de firma HR Groep België. Het ontwerp van deze informatiedragers is afgestemd op het ontwerp van de startborden mbt het materiaalgebruik (eikenhout, cortenstaal). Voor de duiding langs de route is gekozen voor eenvoudige bordjes die op de wandelpaal worden bevestigd en verwijzen naar een nog te ontwikkelen mobiele website. Op die manier kunnen we onderweg meer informatie geven, waardoor er minder borden nodig zijn (=minder landschapsvervuilend). Thematische picknickplaatsen: alle picknickplaatsen werden geïnventariseerd en bij iedere picknickplaats werd een globaal concept ontwikkeld. De picknickplaats op de Greenspot Grootloon werd uitgewerkt. Het betreft een opwaardering van de belevingsboomgaard gelegen langs de Romeinse Weg. Het thema fruit zal er verder 89 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 worden uitgewerkt. Er zal ook een educatieve route met leuke fruitweetjes uitgewerkt worden in de hoogstamboomgaard. Het inrichtingsplan werd besproken met de jeugddienst, de toeristische dienst en de chiro van Borgloon. Picknickarrangementen: de Wroeter stelde een picknick knapzak samen met streekproducten. De picknicks werden op een ludieke wijze verpakt in een “flagbag”, dat gebruikt kan worden als tafelkleedje. 6 ondernemers namen in 2013 deel aan deze actie en verkochten samen 510 picknicks. Lange afstandswandelingen: er werd samen met de vzw Grote Routepaden een langeafstandsroute ontwikkeld op basis van de bestaande wandelingen (Greenspots, Verborgen Moois en GR’s). Deze route wordt als eerste officiële streek-GR in Limburg uitgewerkt. De route is in concept gereed en wordt in 2014 uitgetest en bewegwijzerd. Indien bijkomende budgetten worden gevonden zal er een topogids worden uitgebracht. Horeca/logies worden benaderd om te bekijken of zij willen deelnemen aan een meerdaags wandelarrangement. Kinderstapkaarten: er is een concept ontwikkeld. De haalbaarheid van het concept wordt momenteel onderzocht. Het concept bestaat uit één uitgave voor kinderen waarbij wandelen op de Greenspots de rode draad vormt (dus geen 10 losse kaarten). Gerichte communicatie, promotie en sensibilisering: In de fruitbrochure 2013 van Toerisme Limburg werd het picknickaanbod / picknickarrangement opgenomen. De website www.wandeleninlimburg.be werd geoptimaliseerd en zal gedurende het hele project verder aangevuld worden. Er wordt ook op basis van een ‘open source’ databank een mobiele website ontwikkeld met alle informatie over de Points of Interest (duiding langs de wandelroutes). Deze informatie is langs de wandelingen beschikbaar (via QR-code) en kan in een later stadium gemakkelijk omgevormd worden tot een applicatie voor smartphone. Dit laatste kan echter vanwege het eerder beperkte budget niet in dit project gerealiseerd worden. Studenten van de MAD-faculty in Genk ontwikkelden een display tbv de presentatie van het Landschapsdoeboek en de wandelbox van de Greenspots in de toeristische diensten. Twee ontwerpen werden uitgewerkt tot een volwaardige display, die momenteel in de toeristische dienst van Sint-Truiden en Borgloon staan. 90 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 Tenslotte werd in het licht van open communicatie met alle projectpartners een projectfiche ontwikkeld, opdat alle projectpartners steeds een geactualiseerd beeld kunnen krijgen van de acties die in het kader van het project worden uitgewerkt (www.rlh.be/landschapsparken). Kwantitatieve en kwalitatieve monitoring: er werden in samenwerking met het kennislabo van toerisme Limburg tien wandeltellers aangekocht. De leverancier is 4MUST SA. De wandeltellers werden einde maart 2013 geplaatst. De tellingen startten begin april. Toerisme Limburg heeft enquêtes opgesteld die voor de kwalitatieve monitoring dienst zullen doen. De wandeltellingen geven een helder beeld van het gebruik van de wandelgebieden. De bevraging middels enquêtes startte in 2013 ism de XIOShogeschool. Greenspot aantal wandelaars Greenspot aantal wandelaars Alden Biesen 11 594 (alle lussen) Nieuwenhoven 31 996 (alle lussen) Grootloon 56 238 (alle lussen) Rullingen 49 754 (groene lus) Heks 5 629 (rode lus) Schulensbroek 19 527 (oranje + gele lus) Mettekoven 11 447 (rode lus) Vrijhern 10 547 (alle lussen) Munsterbos 15 093 (alle lussen) Zammelen 13 205 (oranje + blauwe lus) Aantal wandelaars per Greenspot (periode april – november 2013) – gecorrigeerde cijfers, tussen haakjes: de lus waar het aantal wandelaars wordt geteld) Totaal aantal wandelaars 225.000 Periode april- november 2013 Drukst bezochte wandeling Greenspot Grootloon Drukste dag zondag Belangrijkste motief om te wandelen in ca. 60% aantrekkelijk landschap Haspengouw Belangrijkste aspect op de wandeling aantrekkelijk landschap, autovrijheid van het traject Meest gewandelde afstand 5-8 km Tevredenheid gemiddelde score van 8 op 10 Eerste resultaten van de bevraging bij de wandelaars Onderhoudssysteem Greenspots: Elke greenspot werd geïnventariseerd naar beheerdoelstellingen en voorkomende wandelinfrastructuur. Al deze gegevens werden gebundeld in een onderhoudsplan per greenspot. Deze plannen zijn een leidraad voor de onderhoudsploeg en worden aan de hand van praktijkervaringen actueel gehouden. Deze 91 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 plannen worden ook systematisch voorgelegd en besproken met de betrokken grondeigenaren (gemeenten, ANB, NP, Orchis, Privaat,..). Tijdens deze besprekingen worden er afspraken gemaakt wie welk onderhoud op zich neemt, en praktische details besproken op lokaal niveau. Dankzij de Parkrangers kan het onderhoud van de Greenspots efficiënt aangepakt worden. Nazorg en opvolging De Greenspots zijn een kwaliteitsvol wandelproduct ontwikkeld door het regionaal landschap. De opvolging van dit wandelproduct is een aandachtspunt binnen de werking van RLH en is erop gericht de kwaliteit ervan te waarborgen. Toerisme Limburg promoot dit wandelproduct in haar seizoens- en streekbrochures. De betrokken gemeenten ondersteunen dit product en werken mee aan het regulier onderhoud ervan. Dankzij het project ‘Parkrangers’ kan het onderhoud efficiënt aangepakt worden. De samenwerking tav de Greenspots en de waardering van verschillende partners voor dit wandelproduct zijn essentieel voor het duurzaam behoud ervan. De ontwikkeling van het monitoring- en onderhoudssysteem dragen op directe wijze bij aan een duurzaam wandelproduct. De beheervisies vormen de basis voor het regulier onderhoud van de Greenspots. Door het monitoringonderzoek zullen we in staat zijn beter in te spelen op eventuele knelpunten, kansen of bedreigingen. Opvolging van de kwaliteit is mede daardoor gegarandeerd. Conclusie Het project draagt in sterke mate bij aan de kwaliteit van de Greenspots. Dankzij dit project wordt het wandelproduct diverser (nieuwe producten), belevingsvoller (picknickplaatsen en duiding) en wordt een bredere doelgroep aangesproken (kinderen, lange afstandswandelaars). Het monitoringsysteem zorgt ervoor dat we de kwaliteit van het wandelproduct beter kunnen opvolgen. 92 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 5.3 Verborgen moois in Haspengouw - natuurrecreatieve ontsluiting van bijzondere plaatsen in Haspengouw Trekker Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren In overleg met Gemeenten Alken, Bilzen, Borgloon, Gingelom, Kortessem, Diepenbeek, Hasselt, Heers, Riemst, Tongeren, Sint-Truiden plaatselijke natuurverenigingen (Natuurpunt) Projectperiode Vanaf 2008 tot en met 2015 Doelgroepen inwoners recreanten en toeristen Financiering Toerisme Vlaanderen Provincie Limburg Financiële bijdragen gemeenten Omschrijving In dit project creëren we een natuurrecreatief wandelaanbod in Haspengouw, met kleinere, maar zeer kwaliteitsvolle thematische wandeltrajecten, complementair aan de bestaande landschapswandelingen (Greenspots). Verborgen Moois-wandelingen zijn kleinere, vaak voor het oog verborgen plekjes, die karakteristiek zijn voor Haspengouw. De verborgen natuur en het rijke landschappelijk erfgoed staan in deze wandelingen centraal. De invalshoek is thematisch van aard. FASE 1: Nietelbroeken (Kortessem/Diepenbeek) Engelmanshoven (Sint-Truiden) Hornebos (Heers) FASE 2: Beukenberg (Tongeren) ’t Speelhof (Sint-Truiden) Herk- en Mombeek (Alken/Hasselt) Lauw (Tongeren) Berg (Tongeren) FASE 3 (goedgekeurd Toerisme Vlaanderen d.d. 25 juni 2012 – goedgekeurd Provincie Limburg d.d. 19 december 2012) Tumuli Gingelom (Gingelom) Burchtruïne Jonckholt (Bilzen, Hoelbeek) Belle Vue Bos (Kortessem, Borgloon) Mariënlof (Borgloon) Millen (Riemst) 93 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 Doelstellingen Vergroten van het natuurrecreatief wandelaanbod in Haspengouw. Het promoten van plaatsen in Haspengouw, die vrij onbekend, maar uitzonderlijk waardevol zijn vanuit het oogpunt natuur en/of landschap en dus bijdragen aan de verdere bewustwording rond de streekidentiteit in Haspengouw. Thematische beleving. Ontwikkeling van eenvormige, kwaliteitsvolle informatiedragers: startborden en wandelfolders. Hier worden relevante aspecten van de flora en fauna, het landschap en erfgoed belicht, die dit wandelgebied karakteriseren, zodat de wandelaar een beter inzicht krijgt in de natuur-, landschaps- en erfgoedwaarden van deze streek. Verloop van de actie FASE 1 werd in 2011 volledig afgerond: Nietelbroeken (Kortessem, Diepenbeek) Engelmanshoven (Sint-Truiden) Hornebos (Heers) FASE 2 werd in 2012 volledig afgerond: Beukenberg (Tongeren) Mombeekvallei (Alken Hasselt) ’t Speelhof (Sint-Truiden Lauw (Tongeren) Berg (Tongeren) FASE 3 werd in het najaar 2011 gestart. Er werden twee subsidiedossiers voorbereid: TRP Toerisme Vlaanderen (goedgekeurd op d.d. juni 2012), Subsidiereglement Provincie Limburg (goedgekeurd d.d. 19 december 2012). Het gaat om de onderstaande Verborgen Moois: Belle Vue (Kortessem/Borgloon) – thema “erfgoed - kasteelbos” – kastelen drukken een stempel op het Haspengouwse landschap - Dit wandelgebied wordt gerealiseerd in samenwerking met de VLM in samenhang met de Ruilverkaveling Jesseren. Hierdoor kunnen nieuwe paden gerealiseerd worden, die noodzakelijk zijn voor de ontwikkeling van een unieke wandellus. De infrastructuur zal grotendeels in het kader van de Ruilverkaveling geplaatst worden. Ook zal er een belevingsvol waterpark voor kinderen aangelegd worden in het voorjaar 2014. De routes zijn inmiddels bepaald. Abdij Mariënlof (Borgloon) – thema “erfgoed – religieus landschap” – de invloed van een abdijsite op de landschappelijke omgeving - Ook dit wandelgebied wordt gerealiseerd in samenwerking met de VLM en in samenhang met de Ruilverkaveling Jesseren. Nieuwe paden en een belevingsvolle verbinding tussen stroopfabriek en abdij van Marienlof maken deze Verborgen Moois tot een unieke Verborgen Moois. De timing loopt samen met de Ruilverkaveling Jesseren. De routes zijn inmiddels bepaald. Millen (Riemst) – thema “erfgoed – agrarisch landschap” – Haspengouw landbouwland, een agrarisch cultuurlandschap nader bekeken - Met de toeristische dienst van Riemst is het voorstel van de nieuwe wandellus besproken. Sommige interessante nieuwe doorsteken worden nog onderzocht. 94 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 Tumuli (Gingelom) – thema ‘erfgoed – getuigeheuvels uit de Romeinse tijd’ – Romeinse grafheuvels horen bij de zeldzame tastbare overblijfselen uit de Romeinse tijd. - In het kader van de haalbaarheidsstudie die werd gefinancierd door de provincie Limburg werd in 2012 een expertengroep samengesteld met vertegenwoordigers van Onroerend Erfgoed, VLM, PGRM, provincie, Vlaamse Monumentenwacht, Toerisme Limburg, ANB, Regionaal Landschap en de gemeente Gingelom. Samen met een landschapsarchitect werkte deze werkgroep aan een visie die uiteindelijk leidde tot drie inrichtingsplannen. - Voor de uitwerking van deze inrichtingsplannen stelde de gemeente Gingelom het regionaal landschap aan als coördinator. Het regionaal landschap organiseerde in deze functie verschillende werkgroepvergaderingen. - Voor de uitvoering werd een bouwvergunning aangevraagd en goedgekeurd. - Er werd een bestek voor de werken opgemaakt en gegund. - Eind 2013 werden de bomen verwijderd. - De andere inrichtingswerken starten in jan t/m maart 2014. Op de drie sites werden werfborden geplaatst met de inrichtingsplannen en informatie over de werken die gaan uitgevoerd worden (voorbeeld zie bijlage) Samen met de expertengroep werd het inhoudelijke verhaal afgebakend en werd de inhoud geschreven voor de infoborden. Er werd een aanzet gegeven voor de organisatie van het openingsevenement. De nieuwe knooppunten op het fietsroutenetwerk werden definitief vastgelegd, zodanig dat het fietsroutenetwerk langs de 3 sites loopt. Burchtruïne Jonckholt – thema “erfgoed - de middeleeuwse burchtsites” – de fundamenten van deze middeleeuwse burchtruïne liggen werkelijk verstopt in het landschap en willen we met deze Verborgen Moois toegankelijk maken - Er werd een werkgroep samengesteld met vertegenwoordigers van de milieudienst en toeristische dienst van de stad Bilzen, Toerisme Limburg, ANB, ZOLAD+ en het regionaal landschap. In dit project werd een koppeling gemaakt met het Leaderproject ‘Rijk Verleden’ (promotor = Toerisme Limburg) - De wandellus werd vastgelegd Verzamelbox Verborgen Moois: als het aanbod Verborgen Moois uit fase 3 gerealiseerd is, zal er een verzamelbox uitgegeven worden met alle Verborgen Moois. 95 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 Tevens zal in het kader van dit project (indien goedgekeurd) werk gemaakt worden van een ‘digitale ontsluiting’. Het concept werd uitgewerkt: er wordt een mobiele website ontwikkeld waar informatie gemakkelijk is terug te vinden. Potenties voor nieuwe Verborgen Moois: Brustem (Sint-Truiden), Eggertingen (Kortessem) en Grote Beemd (Wellen) worden onderzocht om in de toekomst opgenomen te worden in de reeks van Verborgen Moois. Financiële haalbaarheid is nog niet zeker. Nazorg en opvolging Het regionaal landschap garandeert de duurzame kwaliteit van deze thematische wandelgebieden als volgt: Na realisatie van het project wordt in overleg met de betrokken gemeente en eventueel natuurorganisatie een onderhouds- en beheerplan opgemaakt voor het regulier onderhoud achteraf. Analoog aan het systeem van de greenspots zal ook voor de Verborgen Moois-wandelingen een systeem van ‘meter/peterschap’ worden opgezet. Knelpunten zullen door deze vrijwilligers gesignaleerd en gerapporteerd worden aan het Regionaal Landschap. De bedoeling is om de verzameling Verborgen Moois in een smaakvolle verzamelbox uit te geven, zodat deze plekken in de aandacht komen. Conclusie Verborgen Moois Nietelbroeken en Engelmanshoven zijn gerealiseerd in 2010 Verborgen Moois Hornebos werd gerealiseerd in 2011 De Verborgen Moois ’t Speelhof, Lauw, Beukenberg, Berg en Mombeekvallei werden gerealiseerd in 2012 FASE 3 startte op 1 januari 2013 en is volop in ontwikkeling 96 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 5.4 Wandelen in Limburg op een hoger niveau Trekker Toerisme Limburg Partners Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren (copromotor) Regionaal Landschap Lage Kempen (copromotor) Regionaal Landschap Kempen en Maasland (copromotor) Projectperiode 15 april 2013 (goedkeuring) tot en met 31 mei 2015 Financiering PDPO 2007-2013/as 3 gebiedsgerichte werking Toerisme Limburg RLH RLLK RLKM Doelgroepen Toeristen, recreanten Streekbewoners Omschrijving Limburg is de wandelregio bij uitstek, zo blijkt uit diverse onderzoeken. In tegenstelling tot ‘Limburg fietsparadijs’, speelt deze unieke beleving van wandelen nog geen expliciete rol in de bestemmingspromotie voor Limburg. Dankzij zijn landschappelijke diversiteit leent wandelen zich nochtans bij uitstek ertoe om hét onderscheidend kenmerk van Limburg te zijn. Een eerste stap werd gezet in het Interreg-project Grenzeloos Wandelen (zie jaarverslag 2012), dat als doel had het wandelaanbod te verbeteren en de communicatie rond wandelen in de grensregio Vlaanderen – Nederland te verbeteren. In het kader van dit project werd een overkoepelend wandelplatform voor Limburg opgestart. Het wandelplatform onderzocht de meerwaarde van samenwerking op Limburgs niveau en kwam tot een gedragen actieplan om tot een meer afgestemd Limburgs wandelproduct te komen. Voortbouwend op de resultaten van het Interreg-project Grenzeloos Wandelen dienden de drie Limburgse regionale landschappen en Toerisme Limburg een project in, in het kader van Plattelandsontwikkeling PDPO 2007-2013, as 3, gebiedsgerichte werking. Dit project heeft als doelstelling de toeristische meerwaarde van het Limburgse wandelproduct te verhogen en wandelen als onderscheidend kenmerk van Limburg beter bekend te maken. Het project werd 5 oktober 2012 ingediend, 29 november 2012 werd het bijgesteld en op 15 april 2013 werd het formeel goedgekeurd door het provinciaal Managementcomité. In dit project willen we het gemeenschappelijke wandelproduct van Limburg beter op de kaart zetten. Tot nu toe was ieder regionaal landschap in Limburg individueel bezig met de ontwikkeling van zijn eigen wandelproducten. We stelden echter vast dat er nog verbeterpotentieel is. Door een 97 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 gezamenlijke aanpak van productontwikkeling en -verbetering, visieontwikkeling, kwaliteitsmonitoring, onderhoud, communicatie en promotie zullen we dit potentieel verzilveren. Het wandelplatform vormt het overkoepelende overlegorgaan met Toerisme Limburg en de drie regionale landschappen als leden. Doelstellingen Ontwikkeling van een totaalconcept voor wandelen in Limburg In dit project willen we Limburg als dé wandelregio op de kaart zetten. Dit willen we enerzijds bereiken door een gezamenlijk topwandelproduct te creëren, de bestaande wandelproducten beter op elkaar af te stemmen en een overkoepelende communicatie over het Limburgse wandelproduct te voeren, zodat de bezoeker beter zijn weg kan vinden in het Wandelparadijs Limburg. Anderzijds willen we instrumenten ontwikkelen om de kwaliteit van wandelen in Limburg ook in de toekomst te verzekeren. Met dit project dragen we bij aan de economisttoeristische doelstellingen van wandelen: Wandelen als hefboom voor de toeristische sector Het wandeltoerisme zorgt voor een verdere ontwikkeling van het plattelandstoerisme. Dit potentieel willen we met dit project verder benutten. Meer wandelaars, meer overnachtingen en meer bestedingen door wandelaars Door het wandelproduct te versterken en beter te vermarkten, wensen we een stijging te creëren van het aantal vakantiegangers dat Limburg als vakantiebestemming overweegt. Dit zorgt voor extra inkomsten voor Limburg en extra directe en indirecte tewerkstelling. Een hoge tevredenheidsgraad van de Limburgse vakantieganger We willen de tevredenheid hoog houden. Vandaar dat we in dit project ook kwaliteitsmaatregelen treffen (onderhoud en monitoring) en onderzoek doen naar extra beleving op de wandelingen. Wandelen is een totaalbeleving. Beoogde acties: 1. Productontwikkeling en productverbetering: ontwikkeling van gezamenlijk Limburgs wandelproduct(en) om Limburg te profileren als groene regio met onderscheidende wandelbelevingen afstemmen van wandelkaarten met behoud van eigen (gebieds)identiteit. In deze subactie zal onderzocht worden op welke punten de wandelfolders meer op elkaar zullen worden afgestemd optimalisering website www.wandeleninlimburg.be en afstemming met platform Toerisme werkt verbeteren distributiesysteem voor wandelproducten onderzoeken van nieuwe mogelijkheden voor productontwikkeling en productverbetering en financiering hiervoor 2. Kwaliteitsmonitoring: in deze actie willen we een systeem ontwikkelen om de kwaliteit van de wandelingen grondig en objectief te evalueren in functie van verschillende doelstellingen. Deze zullen opgenomen worden in een gezamenlijke Limburgse wandelvisie ‘Wandelen in Limburg (WIL)’. 98 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 3. Controlesysteem ter verbetering van het onderhoud: in deze actie willen we het controlesysteem met betrekking tot het onderhoud van de wandelgebieden op een professionele manier uitbouwen, teneinde de doorstroom van informatie (van klacht tot uitvoering/herstel op terrein) te optimaliseren. 4. Communicatie: door een overkoepelende communicatie en promotie op Limburgs niveau van de ontsloten landschappen, wensen we Limburg als groene regio te versterken en zo extra toeristen aan te trekken. 5. Monitoring van het gebruik: in deze actie willen we op een gestructureerde en uniforme wijze de kwantitatieve en kwalitatieve wandelgegevens van Limburg verzamelen en rapporteren. 6. Uitbouw wandelplatform: de Limburgse regionale landschappen zijn de belangrijkste ontwikkelaars van wandelgebieden in Limburg. Toerisme Limburg is de belangrijkste organisatie voor de toeristische promotie van Limburg. Afstemming tussen deze organisaties over de wandelproducten zorgt voor een belangrijke meerwaarde en draagvlak op Limburgs niveau. Dit gebeurt in het wandelplatform. 7. Samenwerking logies, restaurants en cafés: bijv. door de ontwikkeling van nieuwe arrangementen, de vermelding van horeca op wandelkaarten, de verkoop van wandelkaarten door logies en horeca… Bovendien kunnen we de ondernemers stimuleren om het wandelproduct in hun eigen communicatie als troef te gebruiken. Verloop actie Het project is formeel gestart op 15 april 2013. 1. Productontwikkeling en productverbetering: a. gezamenlijk Limburgs wandelproduct(en): we willen in dit kader bijvoorbeeld een nieuwe Limburgse ‘wandelbox’ ontwikkelen en een overzichtskaart met alle 99 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 b. c. d. e. wandelgebieden. Een globaal concept is ontwikkeld. Er wordt gekeken of de uitvoering ervan haalbaar is. afstemmen van wandelkaarten: het gaat hier bijvoorbeeld over de afmetingen (geplooid en ongeplooid), de plooiwijze, de structuur van de cover, de ondergrond van de kaart, de schaal van de kaart, de legende en de gebruikte symbolen, de inhoud van de praktische informatie, het opnemen van toeristische informatie en de gebruikte symbolen, het concept en de vormgeving van de wegbeschrijvingen. Er liggen nog geen afspraken vast. website www.wandeleninlimburg.be en afstemming met platform Toerisme werkt: ook zal in dit kader onderzocht worden of het mogelijk is om één centrale webwinkel te maken. Er zijn nog geen concrete acties ondernomen verbeteren distributiesysteem: er wordt onderzocht of het distributiesysteem van Toerisme Limburg hiervoor geschikt is en welke voorwaarden daaraan zijn verbonden nieuwe mogelijkheden voor productontwikkeling en productverbetering: nog geen concrete acties. 2. Kwaliteitsmonitoring: Op 12 november werd in de Landcommanderij Alden Biesen een brainstorm georganiseerd met de drie regionale landschappen olv het Provinciaal Innovatiecentrum. Dit is de eerste stap om te komen tot een Limburgse wandelvisie en dus een handvat om wandelen in Limburg beter op de kaart te zetten. Tijdens deze brainstorm werd de problematiek mbt de selectie van wandelingen en wandelgebieden in functie van het doel besproken. 3. Controlesysteem ter verbetering van het onderhoud: Om de kwaliteit van het wandelgebied hoog te houden willen we het controlesysteem met betrekking tot het onderhoud professionaliseren, door: Het uitbouwen van een digitaal controlesysteem dat de informatiedoorstroom van ‘klacht’ tot ‘uitvoering/herstel op terrein‘optimaliseert; Het rapporteren van klachten door vrijwilligers of de toeristische buurtcommissarissen op een professionele manier. Deze klachten moeten gefilterd en gecontroleerd worden en vervolgens doorstromen naar de terreinbeheerders (en parkrangers) die de klachten moeten verhelpen. Via een feedbacksysteem kunnen meten hoeveel tijd en middelen het behoud van de wandelkwaliteit effectief vragen Het onderzoeken van de mogelijkheid om dit systeem te koppelen aan het (nieuwe) systeem (in ontwikkeling) van het FietsRouteNetWerk. Er wordt nu onderzocht of het systeem DIPLA geschikt is om dit controlesysteem te implementeren. 4. Communicatie: door een overkoepelende communicatie en promotie op Limburgs niveau van de wandelgebieden, wensen we Limburg als groene regio te versterken en zo extra toeristen aan te trekken. Voor deze deelactie is Toerisme Limburg verantwoordelijk. Toerisme Limburg zal hiertoe in afstemming met de regionale landschappen, haar communicatiemix optimaal inzetten. De najaarscampagne 2013 stond in het teken van de beleving van de Limburgse landschappen. 5. Monitoring van het gebruik: met de leverancier van de wandeltellers zijn afspraken gemaakt over het gemeenschappelijk gebruik van “eco-visio”, het programma dat de telgegevens bijhoudt en overzichtelijk presenteert. Er werden concrete afspraken gemaakt over de wijze waarop de telgegevens gecorrigeerd en gebruikt dienen te worden (pieken, correctiefactor, 100 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 momenten waarop gegevens uitgelezen zullen worden), teneinde vergelijkbare telgegevens te hebben. De enquêtering gebeurt door Toerisme Limburg. Studenten van de PXL-Hasselt ondervragen de wandelaars in voor- en najaar om meer informatie over de motieven en de doelgroep te weten te komen. In 2013 werden er in Limburg ongeveer 2750 blitzenquêtes en 590 verdiepende enquêtes afgenomen. 6. Uitbouw wandelplatform: op regelmatige basis komt het wandelplatform samen om de voortgang van de acties te bespreken. Daarnaast worden er rond de afzonderlijke acties ook werkgroepjes georganiseerd. 7. Samenwerking logies, restaurants en cafés: geen concrete acties uitgevoerd. Nazorg en opvolging Het wandelplatform is het overkoepelende overlegplatform dat waakt over de voortgang van de verschillende acties. Hier wordt onderling afgestemd. Indien nodig worden ook externen uitgenodigd die wandelproducten ontwikkelen. Zo zorgen we voor de optimale afstemming. Ook worden in dit verband de opportuniteiten onderzocht voor vervolgprojecten, bijv. Impulsprogramma Toerisme Vlaanderen. Alle acties dragen een verduurzaming van het wandelproduct in zich: onderhoud tbv een gegarandeerde kwaliteit in de toekomst, monitoring tbv bijsturing en aanpassing van de wandelproducten, communicatie tbv promotie en sensibilisering ‘groen Limburg’, ontwikkeling wandelvisie tbv versterking van het wandelproduct in de toekomst, meestappen in trends en daarvoor nieuwe middelen zoeken. Conclusie De voorbereidende fase is afgerond. Het project zal met name in 2014 verder vorm krijgen. 101 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 5.5 Opvolging project ‘Sint-Pietersberg’ Trekker Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren Partners Gemeenten Riemst, Oupeye, Bassenge, Visé, Eijsden, Maastricht Natuurmonumenten Natuurpunt Natagora Stichting Limburgs Landschap Cynorhodon G.M.V. Loisirs Projectperiode Vanaf 1 januari 2003 Doelgroepen Inwoners uit de streek recreanten en toeristen Financiering Gemeenten Riemst, Oupeye, Bassenge, Visé, Eijsden, Maastricht Omschrijving Overeenkomst voor communicatie en onderhoud De Interregfase van het project Sint-Pietersberg, startte op 1 januari 2003 en eindigde officieel op 30 juni 2008. In 2005, na beëindiging van de voornaamste projecten, werd er een overeenkomst afgesloten tussen alle partners en RLH voor de communicatie en het onderhoud van het wandelen fietsgebied. Begin 2009 werd deze overeenkomst verlengd voor 3 jaren, dus tot einde 2011. De overeenkomst is automatisch verlengd voor alle partners tot einde 2014. De gemeenten betalen op basis van deze overeenkomst een jaarlijkse bijdrage voor de herstellingen en een driemaandelijkse bijdrage voor de controle en de coördinatie. Onderhoud wandel- en fietsroutes Sinds het voorjaar van 2012 gebeurt de controle van het wandelroutenetwerk door vrijwilligers uit de drie regio’s, Ambassadeurs genoemd. Op basis van een vaste jaarplanning controleren zij achtmaal per jaar alle wandelroutes. De opmerkingen worden verzameld en behandeld via een speciaal hiervoor ontwikkelde website. Een onderhoudsploeg uit de regio, Racynes asbl, staat in voor de herstellingen van de bewegwijzering. De overige opmerkingen worden gemeld aan de eigenaars of beheerders. Er werden in 2013 567 opmerkingen voor het wandelroutenetwerk gemeld, verwerkt en opgelost. Het fietsroutenetwerk wordt viermaal per jaar gecontroleerd door vrijwilligers van de Waalse fietsersvereniging Gracq. Racynes en herstelt ook de opmerkingen van het fietsroutenetwerk. Er werden 65 opmerkingen gemeld, verwerkt en opgelost. 102 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 Om alle vrijwilligers te bedanken en om ervaringen uit te wisselen, worden er twee activiteiten per jaar georganiseerd, waarbij een bezoek aan een bezienswaardigheid uit de streek gecombineerd wordt met een gezellig samenzijn. In juni werd het Fort Sint-Pieter bezocht en in december kregen de Ambassadeurs een exclusieve rondleiding in de grotten van Caestert. Tweemaal per jaar verschijnt er een nieuwsbrief die verstuurd wordt naar een honderdtal adressen van personen of organisaties die betrokken zijn bij het wandel- en fietsroutenetwerk. Nieuwe route vanuit Kanne In 2013 werd de nieuwe, blauwe route vanuit Kanne naar het Fort van Eben-Emael afgewerkt en op 16 juni geopend met drie gegidste wandelingen. De wandeling werd verbeterd met nieuwe trappen, leuningen en een beveiliging van het uitkijkpunt op het plateau boven het Fort. Kaartenfonds en voorraad Sint-Pietersberg Op basis van de bovenvermelde overeenkomst beheert RLH ook de verkoop van de wandel- en fietskaarten Sint-Pietersberg. Hiervoor werd er in 2005 een kaartenfonds opgericht en een afzonderlijke bankrekening geopend. Omwille van de dalende verkoopcijfers werd er besloten om vanaf juli 2013 de verkoopprijs van de verzamelbox te verlagen van 12,00 € naar 9,95 €. Om tegemoet te komen aan de vraag van wandelaars naar meer rustplaatsen op de parcours, werden er met de opbrengst van het kaartenfonds 10 nieuwe rustbanken gekocht. 7 banken werden al door 3 partners geplaatst, 3 banken zijn nog beschikbaar voor plaatsing in 2014. Nazorg en opvolging De coördinatie en de verderzetting van het project Sint-Pietersberg zijn uitbesteed aan het projectbureau AirCo met Bart Vandermeeren, die alle taken m.b.t. communicatie en onderhoud coördineert. 103 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 6 Natuureducatie en -sensibilisatie 6.1 Draagvlakverbreding KORTWEG NATUUR Trekker Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren In overleg met Alle KORTWEG NATUUR partners Projectperiode Van 1 januari 2013 tot en met 31 december 2013 Doelgroep Het project richt zich op Limburgse consumenten Doelstellingen Om het KORTWEG NATUUR verhaal open te trekken naar de bredere samenleving, willen we een communicatiecampagne lanceren. Het is immers van belang dat zoveel mogelijk consumenten het verhaal achter het KORTWEG NATUUR-label leren kennen om zo draagvlak te ontwikkelen voor natuur, landbouw en de lokale economie. Financiering Vlaamse Overheid, LNE (subsidie Project Draagvlakverbreding LNE 2013) eigen middelen Verloop actie Volgende acties werden opgezet: veldbordencampagne: in de KORTWEG NATUUR graanvelden in Hasselt, Heers, Nieuwerkerken en Sint-Truiden werden 6 veldborden geplaatst met de slogan ‘hier groeit uw b.akkerbrood’ of ‘hier groeit uw biomeel’. 104 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 akkersymposium: organisatie symposium ‘over de grenzen heen’ op 4 juli i.s.m. RLZH en VLM. Doelstelling van dit symposium was diverse partners samen te brengen om kennis en ervaring uit te wisselen rond beheer voor akkervogels en een signaal te geven dat iedereen, ook consumenten, kunnen helpen aan meer akkernatuur. verspreiden promofilmpje: het promotiefilmpje ‘van akker tot bakker’ werd begin 2013 afgewerkt en er zijn twee digitale infodragers (toog- en staanmodel) uitleenbaar voor de verkooppunten om te filmpje te vertonen. mokkencampagne: tijdens het persmoment op 11 december startte de mokkencampagne. Bij iedere aankoop van twee KORTWEG NATUUR-producten krijgt de klant een KORTWEG NATUUR mok cadeau. Want brood, koekjes of pannenkoeken smaken ’s winters nog beter met een heerlijk tasje erbij. Er werden ook receptenkaartjes ontwikkeld om direct mee aan de slag te gaan. Nazorg en opvolging In 2014 wordt de promotie van KORTWEG NATUUR verder gezet. Daarnaast wordt getracht de werking te optimaliseren zowel naar productie (meer biograan) als naar verdeling (meer afzetkanalen) en verkoop (meer consumenten). 105 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 6.2 Cursus KLE In februari vond de cursus over de ’Haspengouwse landschapselementen’ plaats. De nadruk lag op de kenmerkende KLE in de streek en op streekeigen soorten. In het praktijkdeel konden de deelnemers zelf aan de slag gaan. Ze leerden technieken aan voor de aanleg en het onderhoud van KLE. Op 14 februari werd het theoriegedeelte van de cursus gegeven waarbij specifiek op knotbomen werd ingezoomd. De praktijkdag werd gegeven op 23 februari, deze dag vond plaats in Hoeselt. In totaal schreven 12 personen zich in voor het theoretisch onderdeel en 15 personen voor het praktijkgedeelte. In Bilzen werd een snoeicursus georganiseerd, deze cursus werd door de Stad Bilzen gratis aangeboden aan de inwoners van Bilzen. De snoeicursus voor hoogstamfruitbomen vond plaats in Spouwen op 28 februari, 2 maart en 24 augustus. Na een theorieluik, trokken 25 deelnemers de boomgaarden in de omgeving van Alden Biesen in om de wintersnoei in de praktijk uit te testen. De terugkomdag rond de zomersnoei ging door op 24 augustus om ook de zomersnoei in de vingers te krijgen. De cursus werd aangekondigd via ‘het Belang van Bilzen’, de UitDatabank, www.bilzen.be, Natuurpunt Spouwen en www.rlh.be. 106 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 6.3 Educatief aanbod naar scholen Beekbrigade/Broekbrigade: het educatief pakket ‘Beekbrigade’ is oorspronkelijk ontwikkeld voor het valleigebied van de Herk en Mombeek. De scholen van Alken en Hasselt kunnen er gebruik van maken. Binnen Aquadra is het pakket verruimd voor het valleigebied van de Jeker en de Voerstreek zo kunnen ook de scholen van Tongeren en Voeren de Beekbrigade implementeren in hun lessen. De vzw Gors heeft het pakket ‘Beekbrigade’ opgenomen in hun aanbod ikv Plattelandsklassen. Het pakket ‘Broekbrigade’ is door het Natuureducatief Centrum ’t Vloot (Schulensbroek) opgenomen in hun educatief aanbod. Open moestuindagen Heks: op vrijdag 7 juni waren de leerlingen van enkele basisscholen van Brussel, Wallonië en Haspengouw te gast in het kasteelpark van Heks. Een 100-tal leerlingen nam deel aan de verschillende workshops. Samen met het regionaal landschap bouwden ze een bijenhotel en kregen op die manier uitleg over de levenswijze van bijen en in het bijzonder het voedsel van de bestuivers (= drachtplanten). Bilzen de boom in: op 10 en 11 oktober kwamen 171 schoolkinderen van het vierde leerjaar van Tongeren en 188 van Bilzen naar de boomgaarden van Alden Biesen. Doel was om kinderen op een speelse manier kennis te laten maken met de ecologische waarde van hoogstamboomgaarden. Ze raapten appels en lieten ze door de Sapmobiel persen, er stond een zoektocht door de boomgaard op het programma met als thema ‘voedsel en voedselverspilling’ en er werden nestkastjes voor koolmezen gebouwd en een heus vijf sterren insectenhotel. 107 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 Holle wegen: op 4 december gingen de laatstejaars studenten van de afdeling Groenmanagement van de PXL naar Voeren. Deze excursie werd georganiseerd en begeleid door iemand van het regionaal landschap. In de voormiddag stond het beheer van holle wegen op het programma en werden de resultaten van het project Habitat Euregio bezocht. In de namiddag werd er een snoeicursus gegeven door de Boomgaardenstichting. 28 leerlingen namen hieraan deel. Belevingsboomgaard Voeren: op 17 september openden 180 leerlingen van de Provinciale basisschool en de Sint-Jozefschool de allereerste speelboomgaard in Voeren. In tal van workshops konden de kinderen: fruit plukken, appelsap persen, nestkasten timmeren, bijenhotels bouwen, oorwormpotjes maken, fruit aanplanten, wilgenvlechten, braakbalpluizen en een speurzoektocht doen. Ook na deze opening blijft de boomgaard toegankelijk en blijven er tal van educatieve vaste elementen aanwezig (infobordjes, plukstokken, bijenhotel, nestkasten, boompaspoorten, fruitplukhaag,…) 108 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 7 Projecten voorbereid in 2013 7.1 Bloesemlint Interreg Het project heeft als doel om samen initiatieven op te zetten om de landschappen, en in het bijzonder de hoogstamboomgaarden, terug op te waarderen. In het kader van de kandidatuurstelling ‘Maastricht Culturele Hoofdstad 2018’ hebben verschillende partners uit de Euregio het initiatief genomen om samen te werken aan het heropwaarderen van het landschap in de Euregio. In Belgisch Limburg nemen het regionaal landschap en De Winning het voortouw. In Wallonië zijn dat de gemeenten Visé en Plombières, in Nederland IKL (Instandhouding Kleine Landschapselementen) en in Duitsland NABUAachen. Het project werd voorbereid in 2013 en zal ingediend worden bij Interreg in 2014. 7.2 Bloesemlint Leader ‘Bloesemlint Leader – tussen mens en landschap’: werd door De Winning ingediend i.s.m. het regionaal landschap, de Nationale Boomgaardenstichting, Centrum Duurzaam Groen, Natuurpunt Riemst en de gemeente Riemst. De stad Bilzen, de stad Borgloon, de gemeente Kortessem en de stad Sint-Truiden verklaren via het Biodiversiteitscharter mee te werken aan het behoud en de realisatie van kleine landschapselementen zoals hoogstamboomgaarden in hun eigen gemeente. De realisatie van een aantal publieksboomgaarden en bijbehorende activiteiten met als doel draagvlakverbreding bewerkstellingen is één van de hoofddoelstellingen. Er zal samengewerkt worden met lokale partners zoals scholen, jeugdbeweging, verenigingen, … Het projectvoorstel werd ingediend op 24 oktober, inmiddels goedgekeurd (Leader Toerisme) en start begin 2014. 7.3 Provinciale Biodiversiteitsprojecten ‘Stallen, snackbars voor vleermuizen’ werd door SEVON (Stichting Ecologisch Vleermuis Onderzoek Nederland) i.s.m. het RLH, de gemeente Kortessem, Limburgs Landschap en JNM ingediend. Doelstelling is om samen met lokale landbouwers onderzoek te doen naar de ingekorven vleermuis om zo aan bewustwording en draagvlak te werken. Dit projectvoorstel werd goedgekeurd en op 18 september 2013 vond het startoverleg plaats. ‘Strippen voor biodiversiteit’ werd door Natuurpunt De Vrienden van het Schulensbroek i.s.m. het RLH en de gemeente Herk-de-Stad ingediend. Doelstelling is om de bezoekers van het natuurgebied het Schulensbroek bewust te maken van de biodiversiteit van het gebied en hiervoor respect te vragen adhv een stripverhaal. Het project werd goedgekeurd en de uitwerking van het stripverhaal is gestart. ‘Biodiverse campus De Mijlpaal’ werd door de Freneitschool De Mijlpaal i.s.m. met een aantal Tongerse partners en het RLH ingediend om de speelplaats als biodivers terrein in te richten. Het project werd goedgekeurd en ging van start met een Scharrelkids-activiteit en een aanplantactie. 109 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 7.4 ‘Hermeandering Helshoven’ werd door het RLH i.s.m. Natuurpunt, de stad Sint-Truiden en de aanpalende eigenaars ingediend om een hermeandering van de Herk in Helshoven te realiseren. Het project werd goedgekeurd en de startte in 2013. Leader Haspengouw ‘Bilzen, de Boom in: van bloesem tot sap’ werd door het RLH i.s.m. de Stad Bilzen ingediend met ANB, Alden Biesen, NBS en Puur Limburg als projectpartners. De uitbouw van het fruitplukevenement ‘Bilzen, de boom in’ en de ontwikkeling van Bilzershoogstamsapstaat centraal. Het projectvoorstel werd goedgekeurd (Leader Toerisme) en start begin 2014. ‘De Kuilen van Vechmaal’ werd door het RLH i.s.m. de gemeente Heers ingediend om de ingangen van de Waterkuil, een belangrijke groeve in het mergelcomplex veilig, vleermuisvriendelijk en kunstig af te sluiten. Het projectvoorstel werd goedgekeurd (Leader Erfgoed) en wordt tegen de zomer van 2014 uitgevoerd. 7.5 Kortweg natuur KORTWEG NATUUR – korte keten landbouw: onder het thema ‘innovatieve landbouw’ werd een SALK-fiche ingediend om het KORTWEG NATUUR label uit te bouwen. De doelstelling was het huidige KORTWEG NATUUR-productaanbod doorheen de volledige keten uit te bereiden, te versterken en te promoten, zowel naar producten (melk, fruitsap, notenolie, jenever), verwerkers als consumenten. Het projectvoorstel werd niet goedgekeurd. 7.6 ‘Stallen, snackbars voor vleermuizen’ Het project ‘stallen, snackbars voor vleermuizen’ werd ingediend bij de oproep draagvlakverbreding Landbouw en Milieu van LNE. Doelstelling is om landbouwers kennis te laten maken met de vleermuizen rond hun bedrijf en hen bewust te maken van het belang van deze vleermuizen. Het project werd positief beoordeeld en start begin 2014. 7.7 Quick-win-projecten NATURA 2000 ANB Kuilen van Vechmaal: in het SBZ-gebied ‘Mergelkuilen van Vechmaal’ werd voor habitattype8310 (niet voor het publiek opengestelde grotten) een QuickWin ingediend om de ingangen van de Waterkuil vleermuisvriendelijk en veilig af te sluiten. Indien het project wordt goedgekeurd, wordt het tegen de zomer van 2014 uitgevoerd. Vijverherstel Duras: in het SBZ-gebied ‘het Vinne’ werd voor habitattype 3150 en 6430_hf een QuickWin ingediend om twee historische vijvers en hun omgeving te herstellen. Indien het project wordt goedgekeurd, start de uitvoering in 2014. Graslandherstel Merlemont: Dit project werd ingediend om enkele zeldzame percelen blauwgrasland in het gebied Merlemont (Diepenbeek) te herstellen. 110 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 7.8 LIFE+-project ‘Restoring hamster populations and biodiversity: win-win solutions for rural regions’ In juni 2013 werd het LIFE+-project ‘restoring hamster populations and biodiversity: win-win solutions for rural regions’ heringediend door de RISE-foundation. Het RLH is één van de projectpartners en werkte i.s.m. de Vlaamse projectpartners (ANB, LV, ILVO, Provincie Limburg en VLM) het Vlaamse luik voor dit projectvoorstel uit. Indien het project wordt goedgekeurd, start het in de zomer van 2014. 7.9 LIFE+-project ‘PRIVATE-life’ Het Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren diende in juni 2013 ‘PRIVATE-life’ in. Dit project werd voorbereid samen met de Vlaamse Bosgroepen en een aantal andere regionale landschappen. Doelstellig is om IHD (Instandhoudingsdoelstellingen) bij private eigenaars en beheerders te realiseren. RLH is één van de projectpartners voor het focusgebied ‘de Voerstreek’. Daarnaast treedt RLH op als contactpersoon namens de regionale landschappen en maakt het deel uit van de projectgroep die de aanvraag heeft voorbereid. Het projectvoorstel de kwam niet door de 2 ronde. Afhankelijk van de opmerkingen en aanbevelingen kan, in overleg met de partners, het project in het najaar van 2014 opnieuw ingediend worden. 111 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 8 Verplichte activiteiten 8.1 Landschapskranten In 2013 heeft het Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren 2 Landschapskranten uitgebracht. Ze verschenen in het voorjaar en in het najaar en worden verspreid op 140.000 exemplaren. In Voeren is er ook een Franstalige versie. Elke inwoner/gezin van Haspengouw en Voeren krijgt gratis een exemplaar in de bus. De krant richt zich op een toegankelijke manier tot een breed publiek en speelt op die manier een belangrijke rol in de verbreding van het draagvlak voor natuur en landschap. De krant is ook een bijzonder waardevol middel om op te roepen voor publieksactiviteiten (in 2013 ondermeer voor de activiteiten in kader van de Week van de biodiversiteit, de Dag van het park, Bilzen de boom in, Landschapsdoedag, … Ze werkt sensibiliserend (bijv. de promotie van de Speelboomgaarden en het biomeel) en informeert over diverse projecten en activiteiten in Haspengouw en Voeren (GRENZENloos groen, Erfgoedjaarmarkt, diverse cursussen, …). 112 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 8.2 Vormingsactiviteiten 1. Slotsymposium Aquadra Het project Aquadra werd op 13 september afgesloten in het Galloromeins museum in Tongeren. Binnen dit project werkten Vlaamse, Nederlandse en Waalse partners samen om het waterbeheer van de Jeker, de Voer, de Berwijn en de Geul op elkaar af te stemmen. Twaalf pilootprojecten in deze vier zijrivieren van de Maas pakten de wateroverlast, de waterkwaliteit en het erosieprobleem aan. Op het slotsymposium werden de resultaten en de uitdagingen voor de toekomst gepresenteerd. Vertegenwoordigers van de partners tekenden nadien een charter om een verdere grensoverschrijdende samenwerking officieel vast te leggen en de samenwerking voor het beheer van de rivieren Jeker, Voer, Geul en Berwijn te verzekeren. In de namiddag bezochten de deelnemers het beekherstelproject in het natuurgebied de Kevie en de hermeandering van de Beek in Vreren-Nerem. Het programma: 9.00u 9.30u 9.45u 11.00u 11.15u 12.30u 12.45u 14.15u 16.15u Welkomstkoffie Toelichting project Aquadra door lead partner ADL Toelichting resultaten en uitdagingen in het stroomgebied van de Jeker en het stroomgebied van de Berwijn (presentaties en vragenronde) Koffiepauze Toelichting resultaten en uitdagingen in het stroomgebied van de Voer en het stroomgebied van de Geul (presentaties en vragenronde) Toelichting Aquadra-charter door provinciegouverneur Herman Reynders en ondertekening van het charter Lunch Terreinbezoek pilootprojecten Jeker in de Kevie (VMM) en Vreren-Nerem (Provincie Limburg) Netwerkdrink De voorzitter van de dag was Willem Schreurs (Internationale Maascommissie), het symposium werd simultaan vertaald. Er waren 125 aanwezigen. foto’s VMM 113 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 2. Slotsymposium Habitat Euregio Het symposium Grenzenloos Groen, De natuur van vier miljoen vond plaats op 14 juni in Kerkrade in de historische abdij van Rolduc (NL). Zo’n 120 vertegenwoordigers van onder andere natuurverenigingen, overheden en waterschappen zijn naar Kerkrade gekomen op uitnodiging van de projectpartners van Habitat Euregio. Met het symposium werd de afsluiting van Habitat Euregio als Interreg IV-A project gemarkeerd. De boodschap die tijdens het congres werd gebracht was dat alle partijen graag verder willen werken want er liggen nog heel wat mogelijkheden en het werk is nog lang niet af. Vijf sprekers vanuit de diverse Euregio landen deden hun verhaal. De grote vraag die als rode draad door de dag liep was: waar doen we het eigenlijk voor? Waarom al die tijd en moeite steken in het behoud en ontwikkelen van natuur? Alle sprekers werden uitgenodigd om als externen een kritische blik op het project Habitat Euregio te werpen. Tijdens het symposium werden ook de brochure ‘Grenzenloos groen, natuur van 4 miljoen’ en de film ‘Grenzenloos groen’ en werden de winnaars bekendgemaakt van een fotowedstrijd. 114 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 3. Akkervogelsymposium ‘Over de grenzen heen’ Tijdens dit symposium werd ‘over de grenzen heen’ gekeken naar diverse maatregelen en initiatieven in het kader van meer akkernatuur, in zowel Vlaanderen als in Wallonië. Het symposium vond plaats op 4 juli in Cultuurhuis Den Dries in Gingelom. In de voormiddag werden inspirerende praktijkvoorbeelden bezocht. De busexcursie ging naar Gingelom, Landen en Luik. Soortenrijke bermen, graan- en bloemenstroken, het beheer van kleine landschapselementen, de beheerovereenkomsten en lokale initiatieven met een win-win situatie kwamen aan bod. Welke aanpak is er in Nederlandstalig en Franstalig Haspengouw? Wat werkt en wat niet? Wie neemt welk initiatief? Er werd over de grenzen heen gekeken en kennis uitgewisseld… De namiddag bestond uit workshops en een inhoudelijk debat: THEMA 1: Samenwerking tussen landbouw, jacht en natuur Gebiedsgerichte werking met knelpunten en ervaringen. Kijken over de grenzen heen, de Waalse aanpak van het landbouwgebied. THEMA 2: Gemeenten in akkergebied: kansen en mogelijkheden Voorbeeldproject te Bilzen – Hoe kan een gemeente concreet aan de slag? Voorbeeldproject te Glabbeek – Hoe er praktisch aan beginnen? THEMA 3: Natuur en landbouw: een economisch verhaal KORTWEG NATUUR – Kansen en mogelijkheden op lokaal niveau? Energieke houtkanten – Winst voor gemeenten, landbouwers en particulieren? Het symposium werd georganiseerd door het Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren in samenwerking met het Regionaal Landschap Zuid-Hageland en VLM Oost. De bedoeling van deze dag was kennis en ervaring uit te wisselen rond akkernatuur met de nadruk op de interprovinciale samenwerking. Ongeveer 80 personen namen deel aan deze dag. 115 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 Het symposium werd afgesloten met een slotmoment waarop de bevindingen van de dag teruggekoppeld werden. Er werd na afronding van het symposium een eindrapport opgemaakt met beleidsaanbevelingen in kader van de onderhandelingen van het nieuwe PDPO. 116 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 4. Holle wegen Sint-Truiden Sint-Truiden telt meer dan zeventig holle wegen. Samen goed voor 35 km holle weg. Deze verzonken wegen zijn echte pareltjes voor plant, dier en mens. Om deze wegen te onderhouden zet de stad Sint-Truiden jaarlijks heel wat middelen in. Met gras begroeide bermen worden volgens een specifiek beheerplan gemaaid. Het maaisel wordt afgevoerd om de bermen bloem- en soortenrijker te maken. Andere met struiken begroeide bermen worden regelmatig teruggesnoeid in functie van de verkeersveiligheid. De stad Sint-Truiden erkent ook het ecologisch belang van de holle wegen. Jaarlijks worden enkele holle wegen geselecteerd die een gericht ecologisch beheer krijgen. Hierbij ligt de nadruk op hakhoutbeheer, knotten van bomen en helaas ook het opruimen van zwerfvuil. Op 21 maart heeft het regionaal landschap de werkgroep ‘holle wegen’ van de adviesraad voor leefmilieu van Sint-Truiden mee op terrein genomen. Ze bezochten enkele holle wegen en kregen uitleg van de ploegbaas van De Wroeter over hoe de holle wegen door hen beheerd worden. Een 10-tal mensen ging mee op terreinbezoek. 117 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 5. Scharrelkids Sint-Truiden Tijdens de herfstvakantie organiseerde het regionaal landschap i.s.m. CVN, de Limburgse Natuurgidsen, de Stad Sint-Truiden en de Provincie Limburg een Scharrelkids. Doelstelling is om het buiten spelen in de natuur te (her)ontdekken. De Scharrelkidscursus bestond uit drie onderdelen: - maandagavond 28 oktober: lezing met theorie en tips voor (groot)ouders dinsdagnamiddag 29 oktober: doe-activiteit voor kinderen met (groot)ouders waarbij de kinderen op ontdekking gingen in het speelbos van Nieuwenhoven woensdagnamiddag 30 oktober: doe-activiteit voor kinderen met (groot)ouders waarbij geknutseld werd met natuurlijke materialen In totaal namen een 15-tal (groot)ouders en kinderen deel. 118 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 8.3 Publieksactiviteiten 1. Opening de Kevie en Vreren-Nerem Er werd het voorbije jaar hard gewerkt aan de waterlopen in Tongeren. Op zondag 10 maart 2013 werden zowel het beekherstelproject aan de Kevie als de herinrichting van de Beek officieel ingehuldigd. Aan het einde van de jaren zestig is de Jeker rechtgetrokken. Dat leidde tot afwaartse wateroverlast, een verdroging van het valleigebied en een verlies aan biodiversiteit. Daarom werd de historische Jekerbedding naar de Blaarmolen opnieuw uitgegraven. De Jeker meandert nu weer door het landschap. In Vreren-Nerem waren geen collector en gescheiden riolering aanwezig, waardoor het rioleringswater in de Beek terechtkwam. De concrete plannen bij Aquafin, Infrax en de stad Tongeren om een collector en gescheiden riolering aan te leggen boden het ideale moment om ook de Beek opnieuw in te richten. De werken zorgden voor heel wat overlast in de dorpen, maar het resultaat mag er dan ook zijn. Beide projecten konden bezocht worden op zondag 10 maart 2013 tijdens de feestelijke opening. In de voormiddag stond het beekherstelproject van de Kevie op het programma, in de namiddag kregen de inwoners van Vreren en Nerem uitleg bij de uitgevoerde werken aan de Beek. Voor de overlast die de werken met zich mee hadden gebracht kregen de inwoners van Vreren-Nerem een receptie aangeboden met gratis frietjes. De kinderen konden deelnemen aan een ballonwedstrijd op het Molenplein. Het regionaal landschap stond in voor de organisatie van dit evenement. Er waren een 100-tal genodigden aanwezig om het project van de Kevie te bezoeken en een 200-tal personen zakten af naar Vreren-Nerem. 119 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 2. Week van de biodiversiteit 22 mei 2013 is door de Verenigde Naties uitgeroepen als internationale dag van de biodiversiteit. In Zuid-Limburg organiseerde het regionaal landschap ‘de Haspengouwse week van de biodiversiteit’. Vijf Zuid-Limburgse gemeenten ondertekenden een biodiversiteitscharter. Dit is een actieplan geschreven op maat van een gemeente. Met de ondertekening van zo’n charter geven de gemeenten aan dat ze zich de komende jaren samen met de lokale landschaps- en natuurorganisaties willen inzetten voor meer biodiversiteit in hun gemeente. Deze belofte zetten ze ook om in daden: in iedere gemeente werd de ondertekening gekoppeld aan een biodiversiteitsactiviteit. 20 mei – Bilzen De Stad Bilzen ondertekent samen met de Adviesraad voor Leefmilieu, Limburgs Landschap, Natuurpunt Spouwen-Amelsdorp, Natuurpunt Zuidoost Limburg, Orchis, de provincie Limburg en het regionaal landschap het Bilzerse biodiversiteitscharter. Deze zeven organisaties willen zich samen inzetten voor de soortenrijkdom in Bilzen. Op 20 mei konden de Bilzenaren de natuur en soortenrijkdom komen ontdekken. Om 14 uur startte een geleide wandeling door het Munsterbos, er werd halt gehouden aan het nieuw geplaatste insectenhotel waar het biodiversiteitscharter werd ondertekend. De deelnemers kregen een drankje aangeboden door de stad Bilzen.55 personen kwamen op Pinkstermaandag opdagen voor de wandeling die grotendeel verliep in de gietende regen. 21 mei – Borgloon Op 21 mei ondertekende de stad Borgloon samen met Leefmilieu/Natuurpunt Borgloon, de provincie Limburg en het regionaal landschap het Loonse biodiversiteitscharter. In dit charter staan concrete actiepunten om de gulden sleutelbloem, de eikelmuis, de vroedmeesterpad en de wilde bijen te ondersteunen. Op 21 mei werden de beloftes omgezet in daden: samen met de schoolkinderen werd een insectenhotel gebouwd in Grootloon. 33 kinderen en 20 volwassenen hielpen mee. 120 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 22 mei – Sint-Truiden In Sint-Truiden hebben de Stedelijke Adviesraad voor Leefmilieu samen met de stad, Natuurpunt Aulenteer, de provincie Limburg en het regionaal landschap een biodiversiteitscharter opgemaakt. Wie van de bijzondere natuur en de soortenrijkdom van Sint-Truiden wilde komen genieten kon op woensdag 22 mei deelnemen aan een geleide fietstocht. Na de ondertekening van het charter startten 25 fietsers aan een pittige tocht langs holle wegen, uitgestrekte akkers, valleigebieden en boomgaarden. 24 mei – Kortessem Het biodiversiteitscharter van Kortessem werd ondertekend door zes partners: de gemeente, de Kortessemse Adviesraad voor Leefmilieu, Natuurpunt Toeteleer, Limburgs Landschap, de provincie Limburg en het regionaal landschap. Om 18.30u vond het officiële gedeelte plaats, daarna kon je mee op avondwandeling door het natuurreservaat van Zammelen. Tijdens deze tocht kwam je te weten hoe iedereen zich samen inzet voor een biodivers Kortessem en welke soorten hiervan mee genieten. 25 mensen ging mee met de avondtocht. 121 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 25 mei – Herk-de-Stad De schaapjes van Schulen beheren als echte biodiversiteitsambassadeurs de natuur van het Schulensbroek. Na een korte toelichting in de kerk van Schulen over de verdiensten van deze schapen, werd een kunstwerk ter ere van de schapen onthuld. Vervolgens zette de tocht verder naar de parochiezaal waar de gemeente samen met de MINA-raad, Natuurpunt De Vrienden van het Schulensbroek, de provincie Limburg en het regionaal landschap het biodiversiteitscharter ondertekende.Om 15.30u startte een geleide wandeling door het Schulensbroek waar iedereen het werk van de Schulense Schapen kon ontdekken. 80 personen kwamen naar deze activiteit. 26 mei – Heers Heers sloot de Haspengouwse Week van de Biodiversiteit af. In 2010 ondertekende de gemeente samen met de lokale natuurvereniging, als eerste Limburgse gemeente, een biodiversiteitscharter. Er wordt nog steeds aan de uitvoering ervan gewerkt. Bijvoorbeeld door acties voor de ingekorven vleermuis (adoptiesoort van Heers) zoals het afsluiten van een winterverblijfplaats in Vechmaal of de aanplant van streekeigen hagen. Op zondagnamiddag 26 mei werden de kinderen van Heers uitgenodigd voor een vertelwandeling met de adoptiesoort als hoofdpersonage. Fred Versonnen, een rasechte verteller nam 22 mensen mee op pad. In totaal kon de week van de biodiversiteit rekenen op 260 aanwezigen. 122 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 3. Dag van het park Mariagaarde Op zondag 26 mei, de dag van het park, stelde het kasteel Mariagaarde in Hoepertingen haar deuren open voor het grote publiek. Bezoekers konden kennis maken met het uitzonderlijke park waar een heus volksfeest werd georganiseerd met harmonieën en fanfares. Bezoekers konden deelnemen aan ateliers voor steenkappen en beeldhouwen, geleide wandelingen of picknicken in het park. Die dag werd ook een kunstwerk van Hugo Duchateau (in de bomen) onthuld en open gesteld. De oude toegangspoort van het kasteelpark werd gerestaureerd met middelen uit het Leaderproject Klein Historisch Erfgoed en werd die dag in primeur geopend. Het RLH gaf een toelichting over het project en verzorgde een uitgebreide informatiestand om het publiek kennis te laten maken met diverse aspecten van het Haspengouwse landschap. Er waren ook tal van workshops voor de kinderen: van boomklimmen tot filosoferen, van verkleden en fotograferen tot grimeren en ezeltochten maken. Nagenieten of uitrusten kon op het pas ingewijde terras met een glas unieke Haspengouwse wijn. Er waren zo’n 1000 aanwezigen.?? 123 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 4. Landschapsdoedag de De 9 editie van de Landschapsdoedag vond plaats op zondag 6 oktober in het kasteelpark van Duras (Sint-Truiden). Het thema was: engagement voor de biodiversiteit. Een aantal gemeenten heeft reeds een charter ondertekend waarin ze zich engageren voor de biodiversiteit, op de Landschapsdoedag vragen we het engagement van de bezoekers. In de Landschapskrant stonden voorbeelden van wat mensen op kleine schaal kunnen doen voor de biodiversiteit en er werd gevraagd om zelf een engagement aan te gaan. Wie naar de Landschapsdoedag kwam met een engagement kreeg als beloning het boekje: 365 tips voor de biodiversiteit. De drie origineelste inzendingen werden beloond met een geschenkbon voor streekproducten. De natuurgids gidste een groep door het kasteeldomein en liet hen kennismaken met de Haspengouwse soorten en hun biotopen. De wandeling met de bosgids liep door het kasteelbos, hier stonden de bomen en het bosbeheer centraal. Wie er met de fiets op uit wilde kon onder begeleiding van een expert de velden doorkruisen op zoek naar akkervogels. Kinderen gingen met zenders op zoek naar de veldleeuwerik, bouwden een insectenhotel en konden met een ezel op pad. Populair zoals steeds, was de streek- en infomarkt, waar Haspengouwse organisaties, die actief in de natuur en met het landschap bezig zijn, zich voorstellen en je laten proeven van heerlijke streekproducten. Uniek dit jaar was de samenwerking over de provinciegrens heen met Natuurpunt Zoutleeuw en het Regionaal Landschap Zuid-Hagenland. NP Zoutleeuw zorgde voor de waterbeleving in het Vinne (scheppen in de poel, …) en RL Zuid-Hagenland voor het hoogstamboomgaardenverhaal (sapmobiel, bezoek boomgaard, …) Omdat de eigenaar van het kasteel een gedeelte van zijn domein die dag wilde openstellen kon er vrij gewandeld worden tussen Duras en het Vinne. Er werd een route uitgestippeld door de mooiste plekjes van het kasteeldomein en het Zwartaardenbos, even de weg over en dan via het binnenmeer van het Vinne tot aan het bezoekerscentrum. Met een pendelbus konden de wandelaars weer terug. We konden rekenen op ongeveer 3000 aanwezigen. Meer dan 200 mensen namen een engagement voor de biodiversiteit. De meeste workshop waren volzet en de streekmarkt werd druk bezocht. Het terras dat uitgebaat werd door de Natuurpunt afdelingen zat afgeladen vol. De deelnemers die met de fiets kwamen kregen een drankje aangeboden: dit waren er 250. 124 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 125 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 5. Bilzen de boom in De tweede editie van het fruitplukevenement ‘Bilzen, de boom in’ was opnieuw een succes. Zowel de scholen als de gezinnen gingen gretig in op het aanbod en bezochten massaal de boomgaarden. Op donderdag 10 oktober 2013 arriveerden 171 Tongerse schoolkinderen uit de vierde leerjaren in de boomgaarden van Alden Biesen. Klaar om de hoogstam fruitboomgaarden te ontdekken. Op vrijdag 11 oktober namen 188 Bilzerse schoolkinderen deel. Tijdens de workshop ‘van appel tot sap’ konden ze hun eigen appels rapen en door de Sapmobiel tot heerlijk, puur appelsap laten persen. Daarna stond een zoektocht door de boomgaard op het programma met als centraal thema ‘voedsel en voedselverspilling’. Tot slot werd er duchtig op los getimmerd, gesnoeid en geboord met prachtige nestkastjes voor koolmezen en een heus vijf sterren insectenhotel als resultaat. Ook op zaterdag 12 oktober 2013 bruisten de boomgaarden van Alden Biesen van activiteit. Meer dan 350 gezinnen kwamen appels rapen en keerden met hun eigen appelsap terug naar huis. Iedere deelnemer die minimum 50 kilogram appels verzamelde, kreeg 30 liter vers geperst appelsap mee. Daarnaast konden de bezoekers kennis maken met enkele Bilzerse organisaties. In totaal werd zo’n 21.000 kilogram hoogstamappels verwerkt tot Bilzers sap tijdens deze activiteit. 126 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 6. Sint-Pietersberg Op 16 juni werd de nieuwe wandellus naar het Fort van Eben-Emael geopend. Wandelaars konden die dag de nieuwe wandellus over het kalkplateau van Sint Pietersberg inlopen: via stevige bostrappen klommen de wandelaars naar de indrukwekkende bunkers en opzienbarende koepels. Kastanjehouten leuningen zorgen voor de nodige houvast op de avontuurlijke paden. De wandelaars kregen uitleg van twee Nederlandstalige gidsen en een Franstalige. Programma: Om 10.00u en om 13.30u startten aan het startpunt te Kanne (Statieplein) twee Nederlandstalige begeleide wandelingen. De wandelaars waren ongeveer 3 uur onderweg. Om 14.30u was er een Franstalige gids die een groep mee op tocht nam. Iedere deelnemer kreeg een gratis wandelbox van Sint-Pietersberg en kon de wandeling combineren met een bezoek aan het Fort Eben-Emael. Er namen 41 mensen deel aan deze begeleide wandelingen. 127 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 7. Open Monumentendag Printhagen Op 8 september 2013 werd de kasteelhoeve van Printhagen opengesteld in het kader van de Open Monumentendag. De meer dan 1000 belangstellenden kregen informatie over het monument en de historiek van Printhagen, de omgeving van het domein en over de restauratie van de oude bakoven en vakwerkschuur. Het regionaal landschap stond op deze dag mee in voor verschillende gidsbeurten over de werken die er de afgelopen jaren door het landschapsteam werden uitgevoerd in het park (Parkbomenproject) en het landschap (herstel dreven, KLE). Op de infostand van het RLH werden historische kaarten getoond die de landschapsevolutie van het domein toonden en via de Klapcaravan konden de toeschouwers kennismaken met verhalen over boerderijen en kastelen en hun impact op het landschap. 128 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 9 Relatie doelstellingen en activiteiten Acties 3.1 Kortweg Natuur streekeigen karakter natuurrecreatie X 3.2 Akkerbiodiversiteit X natuureducatie natuurbehoud X X X X X X beheer, herstel en aanleg KLE X draagvlak natuurdecreet doelgroepen X G/S X G/S X X G G/S 3.3 Sint-Truiden X 3.4 Herk en Mombeek X X X X 3.5 Aquadra X X X X X X X X X X X X X X X X 3.6 Habitat Euregio 3.7 Biodiversiteitsambassadeurs X X 3.8 Plan Leeuwerik G S G/S G/S 4.1 Landschapsanimator X 4.2 Landschapsloket X X X X 4.3 Hoogstam SintTruiden X X X X 4.4 Parkrangers X X X 4.5 Regionale natuurparken X X X X 4.6 VLM bedrijfsplanner X X X X 4.7 Holle wegen X X X X 4.8 KHE X X X 4.9 Kluis Vrijhern X X X X X G 5.1Opvolging Greenspots X X X X G 5.2 Wandelen als streelproduct X X X X X X X X X X X X X 5.3 Verborgen moois 5.4 Wandelen in Limburg X 5.5 Sint-Pietersberg 6.1 Kortweg natuur X 6.2 Cursus KLE X gebieds- of soortgericht X X X X X X X X X X X 6.3 Educatie naar scholen X X X 8.1 Landschapskranten X X X X X X X 8.2 Vormingsactiviteiten 8.3 Publieksactiviteiten X 129 G G S G G G G G/S Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 10 Participatie aan studiedagen en overlegfora, adviesverlening en presentaties De personeelsleden van het Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren participeerden geregeld aan overlegfora. Ze namen ook deel aan studiedagen en werkbezoeken. Daarnaast kreeg het regionaal landschap ook geregeld de vraag om advies te verlenen in uiteenlopende dossiers. In dit hoofdstuk geven we een overzicht. Studiedagen en werkbezoeken LIKONA Contactdag, Hasselt (19 januari) Vormingsdag Biodiversiteit – Centrum voor Duurzaam Groen, Genk (31 januari) Lancering multifunctionele landschappen, Brussel (4 maart) Leader-project - Ontmoet je buren (14 maart) Ontwikkeling en implementatie van apps voor natuurrecreatie - Westtoer, Brugge (26 maart) Terreinbezoek Beukenberg Onroerend erfgoed (9 april) Terreinbezoek Grootloon Onroerend erfgoed (10 april) Excursie RLH Sint-Truiden (25 april) Excursie Kluizen Limburg (27 april) Terreinuitstap fort Eben-Emael (13 mei) Studiedag Recreatieve Infrastructuur (17 mei) Dag van de regionale landschappen, Zoersel (3 juni) Infoavond Ruilverkaveling Wellen (4 juni) Excursie nectarranden, Heers (18 juni) Terreinbezoeken IHD’s - graslanden (25 juni) Akkersymposium over de grenzen heen, Gingelom (4 juli) Opleiding Natuurdoelen, Kiewit (10 september) Basisopleiding overheidsopdrachten (17 september) Conferentie Europese programmaperiode EFRO 2014 – 2020 (11 december) Overlegfora en adviesverlening Werkgroep Kortweg Natuur (meerdere overlegmomenten) Overleg LIFE (meerdere overlegmomenten) Overleg Plan Leeuwerik (meerdere overlegmomenten) Overleg PNC (meerdere overlegmomenten) Werkgroep Wandelen Sint-Truiden (5 januari, 7 mei, 9 september) Beheerscommissie Grootloon (8 januari, 6 september) Overleg LIMNET (15 januari, 22 oktober) Persmoment Caestert (18 januari) Stuurgroep Leader-project ‘Wandelen als streekproduct’ (18 januari, 22 maart, 6 juni, 22 oktober, 25 november) Overleg Onroerend erfgoed ivm Gelinden (24 januari) Overleg ELO en Syngenta ikv multifunctionele akkerranden, Brussel (31 januari) Ruilverkaveling Jesseren: Terreinbezoek De Cirkel (1 februari) Overleg Halen/RLLK ivm Leaderproject (19 februari) Overleg LNE-project - Zuid-Hagenland (20 februari) Wandelplatform Limburg (28 februari, 30 april, 20 juni, 9 september, 14 november) Overleg Vreren-Nerem (21 februari, 5 maart) Overleg De Vroente Herk-de-Stad (22 februari, 26 februari) Overleg erfgoedcel en Open kerken vzw ivm fietsroute kerken/kapellen (25 februari) Overleg Voeren erfgoedlandschap (8 maart) 130 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 Stuurgroep Leader-project ‘Kluis Vrijhern herbeleefd’ (25 maart, 27 april, 6 mei, 27 mei, 27 en 28 augustus, 24 september, 7 oktober, 13 november) Overleg Riemst kapellen (13 maart, 18 september) Overleg landbouwers ikv nectarranden, Kortessem (21 maart) Euregionaal overleg Bloesemlint (3 april, 24 september, 30 september, 22 oktober) Communicatiewerkgroep Aquadra ikv eindrapport en eindsymposium (11 april, 30 mei) Forum Strategisch Toeristisch Actieplan Limburg (STAP) (18 april) Overleg Open Monumentendag, Toerisme Kortessem (10 juni) Overleg QuickWins Natura 2000 (19 juni, 16 juli, 9 december) Werkgroep Beleidsplan erfgoedcel Haspengouw (26 juni, 13 september) Gemeentelijke werkgroepen nav biodiversiteitscharters in Bilzen, Borgloon, Herk-de-Stad, Kortessem, Riemst, Sint-Truiden, Tongeren en Wellen Netwerkmoment Natuurpunt (14 mei) Overleg Monumentenwacht ivm waterput Heks (1 juli) Stuurgroep PDPO ‘Wandelen in Limburg op een hoger niveau’ (21 augustus, 12 november) Communicatiewerkgroep Provincie en regionale landschappen (27 augustus, 24 september) Stuurgroep LNE KORTWEG NATUUR (24 september) Overleg Onroerend erfgoed, Zolad + ivm beuk Riemst (26 september) Overleg/advies Kortessem Lambertusbron (3 oktober) Overleg ANB ivm Kluis Vrijhern (24 oktober) Beheercommissie Herkenrode ifv opmaak landschapsbeheerplan (7 november, 19 december) Brainstorm Zolad + (11 december) Stuurgroep NEC ’t Vloot (18 december) Presentaties en begeleidingen Voorstelling werking van regionaal landschap bij tal van Haspengouwse gemeenten Kortweg Natuur en b.akkerbrood - Ranson (29 januari) Cursus KLE knotbomen (14 februari, 23 februari) Lezing en presentatie ‘Haspengouws landschap’ opleiding Tuin- en landschapsarchitectuur, Erasmushogeschool, Vlilvoorde (20 februari, 4 september) Natuurbabbel Heers (24 maart) Voordracht biodiversiteit ikv Haspengouw gids – Gelinden (3 mei) Infoavond tumuli Gingelom (13 mei) Dag van het park Mariagaarde, Hoepertingen (26 mei) Workshop KN en economische return ifv natuurbehoud – Dag van de RL (3 juni) Platformbijeenkomst geelbuikvuurpad en vroedmeesterpad, Simpelveld (NL) (19 juni) Toelichting plannen Beukenberg buurtbewoners (25 juni, 6 augustus) Excursie Greenspotters, Beukenberg (28 juni) Workshop KN en economische return ifv akkerbiodiversiteit (4 juli) Akkernatuur JNM Congres, fietstocht (25 juli) Open monumentendag Printhagen (8 september) Moestuindagen Heks (14-15 september) KN-biomeel Lekker lokaal – Zutendaal (29 september) Erfgoedjaarmarkt, Hoeselt (20 oktober) KLE-zitdag Bilzen (21 oktober, 4 november) Interne toelichting Onroerend erfgoed (10 december) Provinciale infoavond leefmilieu voor gemeenten ‘De provincie en de Regionale Landschappen slaan eens te meer de handen in elkaar’ (10 december) 131 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarverslag 2013 11 Financieel verslag Het boekjaar 2013 werd beëindigd met een winst. 54 170,84 euro hiervan werd toegewezen aan het fonds bestemd voor het sociaal passief en 57 079,25 euro aan overgedragen winst. De winst van dit jaar is groter dan de afgelopen jaren en is toe te wijzen aan: Door de interne staatshervorming hebben we afgelopen jaar in onzekerheid geleefd. Er was sprake van dat er maar 70% van onze werkingssubsidies zou overgedragen worden van Vlaanderen naar de Provincie waardoor ook de Regionale Landschappen 30% minder subsidies zouden ontvangen. Uiteindelijk is er een overgangsmaatregel afgesproken. De Regionale Landschappen zullen de komende 3 jaar 100% van hun werkingsmiddelen behouden. Daarna zullen we 30% moeten inleveren. er werden oa om die reden ook geen vervangingen voorzien bij de lange ziekteperiode van Martin of voor mensen die loopbaanonderbreking/tijdskrediet namen. Algemene werkdruk werd hierdoor verhoogd. Er waren dan ook minder personeelskosten op onze algemene werking. Andere reden was ook dat de eerder verworpen kosten van het LSM-project Parkrangers achteraf terug ingediend werden en uiteindelijk toch werden goedgekeurd. Deze opgebouwde reserve/winst zullen we in de toekomst nodig hebben om de Europese projectsubsidies (PDPO, Interreg, Leader) die momenteel stil liggen te overbruggen. Nieuwe Europese projectoproepen zijn pas ten vroegste voor 2015. Hieronder een overzicht van de evolutie van de omzet van het regionaal landschap van 2001 t/m 2013. Subsidiërende overheden 17 aangesloten gemeenten Provincie Limburg (o.a. GLE, LSM, …) Vlaamse overheid (o.a. ANB, Ruimte en Erfgoed, LNE, …) Europa (Interreg, PDPO, Leader) Balans en resultatenrekening 132 Pag. 1 RLH VZW - KORTESSEM BALANS EUR ACTIVA 31.12.2013 31.12.2012 19.887,08 9.344,48 19.887,08 2.484,23 69.112,43 -66.098,38 34.180,01 -19.791,21 9.344,48 2.484,23 69.291,91 -62.431,66 30.494,01 -30.494,01 VOORR.&BESTEL.IN UITVOERING 36.487,00 30.202,66 HANDELSGOEDEREN 340000 Handelsgoederen 36.487,00 36.487,00 30.202,66 30.202,66 755.765,00 277.620,72 675.646,05 675.646,05 126.339,01 126.339,01 OPRICHT.KOST,V.A.&VORDER.>1JR MEUBILAIR EN ROLLEND MATERIEEL 241000 Kantoormeubilair 241300 Kantoormaterieel 241400 Afschrijving kantoormaterieel 241500 Rollend materieel 241600 Afschrijving rollend materieel 288000 Borgtochten betaald in contanten VORD.&SCHULD.OP HOOGSTE 1 JAAR HANDELSVORDERINGEN 400000 Klanten 404000 Nog op te maken facturen HANDELSSCHULDEN 444001 Te ontvangen CN's 1.210,00 1.210,00 SCHULD. BELAST,BEZOLD,SOC.LAST 454100 Voorschotten RSZ 22.168,00 22.168,00 OVERLOPENDE REKENINGEN 490000 Over te dragen kosten 491000 Verkregen opbrengsten 80.118,95 GELDBELEG. EN LIQUIDE MIDDELEN KREDIETINSTELLINGEN 550010 Dexia zichtrekening 550011 Dexia spaarrekening -63 550014 Dexia Kaartenfonds SPB 550016 Fortis Kaartenfonds 550017 Fortis Spaarrekening KASSEN 570000 Kassen-contanten TOTAAL ACTIVA Briljant Software 80.118,95 127.903,71 25.945,62 101.958,09 443.795,17 570.313,21 443.586,42 177.765,56 200.421,51 16.000,01 23.922,75 25.476,59 570.062,89 104.224,74 401.819,80 23.767,19 15.049,14 25.202,02 208,75 208,75 250,32 250,32 1.255.934,25 887.481,07 Pag. 2 RLH VZW - KORTESSEM BALANS EUR PASSIVA 31.12.2013 31.12.2012 764.127,52 630.325,89 BESTEMDE FONDSEN 131000 Fondsen bestemd voor sociaal passief 480.503,86 480.503,86 426.333,02 426.333,02 OVERGEDRAGEN WINST/VERLIES 140000 Overgedragen winst 137.650,35 137.650,35 80.571,10 80.571,10 Voorzieningen 165002 Voorzieningen onderhoud wandelpaden 165005 Voorziening huisvesting 138.421,77 100.000,00 38.421,77 123.421,77 75.000,00 48.421,77 EIG.VERM,VOORZ.RIS.,SCHULD>1JR SCHULDEN OP MEER DAN 1 JAAR 170000 Lening Dacia 7.551,54 7.551,54 VORD.&SCHULD.OP HOOGSTE 1 JAAR 491.806,73 SCHULD.>1 JAAR BINNEN 'JR VERV 423000 Lening Dacia 5.034,36 5.034,36 HANDELSSCHULDEN 440000 Leveranciers 444000 Te ontvangen facturen 39.461,52 39.461,52 150.301,76 150.027,50 274,26 SCHULD. BELAST,BEZOLD,SOC.LAST 453110 Bedrijfsvoorheffing 454000 Te betalen RSZ 455100 Te betalen bezoldigingen 456000 Te betalen vakantiegeld 489120 RC Interreg 76.554,97 83.226,99 3.074,68 2.652,74 4.676,23 72.823,34 3.906,94 72.648,03 OVERLOPENDE REKENINGEN 492000 Toe te rekenen kosten 493000 Over te dragen opbrengsten 499010 Wachtrekening opening 580000 Interne overboekingen TOTAAL PASSIVA Briljant Software 257.155,18 370.755,88 30.470,17 340.285,71 23.626,43 1.255.934,25 887.481,07 23.626,43 Pag. 3 RLH VZW - KORTESSEM RESULTATENREKENING EUR DEBET 31.12.2013 31.12.2012 1.604.662,11 1.921.751,01 HANDELSGOED,GROND-EN HULPSTOF 600000 Aankopen materialen 601000 Aankopen plantgoed 602000 Aankopen diensten, werk en studies 603000 Aannemers LST 603001 Aannemers LST De Wroeter 603002 Aannemers LST NBS 603003 Aannemers LST De Winning 603400 Aannemers onderhoud wandelwegen 603550 Aannemers voor projecten 604000 Aankopen handelsgoederen 609400 Voorraadwijzigingen 571.837,10 118.560,70 48.238,75 94.761,98 33.315,65 66.494,20 26.736,14 143.259,23 6.682,31 14.126,86 800.422,74 55.061,81 69.679,85 125.932,63 8.845,80 142.206,62 40.669,79 156.855,83 20.419,37 165.386,67 18.534,43 -3.170,06 DIENSTEN EN DIVERSE GOEDEREN 611120 Huurlasten gebouwen 611130 Huurlast.instal.mach.gereedsch 611320 Ond.&Herstell. gebouwen 611330 Ond.&herstell. instal en mach 611351 Ond.& herstel.rollend mater. 611352 Autokeuring 611354 Brandstof rollend materieel 612100 Telefoon 612105 GSM 612110 Water 612120 Gas 612130 Electriciteit 612210 Afval en onderhoud 612220 Verpakkingsmateriaal 612230 Klein materieel 612235 Topografische kaarten 612300 Boeken,tijdschriften,document 612301 Landschapskrant 612302 Wandelfolders 612303 Andere publicaties 612400 Kantoormateriaal 612420 Seminaries 612440 Publieksactiviteiten 612450 Vorming en educatie (extern) 612550 Website en updates 612551 Licenties PC 613210 Erelonen advocaten 613231 erelonen landmeters 613240 Erelonen bedrijfsrevisoren 613260 Erelonen accountants 613280 Erelonen vertalers 613310 Sociaal Secretariaat 613510 Brandverzekering 613521 Verzekering arbeidsongevallen 613522 Verzekering gewaarborgd loon 613531 Verzekering voertuigen 613532 Verzekering computerbreuk 613540 Burgerlijke aansprakelijkheidsverzekering 614300 Verplaatsingskosten 615100 Onthaal- en vergaderkosten 615231 Representatiekosten 615305 Kantinekosten 179.021,39 7.006,65 2.304,47 KOSTEN 19.661,28 2.845,19 1.393,50 40,20 2.389,61 4.152,37 6.522,81 223,21 4.473,47 2.105,99 203,11 93,78 1.916,08 742,14 16.595,29 7.689,67 23.991,62 3.289,15 1.000,00 7.953,82 6.650,69 7.405,86 4.114,00 605,00 2.141,70 1.930,96 3.006,23 4.755,60 127,61 3.819,92 131,62 2.731,20 431,90 3.620,50 1.303,84 4.063,34 3.538,54 1.224,76 Briljant Software 231.170,18 6.754,26 1.930,26 191,21 4.387,51 3.451,68 50,70 3.073,86 4.608,27 6.499,76 259,72 4.059,08 2.221,01 209,02 59,11 1.197,23 2.104,10 634,00 19.547,79 4.606,18 58.358,62 3.680,93 959,65 7.036,06 6.600,76 17.244,10 5.036,27 472,42 988,59 1.815,00 2.299,30 2.114,70 4.364,41 124,28 3.449,45 263,33 2.785,25 422,48 3.349,41 1.160,10 3.777,36 6.898,42 1.278,03 Pag. 4 RLH VZW - KORTESSEM 616100 616101 616500 Post Postkosten LSK Foto's 1.984,43 28.155,76 345,80 3.540,75 26.452,46 853,30 BEZOLDIG.,SOC.LAST.,PENSIOENEN 620200 Bezoldigingen bedienden 621000 Werkgeversbijdrage voor sociale verzekeringen 623270 Andere personeelskosten 623300 Voorziening voor betaalde vakantie 623400 Externe medische dienst 623800 Maaltijdcheques 623910 Eindejaarscheques 662.196,54 477.685,25 153.836,09 15.168,48 -175,31 206,75 15.085,28 390,00 728.539,17 520.239,32 168.751,33 15.727,90 5.213,91 198,72 17.807,99 600,00 AFSCHR.,WAARDEVERMIN;VOORZ 630231 Afschrijvingen kantoormaterieel 630240 Afschr. rollend materieel 637000 Vz voor risico's en kosten - terugneming 637001 Voorziening voor risico's en kosten 23.788,57 5.191,37 3.597,20 -10.000,00 25.000,00 3.962,35 5.540,58 ANDERE BEDRIJFSKOSTEN 640100 Verkeersbelasting 640300 Auteursrechten 640510 Wettelijke bekendmakingen 640900 Diverse taksen 640901 Taksen rollend materieel 643000 Doorstorten subsidies 644000 Diverse bedrijfskosten 55.676,82 224,14 49,99 200,55 167,00 55.035,14 FINANCIELE KOSTEN 653000 Bankkosten 653100 Kortingen klanten 658000 Betalingsverschillen 331,50 317,74 13,76 UITZONDERLIJKE KOSTEN 663000 Minderw.realisatie vaste act. -1.578,23 105.915,90 63,76 775,16 271,56 295,70 221,50 102.921,76 1.366,46 564,72 312,32 286,91 -34,51 146,00 146,00 BELASTINGEN OP RESULTAAT 670010 Roerende voorheffing OVERBOEKING 691000 Overboeking op de bestemde fondsen 693000 Over te dragen winst TOTAAL DEBET Briljant Software 560,10 560,10 899,29 899,29 111.250,09 54.170,84 57.079,25 50.130,66 46.927,71 3.202,95 1.604.662,11 1.921.751,01 Pag. 5 RLH VZW - KORTESSEM RESULTATENREKENING EUR CREDIT OPBRENGSTEN OMZET 700001 700002 700003 700004 700006 700007 700008 700009 700010 700011 700012 700014 700015 700017 700018 700019 700020 700300 700305 700700 700701 700702 700703 700704 700800 700900 Subsidies gemeenten Subsidies Provincie Mina Subsidies Vlaanderen Mina Subsidies Vlaanderen Arohm Projectsubisidies gemeenten Projectsubsidies Provincie Mina Projectsubsidies Provincie Toerisme Projectsubsidies Europa Platteland Projectsubsidies Toerisme Limburg Projectsubsidies Toerisme Vlaanderen Projectsubsidies Vlaanderen Alt Projectsubsidies Europa Interreg Overige projectsubsidies Projectsubsidies Solabio Projectsubsidies Provincie LSM Projectsubsidies Provincie waterlopen Projectsubsidies Vlaanderen Tussenkomst particulieren landschapsteam Tussenkomst particulieren projecten Verkoop kaarten Verkoop boeken Verkoop boxen Verkoop pakketten Verkoop box SPB Inkomsten publieksactiviteiten Inkomsten vorming en educatie 31.12.2013 31.12.2012 1.604.662,11 1.921.751,01 1.521.086,14 74.734,00 62.000,00 124.666,67 140.000,00 162.814,91 80.982,20 1.876.607,01 73.194,50 62.000,00 129.609,15 140.000,00 256.032,77 94.775,00 19.075,12 182.544,96 2.000,00 114.689,73 192.074,26 41.234,00 10.000,00 54.292,83 29.020,37 9.840,96 394.593,92 26.345,21 37.428,57 26.230,26 33.213,76 12.870,91 768,60 2.422,65 2.887,45 2.472,37 192,24 OVERIGE BEDRIJFSOPBRENGSTEN 740250 Voordeel gebruik firmawagen 740400 Werknemersbijdrage maaltijdcheques 740900 Vrijstelling <bv profitsector 743000 Diverse bedrijfsopbrengsten 743002 Recuperatie voorfinanciering 746500 Restorno's verzekeringen 74.646,75 23.252,43 385.505,61 66.456,27 159.692,87 30.874,52 34.505,66 10.052,61 1.131,93 1.269,60 11.222,40 3.026,38 77,00 971,75 79.037,22 1.088,29 2.457,95 1.196,00 60.609,98 13.685,00 42.175,72 1.338,48 2.901,58 1.296,12 33.249,61 2.950,81 439,12 FINANCIELE OPBRENGSTEN 751300 Ontvangen bankintresten 756000 Kortingen leveranciers 758000 Betalingsverschillen 2.738,75 2.544,21 20,00 174,54 2.968,28 1.948,03 1.020,25 UITZONDERLIJKE OPBRENGSTEN 763000 Meerwaarde realisatie vaste activa 1.800,00 1.800,00 TOTAAL CREDIT 1.604.662,11 Briljant Software 1.921.751,01 Omschrijving Overige (bedrijfsopbrengsten/ werknemersbijdrage/intersten/activiteiten) Particulieren Kaartenverkoop Toerisme Limburg "Visitor Pay Back" Europese projecten Gemeenten projecten Gemeenten basis Provincie projecten Provincie basis Vlaamse Gemeenschap projecten Vlaamse Gemeenschap M&L Vlaamse Gemeenschap basis TOTALE OMZET € 6.571 € 5.278 € 24.789 € 89.733 €0 € 3.666 € 24.789 €0 €0 € 69.806 € 46.174 € 61.973 €0 € 49.579 € 181.557 € 451.814 € 111.885 € 49.630 € 61.995 € 99.451 € 155.879 € 131.919 € 747.252 2002 € 10.123 2001 € 14.270 € 21.750 € 15.626 € 24.790 € 53.731 € 3.718 € 69.810 € 82.655 € 62.000 € 190.928 € 173.199 € 134.281 € 847.046 2003 € 14.559 € 53.770 € 12.833 € 24.789 € 133.543 € 136.390 € 70.169 € 87.938 € 62.000 € 74.307 € 155.879 € 136.228 € 972.547 2004 € 24.701 2006 € 32.062 2007 € 166.101 € 54.923 € 60.881 € 46.145 € 17.846 € 7.148 € 15.999 € 24.789 € 24.789 € 1.100 € 193.494 € 164.059 € 128.568 € 4.518 € 39.200 € 83.724 € 83.367 € 70.692 € 71.124 € 79.500 € 151.665 € 155.928 € 62.000 € 62.000 € 62.000 € 94.018 €0 € 26.278 € 173.199 € 173.199 € 173.199 € 138.444 € 141.450 € 142.945 € 949.767 € 927.144 € 1.073.110 2005 € 23.670 € 51.618 € 16.788 € 9.554 € 290.044 € 112.888 € 71.444 € 99.559 € 62.000 € 154.670 € 173.199 € 147.489 € 1.209.379 2008 € 20.125 € 38.492 € 17.541 €0 € 217.888 € 70.347 € 72.184 € 268.963 € 62.000 € 115.162 € 176.381 € 152.685 € 1.240.823 2009 € 49.180 OMZET REGIONAAL LANDSCHAP HASPENGOUW & VOEREN 2001 - 2012 € 70.867 € 11.575 €0 € 527.203 € 132.991 € 72.184 € 481.250 € 74.400 € 34.983 € 150.273 € 160.360 € 1.760.105 2010 € 44.020 € 100.938 € 22.755 €0 € 367.058 € 163.637 € 73.195 € 525.422 € 62.000 € 122.104 € 141.701 € 125.374 € 1.831.846 2011 € 127.662 € 65.380 € 26.703 € 2.000 € 323.648 € 256.033 € 73.195 € 499.356 € 62.000 € 274.383 € 140.000 € 129.609 € 1.921.751 2012 € 69.445 € 59.444 € 21.400 €0 € 256.208 € 162.815 € 74.734 € 420.939 € 62.000 € 169.645 € 140.000 € 124.667 € 1.604.662 2013 € 112.811 3,70 1,33 0,00 15,97 10,15 4,66 26,23 3,86 10,57 8,72 7,77 100,00 % 7,03 Programma 2014 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarprogramma 2014 Inhoud 1 2 3 4 5 Organisatie en structuur................................................................................................................ 3 1.1 Bestuursorganen ....................................................................................................................... 3 1.2 Personeel .................................................................................................................................. 5 1.3 Overleg en samenwerking ........................................................................................................ 7 Natuurbehoud en KLE ................................................................................................................... 8 2.1 Kortweg Natuur ......................................................................................................................... 8 2.2 Functionele agrobiodiversiteit: aanleg van multifunctionele akkerranden ................................ 8 2.3 Natuur- en landschapsprojecten Sint-Truiden .......................................................................... 8 2.4 Herk en Mombeek: Blauw lint, groene parels ........................................................................... 9 2.5 Mensen en soorten als ambassadeurs voor biodiversiteit ...................................................... 10 2.6 Plan leeuwerik ......................................................................................................................... 10 2.7 Provinciale Biodiversiteitsprojecten ........................................................................................ 10 2.8 De Kuilen van Vechmaal ......................................................................................................... 11 2.9 Quick-win-projecten NATURA 2000 ANB ............................................................................... 11 Landschapszorg en streekeigen karakter ................................................................................. 12 3.1 Landschapsanimator en landschapsteam .............................................................................. 12 3.2 Landschapsloket ..................................................................................................................... 12 3.3 Hoogstamkernen in Sint-Truiden ............................................................................................ 12 3.4 Parkrangers in Haspengouw en Voeren ................................................................................. 13 3.5 VLM-bedrijfsplanner ................................................................................................................ 13 3.6 Holle wegen, een levende verbinding ..................................................................................... 14 3.7 Klein historisch erfgoed in de kijker ........................................................................................ 14 3.8 Kluis van Vrijhern herbeleefd .................................................................................................. 15 3.9 Inrichting en toeristische ontsluiting van de drie tumulisites in Gingelom ............................... 15 Recreatief medegebruik en natuurrecreatie .............................................................................. 17 4.1 Opvolging Greenspots – kwaliteitsvol wandelen .................................................................... 17 4.2 Wandelen als streekproduct - een nieuwe dimensie voor wandelen in Haspengouw ........... 17 4.3 Verborgen moois in Haspengouw ........................................................................................... 18 4.4 Wandelen in Limburg op een hoger niveau ............................................................................ 18 4.5 Opvolging project Sint-Pietersberg ......................................................................................... 18 Natuureducatie en –sensibilisatie: ............................................................................................. 20 5.1 Draagvlakverbreding Landbouw en Milieu ‘Stallen, snackbars voor vleermuizen’ ................. 20 1 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarprogramma 2014 6 5.2 Cursus KLE ............................................................................................................................. 20 5.3 Educatief aanbod naar scholen/kinderen................................................................................ 20 Verplichte activiteiten .................................................................................................................. 22 6.1 Landschapskrant ..................................................................................................................... 22 6.2 Vormingsactiviteiten ................................................................................................................ 22 6.3 Publieksevenementen ............................................................................................................. 23 7. Begroting .......................................................................................................................................... 24 2 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarprogramma 2014 JAARPROGRAMMA 2014 1 Organisatie en structuur 1.1 Bestuursorganen Algemene Vergadering De Algemene Vergadering is statutair samengesteld uit de 17 aangesloten gemeenten, de provincie en alle in de regio actieve en erkende natuurverenigingen, landbouwverenigingen, verenigingen ter bevordering van toerisme en recreatie, erfgoedverenigingen, wildbeheereenheden en Landelijk Vlaanderen. Raad van Bestuur Statutair bestaat de Raad van Bestuur uit 4 leden uit de gemeenten en/of provincie (die ook het voorzitterschap leveren), 3 leden uit de erkende natuurverenigingen (die het ondervoorzitterschap leveren) en 2 leden uit de groep landbouwverenigingen, toeristische verenigingen en wildbeheereenheden. Effectieve leden Afgevaardigden Doelgroep gemeenten en Provincie Provincie Limburg Dhr. Ludwig Vandenhove (voorzitter) Stad Borgloon Dhr. Jo Dardenne Gemeente Kortessem Dhr. Camille Cuyx Gemeente Alken Dhr. Dirk Luyck Doelgroep milieu- en natuurverenigingen Natuurpunt Limburg vzw Dhr. Jos Ramaekers (ondervoorzitter) Natuurpunt vzw Dhr. Stefan Carolus Limburgs Landschap vzw Dhr. Jean Vangrinsven 3 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarprogramma 2014 Doelgroep landbouw, toerisme en WBE WBE Haspengouw Dhr. Ghislain d’Ursel Boerenbond Mevr. Heidi Pinxten Adviserende leden Agentschap voor Natuur en Bos Dhr. Jasper Goffin Ruimte en Erfgoed Dhr. Eddy Timmers Dagelijks Bestuur Het Dagelijks Bestuur bestaat uit de voorzitter, de ondervoorzitter en de algemeen coördinator. 4 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarprogramma 2014 1.2 Personeel Het personeelskader zal in 2014 als volgt ingevuld worden: Naam An Digneffe Functie Coördinator 1 Martin Merken Landschapsdeskundige Loopbaanonderbreking Kristel Van Lishout Kathleen Stappers Frederik Santermans Organisatie activiteiten & publicaties Medewerker administratie Ondersteuning landschappelijke projecten Projectcoördinator Biodiversiteit 1/2 Projectcoördinator Natuurrecreatie Landschapsanimator 1 Joke Rymen Christel Cornelissen Tine Rijvers VTE Opleiding Landschapsarchitectuur Landschapsontwikkeling Verkeerskunde Natuurgids Bosbouwbekwaamheidsgetuigschrift Natuurbeheer Productontwikkeling 4/5 1 Landschapsarchitectuur 1 Graduaat Chemie optie milieuzorg Milieucoördinator B Lic. Biologie Duurzame ontwikkeling & menselijke ecologie Economische wetenschappen 1 (4/5 van 1/04 tot 1/10) Lic. Biologie Bosbouwbekwaamheidsgetuigschrift Lic. Biologie Ward Andriessen Projectcoördinator Integraal Waterbeheer 1 Mieke Vanlangenaeker Projectmedewerker Natuur en Landschap 1 Bachelor Groen en landschapsmanagement Erik Van Esch Medewerker Natuur en Recreatie Landschapsloket 1 Cultuurspreidingstechnieken, afdeling film 3/5 Graduaat Chemie optie milieuzorg Milieucoördinator B Projectmedewerker Landschapsbedrijfsplanner 1/2 Bio-ingenieur, landbouwwetenschappen Bachelor Groen en landschapsmanagement Eliane Erens Meg Verhees Martijn Erkens (personeelslid VLM) 5 ORGANIGRAM REGIONAAL LANDSCHAP HASPENGOUW & VOEREN 2014 RAAD VAN BESTUUR (4 x per jaar) (voorzitter Ludwig Vandenhove) - 4 vertegenwoordigers uit gemeenten/provincie: Ludwig Vandenhove (Provincie Limburg), Jo Dardenne (Borgloon), Camille Cuyx (Kortessem), Dirk Luyck (Alken) - 3 vertegenwoordigers sector natuur: Stefan Carolus (Natuurpunt), Jos Ramaekers (Natuurpunt Limburg), Jean Vangrinsven (Limburgs Landschap) - 2 vertegenwoordigers sector anderen: Landbouw, WBE en Toerisme: Heidi Pinxten (Boerenbond), Ghislain d’Ursel (WBE Haspengouw) - Adviserende leden: Onroerend Erfgoed (Eddy Timmers), ANB (Jasper Goffin), Toerisme Limburg (Veerle Cops), Experten (Ann Vanbaelen, …) DAGELIJKS BESTUUR - Voorzitter Ludwig Vandenhove - Ondervoorzitter Jos Ramaekers - Directeur An Digneffe PROJECTBUREAUCOÖRINATOREN (6 x per jaar) - Christel Cornelissen2 - Joke Rymen - Tine Rijvers - Ward Andriessen DIRECTEUR (An Digneffe) RLH-TEAM (teamvergadering 1x per maand) OPVOLGING WERKVELD / DOELGROEP * - MARTIN MERKEN (0,5 VTE) Landgoedeigenaren - KRISTEL VANLISHOUT (0,5 VTE) Publicaties: Lay-out, landschapskrant en leescomité Organisatie evenementen en vormingsactiviteiten Materiaalbeheer - - - PROJECTBUREAU LANDSCHAP: KLE & KHE Tine Rijvers (landschapsanimator) Martin Merken (planning parkrangers + loket Voeren) Eliane Erens (landschapsloket Haspengouw) Mieke Vanlangenaeker (landschapsadvies St-Truiden) Frederik Santermans (holle wegen) PROJECTBUREAU BIODIVERSITEIT Joke Rymen (Leader biodiversiteitsambassadeurs) Mieke Vanlangenakker (akkerbiodiversiteit) KATHLEEN STAPPERS (0,8 VTE) Boekhouding en algemene administratie Greenspotters Website, facebook (input gegevens) Publicaties: leescomité (spelling) PROJECTBUREAU INTERGRAAL WATERBEHEER Ward Andriessen (Strategisch project Herk en Mombeek) Erik Vanesch (ondersteuning Herk en Mombeek) JOKE RYMEN (1 VTE) Natuurverenigingen Kortweg natuur: b.akkerbrood (tot Life hamster) - TINE RIJVERS (1 VTE) Erfgoedverenigingen Gisdatabank - FREDERIK SANTERMANS (1 VTE) Fotodatabank Computers/IT Natuurrecreatieve infrastructuur - CHRISTEL CORNELISSEN (1 VTE) Toeristische verenigingen Aanbestedingen Publicaties: leescomité - MIEKE VANLANGENAEKER (1 VTE) Landbouwverenigingen Jagersverenigingen - WARD ANDRIESSEN (1 VTE) (Landgoedeigenaren) Waterlopen wetgeving Flora en graslanden - ERIK VAN ESCH (1 VTE) Ondersteunen van persacties en persdatabank Adressendatabank Website (bewaken van de structuur/toegankelijkheid) Publicaties: leescomité - ELIANE ERENS (0,5 VTE) Nationale boomgaarden stichting Kortweg natuur: biomeel (tot Life hamster) - MEG VERHEES (0,5 VTE) Plant van hier - MARTIJN ERKENS1 (1 VTE) Beheerovereenkomsten landbouwers PROJECTBUREAU NATUURRECREATIE Christel Cornelissen (algemeen) Erik Vanesch (Verborgen moois) Frederik Santermans (planvorming + opvolging uitvoering) Kathleen Stappers (greenspotters) Meg Verhees (ondersteuning) * Erop toezien dat het werkveld in de werking voldoende aan bod komt Op de hoogte zijn en blijven van de ontwikkelingen in het werkveld Prospecteren naar mogelijkheden die zich aanbieden in het werkveld 1 Staat op de loonrol van de VLM 2 Waarnemend directeur bij verlof van An Digneffe Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarprogramma 2014 1.3 Overleg en samenwerking Ook in 2014 zal het Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren vzw erover waken geregeld overleg te plegen met doelgroepen, verenigingen en individuen die betrokken zijn bij de projecten. Met de Provincie Limburg, dienst leefmilieu is er structureel overleg. Tevens is er geregeld overleg in het kader van andere projecten (onder meer met het Provinciaal Natuurcentrum, LIKONA, PCCE, plattelandsloket, …). Met de dienst waterlopen is er structureel overleg in het kader van de Herk en Mombeek. In het kader van diverse projecten overlegt het regionaal landschap geregeld met medewerkers van het Agentschap voor Natuur en Bos in Hasselt. In het kader van de werking van de Landschapsanimator en het Landschapsteam is er permanent overleg met dhr. E. Timmers en andere medewerkers van de buitendienst Hasselt van Onroerend Erfgoed. Afhankelijk van de projecten is er ook overleg met de Provincie (PCCE), gemeenten of andere instanties en verenigingen. Met de gemeenten is er overleg in het kader van de inzet van het Landschapsteam, de parkrangers, biodiversiteitscharters, het project ‘Akkerbiodiversiteit’, het project ‘Herk en Mombeek’, de leaderprojecten, de recreatieve projecten, …. Er wordt ook op verschillende plaatsen meegewerkt aan het organiseren van infoavonden. Met de natuurverenigingen is er nauw overleg in het kader van de biodiversiteitsprojecten, het strategisch project Herk & Mombeek, voor de opmaak en opvolging van de biodiversiteitscharters, ... Met de Nationale Boomgaardenstichting wordt overlegd over de ronde van de sapmobiel, het aanplanten van hoogstamboomgaarden in Haspengouw en Voeren in het kader van de ondernomen projecten. Met de landbouwverenigingen en landbouwers wordt dit jaar overlegd en samengewerkt rond de realisatie en opvolging van het project’ Akkerbiodiversiteit’, de hagendorser, het project: Stallen, snackbars voor vleermuizen’, het onderhoud van holle wegen, de biodiversiteitscharters,…. De bedrijfsplanner neemt verder contact op met landbouwers en stelt bedrijfsplannen op. Met de Vlaamse Landmaatschappij is er overleg in het kader van de ruilverkaveling Grootloon, ruilverkaveling Jesseren, het project De Cirkel, de Leaderprojecten en diverse andere projecten. Verder is er een nauwe samenwerking betreffende de beheerovereenkomsten voor landbouwers. Zowel de drie Limburgse regionale landschappen als de andere regionale landschappen hebben op geregelde basis structurele overlegmomenten. Het RLH is actief binnen LimNet, het provinciale netwerk voor natuureducatie. Het regionaal landschap zetelt in het bestuur van LimNet. Toerisme Limburg en de drie Limburgse regionale landschappen komen op regelmatige basis samen in het wandelplatform om te overleggen over de Limburgse wandelproducten en wandelvisie. Toerisme Limburg is ook partner in de lopende recreatieve projecten (PDPO – “wandelen in Limburg op een hoger niveau” en Leader – “wandelen als streekproduct”) en wordt betrokken bij de voorbereiding van nieuwe projecten (Voerstreek). 7 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarprogramma 2014 2 Natuurbehoud en KLE 2.1 Kortweg Natuur Het regionaal landschap volgt het Kortweg Natuurproject verder op maar momenteel zijn hier geen projectmiddelen voor. Voor het gangbare circuit (b.akkerbrood) wordt in 2014 gestreefd naar meer afzet. Indien het LIFE+ project ‘Restoring hamster populationsandbiodiversity’ wordt goedgekeurd, valt dit hierbinnen. Voor het biologische circuit (biomeel) wordt het malen van het biomeel door een lokale wind- of watermolen onderzocht en wordt gekeken voor een ruimere afzet. Er zijn gesprekken lopende voor het vermarkten van biojenever, biobier en hoogstamappelsap. 2.2 Functionele agrobiodiversiteit: aanleg van multifunctionele akkerranden Binnen het project zal Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren in 2014 samen met het Agentschap voor Natuur en Bos, Syngenta, ELO, OPERA, de betrokken gemeentebesturen (Sint-Truiden, Gingelom, Riemst, Heers en Voeren) en uiteraard de landbouwers van Haspengouw en Voeren het project verder zetten. Er werd zowel een ministerieel besluit ondertekend door minister Joke Schauvliege als door Kris Peeters. Hierdoor wordt het mogelijk gemaakt om de ingezaaide stuifmeel- en nectarranden te onderzoeken als nieuwe agromilieumaatregel voor PDPOIII. Het project is op 1 januari 2012 gestart en eindigt op 31 december 2014. Geplande acties: - Expertise van inzaaitechnieken en ervaring opdoen omtrent de ingezaaide nectarranden ter aanbeveling van het nieuwe PDPO. - Evaluatie van de doorgezaaide grasstroken van de VLM (o.a. perceelsrand, gemengde grasstrook BO-akkervogels en grasbufferstrook BO-erosiebestrijding) met inheemse kruiden. - Het oogsten van akkerflora (klaproos, korenbloem,…) en experimenteel het zaad gebruiken voor bestaande stroken kruidenrijker te maken. - Het beheer (o.a. het 2 jaarlijks maaien) verder opvolgen en coördineren - Een landbouwkundig en ecologisch onderzoek verder zetten met ProefCentrumFruit (PCF) en Nature ID betreffende de bestuiving en plaagbestrijding van landbouwgewassen - Bouwen van insectenhotels ter sensibilisatie en educatie rond de bijenproblematiek - Terreinbezoeken naar de gerealiseerde maatregelen ter kennisuitwisseling - In samenwerking met Agro-aanneming het uitwerking van een integraal maaisysteem van de grasstroken met als doel hooilandbeheer waarbij het restproductie (hooibalen) verkocht kan worden. 2.3 Natuur- en landschapsprojecten Sint-Truiden De vernieuwde samenwerkingsovereenkomst voor de natuur- en landschapsprojecten in SintTruiden loopt van 1 juli 2013 tot en met 31 december 2019. Planning voor 2014: Natuurproject Steenbornbeek Verder zetten van het project met toepassing van het voormalige beheer Onderhoud van de poelen Het uitvoeren van het maaibeheer van de hooilanden Optimalisatie van de infrastructuur: herstel plankenpad en bijkomende picknickbanken 8 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarprogramma 2014 Natuurproject groeve Engelmanshoven Inrichtingswerken van dit project zijn afgerond Inzetten van de terreinploeg om het onderhoud (vnl. maaien) te verzekeren Indienden van de biodiversiteitsproject ism natuurpunt voor achterstallig beheer en inrichting van de kalkhelling Opvolging bermbeheer Evaluatie van potentiële waardevolle wegbermen Herziening van het bermbeheersplan (maaitijdstip, afvoer en maaifrequentie) Herwaardering holle wegen Verder overleg met STAL Herstel wandelinfrastructuur in holle wegen Verder afsluiten van beheerovereenkomsten ism de VLM Uitvoering via de aanbestede opdracht voor een regulier beheer over meerdere jaren i.s.m. sociale economie (2013 t.e.m 2015) Belevingsboomgaard ’t Speelhof De inrichtingswerken zijn volledig afgerond - Overzichtsplan van het beheer van het domein opmaken Inrichten van een praktijkcursus snoeien van hoogstamfruit Burchtruïne Brustum Verder overleg met de werkgroep Onroerend erfgoed, Toerisme Limburg, ANB en de staddiensten (groen en toerisme) - 2.4 Voorbereiding van een landschapsbeheerplan voor de site en omgeving Herk en Mombeek: Blauw lint, groene parels Het strategisch project loopt af in april 2014. Als afsluiter gaan we enkele overzichtskaarten maken van vastgelegde doelstellingen op het niveau van de volledige vallei. Er zal ook een kaart gemaakt worden per gemeente. Deze visiekaarten worden uitgedeeld aan de betrokken gemeentebesturen op een officieel moment, samen met een korte overzichtsbrochure van de realisaties. Meteen wordt dan een engagement gevraagd voor een doorstart na het strategisch project. Een belangrijk aandachtspunt voor 2014 is het opvolgen en mee vorm geven van het project ‘de Cirkel’. In het project de cirkel wordt voor de restgronden van de ruilverkaveling Jesseren een beheerplan uitgewerkt en wordt gekeken welke samenwerkingsverbanden kunnen opgezet worden voor concrete uitvoer op het terrein. De meeste bovenloopjes van de Mombeek zijn hierin opgenomen zodat integraal waterbeheer een belangrijk thema zal zijn voor de Cirkel. RLH zal ook actief blijven werken rond beekstructuurherstel. Hiervoor werd onder meer een samenwerkingsovereenkomst afgesloten met de provinciale dienst waterlopen en domeinen. Onze taak bestaat erin om concrete projecten voor te stellen, vergunningsaanvragen op te stellen, de afstemming met betrokken gemeenten en eigenaars te verzorgen en mogelijke subsidiëringen te onderzoeken. 9 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarprogramma 2014 2.5 Mensen en soorten als ambassadeurs voor biodiversiteit De opgestarte acties worden in 2014 verder uitgewerkt. Daarnaast streeft het regionaal landschap, samen met de lokale natuur- en landschapspartners in Riemst, Tongeren en Wellen naar de ondertekening van een biodiversiteitscharter. Indien er zich in 2014 bijkomende gemeenten aanmelden, zullen we dit proces zo goed mogelijk begeleiden. Daarnaast wordt getracht om bij elk project van het RLH een ‘biodiversiteitstoets’ te doen zodat de Zuid-Limburgse biodiversiteit in elk project de nodige aandacht en de juiste maatregelen krijgt. 2.6 Plan leeuwerik In 2014 coördineert het regionaal landschap in opdracht van de stad Bilzen de uitvoer van het Plan Leeuwerik verder i.s.m. lokale partners. Op de planning staan het promoten en uitvoeren van KLEherstel, KLE-inrichting, akkervogelbeheer en herstel van klein historisch erfgoed (KHE). Daarnaast start in 2014 de uitvoering van het LEADER-project Bilzen, de Boom in door het RLH i.s.m. de Stad Bilzen met ANB, Alden Biesen, NBS en Puur Limburg als projectpartners. De uitbouw van het fruitplukevenement ‘Bilzen, de boom in’ vindt plaats op 2 en 3 oktober voor schoolkinderen en op 4 oktober voor gezinnen. Daarnaast staat de ontwikkeling van Bilzers hoogstamsap centraal. 2.7 Provinciale Biodiversiteitsprojecten 1. Stallen, snackbars voor vleermuizen: in 2014 wordt dit project van SEVON (Stichting Ecologisch Vleermuis Onderzoek Nederland) i.s.m. het RLH, de gemeente Kortessem, Limburgs Landschap en JNM in het veld opgestart. Tijdens de zomer loopt de inventarisatiecampagne samen met een opleiding voor geïnteresseerde vrijwilligers. Daarnaast wordt een infofolder ontwikkeld om landbouwers op te roepen tot medewerking aan de inventarisatiecampagne. Dit project sluit nauw aan bij het gelijknamige draagvlakverbredingsproject (zie 5.1) waarbij de focus van dit biodiversiteitsproject op de inventarisatie ligt en via het draagvlakverbredingsproject voornamelijk aan draagvlak en communicatie gewerkt wordt. 2. Strippen voor biodiversiteit: is project van Natuurpunt De Vrienden van het Schulensbroek i.s.m. het RLH en de gemeente Herk-de-Stad. In het voorjaar van 2014 wordt het stripverhaal uitgewerkt door de Vrienden van het Schulensbroek. Doelstelling van de strip is om de bezoekers van het natuurgebied het Schulensbroek bewust te maken van de biodiversiteit van het gebied en hiervoor respect te vragen. Tegen de zomer van 2014 wordt de strip gepubliceerd en tijdens een publieksactiviteit in de kijker gezet. 3. Biodiverse campus De Mijlpaal: de Freneitschool De Mijlpaal i.s.m. met een aantal Tongerse partners en het RLH wil met dit project de speelplaats als biodivers terrein inrichten. In 2014 wordt verder gewerkt aan de inrichtingswerken van de speelplaats en de integratie in de lessen. 4. Hermeandering Helshoven: het regionaal landschap diende i.s.m. Natuurpunt, de stad SintTruiden en de aanpalende eigenaars een project in om een hermeandering van de Herk in 10 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarprogramma 2014 Helshoven te realiseren. Eind 2013 is de hermeandering uitgevoerd. In 2014 worden de omwonenden geïnformeerd en uitgenodigd voor een wandeling. 2.8 De Kuilen van Vechmaal Via het Leaderproject ‘De Kuilen van Vechmaal’ van het RLH i.s.m. de gemeente Heers worden de ingangen van de Waterkuil, die gelegen zijn langs het wandelpad van de Greenspot Heks, vleermuisvriendelijk en kunstig afgesloten. Na de inrichtingswerken wordt een publieksactiviteit georganiseerd om de inwoners van Heers te informeren en te sensibiliseren. 2.9 Quick-win-projecten NATURA 2000 ANB 1. Kuilen van Vechmaal: in het SBZ-gebied ‘Mergelkuilen van Vechmaal’ werd voor habitattype 8310 (niet voor het publiek opengestelde grotten) een QuickWin ingediend om de ingangen van de Waterkuil vleermuisvriendelijk en veilig af te sluiten. Doelstelling is om tegen de zomer van 2014 deze ingangen af te sluiten. De voorbereidingen hiervan starten begin 2014. 2. Vijverherstel Duras: in het SBZ-gebied ‘het Vinne’ werd voor habitattype 3150 en 6430_hf een QuickWin ingediend om twee historische vijvers en hun omgeving te herstellen. In 2014 wordt gestart met de voorbereidende werken (uitvoeringsplan, nodige vergunningen, aanbesteding) zodat eind 2014, begin 2015 gestart kan worden met de uitvoeringen. 3. Graslandherstel Merlemont (Diepenbeek): Dit project werd ingediend om enkele zeldzame percelen blauwgrasland te herstellen. In eerste instantie zal achterstallig beheer worden uitgevoerd (maaien met afvoer, verwijderen houtige opslag en ontstronken) en zal de oorspronkelijke begreppeling worden hersteld zodat zuur regenwater niet te lang op de percelen blijft staan en de kwelinvloed meer kan spelen. 11 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarprogramma 2014 3 Landschapszorg en streekeigen karakter 3.1 Landschapsanimator en landschapsteam De budgetten voor de algemene landschapswerking van de regionale landschappen werden begin 2014 overgedragen vanuit de Vlaamse overheid (Onroerend erfgoed) naar de provincie. De werking van de landschapsanimator zal dan ook vanaf 2014 gebeuren in overleg met de provinciale dienst leefmilieu en erfgoed. De werking concentreert zich naar analogie met de voorgaande jaren binnen de ankerplaatsen en relictzones van het werkingsgebied, maar de concrete invulling van het takenpakket wordt nog uitgewerkt. In 2014 zal o.a. de nodige aandacht uitgaan naar aanplantingen en achterstallig onderhoud van kleine landschapselementen in de ankerplaatsen 'Kasteeldomein van Duras', 'Kasteeldorpen Voort en Gotem', ‘Boomgaarden te Grootloon’ in Borgloon, ‘Kasteeldomein Heks en omgeving’, 'Herkenrodebos en kasteel van Stevoort' en de relictzone ‘Benedenloop van de Herk en bos van Steenvoort’ in Hasselt, relictzone 'Droog plateau van Gingelom', ‘Tongeren’, ... Ook in de Voerstreek zullen er verschillende aanplantingen worden uitgevoerd. Ook het herstel van klein historische erfgoed (kapelletjes, hekwerken, ...) zal in 2014 aan bod komen, o.a. in Riemst, Heers, Borgloon... De landschapsanimator is ook nauw betrokken bij het herstel van de omgeving van de kluis van Vrijhern. In 2014 gaat het landschapsinrichtingsplan in uitvoering. De omgeving van de Kluis wordt stevig onder handen genomen met o.a. het verwijderen storende/landschapsvreemde elementen, aanplant inheemse hagen, herstel boomgaard, dunning bosbestand, verbeteren toegankelijkheid omgeving. Link met: Leader KHE, tumuli Gingelom (Verborgen moois), landschapsloket, Leader Vrijhern, Leader bloesemlint, ... 3.2 Landschapsloket Het landschapsloket en de landschapsteams worden meer en meer bekend in Haspengouw en Voeren. Naast advies over de aanleg en het onderhoud van kleine landschapselementen kunnen particulieren in het hele werkingsgebied van het regionaal landschap nu via het loket ook een beroep doen op een landschapsploeg voor achterstallig onderhoud van KLE en nieuwe aanplantingen. Op basis van concrete vragen kan er een gebiedsgerichte werking opgestart worden. Zo wordt in de Tongeren het 2 kwadrant geïnventariseerd (Zuidwestelijk deel van Tongeren). Dit moet leiden tot concrete acties voor uitvoering. Via de KLE-folders wordt aandacht besteed aan de natuurwaarden en het verdere onderhoud van de KLE, zodat het draagvlak voor natuur en landschap vergroot wordt en het beheer van deze KLE ook verzekerd is. 3.3 Hoogstamkernen in Sint-Truiden Het verder opvolgen van herstel- of aanplantingswerken in de boomgaardsites van de reeds afgesloten contracten van het R.U.P Groene Waarden vormt een belangrijk onderdeel van de samenwerkingsovereenkomst met de Stad Sint-Truiden. Op het terrein zal de coördinatie van de uitvoerende landschapsploegen essentieel zijn met steeds de terugkoppeling naar de eigenaars. 12 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarprogramma 2014 Het regionaal landschap zal in de volgende jaren blijven trachten om niet-geïnteresseerde eigenaars binnen het R.U.P aan te moedigen tot het afsluiten van overeenkomsten zodat het behoud van hoogstamkernen gegarandeerd is. Wat betreft het algemene verloop zal er blijvend advies en ondersteuning gegeven worden zodat een duurzaam beheer en behoud van de hoogstambomen verzekerd is. In 2014 zullen er voor verschillende nieuwe percelen die nog niet in het RUP werden opgenomen, onderzocht worden of de eigenaars ook een overeenkomst wensen af te sluiten. Voor deze percelen werd de eigendomssituatie op gevraagd zodat ze gecontacteerd kunnen worden. Het openstellen van de boomgaarden voor omwonende, het organiseren van een snoeicursus of een plukactiviteit zal in 2014 onderzocht worden en indien er budgetten zijn uitgewerkt worden. 3.4 Parkrangers in Haspengouw en Voeren Met middelen van het SALK (Strategisch Actieplan voor Limburg in het Kwadraat), de Provincie Limburg en de Zuid-Limburgse gemeenten wordt het project Parkrangers verlengd en blijven de twee landschapsteams aan de slag in Haspengouw en Voeren tot minstens 2018. De steden en gemeenten kunnen aanspraak maken op een aantal werkdagen van deze ploegen die door het regionaal landschap wordt aangeworven en aangestuurd. - De landschapsteams staan enerzijds in voor het onderhoud van de Greenspots en het Verborgen Moois maar ondernemen ook acties die focussen op het verbeteren van de kwaliteit van de collectieve, maar vaak anonieme ruimte langsheen recreatieve routes voor fietsers en wandelaars. - Daarnaast zal er een ploeg werken uitvoeren die de ecologische kwaliteit en de beeldkwaliteit van het landschap ten goede komen. Dit kan zowel op openbare domein als op particuliere eigendommen. 3.5 VLM-bedrijfsplanner De bedrijfsplanner adviseert de landbouwer inzake agrarisch natuurbeheer en de mogelijkheden om beheerovereenkomsten toe te passen op zijn bedrijf. Nergens in Vlaanderen zijn er zo veel mogelijkheden voor landbouwers voor het afsluiten van beheerovereenkomsten dan in de regio Haspengouw en Voeren. Er zijn verschillende gebieden voor hamsters, akkervogels en botanisch beheer afgebakend. Ook de pakketten van erosie en beheer van kleine Landschapselementen kunnen vaak ingezet worden. Binnen PDPO III (2014-2020) zal Haspengouw en de Voerstreek dan ook als volledig aandachtsgebied gedefinieerd worden. De werking van de bedrijfsplanner kadert in de samenwerkingsovereenkomst tussen het Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren en de Vlaamse Landmaatschappij betreffende het stimuleren van de gebiedsgerichte inzet van beheerovereenkomsten. De uitdagingen binnen PDPO III (20142020) liggen dan ook sterk op de gebiedsgerichte aanpak. Hierdoor zal de samenwerking tussen de VLM en de regionale landschappen nog belangrijker worden. Door de samenwerking worden de beheerovereenkomsten efficiënter, effectiever en correcter ingezet. Onder een efficiëntere en effectievere inzet wordt in het kader van de samenwerking verstaan het inzetten van beheerovereenkomsten binnen projectgebieden in het werkingsgebied van het regionaal landschap. 13 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarprogramma 2014 Projecten en gebieden die binnen het regionaal landschap extra aandacht zullen krijgen zijn: De holle wegen (aanleg van grasstroken ter bescherming van de schouders van de holle wegen) De Herk & Mombeek vallei (grasbufferstroken richting vallei) Grasbufferstroken langsheen de Ezelsbeek in Tongeren Het gebied van De Cirkel - Ruilverkaveling Jesseren Akkervogel- en hamstermaatregelen in Droog Haspengouw Nectarranden – bloemenranden (nieuw pakket) … Deze aandachtgebieden/thema’s zullen jammer genoeg pas in een later fase intensief bekeken kunnen worden door de bedrijfsplanner aangezien er in 2014 veel tijd nodig zal zijn om de aflopende BO’s binnen PDPO II te hernieuwen binnen PDPO III. In totaal gaat het over meer dan 700 beheerpakketten die binnen Zuid-Limburg herbekeken en vernieuwd moeten worden. Deze moeten allemaal op het terrein afgetoetst worden (rekening houdende met kaderadviezen, wetgeving, uitbreidingzone…). De gebiedsgerichte samenwerking zal dus pas in 2015 ten volle opgenomen kunnen worden. 3.6 Holle wegen, een levende verbinding Het GLE project loopt nog tot juni 2014 en zal daarna verder gezet worden binnen de reguliere werking van het RLH. In 2014 willen we de gemeenten die een beheerplan hebben gekoppeld met reguliere uitvoering blijven ondersteunen. Door de verminderde arbeidsduur per holle weg, kunnen we ons in deze gemeenten focussen op andere knelpunten of potenties (zwerfvuil, buffering, verschraling, exotenbeheer,…) Verder focussen we ons op het uitwerken van beheerplannen voor gemeenten die deze nog niet hebben. O.a. Tongeren, Wellen en Kortessem hebben laten weten dat ze interesse hebben voor een gestructureerde opvolging van hun holle wegen. Ook eventuele ad hoc uitvoeringen van holle wegenonderhoud in het kader van de Parkrangers zal mee opgevolgd worden binnen dit GLE project. Ook zal in 2014 opnieuw gestart worden om samen met de VLM beheerovereenkomsten af te sluiten met landbouwers voor het behoud of aanleggen van bufferstroken. En zal er verder gewerkt worden met de Agrarische beheergroepen voor het opnemen van het regulier beheer van enkele holle wegen. Naar communicatieacties toe voorzien we de verdere verspreiding van de KLE folder ‘Holle wegen’ en minstens één opleidingsmoment voor de technische diensten van Gingelom en Sint-Truiden. 3.7 Klein historisch erfgoed in de kijker Met dit Leaderproject willen we werken aan de instandhouding en het opwaarderen van (de omgeving van) kleine cultuurelementen, kennis vergaren rond de historiek en de betrokkenheid van de omwonenden vergroten. In 2014 zullen in het kader van dit Leaderproject nog enkele elementen en hun omgeving hersteld worden. Het gaat om hekwerken, kapellen, waterput, bron, … Er worden enkele activiteiten georganiseerd (wandeling, fietstocht, …) om de streekbewoners kennis te laten maken met deze bijzondere cultuurrelicten. 14 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarprogramma 2014 Aanvullend wordt ook een infofolder ontwikkeld die verspreid zal worden in de verschillende gemeenten, zodat de kleine historische erfgoedelementen ook na afloop van het project onder de aandacht blijven van heemkundige kringen, streekbewoners, ... Op enkele toegankelijke plekken zal duiding voorzien worden. 3.8 Kluis van Vrijhern herbeleefd Op 1 juni 2012 ging het Leader-project ‘De Kluis van Vrijhern herbeleefd’ officieel van start. Gemeente Hoeselt is promotor en schakelde het regionaal landschap in om het project te begeleiden. Het project loopt tot en met juni 2015. Het project is gericht op het bewaren, het ontsluiten en het herbestemmen van de Kluis en zijn bijzondere cultuurhistorische erfgoed. De aandacht zal enerzijds gaan naar de opwaardering en landschappelijke herinrichting van de omgeving van de kluis en anderzijds naar de herinrichting van de binnenruimte van de Kluis als plaats van ontmoeting. Ook zal het cultuurhistorische verhaal over de kluis en het kluizenaarsleven een plaats krijgen bij de ontwikkeling. In 2013 lag de focus op de landschapsontwikkeling. Hannes Van Meer, landschapsarchitect van het Architectenbureau Team Van Meer, stelde een landschapsinrichtingsplan op. Dit landschapsinrichtingsplan zal in 2014 worden uitgevoerd: 1) Kappen van bomen: dunning in het kastanjebos en kappen van populieren en versleten hoogstambomen. Hiervoor is een stedenbouwkundige vergunning ingediend. Uitvoering voorjaar 2014. 2) Afbraak oude stalletjes, verplaatsing kaarsenkapel, aanleg van terras, parking en paden, aanleg nieuwe toegangsweg, aanplant van nieuwe bomen en houtkanten, aanplant hagen. Hiervoor wordt in 2014 een stedenbouwkundige vergunning voorbereid. Uitvoering vanaf het najaar 2014. 3) Met Limburg.net wordt gekeken of er een moestuin aangelegd kan worden volgens de ‘amberprincipes’. Verkenning van mogelijkheden in het voorjaar 2014, eventueel een subsidieaanvraag voorbereiden. Voor de inrichting van de cafetaria en de cultuurhistorische ontsluiting van de site zal in de eerste helft van 2014 een plan ontwikkeld worden. Daarna kan gestart worden met de uitvoering ervan. 1) Aanstellen ontwerpbureau via aanbesteding 2) Conceptontwikkeling voorjaar en zomer 2014 3) Uitvoering vanaf het najaar 2014 Ook zal er een programma voor culturele/ toeristische activiteiten opgesteld worden i.s.m. met de gemeente Hoeselt, de vzw Vrienden van de Kluis en de Heemkundige kring van Hoeselt. Hiervoor zullen ook andere subsidiekanalen aangesproken worden. 3.9 Inrichting en toeristische ontsluiting van de drie tumulisites in Gingelom De 3 tumulisites in Gingelom met in totaal 6 grafheuvels in een straal van nauwelijks 1,5 km zijn uniek in Vlaanderen. Ze hebben een belangrijk archeologisch en toeristisch potentieel. De vertaling van dit Haspengouws erfgoed naar een breed publiek via toeristische ontsluiting, kan een voorbeeld zijn voor andere gemeenten die tumuli op hun grondgebied hebben. Het nut van de toeristische ontsluiting voor Gingelom reikt dan veel verder dan de eigen gemeentegrenzen. De 15 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarprogramma 2014 tumulisites kunnen een toeristische trekpleister worden met Haspengouwse, Limburgse, Vlaamse, nationale en internationale uitstraling. In 2012 onderzocht een groep van experten de haalbaarheid van de toeristische ontsluiting van de drie tumulisites in Gingelom. Deze studie werd ingediend bij de provinie Limburg ikv de impulsubsidiëring onderscheidende projecten die kaderen binnen het Limburgs streekgericht cultureel erfgoed - investeringsprojecten. De deputatie keurde de betoelaging voor dit investeringsproject goed. In de loop van 2014 zullen de plannen zoals geformuleerd in de studieopdracht uitgevoerd worden. Uiteraard moeten hier nog vele praktische zaken voor besproken worden en daar is overleg voor nodig. Het RLH zal dit coördineren. Om dit project te realiseren wordt opnieuw nauw samengewerkt met de verschillende partners: Monumentenwacht Vlaanderen vzw, Agentschap R-O Vlaanderen, Regionaal Landschap Haspengouw & Voeren, de Vlaamse Landmaatschappij, Toerisme Limburg, het Gallo-Romeins museum en Provincie Limburg. De expertise, begeleiding en sturing van elk van deze partners is noodzakelijk om de toeristische ontsluiting van de drie tumulisites te realiseren. Deze partners waren ook allemaal zeer nauw betrokken bij de studiefase. De feestelijke opening van de nieuw ingerichte sites zal plaatsvinden op 15 juni. 16 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarprogramma 2014 4 Recreatief medegebruik en natuurrecreatie 4.1 Opvolging Greenspots – kwaliteitsvol wandelen Het regionaal landschap ontwikkelde de afgelopen 10 jaar tien topwandelgebieden: de Greenspots van Haspengouw. Samen zijn ze goed voor 250 km wandelplezier. Ze worden gepromoot door Toerisme Limburg als dé topwandelgebieden in Haspengouw. De afgelopen jaren hebben we gewerkt aan de perfecte uitrusting van de Greenspots met mooie startborden, rustbanken, kwaliteitsvolle bewegwijzering, klaphekjes en draaipoortjes, enz… De volgende jaren zullen we de vinger aan de pols houden en zullen we via projecten werken aan een nog belevingsvoller wandelproduct (zie 4.2). Met de onderhouds- en beheerplannen zullen we de onderhoudsploegen aansturen zodat ze perfect onderhouden blijven. En dankzij de samenwerking met onze Greenspotters – de enthousiaste vrijwilligers die wekelijks de landschapswandelingen controleren en rapporteren zullen we goed en snel kunnen inspelen op ‘gebreken’: ontbrekende wandelpalen, een overhangende tak of omgewaaide boom, stuk geraakte poortjes en plankenpaden, rondzwervend vuil… Met Toerisme Limburg werken we samen om de Greenspots binnen en buiten Limburg aan te prijzen. De Greenspots worden namelijk opgenomen in alle relevante toeristische publicaties van Toerisme Limburg en op de website www.toerismewerkt.be. 4.2 Wandelen als streekproduct - een nieuwe dimensie voor wandelen in Haspengouw In het kader van het Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling, as 4 (LEADER), startten we in 2012 met het project “Wandelen als streekproduct – een nieuwe dimensie voor wandelen in Haspengouw”. Het Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren is hoofdpromotor van dit project. Toerisme Limburg, De Wroeter, de Nationale Boomgaardenstichting en de stad Borgloon zijn de copromotoren. Tweemaandelijks komt de projectwerkgroep samen om het verloop van de acties te bespreken. Het project loopt nog tot en met juni 2015. Doelstelling van het project is het wandelproduct verder uit te bouwen tot een aantrekkelijk ‘streekproduct’ via verschillende acties: een breder product, voor meer mensen. In 2014 werken we verder aan de volgende acties: 1) Inrichting van picknickplaatsen en ontwikkeling van picknickarrangementen 2) duiding van informatie over de karakteristieken van de streek, bijv. via een fruitbrochure, via infobordjes enz… 3) ontwikkeling van een streek-GR in samenwerking met de vzw Grote Route-paden (= meerdaagse wandelbeleving) 4) ontwikkeling van een wandelproduct voor kinderen (= kinderbeleving) 5) uitbouw van de stroopsite als vertrekpunt van de nieuwe wandelbeleving 6) voorbereiden van een grootschalig wandelevent in 2015 Daarnaast willen we trends en ontwikkelingen rond het wandelgebeuren beter opvolgen via de opzet van een kwantitatieve en kwalitatieve monitoring van de wandelgebieden: 1) wandeltellingen opvolgen, er werden 10 wandeltellers geplaatst op de Greenspots 2) opstellen van onderhouds- en beheersvisies per Greenspot 3) enquêtes afnemen om het profiel van de Haspengouwse wandelaar beter te leren kennen 17 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarprogramma 2014 4.3 Verborgen moois in Haspengouw Verborgen Moois laten je expliciet kennis maken met de karakteristieken van het Haspengouwse landschap mbt: de natuur (beekvalleien en brongebieden), het erfgoed (kastelen en kasteelparken, Romeins verleden), de geologie (mergel), kleine landschapselementen (hoogstamboomgaarden, holle wegen…), het religieus verleden (kloosters en abdijen) enz. In 2012 werd een nieuw dossier voorbereid en goedgekeurd in het kader van de subsidielijn ‘Toeristisch Recreatieve Projecten’ van Toerisme Vlaanderen en het subsidiereglement van de provincie Limburg betreffende ‘de subsidiëring van de uitbouw van toeristische ontwikkelingen op de routestructuren en de toeristische vermarkting ervan’. Vijf nieuwe Verborgen Moois werden in deze fase opgenomen (Belle Vue (Kortessem/Borgloon), Abdij Mariënlof (Borgloon), Millen (Riemst), Tumuli (Gingelom), Burchtruïne Jonckholt (Bilzen)). 2013 stond in het teken van de voorbereiding van deze Verborgen Moois. In 2014 gaat de uitvoering van start. De verborgen moois Gingelom, Jonckholt en Millen zullen in 2014 feestelijk geopend worden, de verborgen moois Belle Vue Bos en Mariënlof volgen in 2015/2016 (afhankelijk van de ruilverkaveling Jesseren). In dit project zullen de noodzakelijke recreatieve inrichtingen worden voorzien, maar daarnaast is er ook een multimediale ontsluiting (bijv. via de ontwikkeling van een mobiele website) voorzien en zal er aan het einde van het project (in 2014 – 2015) een verzamelbox gerealiseerd worden, waarin alle Verborgen Moois verzameld worden. De Greenspots en de Verborgen Moois dragen bij aan een complete Haspengouwbeleving. 4.4 Wandelen in Limburg op een hoger niveau In het kader van Plattelandsontwikkeling PDPO 2007-2013, as 3, gebiedsgerichte werking, diende Toerisme Limburg een project in. De drie Limburgse regionale landschappen zijn in dit project de copromotoren. Het project ging in 2013 formeel van start en loopt tot einde juni 2015. In 2014 werken we aan een Limburgse wandelvisie, zullen we een gezamenlijk topwandelproduct ontwikkelen, gaan we kijken hoe we de bestaande wandelproducten beter op elkaar kunnen afstemmen en kijken we of we tot een overkoepelende communicatie over het Limburgse wandelproduct kunnen komen, zodat de bezoeker beter zijn weg kan vinden in het “wandelparadijs Limburg” (website, brochures). We zullen in samenwerking met Toerisme Limburg de distributie van de wandelproducten verbeteren en kijken hoe logies/horeca betrokken kunnen worden. Er worden ook instrumenten ontwikkeld om de kwaliteit van wandelen in Limburg in de toekomst te verzekeren, bijv. via een verbeterd systeem van klachtenopvolging en een goede afstemming rond monitoring. Voor deze acties zijn werkgroepjes actief. In het wandelplatform, dit is het overkoepelende platform met Toerisme Limburg en de drie regionale landschappen, wordt de voortgang van de acties besproken. 4.5 Opvolging project Sint-Pietersberg In 2014 zal de begeleiding van de ambassadeurs en de coördinatie van het onderhoud van het wandelnetwerk Sint-Pietersberg verder opgevold worden. Door veranderingen van buitenaf of door een continu streven naar verbetering zijn de volgende aanpassingen gepland in 2014: 18 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarprogramma 2014 Nieuwe fietsroute in Lanaye (Visé) We gaan, in samenspraak met alle betrokkenen, nagaan of de fietsroute tussen Lanaye en Lixhe (tussen knooppunten 413 en 414) verplaatst kan worden naar het nieuwe autovrije fietspad langs de linkeroever van de Maas. Herstelling van versleten infrastructuur (Visé, Oupeye, Bassenge) Bijna 10 jaar na de inrichting van het wandelgebied, zijn sommige elementen toe aan vervanging. Diverse houten leuningen en kastanje afsluitingen in Visé, Oupeye en Bassenge zullen vervangen worden. Vervanging verkleurde bewegwijzering (Maastricht - Eijsden - Riemst - Visé - Bassenge Oupeye) Vele bewegwijzeringsplaatjes zijn na zo vele jaren verkleurd, vooral de bordjes met gele en oranje symbolen die aan de zonnekant staan. Deze zullen vervangen worden door bordjes met een betere UV weerstand en langere garantie. Aanpak problemen met de bewegwijzering (Bassenge) Op verschillende plaatsen op de plateaus van Bassenge geraakt de bewegwijzering snel beschadigd of verdwijnt ze door het drukke landbouwverkeer. In samenspraak met de gemeente en de betrokken landbouwers zal er gezocht worden naar een gepaste oplossing. Nieuwe financiële middelen Door de intensieve controles door de ambassadeurs en bijna 10 jaar na de aanleg van het wandel- en fietsnetwerk, blijken de vaste bijdragen van de gemeenten niet meer te volstaan om aan alle opmerkingen tegemoet te komen. Daarom gaan we de komende maanden onderzoeken of er bijkomende middelen gevonden kunnen worden bij andere partners, bijv. door sponsoring van in de regio actieve bedrijven of van horeca. 19 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarprogramma 2014 5 Natuureducatie en –sensibilisatie: 5.1 Draagvlakverbreding Landbouw en Milieu ‘Stallen, snackbars voor vleermuizen’ In 2014 wordt dit project van het RLH i.s.m. SEVON (Stichting Ecologisch Vleermuis Onderzoek Nederland) in het veld opgestart. Eind januari staan twee infoavonden voor Limburgse landbouwers op het programma, tijdens de zomer loopt de inventarisatiecampagne en eind 2014 worden de resultaten bekend gemaakt via de landbouwpers. Dit project sluit nauw aan bij het gelijknamige biodiversiteitsproject (zie 2.7.1) waarbij de focus van dit draagvlakverbredingsproject voornamelijk op draagvlak en communicatie ligt en via het biodiversiteitsproject aan inventarisatie gewerkt wordt. 5.2 Cursus KLE In het voorjaar van 2014 zal er een snoeicursus georganiseerd worden in Sint-Truiden. Onderhoud van hoogstambomen is noodzakelijk maar het is een stiel die dreigt verloren te gaan. In het kader van de samenwerkingsovereenkomst met Sint-Truiden biedt de stad deze cursus gratis aan. De cursus bestaat uit een theoretisch en een praktisch luik: Algemene theoretische inleiding (hoogstambomen en hun waarden, snoeiprincipes, ziekten) op donderdag 13 februari – CC De Bogaard Praktijkdag snoeien (snoeitechniek, vormsnoei) op zaterdag 15 februari - ’t Speelhof Terugkomdag zomersnoei: augustus Daarnaast wordt er een cursus ‘bijzondere haagvormen’ georganiseerd om technieken zoals het leggen van hagen en het vlechten van hagen aan te leren. Zie 6.2. 5.3 Educatief aanbod naar scholen/kinderen Binnen de projecten van het regionaal landschap wordt er geregeld een luik voor kinderen opgenomen. Hoe jonger we de mensen kunnen betrekken met natuur en landschap hoe groter de respons is die we kunnen verwachten. We stellen vast dat het enthousiasme bij de scholen steeds erg groot is en we krijgen dan ook geregeld vragen van scholen en gemeenten om educatieve acties te begeleiden. Beekbrigade/Broekbrigade: het educatief pakket ‘Beekbrigade’ is oorspronkelijk ontwikkeld voor het valleigebied van de Herk en Mombeek. De scholen van Alken en Hasselt kunnen er gebruik van maken. Binnen Aquadra is het pakket verruimd voor het valleigebied van de Jeker en de Voerstreek zo kunnen ook de scholen van Tongeren en Voeren de Beekbrigade implementeren in hun lessen. De vzw Gors heeft het pakket ‘Beekbrigade’ opgenomen in hun aanbod ikv Plattelandsklassen. Het pakket ‘De Broekbrigade’ is door het Natuureducatief Centrum ’t Vloot (Schulensbroek) opgenomen in hun educatief aanbod. Bilzen de boom in: In het kader van het ‘Plan Leeuwerik’ worden op 2 en 3 oktober de leerlingen uit het vierde leerjaar van de scholen in Bilzen en Tongeren uitgenodigd tijdens de fruitige activiteit ‘Bilzen, de boom in’. Tijdens een aantal workshops (fruitverwerking, leven in de 20 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarprogramma 2014 boomgaard, …) kunnen de kinderen op een speelse manier kennis maken met de ecologische waarde van hoogstamboomgaarden. Er zijn gesprekken lopende met de stad Sint-Truiden om een gelijkaardige activiteit te organiseren. de Bijendag Herkenrode: de 4 leerjaren van enkele Hasseltse scholen kunnen op 20 maart terecht op de Abdijsite van Herkenrode om kennis te maken met de wondere bijenwereld. Tijdens 3 workshops gaat de klas met de bioboer naar de akkers van wilde bijen, ze bouwen mee aan een insectenhotel en krijgen een rondleiding van een imker. 21 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarprogramma 2014 6 Verplichte activiteiten 6.1 Landschapskrant In 2014 zal het Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren 2 landschapskranten uitbrengen. De eerste verschijnt begin mei en zal grotendeels in het teken van ‘water’ staan. De inwoners van Haspengouw en Voeren zullen dan o.a. uitgenodigd worden voor de Landschapsdoedag in Herkde-Stad en voor het openingsmoment van de tumuli in Gingelom. De tweede krant komt half september uit. Hierin komen de activiteiten van het najaar in aan bod zoals de opening van het Verborgen Moois Millen en ‘Bilzen de boom in’. 6.2 Vormingsactiviteiten Cursus bijzondere haagvormen: hagen zijn karakteristiek voor onze streek. Om de hagen in goede conditie te houden of omwille van esthetische redenen, werden in het verleden speciale technieken toegepast. Deze technieken zijn nog bij weinig mensen gekend. Om ze terug meer ingang te geven in onze streek, organiseert het RLH in de winterperiode 2014-2015 een cursus Bijzondere hagen in Haspengouw. Technieken zoals het leggen van hagen en het vlechten van hagen zullen hier worden aangeleerd. Infomoment IHD’s Duras, Merlemont, Vechmaal: naar aanleiding van de (geplande) uitvoeringen in Duras, Merlemont en Vechmaal zal eind 2014 een infomoment georganiseerd worden waarbij de projecten kort toegelicht worden tijdens een terreinbezoek. Eindsymposium Strategisch Project Herk en Mombeek: op 18 mei worden de resultaten van het project voorgesteld aan de projectpartners. Er wordt dan ook vooruit gekeken en een blik op de toekomst geworpen. Het project wordt plechtig afgesloten met een receptie voor de genodigden. Snoeicursus hoogstam: op 13 februari vindt in Sint-Truiden een basiscursus ‘snoei van hoogstam’ plaats i.s.m. de Stad Sint-Truiden en de NBS. Na een theorieavond vindt het praktijkluik in de boomgaarden van het Speelhof plaats (15 februari). In augustus wordt er een terugkomdag georganiseerd voor de zomersnoei. Scharrelkids: in samenwerking met CVN en lokale partners wordt in 2014 een cursusreeks scharrelkids georganiseerd in Alken en Bilzen. Doelstelling is om kinderen en hun (groot)ouders het buiten spelen in de natuur (opnieuw) te laten ontdekken. Workshop Holle wegenbeheer: praktische demonstratie van het gevoerde holle wegenbeheer voor de technische diensten van Gingelom en Sint-Truiden. In Sint-Truiden zal dit plaatsvinden op 20 februari, in Gingelom op 26 februari. 22 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarprogramma 2014 6.3 Publieksevenementen de Landschapsdoedag: de 10 editie van de Landschapsdoedag zal plaatsvinden op het kasteeldomein Gasterbos in Herk-de-Stad op 18 mei. De dag staat in het teken van het valleigebied van de Herk en Mombeek. Bilzen de boom in: 3 zaterdag 4 oktober. de editie van het fruitpluk evenement voor gezinnen zal plaatsvinden op Tumuli Gingelom: er is hard gewerkt aan de ontsluiting van de 3 tumulisites in Gingelom. Het resultaat kan bewonderd worden tijdens de feestelijke opening op zondag 15 juni. Opening Verborgen Moois: in het najaar van 2014 worden het Verborgen Moois Millen in Riemst en de Burchtruïne Jonckholt in Bilzen opengesteld voor het publiek met een wandelevenement. In het kader van het project klein historisch erfgoed (KHE) staan op het programma: Gingelom: kapellen (fietstocht) Borgloon: poorten (wandeling + picknick) Voeren: bronnen (verhalen) Speelboomgaard Borgloon: er komt een publieksevenement naar aanleiding van de herinrichting van de Speelboomgaard in Borgloon en de inrichting van de picknickplaatsen (ikv het project Bloesemlint). Klaprozen- en akkerbloemenfestival Heers: op 6 juli vindt in Opheers het klaprozen- en akkerbloemenfestival plaats waarbij de beleving van de Heerse natuur en het typische landschap centraal staat. Vier vierkantshoeves zetten hun poorten open via allerlei activiteiten rond dit thema. 23 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarprogramma 2014 7. Begroting INKOMSTEN 2014 Basis subsidies / werkingsmiddelen 591.000,00 € Subsidies Provincie Limburg (leefmilieu en erfgoed) 500.000,00 € Subsidies gemeenten 73.000,00 € Subsidies Maribel 18.000,00 € Niet-projectgebonden inkomsten 45.000,00 € Particuliere bijdrage projecten 30.000,00 € Verkoop wandelkaarten/publicaties 15.000,00 € Projectgebonden inkomsten 1.091.250,00 € Personeel inkomsten 360.500,00 € Overhead inkomsten 20.000,00 € Natuurreceatieve projecten 353.800,00 € Projecten Natuur - en landschapszorg 356.950,00 € TOTAAL INKOMSTEN 1.727.250,00 € UITGAVEN 2014 Personeelskosten 705.000,00 € Personeelskosten 705.000,00 € Overhead- en werkingskosten 154.000,00 € Huurlasten gebouwen 7.000,00 € Water, gas, elektriciteit 10.000,00 € Telefoon, gsm 10.000,00 € Website, internet, licenties PC's 10.000,00 € Verzekeringen 9.000,00 € Kosten firmawagens (onderhoud en brandstof) 5.000,00 € Erelonen (revisor, vertalingen, advocaat, landmeter) 6.000,00 € Onthaal- en representatiekosten 4.000,00 € Post 4.000,00 € Kantoor- en kantinebenodigdheden 4.500,00 € Onderhoud + huur kopieer 7.500,00 € Opleiding 10.000,00 € Boeken, tijdschriften, kaarten 1.000,00 € Publicaties algemene werking (excl. projectgebonden publicaties) 3.000,00 € Poets 8.000,00 € Sociaal secretariaat 4.000,00 € Landschapkrant (druk en verdeling) 40.000,00 € Publieks- en vormingsactiviteiten 10.000,00 € Foto's 1.000,00 € Kosten projectgebonden realisaties 868.250,00 € Investeringen natuurreceatieve projecten 386.800,00 € Investeringen projecten Natuur - en landschapszorg 381.450,00 € Investeringen projecten werking landschapsanimator 100.000,00 € TOTAAL UITGAVEN 1.727.250,00 € 24 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren - Jaarprogramma 2014 25
© Copyright 2024 ExpyDoc
