Praktische toepassingen van GIS in ruraal Afrika

Praktische toepassingen
van GIS in ruraal Afrika
Kaartmateriaal als basis voor participatieve en communale
processen in natuurbescherming in Keniaans Maasailand
Yntze van der Hoek{1}
De Loita-regio in Zuidwest-Kenia omvat een 300 km2 groot bergachtig bosgebied met unieke waardes
voor zowel de lokale bevolking (grondstoffen, hout, graasgebieden) als voor de natuur (groot wild,
biodiversiteit). Dit Loita Naimina Enkiyio Forest heeft bovendien een hoge culturele of zelfs heilige functie
voor de lokale Maasai-gemeenschap.
Vooral dit laatste probleem, waarbij
de overheid een gebied terzijde zet als
beschermd gebied (National Reserve/
Park), heeft geleid tot het initiatief van een
groep lokale Maasai (Loita Development
Foundation) om te kijken wat er mogelijk
a. het bos neemt af in oppervlakte,
is qua bescherming zonder inmenging van
met gevolgen voor onder andere de
bovenaf. Onder Keniaanse wetgeving zijn
wateropvangcapaciteit en -kwaliteit;
er namelijk mogelijkheden om met een
b. regionale en nationale overheden
gedegen plan een ‘eigen’ door de gemeentonen hun interesse en staan op het
schap gedragen beschermd natuurgebied
punt ‘in te grijpen’.
te creëren. Dit zou betekenen dat het vee
van de Maasai er nog wel kan grazen, dat
inkomsten van toerisme sneller naar de
lokale bevolkingsgroepen vloeien en dat
culturele waarden behouden blijven. Maar
hoe gaat er een gedegen plan komen,
zonder budget, met draagvlak onder de
bevolking en wetenschappelijk verantwoord naar overheden toe?
Een idee was om een student onderzoek
te laten doen naar de types landgebruik.
Een inventarisatie te doen van de biodiversiteit en staat van het bos en opties
voor zonering van het gebied. Die student
was ik. Met beperkte middelen en zonder
financiële ondersteuning, maar met basis
ArcGIS-shapefiles en vooral heel veel
Fig. 1. Kaart van Kenia, met het betreffende gebied lokale kennis.
Toenemende bevolkingsdruk, houtkap,
verdroging en andere problemen hebben
er echter voor een tweeledig probleem
gezorgd:
aardige database van shapefiles, kaartjes
en zelfs LANDSAT-materiaal worden gecreëerd, maar veel van dit materiaal was verouderd of niet direct bruikbaar voor het
beoogde resultaat, namelijk een overzicht
(gedeeltelijk in kaart) van huidig en potentieel landgebruik en zonering hiervan. In
additie was het noodzakelijk om veldwerk
te verrichten en hieruit gegevens te distilleren met betrekking tot de intensiviteit
van begrazing en hout- en watergebruik,
de biodiversiteit, vegetatietype, de staat
van het bos en dergelijke. Besloten werd
in samenwerking met lokale Maasaitransecten door het gebied te lopen aan
de hand van GPS en zo verzamelde data te
verwerken in een kaartoverzicht. En vooral
deze samenwerking bleek achteraf de
sleutel tot het succes van deze studie.
Al snel bleek dat het slagen van deze studie niet af zou hangen van puur de wetenschappelijke kwaliteit van het uiteindelijke
in het zuidwesten, aangrenzend aan Tanzania
1 Auteur van MSc-thesis: Assessing and mapping potential land use options in the Loita
Naimina-Enkiyio Forest, Kenya. A preparatory
phase in the development of a zoning plan.
Wageningen Universiteit, Wageningen
14 Geo-Info 2009-10
Data verzamelen, methodes
en het participatieve proces
Aan het begin van mijn studie leek een
van de grootste obstakels, het ontbreken
van voldoende informatie over het gebied
te zijn. Via verschillende wegen kon er een
Fig. 2. Erosie door overbegrazing is een van de veel
voorkomende problemen in het gebied.
Fig. 3. Huidig landgebruik. Het gebied kan globaal
in drie zones worden opgesplitst (rasters), met
verschillende activiteiten en intensiviteit hiervan
dominerend in elke zone.
Fig. 4. Een optie voor zonering met een groot
beschermd natuurgebied (raster), een wildcorridor om te kunnen migreren naar omliggende
natuurgebieden, en speciale zones voor intensievere en communale landbouw.
Fig. 5. Voorbeeld van basismateriaal: grondsoorten en reliëf in het landschap
artikel of rapport of van de gedetailleerde
beschrijving van de transecten. Aangezien
het uiteindelijke doel van de studie was
het assisteren en stimuleren van de lokale
Maasai in hun proces naar natuurbescherming en legale status, was het verwerken
van lokale kennis minstens zo belangrijk
in het welslagen van dit project. Juist ook
het feit dat het beschikbare materiaal zo
ongecompliceerd en fundamenteel was,
maakte het in potentie meer geschikt om
als bron te dienen voor plannen van de
lokale gemeenschap.
Uitkomsten: educatief,
stimulerend en activerend
dat de mening en kennis van de lokale
bevolking is meegenomen in het maken
van deze kaarten, maar vooral in een
eventueel toekomstig beschermingsplan,
levert bovendien veel meer draagkracht
en begrip op voor natuurbescherming bij
de lokale gemeenschap. Kansen op succes
zijn daarmee duidelijk vergroot, zoals ook
al eerder werd beschreven [Duchart, 2007].
Potentieel landgebruik
en zonering
Gewapend met eerdergenoemde lokale
kennis en kaartmaterialen kon een kaart
van het huidige landgebruik worden
gemaakt (fig. 3). Rekening houdend met
ontwikkelingen en wensen van lokale
belangengroepen konden er in dezelfde
stijl kaarten worden gecreëerd van
potentiële zonering van bepaalde types
landgebruik.
Dit leverde in totaal een set van zo’n
zes kaarten op, die nu gebruikt kunnen
worden in het verdere proces van het
eigenlijke plannen van natuurbescherming en het aanvragen van een status
voor het gebied.
De studie leverde behalve een overzicht
van het gebied en een set kaarten ook
vooral discussiemateriaal op. Juist de
ongecompliceerde stijl van de kaarten
maakte het in een vergadering over
natuurbescherming met lokale belangengroepen een dankbaar onderwerp
én middel voor discussie en gesprek.
Reacties als “ik heb nooit geweten dat het
kappen van het bos op de hellingen rond
het moeras zou leiden tot uitdroging van
de bron bij mijn huis” en “hier moeten we
mee verder, dit komt nu op alle volgende
vergaderingen als punt terug”, spreken
van succes van deze studie. Juist omdat
de kaarten zo simpel maar doeltreffend
waren. Al tijdens het veldwerk met mijn
assistenten bleek duidelijk het belang
van het tekenen van eigen kaartjes en
overzichten als educatief materiaal. En
hiermee wordt dan ook duidelijk dat
je juist met basis-GIS-materiaal ontzettend veel kan bereiken in een praktische
situatie zoals die zich in Loita voordeed.
Niet alleen zijn deze simpele kaarten
doeltreffend en voor alle betrokkenen te
begrijpen, ook kan hier nu door lokale
groepen of individuen verder gewerkt
worden aan de bescherming van een van
de laatste bosgebieden in Kenia. Het feit
Samenvatting
Het Loitabos in Zuidwest-Kenia wordt op
verschillende wijzen bedreigd en mede
daardoor is de lokale gemeenschap begonnen
met het denken en discussiëren over natuurbescherming onder eigen beheer. Hiervoor is
een studie gedaan naar huidig en potentieel
landgebruik en zonering hiervan. De eenvoudige en gemakkelijk te begrijpen kaarten die
resulteerden uit deze studie zijn nu in gebruik
als discussiemateriaal en hebben al tijdens het
verloop van deze studie educatief en stimulerend gewerkt. Hopelijk met als resultaat een
stap naar uiteindelijke bescherming van een
prachtig tropisch hooglandbos.
Literatuur
Duchart, I., 2007. Designing sustainable landscapes: From experience to theory. A process of
reflective learning from case-study projects in
Kenya. Wageningen Universiteit, Nederland.
Geo-Info 2009-10 15

Download Report