Lisa LarssOn - Het Gelders Orkest

8-11 mei
De Passie van
Lisa Larsson
Het Gelders Orkest
daar horen we
Antonello
Manacorda
dirigent
Lisa Larsson
sopraan
George Wiegel
directeur
“Antonello Manacorda heeft rond het
thema van Cleopatra’s dood een - in
meerdere opzichten - ultiem programma
gebouwd. U hoort Haydns mineursymfonie La Passione, met zijn
bloedstollend mooie langzame inleiding,
en Strauss’ symfonische gedicht Tod und
Verklärung, dat de componist op het eind
van zijn leven citeerde in de Vier letzte
Lieder. Een concert boordevol emotie die
u live meebeleeft.”
“Er is magie tussen
haar, het orkest,
mij en het publiek”
Antonello manacorda
chef-dirigent
“Werken met Lisa Larsson is een groot
plezier. Er is direct magie tussen haar, het
orkest, mij en het publiek. Vorig seizoen
stond zij met ons op het podium om Mahler
2 uit te voeren. Om haar nu weer terug te
zien en La mort de Cléopâtre te zien
brengen bezorgt mij kippenvel. Ik hoop u
ook!”
Kippenvel
met Zweedse
sopraan
Programma:
Joseph Haydn (1732-1809)
Symfonie nr. 49 in f ‘La Passione’
Adagio
Allegro di molto
Menuetto en trio (in F majeur)
Finale: Presto
•
•
•
•
Hector Berlioz (1803-1869)
La mort de Cléopâtre voor sopraan en orkest
Pauze
Richard Strauss (1864-1949)
Tod und Verklärung, opus 24
Antonello
Manacorda
Chef-dirigent
Voor Antonello Manacorda begint alles bij
de muziek. Zijn werk maar ook zijn leven
staat er bol van. Al vroeg bekwaamde hij
zich op de viool en piano. Tot ruim tien
jaar geleden dirigeren op zijn pad kwam.
Antonello Manacorda was in november
2009 voor het eerst te gast bij Het
Gelders Orkest. Een ontmoeting die
uitstekend aansloeg want hij werd
opnieuw diverse malen door het orkest
uitgenodigd. De Italiaanse maestro is
sinds 2011 chef-dirigent van Het Gelders
Orkest waar hij zijn passie voor muziek
deelt met de musici en het publiek.
In zijn geboorteplaats Turijn volgde Manacorda
lessen aan het conservatorium. Na de opleiding
afgesloten te hebben, volgde hij nog verdere lessen
bij onder anderen Herman Krebbers in Amsterdam.
In 1997 richtte Manacorda met de onlangs
overleden Claudio Abbado en enkele andere leden
van het Gustav Mahler Jugend Orchester het Mahler
Chamber Orchestra op, waar hij als concertmeester
optrad. In 2002 besloot Manacorda zich op het
dirigeren toe te leggen en volgde twee jaar lessen
bij Jorma Panula. In 2006 volgde zijn eerste vaste
verbintenis als chef-dirigent: bij het ensemble I
Pomeriggi Musicali in Milaan. Hier oogstte hij veel
lof voor zijn creatieve en intelligente
programmering. Er volgden diverse uitnodigingen
van orkesten als Orchestra della Svizzera Italiana,
het Scottisch Chamber Orchestra en het
Helsingborgs Symfoniorkester. In december 2007
stond hij voor het eerst voor het orkest dat hij zelf
had opgericht: het Mahler Chamber Orchestra. In
september 2010 werd Manacorda benoemd tot
chef-dirigent van de Kammerakademie Potsdam.
Ook opera laat Antonello Manacorda niet onberoerd.
In de afgelopen jaren leidde hij producties in
Florence, Milaan en Napels. In het voorjaar van 2010
maakte zijn interpretatie van Mozarts Don Giovanni
in het Teatro La Fenice in Venetië grote indruk.
Lisa
Larsson
“Een stem van zilver”, “etherisch en
glashelder, een stem als een engel”, zo
maar enkele typeringen waarmee de
Zweedse sopraan Lisa Larsson in de
pers geroemd wordt. Haar carrière in de
muziek begon op dwarsfluit, maar al
gauw koos ze voor zang, waarvoor zij in
Basel haar opleiding volgde. In
Zwitserland kreeg ze ook haar eerste
aanstelling als sopraan bij de opera van
Zürich, maar al gauw veroverde zij
andere operatheaters als Covent
Garden, de Bayerische Staatsoper,
Teatro La Fenice in Venetië en de
Koninklijke Opera van Stockholm. Daar
zong ze diverse grote rollen, lopend van
Handel en Mozart tot Stravinsky.
Ook op het concertpodium is Lisa Larsson veelvuldig
te vinden. Daar ontmoette ze dirigenten als Claudio
Abbado, Daniel Harding en Colin Davis die haar
begeleidden in repertoire van onder anderen
Mahler en Strauss. Daarnaast is ze een veelgevraagd
sopraan op het gebied van oude muziek. Daarin
werkte ze samen met grote namen als Frans Brüggen,
Ton Koopman, Hohn Eliot Gardiner en Trevor
Pinnock. Bij Het Gelders Orkest was Lisa Larsson al
verscheidene malen te horen. Nog vorig seizoen
maakte zij grote indruk in Mahlers Tweede Symfonie
onder Manacorda. Inmiddels heeft Lisa Larsson een
indrukwekkende discografie opgebouwd, met
daarin onder meer werk van Bach, Mozart en Haydn.
Haar laatste, zojuist verschenen, cd maakte ze
samen met Het Gelders Orkest o.l.v. chef-dirigent
Antonello Manacorda met vocale werken van Berlioz.
Hierop is ook de cantate La mort de Cléopâtre te
beluisteren.
‘‘Sturm
und Drang’’
Vanaf 1740 was Joseph Haydn koorknaap
aan de Dom van Wenen, de stad waar hij een
groot deel van zijn leven doorbracht. Tijdens
zijn dienstverband aan het hof van Nikolaus
Esterházy woonde Haydn ‘s winters in
Wenen om in de zomers met het hof te
verkassen naar het landgoed en paleis
Eszterháza. In de loop van de bijna dertig jaar
dat de componist in dienst was van de
Esterházy’s schreef hij een groot aantal
symfonieën. De Symfonie nr. 49 is ontstaan
in 1768, zoals we uit het manuscript leren.
Haar bijnaam ‘La passione’ is niet authentiek
– ze stamt uit de negentiende eeuw. Maar die
bijnaam geeft wel mooi de hartstocht weer
die Haydn beoogde in zijn zogenaamde
‘Sturm und Drang’-periode.
De term ‘Sturm und Drang’ is ontleend aan een
toneelstuk van Friedrich Klinger en verwijst naar
een literaire beweging die in de jaren zeventig tot
bloei kwam en een expressievere stijl nastreefde.
In de muziek uit die tijd vind je een voorkeur
voor mineur-toonsoorten – voorheen was het
ondenkbaar dat een symfonie in kleine terts
stond. Daarnaast legden componisten een
grotere belangstelling aan de dag voor contrapunt
en voor flinke dynamische verschillen. Overigens
is ‘La passione’ niet de enige naam die wordt
geassocieerd met Haydns 49ste symfonie: in
achttiende-eeuwse bronnen is het bijschrift
‘Il quakuo di bel humore’ (De goedgemutste
quaker) vaker terug te vinden. Kan de bijnaam
Passione eventueel verwijzen naar het
programmeren van het werk in de kerk tijdens de
Vastentijd, de Quaker-benaming zou duiden op
het gebruik van deze symfonie in een opera waar
die godsdienstige stroming een rol in speelde.
Maar ook hier gaat het om een niet-authentieke
benaming. Belangrijker dan de bijnaam is het feit
dat deze symfonie behoort tot een groep waarin
Haydn ook experimenteerde met de gebruikelijke
volgorde van delen. Weliswaar hield hij zich nog
aan de volgorde langzaam – snel – langzaam
– snel die men kende uit de toen al enigszins
ouderwetse kerksonate, maar hij breidde het
eerste Adagio uit tot een even groots als
imponerend openingsdeel.
Gevaarlijke neigingen
Jean-Baptiste Guirod, Giullaume Ross-Despréaux,
Eugène Prévost – het zijn niet echt klinkende
namen uit de Franse muziekgeschiedenis. Toch
wonnen deze componisten tussen 1827 en 1829
de Prix de Rome, de prestigieuze onderscheiding
die Napoleon in 1803 had ingesteld. En méér
nog: ze kaapten die weg voor de neus van Berlioz
die evenzoveel keren ook meedong. Een schrale
– postume – troost moge zijn dat Berlioz in goed
gezelschap verkeert: ook aan Ravel, Debussy en
Bizet zou later de prijs geweigerd worden. Er is
dan ook veel kritiek geweest op de jurering die
weinig ruimte bood aan baanbrekende componisten.
In de woorden van Edgar Varèse had de prijs ‘zo
veel dor fruit voortgebracht dat we ons tegen
woordig niet eens meer hun namen herinneren’.
Voordat Berlioz in 1830 de prijs uiteindelijk won
met La mort de Sardanapale, had hij eerdere
pogingen gewaagd met La mort d’Orphée (1827),
Herminie (1828) en La mort de Cléopâtre
(1829). In 1827 werd zijn Mort d’Orphée
onspeelbaar geacht door de pianist die het
piano-uittreksel moest presenteren (een vereiste
van de jury). Het jaar later had Berlioz iets meer
succes: de pianoversie van Herminie was wèl
speelbaar, maar het werk werd voorbijgestreefd
door de bijdrage van Ross-Despréaux en kreeg
enkel de tweede prijs. En toen kwam het derde
jaar. Bij Berlioz zelf overheerste optimisme, want
was hem niet verzekerd dat hij de eerste prijs zou
verwerven? Zoals hij het in zijn zeer lezenswaardige
autobiografie beschrijft: ‘Omdat zij al besloten
hadden mij de prijs te verlenen, zag ik niet waarom
ik me zou verplichten als het jaar ervóór om in
hun stijl en smaak te schrijven, in plaats van me
te laten leiden door mijn eigen gevoel en in mijn
eigen stijl. Laten wij een ernstige artistieke prestatie
leveren en een voortreffelijke cantate maken.’
Best is de vijand van het goede
Zo gezegd, zo gedaan. Het zeer dramatische
onderwerp was een kolfje naar Berlioz’ hand:
Cleopatra die zich door een adder laat bijten en
stuiptrekkend sterft, en die in een aangrijpende
Méditation mijmert over de schande die ze met
haar dood brengt over het eeuwenoude rijk van
de farao’s. Berlioz liet zich inspireren door
Shakespeares woorden ‘How if when I am laid
into the tomb’ uit ‘Romeo en Julia’. Hij nam ze
zelfs als motto van de meditatie. Maar de
commissie was andermaal ‘not amused’. In de
“How if when
I am laid into the tomb”
woorden van Berlioz zelf: ‘Dit stuk verdiende,
denk ik, alleen al de eerste prijs. Die kreeg het dus
niet. Geen enkele cantate kreeg die trouwens.
De jury besloot dat jaar helemaal geen eerste
prijs uit te reiken, liever dan jonge componisten
aan te moedigen die zulke gevaarlijke neigingen
ten toon spreidden.’ Berlioz verhaalt vervolgens
smaakvol hoe hij daags erop jurylid Boïeldieu
tegenkomt, die hem verwijt dat hij de prijs uit
handen heeft gegeven. Op Berlioz’ opmerking
dat hij zó zijn best heeft gedaan, is het verweer:
‘Dat is precies wat we u verwijten. U moet uw
best niet doen, best is de vijand van het goede.
Hoe kun je nu verwachten dat ik zoiets goedkeur
terwijl je weet dat ik het meest houd van rustige
muziek?’ Berlioz repliek, te mooi om niet te
citeren: ‘Het is tamelijk moeilijk, mijnheer, rustige
muziek te schrijven voor een Egyptische koningin
die gebeten is door een gifslang en een pijnlijke
dood sterft in grote zielepijn’. Helaas ging Berlioz’
cantate roemloos ten onder, en pas een jaar later
wist hij de jury tevreden te stellen, toen hij de
hem gegeven adviezen braaf opvolgde in de
minder kleurrijke, en veel kortere cantate La
mort de Sardanapale. Toch zou zijn Cleopatra
niet vergeten worden: een van de passages eruit
zou Berlioz later verwerken in zijn Lélio.
Sterven precies zoals ik het componeerde
Ook de jonge Richard Strauss liet zich in met het
thema dood, maar dan niet bij wijze van opdracht.
Hoewel hij niet geldt als de bedenker van het
symfonisch gedicht, is hij wel de geschiedenis
ingegaan als een van de grote meesters in dit
genre. Het was Franz Liszt die voor het eerst de
term ‘symphonische Dichtung’ gebruikte, als
aanduiding voor een werk waarin een
buitenmuzikaal thema of gevoel centraal
stond. De jonge Strauss werd zeer
aangesproken door de uitdaging om om
het even welk thema muzikaal uit te
beelden - van hem stamt ook het adagium
dat hij zelfs een glas bier op muziek zou
kunnen zetten. Tod und Verklärung
behoort tot de vroegere werken van
Strauss in dit genre. Volgens de (overigens
pas later geschreven) programma-uitleg
handelt deze in 1889 voltooide compositie
over een stervende man die zijn hele leven
aan zich voorbij ziet trekken. Uiteindelijk
verlaat de ziel het lichaam, om het ideaal
te realiseren dat in het ondermaanse
klaarblijkelijk niet haalbaar is gebleken.
De vraag werpt zich op of de jonge Strauss
vooruit keek naar zijn eigen dood?
Het blijft moeilijk te bepalen, maar voor
een dergelijke autobiografische opvatting
pleit het feit dat de hoofdpersoon in het
gedicht gestreefd lijkt te hebben naar de
hoogste artistieke idealen. En in ieder
geval keek Strauss, toen in 1949 zijn eigen
dood dichtbij was gekomen, terug op zijn
jeugdwerk. Een van zijn laatste
opmerkingen schijnt namelijk te zijn
geweest: ‘Merkwaardig, sterven is precies
zoals ik het in Tod und Verklärung
gecomponeerd heb’. En als een passende
bekroning van zijn compositorische
loopbaan sloot Strauss in deze periode,
zestig jaar na zijn symfonische gedicht,
zijn Vier letzte Lieder af met een citaat uit
Tod und Verklärung. Want het thema van
het idealisme uit Tod und Verklärung
echoot door in de laatste regel van het
allerlaatste lied, wanneer de sopraan
zingt: ‘Ist dies etwa der Tod?’.
©Frits de Haen
Korting op cd!
Beleef Het Gelders Orkest ook
online. Want dan kunt u zich echt
heerlijk inleven in ons orkest.
We bieden u hier alle informatie, prachtig
gepresenteerd met video’s en muziek. En in
een paar klikken bestelt u uw concertkaarten.
Om het voor u nóg leuker te maken:
met kortingscode CD1314 ontvangt u
5 euro korting op een cd*.
*actie geldt tot en met 1 juni 2014.
Op de hoogte blijven?
Kom langs bij de stand en laat uw
e-mailadres achter. Wij sturen u dan
informatie over concerten, de laatste
muzikale nieuwtjes en acties.
Heeft u ook genoten van het
concert? Word dan Vriend
van Het Gelders Orkest en
blijf op de hoogte van nieuws
en activiteiten van het orkest
en de Vereniging. Kijkt u voor
meer informatie op vrienden.
hetgeldersorkest.nl of vraag
de folder bij de HGO-stand.
Tot Vriend!
Cléopâtre
scène lyrique
Tekst: Pierre-Ange Vieillard
C’en est donc fait! ma honte est assurée.
Veuve d’Antoine et veuve de César,
Au pouvoir d’Octave livrée,
Je n’ai pu captiver son farouche regard.
J’étais vaincue, et suis déshonorée.
En vain, pour ranimer l’éclat de mes attraits,
J’ai profané le deuil d’un funeste veuvage;
En vain, en vain, de l’art épuisant les secrets,
J’ai caché sous des fleurs les fers de
l’esclavage;
Rien n’a pu du vainqueur désarmer les
décrets.
A ses pieds j’ai traîné mes grandeurs
opprimées. Mes pleurs même ont coulé sur
ses mains répandus, Et la fille des Ptolémées
A subi l’affront des refus! Ah! qu’ils sont loin
ces jours, tourment de ma mémoire,
Où sur le sein des mers, comparable à Vénus,
D’Antoine et de César réfléchissant la gloire,
J’apparus triomphante aux rives du Cydnus!
Actium m’a livrée au vainqueur qui me
brave; Mon sceptre, mes trésors ont passé
dans ses mains; Ma beauté me restait, et
les mépris d’Octave Pour me vaincre ont
fait plus que le fer des Romains.
Ah! qu’ils sont loin ces jours, etc.
Mes pleurs même ont coulé sur ses mains
répandus, J’ai subi l’affront des refus.
Moi !... qui du sein des mers, comparable à
Vénus, M’élançai triomphante aux rives
du Cydnus!
Au comble des revers, qu’aurais-je encore
à craindre? Reine coupable, que dis-tu?
Du destin qui m’accable est-ce à moi de
me plaindre?
Ai-je pour l’accuser les droits de la vertu?
J’ai d’un époux déshonoré la vie. C’est par
moi qu’aux Romains l’Égypte est asservie,
Et que d’lsis l’ancien culte est détruit.
Quel asile chercher? Sans parents! sans
patrie!
Il n’en est plus pour moi que l’éternelle
nuit!
Méditation
How if when I am laid into the tomb ...
(Shakespeare)
Grands Pharaons, nobles Lagides,
Verrez-vous entrer sans courroux,
Pour dormir dans vos pyramides,
Une reine indigne de vous?
Non!.. non, de vos demeures funèbres
Je profanerais la splendeur!
Rois, encor au sein des ténèbres, Vous me
fuiriez avec horreur.
Du destin qui m’accable est-ce à moi de
me plaindre? Ai-je pour l’accuser le droit
de la vertu?
Par moi nos dieux ont fui d’Alexandrie,
Et d’Isis le culte est détruit.
Grands Pharaons, nobles Lagides,
Vous me fuiriez avec horreur!
Du destin qui m’accable est-ce à moi de
me plaindre?
Ai-je pour l’accuser le droit de la vertu?
Grands Pharaons, nobles Lagides,
Verrez-vous entrer sans courroux,
Pour dormir dans vos pyramides,
Une reine indigne de vous?
Non, j’ai d’un époux déshonoré la vie.
Sa cendre est sous mes yeux, son
ombre me poursuit.
C’est par moi qu’aux Romains l’Égypte
est asservie. Par moi nos dieux ont fui
les murs d’Alexandrie, Et d’Isis le culte
est détruit.
Osiris proscrit ma couronne.
A Typhon je livre mes jours!
Contre l’horreur qui m’environne
Un vil reptile est mon recours.
Dieux du Nil... vous m’avez... trahie!
Octave... m’attend... a son char.
Cléopâtre en... quittant... la vie,
Redevient digne de... César !
Vriend
worden?
Zit hier geen flyer kijk dan op
vrienden.hetgeldersorkest.nl
En
beleef
nog
meer!
Het Gelders Orkest deelt graag haar liefde
kinderconcert
Midzomernachtsdroom
Amsterdam zondag 20-04
Arnhem
zaterdag 17-05
Nijmegen
zondag 18-05
Bas Wiegers dirigent
Wat gebeurt er als je verliefd bent, maar de ander
niet op jou? Na een geheime ontmoeting in het bos
en een liefdesdrankje lijkt alles in de soep te lopen.
De kindervoorstelling Midzomernachtsdroom is
het beroemde verhaal van Shakespeare, beeldend
voor grootse en inspirerende klassieke
gespeeld door verteller Bram van Oers. Het decor
muziek. Mensen binnen en buiten de
en de live tekeningen van Gerard de Bruyne
concertzaal ráken met prachtige muziek,
brengen de personages tot leven. Een theatrale
voorstelling rond liefde, verdriet en geluk, die je
dat is wat Het Gelders Orkest nastreeft.
meevoert naar de wereld van Shakespeare. Vooraf
In kleine, intieme setting, of voor 10.000
kun je kennismaken met het orkest, en zelfs de
bezoekers. In Gelderland en ver daarbuiten.
instrumenten uitproberen.
Tijdens de voorstelling in Het Concertgebouw
Bezoek onze site www.hetgeldersorkest.nl
Amsterdam op 20 april dirigeert onze chef-dirigent,
en laat u meenemen in een muzikaal
Antonello Manacorda, en vertelt Hadewych Minis.
avontuur. Ontdek onze musici, luister naar
Mendelssohn Een midzomernachtsdroom
fragmenten en boek uw kaarten!
Romantiek met Midori
á´ new, neu
Novy,
Apeldoorn
Arnhem
Nijmegen
Amsterdam vrijdag 13-06
donderdag 22-05
zaterdag 24-05
zondag 25-05
Antonello Manacorda dirigent
Midori viool
Brahms
Brahms
Vioolconcert
Symfonie nr. 1
Antonello Manacorda dirigent
Maximilian Hornung cello
Berlioz
Carnaval Romain
DvorákCelloconcert
Dvorák
Symfonie nr. 9
‘Uit de Nieuwe Wereld’
Met méér dan gepaste trots, presenteert
Het Gelders Orkest in Het Concertgebouw, dat is
Het Gelders Orkest u dit seizoen Midori! Deze
niets nieuws. Maar wel genieten! Dit keer van
volgens Amerikaanse media ‘superstar violinist’
een op en top romantisch programma.
debuteerde op haar 10de bij het New York
Na de pauze staat de in Amerika geschreven
Philharmonic en zag Leonard Bernstein voor haar
knielen toen ze in 1986 als 14-jarige uitgespeeld
Dvorák 9 op het programma, beter bekend als
Uit de nieuwe wereld. Vóór de pauze soleert de
was. De Allgemeine Zeitung bejubelt haar als
27-jarige Maximilian Hornung in het populaire
volgt: ‘Midori beweegt met haar viool als was
Celloconcert van dezelfde componist. De cellist
ze een danseres.’ De violiste is weer zo’n
won zeven jaar geleden het Concours van de
wereldtopper die chef-dirigent Antonello
Duitse Musikrat. Maximilian Hornung is één van
Manacorda voor u en ons naar Gelderland haalt.
de vele geheime tips van vaste Het Gelders
Op het programma staat onder meer Brahms’
Orkest-dirigent Antonello Manacorda.
meeslepende Vioolconcert. Ongekende klasse in
Nederland.
Kaarten bestelt u via www.hetgeldersorkest.nl
telefoon 026 - 789 01 30 | [email protected]
@GeldersOrkest |
HetGeldersOrkest

Download Report