Les Ambassadeurs
Alexis Kossenko, leiding | direction
28.02.2014
Théâtre Marni
Les Ambassadeurs
Alexis Kossenko, leiding | direction
Céline Scheen, sopraan | soprano
Aimery Lefèvre, bariton | baryton
Sébastien Dutrieux, acteur | comédien
Sybille Wilson, scènebeeld | mise en espace
“Le Neveu de Rameau”
Denis Diderot
muziek van | musique de Jean-Philippe Rameau
tekst van | texte de
XX :XX – Einde van het concert | Fin du concert
Nederlandse teksten, p. 3
Textes français, p. 4
Biografieën | Biographies, p. 6
Gezongen teksten | Textes chantés, p. 12
VR1 Stemmen uit renaissance en barok | Voix de la renaissance et du baroque
1
productie | production
BO
ZAR
MU
SIC
met de steun van | avec le soutien de
in het kader van | dans le cadre de
Rameau 250
Gelieve uit respect voor de artiesten en de muziek de stilte te bewaren. Schakel uw gsm-toestel
of elektronisch uurwerk uit en hoest niet onnodig. Het is verboden te fotograferen, te filmen
en opnames te maken.
Pour les artistes et la musique, merci de respecter le silence. Veillez à éteindre téléphones
portables, montres électroniques et à réprimer les toux. Il est interdit de photographier, filmer
et enregistrer.
2
Toelichting
De Neef van Rameau
“Mocht u hem ooit ontmoeten en niet geboeid raken door zijn originaliteit,
dan stopt u vast uw vingers in de oren, of u slaat op de vlucht. Grote God, wat
heeft die man een longen!”
Naar aanleiding van de 250e verjaardag van het overlijden van JeanPhilippe Rameau wordt de voorstelling De Neef van Rameau, die reeds in
2008 te zien was, hernomen. Het project is gewijd aan de bevoorrechte
band tussen Denis Diderot en “de vader van de moderne harmonie”. Al
werd Rameau door tal van tijdgenoten, Rousseau op kop, zwartgemaakt,
toch bleef de componist zijn kunst verdedigen. Zijn onverbrekelijke
vriendschap met Diderot was hem daarbij tot steun.
Diderots De Neef van Rameau vormt de echte ruggengraat van de voorstelling en zorgt voor een buitengewoon virtuoos verbaal steekspel: Hij
en Ik, twee verschillende en toch complementaire facetten van eenzelfde
kijk op de wereld, dialogeren vrijelijk met elkaar over diverse onderwerpen als de moraal, het genie, de opvoeding, de kunst... Doorheen dit
unieke werk komt een heel tijdperk naar voren, dat tegelijk tragisch en
komisch is, vervuld van wijsheid en waanzin.
De voorstelling laat een aantal van Diderots meest briljante bladzijden horen, en legt de nadruk op de nauwe verwantschap qua toon tussen zijn tekst en de muziek van Rameau. De keuze voor de persoon van
Jean-François Rameau, de neef die omschreven wordt als “een mengeling
van verhevenheid en platheid, van gezond verstand en onredelijkheid”,
laat Diderot toe om in het lang en het breed “de dierbare oom” en diens
moderniteit voor de geest te roepen. De taal van zowel de dichter als de
muzikant wordt gekenmerkt door een stijl die op het eerste zicht slordig
lijkt en waarin het platte en het sublieme, het ernstige en het excentrieke
naast elkaar staan.
3
clef d'écoute
Le Neveu de Rameau
« Si vous le rencontrez jamais et que son originalité ne vous arrête pas ; ou
vous mettrez vos doigts dans vos oreilles, ou vous vous enfuirez. Dieux, quels
terribles poumons ! »
À l’occasion du 250e anniversaire du décès de Jean-Philippe Rameau,
le spectacle Le Neveu de Rameau, qui avait été présenté en 2008, est repris. Il est consacré au lien privilégié unissant Denis Diderot et « le père
de l’harmonie moderne ». Décrié par nombre de ses contemporains
– Rousseau en tête –, Rameau n’aura de cesse de défendre son art, soutenu
dans l’ombre par l’indéfectible amitié de Diderot.
Véritable épine dorsale du spectacle, Le Neveu de Rameau est une joute
verbale d’une prodigieuse virtuosité : Lui et Moi, deux facettes aussi différentes que complémentaires d’une même vision du monde, dialoguent
à bâtons rompus autour de sujets diversifiés tels que la morale, le génie,
l’éducation, l’art… C’est toute une époque qui transparaît à travers cet ouvrage unique en son genre, à la fois tragique et burlesque, plein de sagesse
et traversé d’un puissant vent de folie.
Le spectacle propose certaines des pages les plus brillantes de Diderot
et met l’accent sur la très grande proximité de ton qui caractérise son texte
et la musique de Rameau. Le choix de la personnalité de Jean-François
Rameau, ce neveu décrit comme « un composé de hauteur et de bassesse,
de bon sens et de déraison », permet à Diderot d’évoquer largement le
« cher oncle » et sa modernité. Un style d’une apparente négligence, où se
côtoient le bas et le sublime, le grave et le fantasque, marque d’un même
sceau le langage du poète et du musicien.
4
Alexis Kossenko
Céline Scheen © Dina Kottgen
Aimery Lefèvre © Picasa
Sébastien Dutrieux © Marco Borggreve
Sybille Wilson © Pierre Fabris
5
Biografieën | Biographies
Alexis Kossenko, leiding | direction
• Franse fluitist en dirigent. • Dubbele carrière op moderne en
barokfluit. Studeerde aan de conservatoria van Parijs en Amsterdam. •
Was solofluitist van La Chambre Philharmonique, Le Concert d’Astrée
en de Noorse Barokksolistene. Treedt regelmatig op met Stradivaria en
het Ensemble Matheus. Vaste gastsolist bij het Poolse Arte dei Suonatori.
• Wordt steeds meer gevraagd als dirigent. Leidde het European Union
Baroque Orchestra, B’Rock, de Holland Baroque Society, Le Concert
d’Astrée en Arte dei Suonatori. Richtte in 2011 zijn eigen ensemble Les
Ambassadeurs op. • Indrukwekkende discografie met o.m. de fluitconcerten van C.Ph.E. Bach en Vivaldi (Alpha). Met Les Ambassadeurs:
Antonio Vivaldi. Concerti per l’orchestra di Dresda (Alpha, 2013) en hoogtepunten uit opera’s van Rameau (Erato, 2013).
NL
• Flûtiste et chef d’orchestre français. • Double carrière à la flûte
moderne et baroque. Études aux conservatoires de Paris et d’Amsterdam. • Flûte solo de La Chambre Philharmonique, du Concert d’Astrée
et des Barokksolistene en Norvège. Joue régulièrement avec Stradivaria
et l’Ensemble Matheus. • Activité de chef d’orchestre de plus en plus
fréquente. A dirigé le European Union Baroque Orchestra, B’Rock, la
Holland Baroque Society, Le Concert d’Astrée et l’Arte dei Suonatori.
Fonde en 2011 son propre ensemble, Les Ambassadeurs. • Discographie
impressionante, avec entre autres les concertos pour flûtes de C.P.E. Bach
et de Vivaldi (Alpha). Avec Les Ambassadeurs : Antonio Vivaldi. Concerti
per l’orchestra di Dresda (Alpha, 2013) et points forts des opéras de Rameau
(Erato, 2013).
FR
• www.alexiskossenko.com
6
Céline Scheen, sopraan | soprano
• Geboren in Verviers in 1976. • Opleiding aan de Guildhall School
van Londen bij V. Rosza. • Zingt op de grootste festivals en in prestigieuze zalen o.l.v. R. Goebel, I. Bolton, R. Jacobs, J. Savall, Ph. Herreweghe,
J. Tubéry… • Zong in de Munt, in de Opéra du Rhin, op de Innsbrucker
Festwochen, alsook in Caen, Lille, New York, Cremona... in opera’s van
Mozart, Gluck, Cavalli, Rameau, Monteverdi e.a. • 2014: Mattheuspassie
in Kopenhagen met het Symfonieorkest van de Deense Radio (A.
Marcon) en vervolgens in Dresden en Praag met Collegium 1704 (V.
Luks). Concerten met Les Ambassadeurs, Les Pages et les Chantres van
het Centre de Musique Baroque de Versailles, het Orkestra Petronius, de
Holland Baroque Society, etc. • Uitgebreide discografie.
NL
• Née à Verviers en 1976. • Formation à la Guildhall School de
Londres auprès de V. Rosza. • Chante dans les plus grands festivals et
les plus prestigieuses salles, s.l.d. R. Goebel, I. Bolton, R. Jacobs, J. Savall,
Ph. Herreweghe, J. Tubéry… • A chanté à La Monnaie, à l’Opéra du Rhin,
au Festival d’Innsbruck, à Caen, Lille, New York, Crémone... dans des
opéras de Mozart, Gluck, Cavalli, Rameau, Monteverdi et autres. • 2014 :
Passion selon Saint Matthieu à Copenhague avec l’Orchestre symphonique de la Radio danoise (A. Marcon) puis à Dresde et Prague avec le
Collegium 1704 (V. Luks). Concerts avec Les Ambassadeurs, Les Pages
et les Chantres du Centre de Musique Baroque de Versailles, l’Orkestra
Petronius, la Holland Baroque Society, etc. • Discographie abondante.
FR
7
Aimery Lefèvre, bariton | baryton
• Studeert zang aan het Conservatorium van Lyon bij Brian
Parsons en aan het Atelier Lyrique van de Opéra National de Paris. •
Zingt een gevarieerd repertoire, van Monteverdi, Rameau en Händel via
Rossini en Verdi tot Delibes, Massenet en Offenbach. Was te gast in de
Opéra National de Paris, het Grand Théâtre in Luxemburg, het Théâtre
du Capitole de Toulouse, de Opéra de Lille, de Opéra de Dijon, op het
Glyndebourne Opera Festival... • Recitals in het Auditorium van het
Musée du Louvre en in de Villa Médicis in Rome. Te gast in de Scala van
Milaan en in het Teatro La Fenice in Venetië voor recitals van jonge zangers. • Nam deel aan de opname van Atys van Lully met La Simphonie
du Marais (Musique à la Chabotterie, 2010).
NL
• Étudie le chant au CNSM de Lyon auprès de Brian Parsons et à
l’Atelier Lyrique de l’Opéra National de Paris. • Chante un répertoire très
varié, de Monteverdi, Rameau et Händel en passant par Rossini et Verdi à
Delibes, Massenet et Offenbach. S’est produit à l’Opéra National de Paris,
au Grand Théâtre de Luxembourg, au Théâtre du Capitole de Toulouse, à
l’Opéra de Lille, à l’Opéra de Dijon, au Festival d’opéra de Glyndebourne...
• Récitals à l’Auditorium du Musée du Louvre et à la Villa Médicis à
Rome. Invité à La Scala de Milan et au Teatro La Fenice de Venise pour
des récitals de jeunes chanteurs. • Participe à l’enregistrement d’Atys de
Lully avec La Simphonie du Marais (Musique à la Chabotterie, 2010).
FR
• www.aimery-lefevre.com
8
Sébastien Dutrieux, acteur | comédien
• Geboren in Brussel in 1977. • Eerste prijs dramatische kunsten
aan het Conservatoire Royal de Mons. • Speelt zowel klassiek als modern
repertoire: Shakespeare (Mesure pour mesure), Poesjkin (Mozart et Salieri),
Maeterlinck (Aglavaine et Sélysette), maar ook Fausto Paravidino (Nature
morte dans un fossé), David Hare (L’heure verticale) en Caryl Churchill
(Copies), op de podia van het Théâtre National, Rideau de Bruxelles en
Eden in Charleroi. • Was te zien in Le carnaval des animaux van Saint-Saëns
in De Munt en in Le Roi David en Jeanne d’Arc au bûcher van Honegger
in Vredenburg Utrecht. Talrijke producties voor de Opéra national de
Lorraine. Speelde recentelijk in L’écume des jours van Edison Denisov in
de Oper Stuttgart. • Presenteerde reeds voor BOZAR De Neef van Rameau
en Brieven aan Chopin.
NL
• Né à Bruxelles en 1977. • Premier prix d’art dramatique au
Conservatoire Royal de Mons. • A joué le répertoire classique tel
que Shakespeare (Mesure pour mesure), Pouchkine (Mozart et Salieri) et
Maeterlinck (Aglavaine et Sélysette), et le répertoire moderne comme Fausto
Paravidino (Nature morte dans un fossé), David Hare (L’heure verticale) et
Caryl Churchill (Copies), au Théâtre National, au Rideau de Bruxelles
et à l’Eden à Charleroi. • S’est produit dans Le carnaval des animaux de
Saint-Saëns à La Monnaie et dans Le roi David et Jeanne d’Arc au bûcher
de Honegger au Vredenburg Utrecht. Nombreuses productions pour
l’Opéra national de Lorraine. A joué récemment dans L’écume des jours
d’Edison Denisov à l’Opéra de Stuttgart. • A déjà présenté pour BOZAR
Le neveu de Rameau et Lettres à Chopin.
FR
9
Sybille Wilson, scènebeeld | mise en espace
• Vioolstudies aan het Conservatoire Royal de Musique de
Bruxelles en licentie musicologie en literatuur aan de University of
Cambridge. • Focust al snel op het operagenre. • Werkt aanvankelijk
als dramaturge en assistente van regisseurs als B. Wilson, Tr. Brown, L.
Bondy, Chr. Marthaler, A.-T. de Keersmaeker en Chr. Loy, en verzorgt
hernemingen van producties in de Scala van Milaan, in Covent Garden,
de San Francisco Opera, De Munt, de Opéra National de Paris-Bastille. •
Creëert sinds 2003 haar eigen regies, voor de Oper Frankfurt, De Munt,
het Festival d’Aix-en-Provence, BOZAR, het Théâtre Royal du Parc en
het Festival de Wallonie. • Voorkeur gaat uit naar transversale projecten
waarin muziek wordt vermengd met het magische, de dans, tekenkunst,
tekst of documentaire films.
NL
• Études de violon au Conservatoire Royal de Musique de Bruxelles
et licence en musicologie et en littérature à l’University of Cambridge. •
Se dirige rapidement vers la mise en scène d’opéra, d’abord comme dramaturge et assistante de metteurs en scène tels B. Wilson, T. Brown, L.
Bondy, C. Marthaler, A.-T. de Keersmaeker et C. Loy, et assure des reprises de productions à La Scala de Milan, au Covent Garden, au San
Francisco Opera, à La Monnaie, à l’Opéra National de Paris-Bastille. •
Élabore depuis 2003 ses propres mises en scène, pour l’Oper Frankfurt,
La Monnaie, le Festival d’Aix-en-Provence, BOZAR, le Théâtre Royal du
Parc et le Festival de Wallonie. • Privilégie les formes transversales et
écrit des spectacles où musique se mêle à magie, danse, dessin, texte, documentaire cinématographique.
FR
• www.sybillewilson.com
10
Les Ambassadeurs
• Europees barokorkest, in 2011 opgericht door Alexis Kossenko.
Speelt op historische instrumenten. Repertoire: van Bach, Rameau,
Händel en Mozart, tot Rossini, Stravinski en Debussy. • Hecht veel belang
aan de herontdekking van de historische Dresdener Hofkapelle uit Bachs
tijd, met zijn virtuoze musici afkomstig uit heel Europa, zijn prachtige
klankkleuren en combinatie van de Italiaanse, Franse en Duitse stijl. •
Gaf succesvolle optredens bij BOZAR, in het Auditorium du Louvre
(Parijs), op de Musikfestspiele Sanssouci (Potsdam), op het MAfestival
(Brugge) en op andere festivals in Europa en de VS. • Recente discografie
(2013): Antonio Vivaldi. Concerti per l’orchestra di Dresda (Alpha) en Rameau.
Le Grand Théâtre de l’Amour (Erato).
NL
• Orchestre baroque européen, fondé en 2011 par Alexis Kossenko.
Joue sur instruments historiques. Répertoire : de Bach, Rameau, Händel
et Mozart, à Rossini, Stravinsky et Debussy. • Fort passionné par la redécouverte de l’historique Dresdener Hofkapelle du temps de Bach, avec
ses musiciens virtuoses originaires de toute l’Europe, ses magnifiques
sonorités et sa combinaison de styles italien, français et allemand. •
Prestations très applaudies à BOZAR, à l’Auditorium du Louvre (Paris),
aux Musikfestspiele Sanssouci (Potsdam), au MAfestival (Brugge) et lors
d’autres festivals d’Europe et des États-Unis. • Discographie récente
(2013) : Antonio Vivaldi. Concerti per l’orchestra di Dresda (Alpha) et Rameau.
Le Grand Théâtre de l’Amour (Erato).
FR
• www.les-ambassadeurs.com
viool | violon
Zefira Valova
Jivka Kaltcheva
Varoujan Doneyan
Caroline Bayet
Annelies de Cock
altviool | alto
Femke Huizinga
Benjamin Lescoat
contrabas | contrebasse
Tom Devaere
klavecimbel | clavecin
Jean Rondeau
hobo | hautbois
Lidewei de Sterck
fagot | basson
Monika Fischaleck
cello | violoncello
Bernard Woltèche
Corentin Dellicour
11
gezongen en gereciteerde teksten
De Neef van Rameau
Ý Prélude pour l’adoration du Soleil,
uit Les Indes galantes, opéra-ballet
Of het mooi of lelijk weer is, elke middag tegen een uur of vijf maak
ik mijn vaste wandeling naar het Palais-Royal. Daar ga ik altijd helemaal
alleen zitten dromen op de bank van d’Argenson. Ik voer gesprekken met
mezelf over politiek, liefde, smaak of filosofie en laat mijn gedachten de
vrije loop. Ik volg de eerste de beste ingeving, wijs of dwaas, net zoals we
in de Allée de Foy onze losbandige jongeren achter een lichtekooi zien
aanlopen, zo een met een lachend gezicht, lonkende ogen en een wipneus, die ze dan weer laten schieten voor een ander terwijl ze uit­eindelijk
met niemand meegaan: mijn gedachten zijn mijn snol­letjes.
Als het te koud of regenachtig is, zoek ik mijn toevlucht in het Café
de la Régence, waar ik naar het schaken ga kijken. Parijs is de plaats in
de wereld, en het Café de la Régence de plaats in Parijs waar dit spel het
beste gespeeld wordt. [...]
Toen ik daar op een mid­dag zat te kijken, zonder veel te zeggen en
zo min mogelijk luisterend, werd ik aangesproken door een van de wonderlijkste figuren van dit land dat God toch niet stiefmoederlijk heeft be­
deeld. De man is een mengeling van grootheid en laaghartigheid, van gezond verstand en onredelijkheid. Begrippen als fat­soen en onbetamelijkheid moeten wel zonderling dooreengegooid zijn in zijn hoofd, want hij
laat zonder ophef zien wat de natuur hem aan goede eigenschappen heeft
meegegeven en zonder schaamte wat hij aan slechte heeft ontvangen. Hij
is ove­rigens ijzersterk, hij heeft een bijzonder levendige verbeeldings­
kracht en buitengewoon krachtige longen. Mocht u hem ooit ontmoeten
en niet geboeid raken door zijn originaliteit, dan stopt u vast uw vingers
in de oren, of u slaat op de vlucht. Grote God, wat heeft die man een longen! Hij is een vat vol tegenstrijdigheden. Soms is hij zo mager en bleek
als een zieke in het laatste stadium van tering; je zou door zijn wangen
heen zijn kiezen kunnen tellen, je denkt dat hij dagenlang niet gegeten
heeft of dat hij net uit een trappisten­klooster komt. Een maand later is
hij weer zo dik en vet alsof hij aan de tafel van een rijke patser heeft gezeten of in een bernardijnerklooster de kost heeft gehad. Vandaag sluipt
hij weg met gebogen hoofd, in vuile kleren, met een gescheurde broek, in
lompen gehuld en met afgetrapte schoenen, je zou hem bijna roepen om
12
textes chantés et récités
Le Neveu de Rameau
Ý Prélude pour l’adoration du soleil,
extr. des Indes galantes, opéra-ballet
Qu’il fasse beau, qu’il fasse laid, c’est mon habitude d’aller sur les cinq
heures du soir me promener au Palais-Royal. C’est moi qu’on voit, toujours seul, rêvant sur le banc d’Argenson. Je m’entretiens avec moi-même
de politique, d’amour, de goût ou de philosophie. J’abandonne mon esprit
à tout son libertinage. Je le laisse maître de suivre la première idée sage ou
folle qui se présente, comme on voit dans l’allée de Foy nos jeunes dissolus
marcher sur les pas d’une courtisane à l’air éventé, au visage riant, à l’œil
vif, au nez retroussé, quitter celle-ci pour une autre, les attaquant toutes
et ne s’attachant à aucune. Mes pensées, ce sont mes catins. Si le temps
est trop froid, ou trop pluvieux, je me réfugie au café de la Régence ; là je
m’amuse à voir jouer aux échecs. Paris est l’endroit du monde, et le café de
la Régence est l’endroit de Paris où l’on joue le mieux à ce jeu. [...]
Un après-dîner, j’étais là, regardant beaucoup, parlant peu, et écoutant
le moins que je pouvais ; lorsque je fus abordé par un des plus bizarres
personnages de ce pays où Dieu n’en a pas laissé manquer. C’est un composé de hauteur et de bassesse, de bon sens et de déraison. Il faut que les
notions de l’honnête et du déshonnête soient bien étrangement brouillées
dans sa tête ; car il montre ce que la nature lui a donné de bonnes qualités, sans ostentation, et ce qu’il en a reçu de mauvaises, sans pudeur.
Au reste il est doué d’une organisation forte, d’une chaleur d’imagination
singulière, et d’une vigueur de poumons peu commune. Si vous le rencontrez jamais et que son originalité ne vous arrête pas ; ou vous mettrez
vos doigts dans vos oreilles, ou vous vous enfuirez. Dieux, quels terribles
poumons ! Rien ne dissemble plus de lui que lui-même. Quelquefois, il est
maigre et hâve, comme un malade au dernier degré de la consomption ;
on compterait ses dents à travers ses joues; on dirait qu’il a passé plusieurs
jours sans manger, ou qu’il sort de la Trappe. Le mois suivant, il est gras et
replet, comme s’il n’avait pas quitté la table d’un financier, ou qu’il eût été
renfermé dans un couvent de Bernardins. Aujourd’hui, en linge sale, en
culotte déchirée, couvert de lambeaux, presque sans souliers, il va la tête
basse, il se dérobe, on serait tenté de l’appeler, pour lui donner l’aumône.
Demain, poudré, chaussé, frisé, bien vêtu, il marche la tête haute, il se
montre et vous le prendriez au peu prés pour un honnête homme. Il vit
13
gezongen en gereciteerde teksten
hem een aalmoes te geven. Morgen verschijnt hij weer keurig gepoederd,
geschoeid, met krullen in zijn haar, goed gekleed, hij loopt met zijn neus
in de wind en je zou haast denken dat hij een fatsoenlijk mens is. Zo leeft
hij van de ene dag in de andere, somber of vrolijk, al naar de omstandigheden. Zijn eerste zorg ‘s morgens bij het op­staan, is te weten waar hij zal
gaan ontbijten, na het ontbijt denkt hij alweer aan zijn avondeten. Ook de
nacht brengt zijn zorgen mee: of hij keert te voet terug naar het zolderkamertje waar hij woont, als de hospita, beu van het wachten op de huur,
hem tenminste niet de sleutel heeft teruggevraagd, of hij neemt genoegen
met een kroeg in de voorstad, waar hij tussen een stuk brood en een pot
bier de dag afwacht. Wanneer hij geen zes stuivers meer op zak heeft
wat hem soms wel overkomt, is het rijtuig van een van zijn vrienden het
enige wat er voor hem op­zit, of de koetsier van een adellijke Heer, die een
slaapplaats voor hem heeft bij de paarden op het stro. ‘s Morgens heeft hij
dan nog een gedeelte van de matras in zijn haar. Als het jaar­getijde zacht
is, loopt hij de hele nacht te ijsberen door de Cours of de Champs Elysees.
Zodra het dag wordt, verschijnt hij weer in de stad, in zijn kleren van de
vorige avond, die ook de volgen­de dag dienst moeten doen en vaak nog
de rest van de week. Ik ben niet bijster gesteld op dergelijke originele figuren, andere mensen gaan daarentegen vertrouwelijk met hen om, of raken er zelfs mee bevriend. Een enkele maal per jaar raak ik toch geboeid
wanneer ik zo iemand ontmoet, omdat zijn karak­ter zo scherp afsteekt bij
dat der gewone stervelingen en omdat hij breekt met de vervelende gelijkvormigheid, die onze opvoe­ding, onze maatschappelijke conventies
en onze gebruikelijke welvoeglijkheid hebben meegebracht. Verschijnt er
zo iemand in een gezelschap dan werkt hij fermenterend als een korrel
zuurdesem en geeft ieder een gedeelte van zijn persoonlijkheid terug. Hij
brengt opschudding en verontrusting teweeg, ontlokt bijval of afkeuring,
hij haalt de waarheid naar voren, prijst recht­schapen mensen en ontmaskert schurken, en wanneer hij zo op dreef is dan luistert ook een verstandig mens naar hem en door­ziet zijn wereld.
14
textes chantés et récités
au jour la journée. Triste ou gai, selon les circonstances. Son premier soin,
le matin, quand il est levé, est de savoir où il dînera ; après dîner, il pense
où il ira souper. La nuit amène aussi son inquiétude. Ou il regagne, à pied,
un petit grenier qu’il habite, à moins que l’hôtesse ennuyée d’attendre son
loyer, ne lui en ait redemandé la clef ; ou il se rabat dans une taverne du
faubourg où il attend le jour, entre un morceau de pain et un pot de bière.
Quand il n’a pas six sols dans sa poche, ce qui lui arrive quelquefois, il a
recours soit à un fiacre de ses amis, soit au cocher d’un grand seigneur
qui lui donne un lit sur de la paille, à côté de ses chevaux. Le matin, il a
encore une partie de son matelas dans ses cheveux. Si la saison est douce,
il arpente toute la nuit, le Cours ou les Champs-Élysées. Il reparaît avec
le jour, à la ville, habillé de la veille pour le lendemain, et du lendemain
quelquefois pour le reste de la semaine. Je n’estime pas ces originauxlà. D’autres en font leurs connaissances familières, même leurs amis. Ils
m’arrêtent une fois l’an, quand je les rencontre, parce que leur caractère
tranche avec celui des autres, et qu’ils rompent cette fastidieuse uniformité que notre éducation, nos conventions de société, nos bienséances
d’usage ont introduite. S’il en paraît un dans une compagnie, c’est un
grain de levain qui fermente et qui restitue à chacun une portion de son
individualité naturelle. Il secoue, il agite ; il fait approuver ou blâmer ; il
fait sortir la vérité ; il fait connaître les gens de bien ; il démasque les coquins ; c’est alors que l’homme de bon sens écoute, et démêle son monde.
15
gezongen en gereciteerde teksten
Ý Ouverture,
uit Platée, comédie lyrique
Deze man kende ik al heel lang. [...] Hij vroeg mij wat geld te leen dat
ik hem gaf. Hij had zich, ik weet niet hoe, toegang verschaft tot enkele
fatsoenlijke families waar zijn bord voor hem klaarstond, maar men had
hem de voorwaarde gesteld dat hij niet zou spreken zonder toestem­ming.
Hij zweeg dus en at als een bezetene; het was kostelijk hem onder deze
dwang te zien. Zodra hij het waagde de af­spraak te breken en zijn mond
opendeed, riepen alle tafelge­noten bij het eerste woord uit: “Wat krijgen
we nu, Rameau!” Dan fonkelde de woede in zijn ogen en viel hij met nog
grotere hartstocht op het eten aan. U bent natuurlijk nieuwsgierig naar
de naam van de man, en daar heeft u hem dan. Het is de neef van die
beroemde musicus die ons van het kerkgezang van Lully heeft verlost,
dat wij al meer dan honderd jaar psalmodiëren.
Ý Ouverture,
uit Platée, comédie lyrique
HIJ. – [...] Rameau, jij had graag die twee stukken gecomponeerd en als
je er twee gedaan had zou je er zeker nog twee maken; en na een bepaald
aantal zou je overal worden gespeeld en gezongen. Je zou met opgeheven
hoofd rondlopen, je zou je welbewust zijn van je eigen verdienste. De
mensen zouden je met de vinger nawijzen.
16
textes chantés et récités
Ý Ouverture,
extr. de Platée, comédie lyrique
Je connaissais celui-ci de longue main. [...] Il m’empruntait quelques
écus que je lui donnais. Il s’était introduit, je ne sais comment, dans
quelques maisons honnêtes, où il avait son couvert, mais à la condition
qu’il ne parlerait pas, sans avoir obtenu la permission. Il se taisait, et mangeait de rage. Il était excellent à voir dans cette contrainte. S’il lui prenait
envie de manquer au traité, et qu’il ouvrît la bouche ; au premier mot, tous
les convives s’écriaient : ô Rameau ! Alors la fureur étincelait dans ses
yeux, et il se remettait à manger avec plus de rage. Vous étiez curieux de
savoir le nom de l’homme, et vous le savez. C’est le neveu de ce musicien
célèbre qui nous a délivrés du plain-chant de Lulli que nous psalmodions
depuis plus de cent ans.
Ý Ouverture,
extr. de Platée, comédie lyrique
LUI – [...] Rameau, tu voudrais bien avoir fait ce morceau-là ; si tu avais
fait ce morceau-là, tu en ferais bien deux autres ; et quand tu en aurais
fait un certain nombre, on te jouerait, on te chanterait partout ; quand tu
marcherais, tu aurais la tête droite ; la conscience te rendrait témoignage
à toi-même de ton propre mérite ; les autres, te désigneraient du doigt.
17
gezongen en gereciteerde teksten
Ý Air de l’Envie (bas): “Profonds Abîmes du Ténare”,
uit Le Temple de la Gloire, opéra-ballet
Onpeilbare diepten van de Tainaro, vreselijke Nacht, eeuwige Nacht! God
van de vergetelheid, god van de Tartarus, verduister de dag die over mij schijnt.
Demonen, komt met uw barbaarse hulp, tegen de god die me achtervolgt.
Onpeilbare diepten van de Tainaro (enz.). De Muzen en de Glorie hebben
hun tempel opgericht in deze vredige oorden. Moge ik daar met ontzetting
naar kijken! Dat hun schittering mijn ogen kwetst! Onpeilbare diepten van
de Tainaro (enz.).
HIJ. – Het valt niet mee om te gaan bedelen terwijl er zoveel rijke gekken rondlopen die je kunt uitvreten. En bovendien, minachting voor jezelf krijgen – dat is onverdraaglijk!
[...] Hoe vaak heb ik niet tegen mezelf ge­zegd: “Rameau, er worden
elke dag tienduizend fijne tafels ge­dekt in Parijs, voor vijftien of twintig
personen, en daar is niet één plaatsje bij voor jou! Er wordt links en rechts
uit volle beur­zen met geld gesmeten, en er valt niet één muntje af voor
jou! Duizenden bekrompen kleine geesten zonder talent of verdien­ste,
duizenden arme schepsels zonder charme, duizenden ba­nale intriganten
gaan goed gekleed en jij moet er haveloos bij­lopen? Je bent toch niet op
je achterhoofd gevallen? Kan jij niet strooplikken zoals een ander? Kan
jij niet liegen, zweren, woordbreuk plegen, iemand wat op de mouw
spelden zoals een ander? Kan jij niet op handen en voeten kruipen? Kan
jij niet net zo goed als een ander Madame helpen bij haar galante avon­
tuurtjes, en de liefdesbriefjes van Monsieur overbrengen? Kan jij niet net
zo goed deze of gene jongeman aanmoedigen met Mademoiselle te spreken en Mamzel ertoe brengen naar hem te luisteren? Ben jij niet in staat
de een of andere burgerdochter uit te leggen dat ze slecht gekleed gaat,
dat een paar mooie oor­bellen, een beetje rouge, wat kantwerk of een jurk
à la polonaise haar betoverend zou staan? Kan jij haar niet duidelijk maken
dat die kleine voetjes niet gemaakt zijn om mee over straat te lopen? Dat
er een knappe en rijke jongeman is die een jas met gouden galons draagt,
die een prachtige koets bezit en die bediend wordt door zes deftige lakeien; dat hij haar heeft gezien, haar allerliefst vindt, en sindsdien niet
meer kan eten, drinken of sla­pen en daar zeker aan doodgaat? – Maar
wat zal papa wel zeggen? – Je papa! O, die trekt wel weer bij. – En mama,
die me altijd op het hart drukt een fatsoenlijk meisje te blijven, want dat
18
textes chantés et récités
Ý Air de l’Envie (basse) : « Profonds Abîmes du Ténare »,
extr. du Temple de la Gloire, opéra-ballet
Profonds abîmes du Ténare, Nuit affreuse, éternelle nuit ! Dieu de l’oubli,
dieu du Tartare, éclipsez le jour qui me luit. Démons, apportez-moi votre
secours barbare, contre le Dieu qui me poursuit. Profonds abîmes du Ténare
(etc.) Les Muses et la Gloire ont élevé leur temple dans ces paisibles lieux.
Qu’avec horreur je les contemple ! Que leur éclat blesse mes yeux ! Profonds
abîmes du Ténare (etc.).
LUI – […] Il est dur d’être gueux, tandis qu’il y a tant de sots opulents
aux dépens desquels on peut vivre. Et puis le mépris de soi ; il est insupportable.
[…] Combien de fois, je me suis dit : Comment, Rameau, il y a dix mille
bonnes tables à Paris, à quinze ou vingt couverts chacune ; et de ces couverts-là, il n’y en a pas un pour toi ! Il y a des bourses pleines d’or qui se
versent de droite et de gauche, et il n’en tombe pas une pièce sur toi ! Mille
petits beaux esprits, sans talent, sans mérite ; mille petites créatures, sans
charmes ; mille plats intrigants sont bien vêtus, et tu irais tout nu ? Et tu
serais imbécile à ce point ? Est-ce que tu ne saurais pas flatter comme les
autres ? Est-ce que tu ne saurais pas mentir, jurer, parjurer, promettre,
tenir ou manquer comme un autre ? Est-ce que tu ne saurais pas te mettre
à quatre pattes, comme un autre ? Est-ce que tu ne saurais pas favoriser
l’intrigue de Madame, et porter le billet doux de Monsieur, comme un
autre ? Est-ce que tu ne saurais pas encourager ce jeune homme à parler à Mademoiselle, et persuader à Mademoiselle de l’écouter, comme un
autre ? Est-ce que tu ne saurais pas faire entendre à la fille d’un de nos
bourgeois, qu’elle est mal mise ; que de belles boucles d’oreilles, un peu
de rouge, des dentelles, une robe à la polonaise, lui siéraient à ravir ? Que
ces petits pieds-là ne sont pas faits pour marcher dans la rue ? Qu’il y a
un beau monsieur, jeune et riche, qui a un habit galonné d’or, un superbe
équipage, six grands laquais, qui l’a vue en passant, qui la trouve charmante ; et que depuis ce jour-là il en a perdu le boire et le manger ; qu’il
n’en dort plus, et qu’il en mourra ? – Mais mon papa. – Bon, bon ; votre
papa ! il s’en fâchera d’abord un peu. – Et maman qui me recommande
tant d’être honnête fille ? qui me dit qu’il n’y a rien dans ce monde que
l’honneur ? – Vieux propos qui ne signifient rien. – Et mon confesseur ?
19
gezongen en gereciteerde teksten
is het belangrijkste in de wereld? – Oudewijvengeklets dat niets te betekenen heeft. – En mijn biechtvader? – Ga niet meer naar hem toe, of als je
hem zo nodig de belevenissen uit je vrije tijd wilt vertellen, dan kost het je
hoogstens een paar pond koffie en suiker. – Maar hij is heel streng en hij
heeft me al eens de abso­lutie geweigerd omdat ik het liedje ‘Wie komt er
in mijn hokje’ heb gezongen. – Dat komt omdat je hem niets gegeven hebt,
maar als hij je in een kanten jurk ziet... – Krijg ik dan een kanten jurk? –
Natuurlijk, allerlei jurken ... en mooie diamanten oorbel­len... – Krijg ik
dan diamanten oorbellen? – Ja. – Net zoals die van de markiezin die wel
eens handschoenen koopt bij ons in de winkel? – Precies, en een mooie
koets met appelgrauwe schim­mels, twee deftige lakeien, een Moors jongetje achterop en een knecht die vooruit loopt. Rouge, moesjes, en een
sleep die ze achter je aandragen. – Voor een bal? – Bals, toneel, opera...
(Haar hart bonst al van vreugde, dus je begint met een stukje papier frutselen) – Wat is dat? – O niets. – Zeg op wat is dat? – ­Een briefje. – Voor
wie? – Voor jou, als je het zo graag wil we­ten. – Ik ben zo nieuwsgierig,
laat eens zien (Ze leest) - Een af­spraak, dat kan echt niet. – Als je naar de
mis gaat. – Mama gaat altijd met me mee. Maar misschien als hij hier heel
vroeg zou kunnen komen, ik sta altijd het eerste op en ik ben in de winkel voordat de anderen wakker zijn. – Hij komt, ze vind hem aardig en
op een goeie keer tegen de avond is de jongedame verdwe­nen en ik krijg
een paar duizendjes uitbetaald... Zie je nu wel, ar­me stakker die je bent, je
hebt zo’n talent voor dit soort dingen en je hebt niet te eten?
20
textes chantés et récités
– Vous ne le verrez plus : ou si vous persistez dans la fantaisie d’aller lui
faire l’histoire de vos amusements ; il vous en coûtera quelques livres de
sucre et de café. – C’est un homme sévère qui m’a déjà refusé l’absolution,
pour la chanson, Viens dans ma cellule. – C’est que vous n’aviez rien à
lui donner... Mais quand vous lui apparaîtrez en dentelles. – J’aurai donc
des dentelles ? – Sans doute et de toutes les sortes... en belles boucles de
diamants. – J’aurai donc de belles boucles de diamants ? – Oui. – Comme
celles de cette marquise qui vient quelquefois prendre des gants, dans
notre boutique ? – Précisément. Dans un bel équipage, avec des chevaux
gris pommelés ; deux grands laquais, un petit nègre, et le coureur en
avant, du rouge, des mouches, la queue portée. – Au bal ? – Au bal... à
l’Opéra, à la Comédie... Déjà le cœur lui tressaillit de joie. Tu joues avec un
papier entre les doigts. Qu’est cela ? – Ce n’est rien. – Il me semble que si.
– C’est un billet. – Et pour qui ?– Pour vous, si vous étiez un peu curieuse.
– Curieuse, je le suis beaucoup. Voyons... Elle le lit... Une entrevue, cela ne
se peut. – En allant à la messe. – Maman m’accompagne toujours ; mais
s’il venait ici, un peu matin ; je me lève la première ; et je suis au comptoir,
avant qu’on soit levé. – Il vient : il plaît ; un beau jour, à la brune, la petite
disparaît, et l’on me compte mes deux mille écus... Et quoi tu possèdes ce
talent-là ; et tu manques de pain !
21
gezongen en gereciteerde teksten
Ý Air de Zélide (sopraan): “Tout languit dans nos bois”,
uit La guirlande, ou Les fleurs enchantées, acte de ballet
Wanneer de winter toeslaat, kwijnt alles weg in onze bossen. Maar
wanneer Zephyrus begint te zuchten, wordt alles herboren, alles bloeit op,
alles lijkt te ademen. De Nachtegaal ontwaakt, herneemt zijn kwinkeleren.
Afwezigheid is als de winter van de liefde. De terugkeer van een minnaar is
als de terugkeer van mooie dagen …
HIJ. – Hou oud is uw kind?
IK. – Houdt u het maar op acht jaar.
HIJ. – Acht jaar! Dan moest zij eigenlijk al vier jaar de vingers op de
toetsen hebben.
IK. – Maar misschien ben ik er niet zo op gebrand, bij de plannen voor
haar opvoeding een studie te voegen, die zoveel tijd in beslag neemt en
zo weinig nut heeft. [Ik zou haar eerder leren] zuiver te redeneren, als dat
mogelijk is, een zeldzaam verschijnsel bij mannen en nog zeldzamer bij
vrouwen.
HIJ. – Ach, laat haar toch onzin praten zoveel zij wil, als zij maar aardig, amusant en koket is. [...] en laat haar toch huilen, lijden, lief doen en
zwakke zenuwen hebben zoals de anderen, mits zij aardig, amusant en
koket is. Wat! Geen dansles?
IK. – Niet meer dan nodig is om een reverence te maken, een behoorlijke houding te hebben, zich voordelig voor te doen en ongewongen te
lopen.
HIJ. – Geen zang?
IK. – Niet meer dan nodig is, voor een goede uitspraak.
HIJ. – Geen muziek?
22
textes chantés et récités
Ý Air de Zélide (soprano) : « Tout languit dans nos bois »,
extr. de La guirlande, ou Les fleurs enchantées, acte de ballet
Tout languit dans nos bois quand l’hiver les ravage. Mais lorsque le
Zéphyr commence à soupirer, tout renait, tout fleurit, tout semble respirer. Le
Rossignol s’éveille, il reprend son ramage. L’absence est l’hiver des amours. Le
retour d’un amant est celui des beaux jours…
LUI – Quel âge a votre enfant ?
MOI – Supposez-lui huit ans.
LUI – Huit ans ! il y a quatre ans que cela devrait avoir les doigts sur
les touches.
MOI – Mais peut-être ne me soucié- je pas trop de faire entrer dans
le plan de son éducation une étude qui occupe si longtemps et qui sert si
peu. [Je lui apprendrai plus volontiers] à raisonner juste, si je puis ; chose
si peu commune parmi les hommes, et plus rare encore parmi les femmes.
LUI – Laissez-la déraisonner tant qu’elle voudra, pourvu qu’elle soit
jolie, amusante et coquette. […] et laissez-la pleurer, souffrir, minauder,
avoir des nerfs agacés comme les autres, pourvu qu’elle soit jolie, amusante et coquette. Quoi, point de danse ? MOI – Pas plus qu’il n’en faut pour faire une révérence, avoir un maintien décent, se bien présenter et savoir marcher.
LUI – Point de chant ?
MOI – Pas plus qu’il n’en faut pour bien prononcer.
LUI – Point de musique ?
23
gezongen en gereciteerde teksten
IK. – Indien er een goede harmoniemeester was, zou ik haar graag
twee uur per dag aan hem toevertrouwen, gedurende een of twee jaar,
niet langer. [...] Ik zou [eerder] grammatica zetten, fabelleer, geschiedenis,
aardrijkskunde, een beetje tekenen en veel moraal.
HIJ. – Hoe gemakkelijk zou het mij vallen u de nutteloosheid van al
deze kennis aan te tonen in een wereld als de onze; wat zeg ik nutteloosheid? misschien wel het gevaar! […] En u denkt dat deze leermeesters
de grammatica, de fabelleer, de geschiedenis en de aardrijkskunde en
de moraal kennen, waarin zij les geven? Sprookjes, mijn beste meester,
sprookjes. Als zij deze kennis voldoende bezaten om er les in te geven,
dan gaven zij er geen les in. Waarom? Omdat zij er een heel leven voor
nodig hebben om ze te bestuderen. Men moet diep in een kunst of een
wetenschap doordringen, wil men zich de grondbeginselen daarvan eigen maken. […] Wanneer men niet alles weet, weet men niets goed. […]
Het midden en het einde brengen pas het duistere begin tot klaarheid.
[…] Pas na dertig of veertig jaar oefening ontwaarde mijn oom de eerste
schijnsels van de muzeiktheorie.
Ý Air de Clarine (sopraan): “Soleil, fuis de ces lieux”,
uit Platée, comédie lyrique
Zon, vlucht weg van deze oorden, stop met het kwellen van de vochtige
Najaden. Komt, goedgunstige Hyaden, en dooft voor immer zijn glans en
vuur.
24
textes chantés et récités
MOI – S’il y avait un bon maître d’harmonie, je la lui confierais volontiers, deux heures par jour, pendant un ou deux ans, pas davantage. […]
Je mettrai [plus volontiers] de la grammaire, de la fable, de l’histoire, de la
géographie, un peu de dessin et beaucoup de morale.
LUI – Combien il me serait facile de vous prouver l’inutilité de toutes
ces connaissances-là dans un monde tel que le nôtre ; que dis-je l’inutilité, peut-être le danger. […] Et ces Maîtres, vous espérez qu’ils sauront la
grammaire, la fable, l’histoire, la géographie, la morale, dont ils lui donneront les leçons ? Chansons, mon cher maître, chansons ; s’ils possédaient
ces choses assez pour les montrer, ils ne les montreraient pas. Pourquoi ?
Parce qu’ils auraient passé leur vie à les étudier. Il faut être profond dans
l’art ou dans la science pour en bien posséder les éléments. […] Quand
on ne sait pas tout, on ne sait rien de bien. […] C’est le milieu et la fin qui
éclaircissent les ténèbres du commencement. […] Ce n’est qu’après trente
ans d’exercice que mon oncle a entrevu les premières lueurs de la théorie
musicale.
Ý Air de Clarine (soprano) : « Soleil, fuis de ces lieux », extr. de
Platée, comédie lyrique
Soleil, fuis de ces lieux, Cesse de tourmenter les humides naïades. Venez, favorables hyades. Eteignez pour jamais son éclat et ses feux.
25
gezongen en gereciteerde teksten
Ý Air pour les démons et pour les héros,
uit Le Temple de la Gloire, opéra-ballet
HIJ. – Rameau! Rameau te heten is gênant. [...]
[Mijn oom] is op zijn manier een filosoof; hij denkt alleen aan zichzelf;
de rest van de wereld laat hem steenkoud. Zijn vrouw en zijn dochter
mogen wat hem betreft sterven als ze daar zin in hebben, mits de kerkklokken die men voor hen zal luiden, de duodecimo en de septdecimo
maar steeds laten weerklinken. Dat is gelukkig voor hem en dat is wat
me in het bijzonder bij geniale mensen opvalt. Zij zijn maar voor één ding
goed, buiten dat bestaat er niets. Zij weten niet wat het zeggen wil burger, vader, moeder, broer, neef of vriend te zijn. Onder ons, men moet in
alle opzichten op hen lijken, maar niet wensen, dat het zaad te algemeen
wordt. Er moeten mensen zijn, maar genieën hebben we niet nodig. Nee,
waarachtig niet! Zij zijn het, die het aangezicht van onze aardbol veranderen; tot in de kleinste dingen is de dwaasheid nu zo algemeen en zo
machtig, dat men haar niet zonder krakeel kan hervormen.
Ý Air de furie,
uit Les Paladins, comédie lyrique
IK. – [...] U heeft les gegeven, zegt u, in compositie en begeleiding? [...]
En u wist daar helemaal niets van?
HIJ. – Nee, echt niet. Daarom had je er heel wat die nog slech­ter waren
dan ik, namelijk zij die dachten dat ze iets wisten. Ik bedierf tenminste
niets, noch het oordeel noch de handen van de kinderen. Als ze later van
mij naar een goede leraar gingen, hadden ze misschien niets geleerd,
maar ook niets af te leren, en dat bespaart veel tijd en geld. [...]
[Hoe ik dat deed?] Zoals ze het allemaal doen. Ik kwam binnen en
wierp me in een stoel. “Wat een hondenweer! Geen doen om buiten te
lopen!” Ik babbelde over ditjes en datjes: “Mlle Lemierre zou de rol van
Vestaalse maagd spelen in de nieuwe opera, maar ze ver­wacht haar tweede kind, en ze weten nog niet wie haar ver­vangt. Mlle Arnould heeft
haar lieve graaf de bons gegeven, ze zeggen dat ze in onderhandeling
is met Bertin. [...] Op het laatste amateurconcert was een Italiaans meisje
dat zong als een engel. [...] Maar la Dumesnil, dat arme mens weet niet
26
textes chantés et récités
Ý Air pour les démons et pour les héros, extr. du Temple de la
Gloire, opéra-ballet
LUI – Rameau ! S’appeler Rameau cela est gênant ! […]
[Mon oncle] est un philosophe dans son espèce. Il ne pense qu’à lui ; le
reste de l’univers lui est comme d’un clou à soufflet. Sa fille et sa femme
n’ont qu’à mourir quand elles voudront, pourvu que les cloches de la paroisse qu’on sonnera pour elles continuent de résonner la douzième et la
dix-septième, tout sera bien. Cela est heureux pour lui. Et c’est ce que je
prise particulièrement dans les gens de génie. Ils ne sont bons qu’à une
chose ; passé cela, rien ; ils ne savent ce que c’est d’être citoyens, pères,
mères, frères, parents, amis. Entre nous, il faut leur ressembler de tout
points, mais ne pas désirer que la graine en soit commune. Il faut des
hommes ; mais pour des hommes de génie, point. Non, ma foi, il n’en faut
point. Ce sont eux qui changent la face du globe ; et dans les plus petites
choses, la sottise est si commune et si puissante qu’on ne la réforme pas
sans charivari.
Ý Air de furie,
extr. des Paladins, comédie lyrique
MOI – [...] Vous avez montré, dites-vous, l’accompagnement et la composition ? [...] Et vous n’en saviez rien du tout ?
LUI – Non, ma foi ; et c’est pour cela qu’il y en avait de pires que moi :
ceux qui croyaient savoir quelque chose. Au moins je ne gâtais ni le jugement ni les mains des enfants. En passant de moi, à un bon maître, comme
ils n’avaient rien appris, du moins ils n’avaient rien à désapprendre ; et
c’était toujours autant d’argent et de temps épargnés. […]
[Comment je faisais ?] Comme ils font tous. J’arrivais. Je me jetais dans
une chaise : Que le temps est mauvais ! Que le pavé est fatigant ! Je bavardais quelques nouvelles. Mademoiselle Lemière devait faire un rôle de
vestale dans l’opéra nouveau. Mais elle est grosse pour la seconde fois.
On ne sait qui la doublera. Mademoiselle Arnould vient de quitter son
petit comte. On dit qu’elle est en négociation avec Bertin. [...] Il y avait
au dernier Concert des amateurs, une Italienne qui a chanté comme un
ange. [...] Cette pauvre Dumesnil ne sait plus ni ce qu’elle dit ni ce qu’elle
27
gezongen en gereciteerde teksten
meer wat ze zegt of doet. Vooruit, Mademoiselle, pak je boek.” Terwijl
Mademoiselle op haar dooie gemak haar boek zoekt dat ze niet kan vinden, het kamermeisje roept en uitfoetert, ga ik door: “Clairon is volkomen onberekenbaar. Ik heb gehoord dat er een heel vreemd huwelijk op
komst is. Mademoiselle..., hoe heet ze ook weer, dat vrouwtje van die en
die, hij heeft twee of drie kinderen bij haar, hoewel een heel stel anderen
vóór hem ook al met haar... – Nee, Rameau, dat kan niet, je kletst maar
wat. – Ik klets helemaal niet, ze zeggen dat de zaak in kannen en kruiken
is. Het gerucht gaat dat Voltaire dood is, daar ben ik blij om. – Waarom
blij? – Omdat hij dan misschien weer een of an­dere grap uithaalt, dat
doet hij altijd een paar weken voor zijn ‘dood’.” Wilt u nog meer horen?
Ik vertelde nog wat smakelijke ver­halen die ik had gehoord in de andere
huizen waar ik kwam, want we zijn allemaal grote roddelaars, weet u. Ik
stelde me aan als een gek. Ze luisterden naar me, ze lachten en ze riepen
“Wat een grappige kerel”.
Ý Ritournelle,
uit Hippolyte et Aricie, tragédie en musique
Intussen was het boek van de jongedame gevonden, het lag ergens
onder een stoel waar het door een jong katje of schoothondje was heen
gesleept, stukgekauwd en verscheurd.
Ze ging achter het klavier zitten en begon er eerst in haar eentje lawaai
op te maken. Dan kwam ik erbij na eerst haar moeder goedkeurend te
hebben toegeknikt. De moeder: “Lang niet slecht, als ze zich maar een
beetje wou inspannen, maar dat doet ze niet. Ze verspilt liever haar tijd
met babbelen, voor de spiegel staan, naar feestjes gaan, en weet ik wat al
niet meer. U bent nog niet weg of het boek gaat dicht en het gaat pas weer
open bij de volgende les. En nooit hoor ik u eens op haar mop­peren”.
Omdat ik toch iets moet doen, nam ik haar hand en drukte de vingers op de toetsen. Ik wond me zogenaamd op en schreeuwde: “G, G, G,
Mademoiselle, het is een G!” De moeder: “Heb je geen oren, juffrouw? Ik
sta niet bij het klavier en ik heb het boek er niet bij, maar ik voel instinctief
dat het een G moet zijn. Je maakt het M. Rameau wel moeilijk. Ik begrijp
niet waar hij het geduld vandaan haalt. Je onthoudt niets van wat hij zegt
28
textes chantés et récités
fait. Allons, Mademoiselle ; prenez votre livre. Tandis que Mademoiselle,
qui ne se presse pas, cherche son livre qu’elle a égaré, qu’on appelle une
femme de chambre, qu’on gronde, je continue, la Clairon est vraiment
incompréhensible. On parle d’un mariage fort saugrenu. C’est celui de
Mademoiselle, comment l’appelez-vous ? une petite créature qu’il entretenait, à qui il a fait deux ou trois enfants, qui avait été entretenue par tant
d’autres. – Allons, Rameau ; cela ne se peut, vous radotez. – Je ne radote
point. On dit même que la chose est faite. Le bruit court que de Voltaire
est mort. Tant mieux. – Et pourquoi tant mieux ? – C’est qu’il va nous
donner quelque bonne folie. C’est son usage que de mourir une quinzaine
auparavant. Que vous dirai-je encore ? Je disais quelques polissonneries, que je rapportais des maisons où j’avais été ; car nous sommes tous,
grands colporteurs. Je faisais le fou. On m’écoutait. On riait. On s’écriait,
il est toujours charmant.
Ý Ritournelle,
extr. d’Hippolyte et Aricie, tragédie en musique
Cependant, le livre de Mademoiselle s’était enfin retrouvé sous un
fauteuil où il avait été traîné, mâchonné, déchiré, par un jeune doguin ou
par un petit chat. Elle se mettait à son clavecin.
D’abord elle y faisait du bruit, toute seule. Ensuite, je m’approchais,
après avoir fait à la mère un signe d’approbation. La mère : Cela ne va pas
mal ; on n’aurait qu’à vouloir ; mais on ne veut pas. On aime mieux perdre
son temps à jaser, à chiffonner, à courir, à je ne sais quoi. Vous n’êtes pas
sitôt parti que le livre est fermé, pour ne le rouvrir qu’à votre retour. Aussi
vous ne la grondez jamais...
Cependant comme il fallait faire quelque chose, je lui prenais les
mains que je lui plaçais autrement. Je me dépitais. Je criais sol, sol, sol ;
Mademoiselle, c’est un sol. La mère : Mademoiselle, est-ce que vous
n’avez point d’oreilles ? Moi qui ne suis pas au clavecin, et qui ne vois pas
sur votre livre, je sens qu’il faut un sol. Vous donnez une peine infinie à
Monsieur. Je ne conçois pas sa patience. Vous ne retenez rien de ce qu’il
29
gezongen en gereciteerde teksten
en je gaat helemaal niet vooruit...” Dan ving ik de verwijten een beetje op
door hoofdschuddend te zeggen: “Neemt u me niet kwalijk, mevrouw,
neemt u me niet kwalijk. Het zou beter gaan als de jongedame wat meer
studeerde, maar zo slecht gaat het nu ook weer niet.” – De moeder: “Als
ik u was, zette ik haar een jaar lang aan hetzelfde stuk.” – O, wat mij
betreft blijft ze net zo lang oefenen tot ze alle moeilijke passages onder
de knie heeft, en dat duurt heus niet zo lang als mevrouw misschien wel
denkt. – De moeder: “M. Rameau, u behandelt haar niet streng genoeg.
U bent te vriendelijk. Dat is het enige van de les wat ze zal onthouden en
tegen mij zal aanvoeren als het in haar kraam te pas komt.” Zo ging het
uur om. Mijn leerlinge overhandigde mij het lesgeld met een bevallige
armbeweging en een eerbie­dige buiging zoals haar dansmeester het haar
geleerd had. Ter­wijl ik het geld in mijn zak stak, zei de moeder: “Heel
goed, meis­je. Als Javillier hier was zou hij je een compliment maken.” Uit
beleefdheid bleef ik nog even wat babbelen en dan verdween ik. En dat is
wat ze vroeger een les in begeleiding noemden.
Ý Allemande,
uit Pièces de clavecin, 1er livre
HIJ. – [...] Tegenwoordig gaat het [...] anders. [...] Ik kom binnen. Ik
heb een uitgestreken gezicht. Ik doe vlug mijn mof af. Ik open het klavier. Ik geef een roffel weg. Ik heb altijd haast. Als ik even moet wachten,
schreeuw ik het huis bij elkaar alsof ik bestolen word. Over een uur moet
ik daar en daar zijn, over twee uur bij hertogin die en die. Ik word verwacht aan het diner van een markiezin (nog wel een heel mooie). Daarna
is er een concert bij baron de Bagge in de rue Neuve-des-Petits Champs.
En ondertussen word ik nergens verwacht.
Ý Pantomime pour un Chinois et pour une Chinoise,
uit Les Paladins, comédie lyrique
30
textes chantés et récités
vous dit. Vous n’avancez point... Alors je rabattais un peu les coups, et
hochant de la tête, je disais, pardonnez-moi, Madame, pardonnez-moi.
Cela pourrait aller mieux, si Mademoiselle voulait ; si elle étudiait un
peu ; mais cela ne va pas mal. La mère : A votre place, je la tiendrais un
an sur la même pièce. – Oh pour cela, elle n’en sortira pas qu’elle ne soit
au-dessus de toutes les difficultés ; et cela ne sera pas si long que Madame
le croit. La mère : Monsieur Rameau, vous la flattez ; vous êtes trop bon.
Voilà de sa leçon la seule chose qu’elle retiendra et qu’elle saura bien me
répéter dans l’occasion. – L’heure se passait. Mon écolière me présentait le
petit cachet, avec la grâce du bras et la révérence qu’elle avait apprise du
maître à danser. Je le mettais dans ma poche, pendant que la mère disait :
Fort bien, Mademoiselle. Si Javillier était là, il vous applaudirait. Je bavardais encore un moment par bienséance ; je disparaissais ensuite, et voilà
ce qu’on appelait alors une leçon d’accompagnement.
Ý Allemande,
extr. des Pièces de clavecin, 1er livre
LUI – [...] Et aujourd’hui, c’est [...] autre chose. [...] J’arrive. Je suis grave.
Je me hâte d’ôter mon manchon. J’ouvre le clavecin. J’essaie les touches.
Je suis toujours pressé : si l’on me fait attendre un moment, je crie comme
si l’on me volait un écu. Dans une heure d’ici, il faut que je sois là ; dans
deux heures, chez madame la duchesse une telle. Je suis attendu à dîner
chez une belle marquise ; et au sortir de là, c’est un concert chez monsieur
le baron de Bacq, rue Neuve-des-Petits-Champs.
Et cependant je n’étais attendu nul part.
Ý Pantomime pour un Chinois et pour une Chinoise,
extr. des Paladins, comédie lyrique
31
gezongen en gereciteerde teksten
Ý Air pour les fous gais et les fous tristes,
uit Platée, comédie lyrique
HIJ. – Tegenover die ene keer dat je moet zien te vermijden belachelijk
te zijn, staan gelukkig honderd andere dat je het wel moet zijn. Er is geen
betere rol naast de groten van deze wereld dan die van nar. Eeuwenlang
heeft de koning een hofnar in dienst gehad, nooit werd er een wijze aan­
gesteld door het hof. Ik ben de hofnar van Bertin en van nog een heleboel
anderen – misschien ben ik op dit moment wel de nar van u of u van mij.
Een wijs mens heeft geen nar nodig; wie een nar heeft is dus niet wijs,
en als hij niet wijs is dan is hij een nar, en als koning is hij misschien wel
de nar van zijn nar. U moet overigens niet vergeten dat bij een thema dat
zozeer aan veran­dering onderhevig is als zedelijk gedrag, niets absoluut,
essen­tieel, universeel waar of onwaar is, behalve dan dat je moet zijn wat
eigenbelang je voorschrijft – goed of slecht, wijs of dwaas, fatsoenlijk of
belachelijk, braaf of verdorven. Als de deugd toe­vallig naar het fortuin
zou hebben geleid, dan zou ik deugdzaam zijn geweest of deugdzaamheid hebben voorgewend zoals iedereen. Maar de mensen wilden me belachelijk hebben en dus heb ik me zo gemaakt. En wat slechtheid betreft,
daar zorgt de natuur zelf wel voor. Als ik slecht zeg, is dat alleen om in
uw taal te spreken, want als we de zaak eens grondig ging uitzoeken, dan
zou best eens kunnen blijken dat wat u slecht noemt ik goed vind en wat
ik slecht vind u goed noemt.
IK. – Maar waarom heeft u met al uw vindingrijk­heid niet geprobeerd
een kunstwerk te maken?
HIJ. – Dat vroeg een man van de wereld ook eens aan Abbé Le Blanc...
De Abbé zei: “Madame de Pompadour nam me op de hand en bracht me
tot aan de deur van de Academie. Daar trekt ze haar hand terug, ik val
en ik breek m’n beide benen...” De man van de wereld antwoordde: “Dan
moet u weer opstaan, Abbé, en de deur met uw hoofd openstoten...” “Dat
heb ik gepro­beerd”, antwoordde de Abbé, “en weet u wat ik ervan kreeg?
Een buil op m’n kop.”
32
textes chantés et récités
Ý Air pour les fous gais et les fous tristes,
extr. de Platée, comédie lyrique
LUI – Pour une fois où il faut éviter le ridicule ; heureusement, il y
en a cent où il faut s’en donner. Il n’y a point de meilleur rôle auprès des
grands que celui de fou. Longtemps il y a eu le fou du roi en titre; en
aucun, il n’y a eu en titre le sage du roi. Moi je suis le fou de Bertin et de
beaucoup d’autres, le vôtre peut-être dans ce moment; ou peut-être vous,
le mien. Celui qui serait sage n’aurait point de fou. Celui donc qui a un
fou n’est pas sage; s’il n’est pas sage, il est fou, et peut-être, fût-il roi, le fou
de son fou. Au reste, souvenez-vous que dans un sujet aussi variable que
les mœurs, il n’y a d’absolument, d’essentiellement, de généralement vrai
ou faux, sinon qu’il faut être ce que l’intérêt veut qu’on soit; bon ou mauvais; sage ou fou, décent ou ridicule; honnête ou vicieux. Si par hasard
la vertu avait conduit à la fortune; ou j’aurais été vertueux, ou j’aurais
simulé la vertu comme un autre. On m’a voulu ridicule, et je me le suis
fait ; pour vicieux, nature seule en avait fait les frais. Quand je dis vicieux,
c’est pour parler votre langue ; car si nous venions à nous expliquer, il
pourrait arriver que vous appelassiez vice ce que j’appelle vertu, et vertu
ce que j’appelle vice.
MOI – Mais, entre tant de ressources, pourquoi n’avoir pas tenté celle
d’un bel ouvrage?
LUI – Ce propos est celui d’un homme du monde à l’abbé Le Blanc…
L’abbé disait : La marquise de Pompadour me prend sur la main ; me
porte jusque sur le seuil de l’Académie ; là elle retire sa main, je tombe, et
je me casse les deux jambes. L’homme du monde lui répondait : Eh bien,
l’abbé, il faut se relever, et enfoncer la porte d’un coup de tête... L’abbé lui
répliquait : C’est ce que j’ai tenté ; et savez-vous ce qui m’en est revenu ?
Une bosse au front.
33
gezongen en gereciteerde teksten
Ý Air à boire “La fièvre”,
van Michel de La Barre (ca. 1675-1745)
De koorts is onverbiddelijk met mijn lichaam, de meedogenloze
geneeskunde heeft mijn glas met water gevuld en beweert dat wijn mijn
pijn vermeerdert. Als ik dát moet geloven, goeie goden! Kom mij dan te hulp
in deze gruweldaad! Maak de wijn beter voor de gezondheid, of het water
aangenamer om drinken!
IK. – Ik weet wat zelf­verachting is, of die gewetenswroeging die ontstaat als we de gaven die de hemel ons heeft toebedeeld, onbenut laten. Het
kan een ware kwelling worden. Soms denk ik: was ik maar nooit geboren.
Ý Ý Musette en rondeau,
uit Les Fêtes d’Hébé, ou Les talents lyriques, opéra-ballet
Air à boire “De la tisane à moi, morbleu”,
van Michel de La Barre
Kruidenthee, voor mij? Verduiveld! Kruidenthee! Rabarbermoes en
honingdauw! Ah, je wil me het graf in krijgen, beul van een dokter! Ga heen,
mijn verscheiden is nog niet nabij, en je plannen brengen me aan het lachen. Als
de klok voor mij wordt geluid, dan ben ik zeker dat dat is om mij wijn te brengen.
HIJ. – De dierlijke schreeuw van de hartstocht alleen kan de lijn aangeven die ons aanstaat. Het is nodig dat de uitdrukkingen elkaar snel opvolgen; de zin moet kort zijn, de betekenis afgesneden, zwevend. [...] De
hartstochten moeten hevig zijn en de gevoeligheid van de musicus en van
de lyrische dichter buitengewoon groot. De aria is bijna altijd de peroratie van de scène. We hebben uitroepen, tussenvoegingen, opschortingen,
onderbrekingen, bevestigingen en ontkenningen nodig; en wij roepen,
we smeken, we schreeuwen, we kermen, we huilen. [...] Geen geestigheid,
geen puntdichten, geen aardige gedachten; dat is te ver van de eenvoudige natuur. Zeg, u gelooft toch niet dat het spel van toneelspelers en hun
declamaties als voobeeld zouden dienen? Foei toch! Wij moeten het van
krachtiger voorbeelden hebben, minder gemaniëreerd, waarachtiger.
34
textes chantés et récités
Ý Air à boire « La fièvre »,
de Michel de La Barre ca. 1675-1745
La fièvre sur mon corps exerçant ses rigueurs, l’impitoyable médecine a
fait remplir d’eau ma chopine et prétend que le vin augmente mes douleurs. Si
je suis forcé de l’en croire, Grands Dieux ! Secourez-moi dans cette extrémité !
Rendez le vin meilleur pour la santé, ou l’eau plus agréable à boire !
MOI – Je connais le mépris de soi-même, ou ce tourment de la
conscience qui naît de l’inutilité des dons que le Ciel nous a départis ; c’est
le plus cruel de tous. Il vaudrait presque autant que l’homme ne fût pas né.
Ý Ý Musette en rondeau,
extr. des Fêtes d’Hébé, ou Les talents lyriques, opéra-ballet
Air à boire « De la tisane à moi, morbleu »,
de Michel de La Barre
De la tisane à moi, morbleu ! De la tisane ! De la Rhubarbe et de la
Manne ! Ah tu veux m’enterrer, bourreau de médecin ! Va, mon trépas
n’est pas si proche, et je me ris de ton dessein. Si l’on sonne pour moi la
cloche, je prétends que ce soit pour appeler du vin.
LUI – C’est au cri animal de la passion à dicter la ligne qui nous
convient. Il faut que ces expressions soient pressées les unes sur les
autres ; il faut que la phrase soit courte ; que le sens en soit coupé, suspendu. [...] Il faut que les passions soient fortes, la tendresse du musicien et du
poète lyrique doit être extrême. L’air est presque toujours la péroraison
de la scène. Il nous faut des exclamations, des interjections, des suspensions, des interruptions, des affirmations, des négations ; nous appelons,
nous invoquons, nous crions, nous gémissons, nous pleurons. [...] Point
d’esprit, point d’épigramme, point de ces jolies pensées. Cela est trop loin
de la simple nature. Or n’allez pas croire que le jeu des acteurs de théâtre
et leur déclamation puissent nous servir de modèles. Fi donc ! il nous le
faut plus énergique, moins maniéré, plus vrai.
35
gezongen en gereciteerde teksten
Ý Duo de Nérine et Orcan: “Seras-tu toujours aussi inflexible?”,
uit Les Paladins, comédie lyrique
Nérine – Zal je voor altijd zo onverzettelijk blijven, wrede tiran van onze
geneugten?
Orcan – Honderdmaal heb ik het gezegd, het perfecte geheim om mij
gevoelig te maken, is mijn verlangens te beantwoorden.
Nérine – Ach! Hoe wil je liefhebben in zulk een droevig oord? Kijk zelf naar
deze tralies, naar de duisternis van deze toren, luister naar het geschreeuw
van de vogels die hier rondvliegen. Kunnen je ogen als van Argus, je stem als
van Polyphemus, tot liefde aanzetten? Ach, hoe wil je hier liefhebben?
Orcan – Mocht je mij liefhebben, dan zou dit oord je bekoorlijk lijken,
mijn stem helderder klinken… Wanneer men liefheeft, wordt alles mooier,
alles lichter... Liefde maakt van een donkere gevangeniscel een paleis in het
ochtendgloren. Maar je hart antwoordt slechts killig op het vuur dat mij
verteert.
Nérine – Luister, Orcan, ik wil een einde maken aan je lijden, verbreek
onze boeien, laten we weggaan uit dit graf. Je stem zal de charme van de
sirenen overstijgen, de Liefde in jou zal ons minder mooi lijken.
Orcan – Zwijg, trouweloze tovenares, denk je nu echt mijn vertrouwen op
slinkse wijze te kunnen winnen?
Nérine – Ik smeek je, bewijs me je tederheid.
Orcan – Medelijden is slechts zwakheid.
Nérine – Het is de liefde die je dit vraagt, mijn liefste Orcan, luister
naar mij!
Orcan – Serpent, ga weg...
HIJ. – [...] Nu begint hij weer te ijsberen en hij neuriet binnensmonds
een paar deuntjes uit L’Ile des Fous, Le Peintre amoureux de son modèle, Le
Maréchal ferrant en La Plaideuse, en af en toe steekt hij zijn armen in de lucht,
slaat zijn blik ten hemel en roept uit: “Is dat niet mooi! Potverdomme, wat
is dat mooi! Waarom? Hoe kan iemand die oren aan z’n hoofd heeft zoiets
vragen?” Hij raakt in vervoering en begint te zingen, eerst heel zacht,
maar naarmate hij zich laat meeslepen door zijn enthousiasme, steeds
luider, en als hij er gezichten bij gaat trekken en allerlei woeste gebaren
maakt, denk ik bij mezelf: “Daar gaat hij weer, hij ver­liest zijn bezinning,
we krijgen zeker weer een nieuwe voorstel­ling.” En ja hoor, plotseling
barst hij luidkeels uit: “Ik ben maar een arme drommel... O, heer, O heer,
36
textes chantés et récités
Ý Duo de Nérine et Orcan: “Seras-tu toujours aussi inflexible?”,
extr. des Paladins, comédie lyrique
Nérine – Seras-tu toujours aussi inflexible, Cruel tyran de nos plaisirs ?
Orcan – Je ne l’ai dit cent fois, le secret infaillible de me rendre sensible,
c’est de répondre à mes désirs.
Nérine – Eh ! Comment veux-tu que l’on aime dans ce triste séjour ?
Considère toi-même l’aspect de ces barreaux, l’ombre de cette tour, le cri de
ces oiseux, qui volent à l’entour. Tes yeux d’Argus, ta voix de Polyphème,
peuvent-il inspirer l’amour ? Eh, comment veux-tu que l’on aime ?
Orcan – Ce lieu, si tu m’aimais, te paraîtrait charmant, ma voix
deviendrait plus sonore… Tout s’embellit, tout s’éclaire en aimant… L’amour
fait d’un cachot le palais de l’aurore. Mais ton cœur répond froidement au feu
qui me dévore.
Nérine – Ecoute, Orcan, je finirai tes peines, brise nos fers, sortons de
ce tombeau. Ta voix surpassera le charme des sirènes, l’Amour auprès de toi
nous paraîtra moins beau.
Orcan – Tais-toi, perfide enchanteresse, crois-tu donc surprendre ma foi ?
Nérine – Par ta pitié, prouve-moi ta tendresse.
Orcan – La pitié n’est qu’une faiblesse !
Nérine – C’est l’amour qui t’en presse, mon cher Orcan, écoute-moi !
Orcan – Serpent, retire-toi...
LUI – Et puis le voilà qui se met à se promener, en murmurant dans
son gosier, quelques-uns des airs de l’Ile des Fous, du Peintre amoureux
de son Modèle, du Maréchal-ferrant, de la Plaideuse, et de temps en
temps, il s’écriait, en levant les mains et les yeux au ciel : Si cela est beau,
mordieu ! Si cela est beau ! Comment peut-on porter à sa tête une paire
d’oreilles et faire une pareille question. Il commençait à entrer en passion,
et à chanter tout bas. Il élevait le ton, à mesure qu’il se passionnait davantage ; vinrent ensuite, les gestes, les grimaces du visage et les contorsions
du corps ; et je dis, bon ; voilà la tête qui se perd, et quelque scène nouvelle
qui se prépare ; en effet, il part d’un éclat de voix, « Je suis un pauvre misérable... Monseigneur, Monseigneur, laissez-moi partir . . . O terre, reçois mon or;
conserve bien mon trésor . . . Mon âme, mon âme, ma vie! O terre! . . . Le voilà le
37
gezongen en gereciteerde teksten
laat me gaan... O aarde ontvang mijn goud en bewaar mijn schat, mijn
ziel, mijn leven... O aarde! Daar is mijn vriend, daar is mijn vriend! –
Aspettare e non venire... A cerbina penserete... Sempre in contrasti con te si sta...”
Hij zingt wel dertig wijsjes en melodieën door elkaar, Ita­liaanse, Franse,
tragische, komische, in allerlei stijlen en soor­ten, nu eens met een zware
baritonstem tot in de hel afdalend, dan weer met een schrille falsetstem
de lucht openrijtend, ter­wijl hij houding, loop en gebaren van de diverse
zingende par­tijen imiteert, achtereenvolgens woedend, bedaard, gebiedend, honend. Nu is hij een huilend meisje en hij doet haar pruilende
maniertjes na, dan is hij priester, koning, tiran, hij dreigt, be­veelt, ontsteekt in woede. Even later is hij een slaaf die gehoor­zaamt. Dan wordt hij
weer kalmer, hij jammert, klaagt, is be­droefd, dan lacht hij weer, en geen
ogenblik valt hij uit de maat of verliest hij de betekenis van de woorden,
de toon en het ka­rakter van het stuk uit het oog.
Alle ‘houtschuivers’ in het café hebben hun schaakborden verlaten
en staan om hem heen. Bui­ten op straat komen de voorbijgangers op het
lawaai af en blij­ven voor de ramen staan kijken. Er wordt zo bulderend
hard ge­lachen dat het plafond ervan kraakt. Hij heeft niets in de gaten en
gaat maar door, aangegrepen door een soort verstandsver­bijstering, een
enthousiasme dat zo dicht aan waanzin grenst dat het lang niet zeker lijkt
of hij weer bij zijn positieven komt en men zich afvraagt of het misschien
niet beter is hem in een rij­tuig te zetten en rechtstreeks naar een gekkenhuis te brengen, terwijl hij een fragment uit de Lamentations van Jomelli
zingt, waarvan hij met grote warmte en nauwkeurigheid de mooiste passages van elk deel weergeeft. Dit mooie obligate recitatief waarin de profeet Jeremia de verwoesting van Jeruzalem schildert draagt hij onder een
stroom van tranen voor en niemand kan er met droge ogen naar luisteren. Hij laat alles tot zijn recht komen: zowel de fijne nuances van het lied
als de expressieve kracht en ware smart. Hij vestigt de aandacht op die
plaatsen waar de musicus in het bijzonder een groot meesterschap heeft
getoond. Nu en dan verlaat hij een vocaal gedeelte om op een instrumentaal deel over te gaan, het dan plotseling in de steek latend om weer bij
de stem terug te keren, het ene zodanig in het andere vlechtend dat het
verband en de eenheid van het geheel bewaard blijven. Hij weet ongemeen te boeien en brengt me in de merkwaardigste gemoedstoestand die
ik ooit heb ondervon­den.
38
textes chantés et récités
petit ami, le voilà le petit ami ! – Aspettare e non venire . . . A Zerbina penserete . . .
Sempre in contrasti con te si sta . . . » Il entassait et brouillait ensemble trente
airs, italiens, français, tragiques, comiques, de toutes sortes de caractères.
Tantôt avec une voix de basse-taille, il descendait jusqu’aux enfers ; tantôt
s’égosillant et contrefaisant le fausset, il déchirait le haut des airs, imitant
de la démarche, du maintien, du geste, les différents personnages chantants; successivement furieux, radouci, impérieux, ricaneur. Ici, c’est une
jeune fille qui pleure, et il en rend toute la minauderie ; là il est prêtre,
il est roi, il est tyran, il menace, il commande, il s’emporte, il est esclave,
il obéit. Il s’apaise, il se désole, il se plaint, il rit ; jamais hors de ton, de
mesure, du sens des paroles et du caractère de l’air.
Tous les pousse-bois avaient quitté leurs échiquiers et s’étaient rassemblés autour de lui. Les fenêtres du café étaient occupées, en dehors,
par les passants qui s’étaient arrêtés au bruit. On faisait des éclats de rire
à entrouvrir le plafond. Lui n’apercevait rien ; il continuait, saisi d’une
aliénation d’esprit, d’un enthousiasme si voisin de la folie qu’il est incertain qu’il en revienne; s’il ne faudra pas le jeter dans un fiacre et le mener
droit aux Petites-Maisons. En chantant un lambeau des Lamentations de
Jomelli, il répétait avec une précision, une vérité et une chaleur incroyable
les plus beaux endroits de chaque morceau ; ce beau récitatif obligé où
le prophète peint la désolation de Jérusalem, il l’arrosa d’un torrent de
larmes qui en arrachèrent de tous les yeux. Tout y était, et la délicatesse
du chant, et la force de l’expression, et la douleur. Il insistait sur les endroits où le musicien s’était particulièrement montré un grand maître.
S’il quittait la partie du chant, c’était pour prendre celle des instruments
qu’il laissait subitement pour revenir à la voix, entrelaçant l’une à l’autre
de manière à conserver les liaisons et l’unité du tout ; s’emparant de nos
âmes et les tenant suspendues dans la situation la plus singulière que j’aie
jamais éprouvée...
39
gezongen en gereciteerde teksten
Bewonder ik hem? Ja, ik kan niet anders! Ben ik geroerd? Ja, en tegelijk
heb ik met hem te doen. Maar er zit een belachelijk kantje aan deze gevoelens waardoor ze iets onnatuurlijks krijgen.
Maar u zou zich slap hebben gelachen om de manier waarop hij de
verschillende instrumenten weergeeft. Met opgeblazen wangen en een
schor keelgeluid doet hij de hoorns en fagotten na. Voor de hobo’s laat hij
een schril en nasaal geluid horen...
Tambourin en rondeau,
uit Les Fêtes d’Hébé, ou Les talents lyriques, opéra-ballet
... en met een ongelooflijke snelheid laat hij zijn stem tokkelen voor de
snaarinstrumenten waarvan hij de klank zo dicht mogelijk probeert te
benaderen. Hij fluit de piccolo’s en hij koert als een duif voor de dwarsfluiten. Hij zingt, schreeuwt en gaat te keer als een dolleman. Hij is alles tegelijk: de dansers en danseressen, de zangers en zangeressen, een
voltallig orkest, een hele opera, en hij speelt wel twintig verschillende
rollen, rent als een gek heen en weer om dan plotseling stil te staan met
fonkelende ogen en schuim op de mond.
[...] Hij huilt, lacht, hij zucht, hij is ont­roerd, hij is rustig of hij kijkt
kwaad. Hij is een vrouw die buiten zichzelf is van verdriet, een arme
stakker die de wanhoop nabij is, een tempel die in de verte oprijst, vogels
die stil rondvliegen bij de ondergaande zon, beekjes die kabbelen op een
eenzame en koele plek of hoog uit de bergen neerstorten, een onweers­bui,
een wervelstorm, de angstkreten van hen die een geweld­dadige dood
sterven vermengd met het gehuil van de wind en het gerommel van de
donder.
Hij is als de nacht zo donker en stil, want zelfs de stilte kan in klank
worden weergeven.
40
textes chantés et récités
Admirais-je ? Oui, j’admirais ! Etais-je touché de pitié ? J’étais touché
de pitié ; mais une teinte de ridicule était fondue dans ces sentiments et
les dénaturait.
Mais vous vous seriez échappé en éclats de rire à la manière dont il
contrefaisait les différents instruments. Avec des joues renflées et bouffies, et un son rauque et sombre, il rendait les cors et les bassons ; il prenait
un son éclatant et nasillard pour les hautbois...
Tambourin en rondeau,
extr. des Fêtes d’Hébé, ou Les talents lyriques, opéra-ballet
... précipitant sa voix avec une rapidité incroyable pour les instruments
à cordes dont il cherchait les sons les plus approchés ; il sifflait les petites
flûtes, il recoulait les traversières, criant, chantant, se démenant comme
un forcené ; faisant lui seul, les danseurs, les danseuses, les chanteurs, les
chanteuses, tout un orchestre, tout un théâtre lyrique, et se divisant en
vingt rôles divers, courant, s’arrêtant, avec l’air d’un énergumène, étincelant des yeux, écumant de la bouche.
[...] Il pleurait, il riait, il soupirait il regardait, ou attendri, ou tranquille,
ou furieux; c’était une femme qui se pâme de douleur; c’était un malheureux livré à tout son désespoir ; un temple qui s’élève ; des oiseaux qui
se taisent au soleil couchant ; des eaux ou qui murmurent dans un lieu
solitaire et frais, ou qui descendent en torrent du haut des montagnes ; un
orage ; une tempête, la plainte de ceux qui vont périr, mêlée au sifflement
des vents, au fracas du tonnerre.
C’était la nuit, avec ses ténèbres ; c’était l’ombre et le silence, car le
silence même se peint par des sons.
41
gezongen en gereciteerde teksten
Ý Prélude,
uit Castor et Pollux, tragédie en musique
HIJ. – Hij is nu geheel buiten zinnen. Uitgeput van vermoeidheid als
iemand die uit een diepe slaap of een langdurige droomtoestand ontwaakt, blijft hij onbeweeglijk, versuft en verbaasd staan. Hij kijkt om zich
heen als iemand die verdwaald is en de omgeving probeert te herkennen. Hij wacht tot zijn krachten en geestvermogens terugkeren en droogt
onderwijl met een afwezig gebaar zijn ge­zicht af. Als iemand die bij het
ontwaken een groot aantal men­sen om zijn bed ziet staan, die zich niets
meer herinnert, hele­maal niet meer weet wat hij gedaan heeft, roept hij
in een eerste opwelling uit: “Wat is er aan de hand, heren? Waarom lacht
u? Waarom bent u zo verbaasd? Wat is er?” Daarna zegt hij: “Kijk, dit is
nu wat je noemt muziek. Dit is de ware musicus! En toch, heren, moeten
bepaalde stukken van Lulli niet onderschat wor­den. Ik daag iedereen uit
de scène ‘Ik wacht op de dageraad’ te verbeteren zonder de woorden te
veranderen, dat gaat niet. Ook sommige stukken van Campra zijn lang
niet slecht of de melodieën voor viool van mijn oom, zijn gavotten, zijn
militaire muziek en zijn religieuze processies ... ‘Bleke toortsen’, ‘Licht afgrijselijker dan duisternis’, ‘Goden van Tartarus en vergetel­heid’”.
Hier laat hij zijn stem aanzwellen en houdt de tonen zo lang aan dat
de buren uit hun ramen gaan hangen en wij onze vingers in de oren stoppen. “Daar moet je longen voor hebben”, zegt hij, “een geweldige stem en
een grote hoeveelheid lucht. Maar binnen afzienbare tijd is het uit met de
Hemelvaart; de vasten en Driekoningen zijn ook al voorbij, en ze weten
nog niet wat ze in de muziek moeten leggen en dus ook niet wat een musicus toekomt. Echte lyrische poëzie moet nog geboren worden.”
42
textes chantés et récités
Ý Prélude,
extr. de Castor et Pollux, tragédie en musique
LUI – Sa tête était tout à fait perdue. Épuisée de fatigue, tel qu’un
homme qui sort d’un profond sommeil ou d’une longue distraction ; il
resta immobile, stupide, étonné. Il tournait ses regards autour de lui,
comme un homme égaré qui cherche à reconnaître le lieu où il se trouve.
Il attendait le retour de ses forces et de ses esprits ; il essuyait machinalement son visage. Semblable à celui qui verrait à son réveil, son lit environné d’un grand nombre de personnes ; dans un entier oubli ou dans une
profonde ignorance de ce qu’il a fait, il s’écria dans le premier moment :
Eh bien, Messieurs, qu’est-ce qu’il y a? D’où viennent vos ris et votre surprise ? Qu’est-ce qu’il y a ? Ensuite il ajouta : Voilà ce qu’on doit appeler de
la musique et un musicien. Cependant, Messieurs, il ne faut pas mépriser
certains morceaux de Lulli. Qu’on fasse mieux la scène Ah ! j’attendrai sans
changer les paroles ; j’en défie. Il ne faut pas mépriser quelques endroits
de Campra, les airs de violon de mon oncle, ses gavottes ; ses entrées de
soldats, de prêtres, de sacrificateurs… Pâles flambeaux, nuit plus affreuse que
les ténèbres…Dieux du Tartare, Dieu de l’oubli.
Là, il enflait sa voix ; il soutenait ses sons ; les voisins se mettaient aux
fenêtres, nous mettions nos doigts dans nos oreilles. Il ajoutait, c’est ici
qu’il faut des poumons; un grand organe ; un volume d’air. Mais avant
peu, serviteur à l’Assomption ; le Carême et les Rois sont passés. Ils ne
savent pas encore ce qu’il faut mettre en musique, ni par conséquent ce
qui convient au musicien. La poésie lyrique est encore à naître.
43
gezongen en gereciteerde teksten
Ý Air de Télaïre (sopraan): “Tristes apprêts, pâles flambeaux”,
uit Castor et Pollux, tragédie en musique
HIJ. – Rameau! Rameau te heten is gênant. Het is met de talenten niet
zo als met de adel, die zich voortplant en waarvan de luister toeneemt,
terwijl het van grootvader op vader, van vader op zoon, van zoon op
kleinzoon overgaat, zonder dat de stamvader enige verdienste aan zijn
nakomelingen overdraagt. De oude stam vertakt zich tot een enorme
boom met dwazen, maar wat geeft dat? Met talent is het anders gesteld.
Om alleen al de vermaardheid van zijn vader te verkrijgen, moet men
handiger zijn dan hij; men moet wat van zijn aanleg geërfd hebben... De
aanleg mis ik, maar de pols is lenig, de strijkstok doet zijn best en het
potje kookt: is het geen roem, dan is het toch bouillon.
Ý Tambourin,
uit Les Fêtes d’Hébé, ou Les talens lyriques, opéra-ballet
Nederlandse vertaling tekst van Denis Diderot:
Denis Diderot: De Neef van Rameau, vertaald door N. Lijsen, Kwadraat, Vianen, 1984
44
textes chantés et récités
Ý Air de Télaïre (sopraan): “Tristes apprêts, pâles flambeaux”,
extr. de Castor et Pollux, tragédie en musique
LUI – Rameau ! S’appeler Rameau, cela est gênant ! Il n’en est pas
des talents comme de la noblesse qui se transmet et dont l’illustration
s’accroit en passant du grand-père au père, du père au fils, du fils à son
petit-fils, sans que l’aïeul impose quelque mérite à son descendant. La
vieille souche se ramifie en une énorme tige de sots, mais qu’importe ? Il
n’en est pas ainsi du talent. Pour n’obtenir que la renommée de son père,
il faut être plus habile que lui. Il faut avoir hérité de sa fibre. La fibre m’a
manqué, mais le poignet s’est dégourdi ; l’archet marche, et le pot bout. Si
ce n’est pas de la gloire, c’est du bouillon.
Ý Tambourin,
extr. des Fêtes d’Hébé, ou Les talens lyriques, opéra-ballet
45
Wij danken onze partners voor hun steun | Nous remercions nos partenaires
pour leur soutien | We thank our partners for their support
Overheidssteun | Soutien public
Federale Regering | Gouvernement Fédéral
• Diensten van de Eerste Minister, Cel algemene beleids-coördinatie | Services du Premier Ministre, Cellule
de coordination générale de la politique • Federale verheidsdienst Mobiliteit en Vervoer - Directie Vervoerinfrastructuur | Service public fédéral Mobilité et Transports - Direction Infrastructure de Transport • Diensten van
de Vice-Eerste Minister en Minister van Financiën, Beleidscel financiën | Services du Vice-Premier Ministre
et Ministre des Finances, Cellule stratégique finances • Diensten van de Vice-Eerste Minister en Minister van
Begroting en Consumentenzaken, Beleidscel begroting | Services de la Vice-Première Ministre et Ministre
du Budget et de la Protection de la Consommation, Cellule stratégique budget • Diensten van de Minister
van Buitenlandse Zaken | Services du Ministre des Affaires étrangères • Diensten van de Minister van Buitenlandse Handel | Services du Ministre du Commerce extérieur • Diensten van de Minister van Ontwikkelingsamenwerking | Services du Ministre de la Coopération au Développement • Diensten van de Minister van
Ambtenarenzaken, Maatschappelijke Integratie, Grootstedenbeleid en Gelijke Kansen | Services du Ministre
de la Fonction publique, de l’Intégration sociale, de la Politique des grandes villes et de l’égalité des chances
• Diensten van de Staatssecretaris van overheidsbedrijven, toegevoegd aan de Minister van Begroting | Services du Secrétaire d’état des Entreprises publiques, adjoint au Ministre du Budget • Nationale Loterij | Loterie
Nationale • Nationale Bank van België | Banque Nationale de Belgique
Vlaamse Gemeenschap
• Vlaams Minister van Cultuur, Jeugd, Sport en Brussel
• Vlaams Minister van Cultuur, Jeugd, Sport en media & Coördinatie Brussel
Communauté Française
• Cabinet de la Ministre-Présidente, en charge de l’enseignement obligatoire et de la promotion sociale
• Cabinet de la Ministre de la Culture, de l’Audiovisuel et de la Jeunesse-Direction générale de la Culture,
Service de la Musique
Brussels Hoofdstedelijk Gewest | Région de Bruxelles-Capitale
• Kabinet van de Minister-President, belast met Plaatselijke besturen, Ruimtelijke ordening, Monumenten en
landschappen, Stadsvernieuwing, Huisvesting, Openbare netheid, Buitenlandse handel, Ontwikkelingssamenwerking | Cabinet du Ministre-Président, en charge des Pouvoirs locaux, de l’Aménagement du territoire, des
Monuments et sites, de la Rénovation urbaine, du Logement, de la Propreté publique, du Commerce extérieur,
de la Coopération au Développement • Kabinet van de Minister-, belast met Financiën, Begroting, Externe
betrekkingen, Informatica | Cabinet du Ministre, en charge des Finances, du Budget, des Relations extérieures, de l’Informatique • Kabinet van de Minister van Mobiliteit en Openbare werken | Cabinet du Ministre de
la Mobilité et des Travaux publics • Kabinet van de Staatssecretaris, belast met Huisvesting en Stedenbouw
| Cabinet du Secrétaire d’état, en charge du Logement et de l’Urbanisme • Kabinet van de Staatssecretaris
van Openbare netheid en van Monumenten en Landschappen | Cabinet du Secrétaire d’état, en charge de la
Propreté publiquet et des Monuments et Sites
Vlaamse Gemeenschapscommissie
• Kabinet van de Minister van Mobiliteit en Openbare Werken – Directie Cultuur
Internationale partners | Partenaires internationaux
Barbican Centre London • BOZAR Brussels • Cité de la musique Paris • Calouste Gulbenkian Foundation
Lisbon • Casa da Música Porto • Het Concertgebouw Amsterdam • Festspielhaus Baden-Baden • Kölner
Philharmonie • Laeiszhalle Elbphilharmonie Hamburg • L’Auditori Barcelona • Megaron • The Athens Concert
Hall • Musikverein Wien • Palace of Arts – Budapest • Palau de la Música Catalana • Philharmonie Luxembourg
• Stockholms Konserthus • Théâtre des Champs-Elysées Paris • The Sage Gateshead • Town Hall & Symphony Hall Birmingham • Wiener Konzerthaus • Paleis voor Schone Kunsten Brussel | Palais des Beaux-Arts
de Bruxelles
Buitenlandse overheidssteun | Aides publiques étrangères
Ambassades en Permanente vertegenwoordigingen | Ambassades et Représentations permanentes
Alliance Française • British Council • Canada • China | Chine • Det Danske Kulturinstitut • Duitsland | Allemagne • Finnish Cultural Institute for Benelux • Frankrijk | France • Goethe Institut • Groot-Brittannië | GrandeBretagne • ICCR (Indian Council for Cultural Relations) • Istituto Italiano di Cultura • Instituto Cervantes •
Louvain Institute for Ireland in Europe • Magyar Kulturàlis Intézet-Brüsszel (Hongarije | Hongrie) • Nederland |
Pays-Bas • Österreichisches Kulturforum Brüssel • Porticus/Benevolentia • Tsjechisch Centrum | Centre tchèque • Vertretung Baden-Württemberg bei der EU – Vertretung des Freistaates Bayern bei der EU • VlaamsNederlands Huis • USA
46
Overheidssteun | Soutien public | Public Partners
KINGDOM OF BELGIUM
EENDRA
CH
T
www.diplomatie.belgium.be
M
AA
KT
MA
CHT
L’ U N I O N
FA
IT
LA
F ORC E
Institutionele partners | Partenaires institutionnels | Institutional partners
Structurele partners | Partenaires structurels | Structural partners
Media partners | Partenaires médias
Bevoorrechte partners | Partenaires privilégiés | Privileged partners
BOZAR
BOZAR STUDIOS
GDF SUEZ
GDF_SUEZ_foundation_GB_signature_CMYK
10/12/2013
24, rue Salomon de Rothschild - 92288 Suresnes - FRANCE
Tél. : +33 (0)1 57 32 87 00 / Fax : +33 (0)1 57 32 87 87
Web : www.carrenoir.com
BOZAR LITERATURE
BOZAR MUSIC
RÉFÉRENCES COULEUR
M100% Y100%
K80%
BOZAR EXPO PHOTO
BOZAR MASTERPLAN
Steunende partners | Sociétés
Promotiepartners | Partenaires
partenaires | Supporting partners
promotionels | Promotional partners
Officiële leveranciers | Fournisseurs officiels | Offical suppliers
Internationale partners | Partenaires internationaux | International partners
2007 - 2013
47
Wij danken onze BOZAR PATRONS voor hun steun
Nous remercions nos BOZAR PATRONS pour leur soutien
We thank our BOZAR PATRONS for their support
Madame Geneviève Alsteens • Madame Marie-Louise Angenent • Monsieur et
Madame Etienne d’Argembeau • Comte et Comtesse Christian d’Armand de
Chateauvieux • Monsieur Laurent Arnauts • Monsieur Alain Aubry • Monsieur et
Madame Laurent Badin • Baron en Barones Jean-Pierre de Bandt • Monsieur
Erard de Becker • Monsieur et Madame Roger Bégault • Madame Marie Bégault •
Monsieur Jean-François Bellis • Baron et Baronne Berghmans • Madame Sophie
Bertin • Baron en Barones Luc Bertrand • De Heer Stefaan Bettens • De Heer en
Mevrouw Carl Bevernage • Madame Bia • Professor en Mevrouw Roger Blanpain
• Baron et Baronne Bodson • Monsieur et Madame Mickey Boël • Comte et
Comtesse Boël • Monsieur Vincent Boone • Monsieur et Madame William BostynBaetzner • Monsieur Thierry Bouckaert • De Heer Harry Boukes • Monsieur et
Madame Jacques Bouriez • De Heer en Mevrouw Alfons Brenninkmeijer • De
Heer en Mevrouw Didier Brenninkmeijer-Kestens • Ambassadeur Dr. Günther
Burghardt en Mevrouw Rita Burghardt-Byl • Mevrouw Helena Bussers • Baron et
Baronne Paul Buysse • Monsieur Jean-Edouard Carbonnelle • Baron Cardon de
Lichtbuer • Madame Pauline Cardon de Lichtbuer • Monsieur et Madame Michel
Carlier • Monsieur et Madame Hervé de Carmoy • Monsieur Sergio Carvalho •
Monsieur Luciano Cellura • Mevrouw Ingrid Ceusters-Luyten • Docteur Rouchdy
Chaker • Monsieur Cédric Chauvelot • Prince et Princesse de Chimay • Monsieur
et Madame Christian Chéruy • Madame Marianne Claes • Monsieur Nicolas
Clarembeaux • Madame Jean de Cock de Rameyen • Monsieur Bernard de
Cock de Rameyen • Comtesse Michel Cornet d’Elzius • Monsieur et Madame
Patrice Crouan • Prince Guillaume de Croÿ • De Heer Géry Daeninck • Monsieur
et Madame Denis Dalibot • Monsieur et Madame Bernard Darty • Vicomte
Davignon • De Heer en Mevrouw Philippe De Baere • Monsieur et Madame
Philippe Decleire • Monsieur Pascal De Graer • Baron Andreas De Leenheer
• Monsieur Michel Delloye • Chevalier et Madame Henry Delwaide • Monsieur
Jean-Marie Delwart • Monsieur et Madame Alain De Pauw • Monsieur Patrick
Derom • Madame Anne De Smeth • Madame Danièle De Temmerman-Urvater
• Monsieur Régis D’Hondt • De Heer en Mevrouw Xavier D’Hulst-Struyven •
Monsieur et Madame Thierry R. Dillard • Monsieur Jean-Baptiste Douville de
Franssu • Monsieur Alain Dromer • De Heer en Mevrouw Bernard Dubois •
Madame Sylvie Dubois • Monsieur et Madame Pierre Dumolard-Balthazard • De
Heer en Mevrouw Geert Duyck • Mr. Graham Edwards • Monsieur et Madame
Laurent Facques • De Heer en Mevrouw Jean-Pierre Fierens • Madame Jacques
E. François • Madame Monique Fritz • Madame Sophie de Galbert • Madame
Marie-Christine Gennart • Monsieur Alain Goldschmidt • De Heer André Gordts
• Comtesse Nadine le Grelle • Monsieur et Madame Pierre Guilbert • Madame
Nathalie Guiot • Madame Bernard Guttman • Madame Karin Haas • De Heren
Patrick Haemelinck en Pascal van der Kelen, architects • Monsieur Paul Haine
• Monsieur Bernard Hanotiau • De Heer en Mevrouw Philippe Haspeslagh •
48
Monsieur Thierry Hazevoets • De Heer en Mevrouw Pieter Heering • Monsieur
Jean-Pierre Hoa • Monsieur et Madame Philippe le Hodey • De Heer Xavier
Hufkens • De Heer † en Mevrouw Bonno H. Hylkema • Monsieur Michel Isralson
• Monsieur Fernand Jacquet • Monsieur Maxime Jadot • Barones Janssen
• Baron et Baronne Paul-Emmanuel Janssen • Monsieur et Madame Mathieu
Janssens van der Maelen • Madame Patricia de Jong • Madame Elisabeth Jongen
• De Heer en Mevrouw Martin Kallen • Monsieur et Madame Adnan Kandiyoti
• Monsieur Claude Kandiyoti • Monsieur Pierre Klees • Monsieur Peter Klein
et Madame Susanne Hinrichs • Dr. Klaus Körner • Monsieur Charles Kramarz
• Madame Jean-Jacques Kreglinger • Monsieur et Madame Charles Kriwin •
Monsieur Peter Kronschnabl • Monsieur et Madame Remmert Laan • Monsieur
et Madame Antoine Labbé • Madame Marleen Lammerant • Mademoiselle
Alexandra et Monsieur Ludovic van Laethem • Monsieur et Madame FrancisCharles Lang • Madame Brigitte de Laubarede • Comte Jean-Pierre de Launoit •
Comte Bernard de Launoit • Chevalier et Madame Laurent Josi • Monsieur Pierre
Lebeau • Monsieur † et Madame Henri Lederhandler • Monsieur et Madame
François Legein • Monsieur et Madame Laurent Legein • Monsieur et Madame
Charles-Henri Lehideux • Monsieur Mark Le Jeune • Monsieur et Madame Gérald
Leprince Jungbluth • Madame Dominique Leroy • De Heer en Mevrouw Thomas
Leysen • Madame Véronique Lhoist † • Madame Florence Lippens • Madame
Daphné Lippitt • Monsieur et Madame Clive Llewellyn • Monsieur Manfred Loeb
• Comte et Comtesse Jean-Baptiste de Looz-Corswarem • Monsieur et Madame
Thierry Lorang • De Heer Peter Maenhout • Madame Oscar Mairlot • Monsieur
Jean-Pierre Marchant • Monsieur et Madame Jean-Pierre Mariën • De Heer en
Mevrouw Frederic Martens • Monsieur et Madame Yves-Loïc Martin • Monsieur
et Madame Dominique Mathieu-Defforey • Monsieur et Madame Etienne Mathy
• Monsieur et Madame Paul van der Meerschen • Monsieur et Madame Olivier
Merveilleux du Vignaux • De Heer en Mevrouw Frank Monstrey-Noé • Jonkheer
en Jonkvrouw Philippe Moorkens • Madame Jean Moureau-Stoclet • De Heer
en Mevrouw Harold Naessens • Comtesse Eric de Nazelle • Madame Nelson •
De Heer Olivier A. Onghena -‘t Hooft • De Heer en Mevrouw Robert van Oordt
• Mevrouw Thérèse Opstal • Monsieur Laurent Pampfer • Comte et Comtesse
Renaud du Parc Locmaria • Monsieur et Madame Jean Pelfrene-Piqueray •
Monsieur et Madame Peninon • Monsieur et Madame Olivier Périer • Monsieur
Frédéric Peyré • Madame Florence Pierre • De Heer Kris Pierreux • Madame
Marie-Caroline Plaquet • Madame Suzanne de Potter • Mevrouw Anna Potters
• Monsieur et Madame André Querton • Madame Hermine Rédélé Siegrist •
Monsieur William Roelants de Stappers • Monsieur et Madame Jean-Rémy
Roussel • Monsieur et Madame Jean Russotto • Monsieur et Madame de SaintRapt • Monsieur et Madame Samir Sabet d’Acre • Monsieur et Madame Frederic
Samama • Mevrouw Anne-Marie Saquet • Monsieur Jean-Pierre SchaekenWillemaers • De Heer Remy Schepens en Mevrouw Laureys • Monsieur Adrien
de Schietere de Lophem • Monsieur Eric-Emmanuel Schmitt • Monsieur et
Madame Philippe Schöller • Monsieur et Madame Hans C. Schwab • Madame
Ingrid Schwaiger • Chevalier et Madame Alec de Selliers de Moranville •
49
Madame Pascale Siegrist • Messieurs Bernard Slegten et Olivier Toegemann •
Monsieur Anthony Simon • Mr. Trevor Soames & Ms Camilla Permin • Madame
Marina Solvay • Monsieur Patrick Solvay • Madame Mario Spandre • Monsieur
Eric Speeckaert • Vicomte Philippe de Spoelberch • Madame Anne-Véronique
Stainier • Madame Irene Steels-Wilsing • De Heer en Mevrouw Jan Steyaert •
Stichting Liedts-Meesen • Monsieur et Madame Stoclet • Princesse zu StolbergStolberg • Monsieur et Madame Julien Struyven • De Heer en Mevrouw Frank
Sweerts • De Heer Coen Teulings • Monsieur Daniel Thierry • Monsieur Gilbert
Tornel • Madame Brigitte Ullens de Schooten • Monsieur Marc Urban • De Heer
Marc Vandecandelaere • Mevrouw Greet Van de Velde • De Heer Didier Van
de Vyver • Monsieur et Madame Bruno Vanderschelden • Madame Nadine van
Havre • De Heer en Mevrouw Werner Van Lembergen - Verhoeven • Madame
Lizzie Van Nieuwenhuyse • De Heer en Mevrouw Anton van Rossum • Mevrouw
Ludo Van Thillo • De Heer Johan Van Wassenhove • Baron et Baronne de
Vaucleroy • Baronne Velge • De Heer Eric Verbeeck • De Heer en Mevrouw
Eddy Vermeersch • Mevrouw Peggy Vermeylen • Monsieur et Madame Alexis
Verougstraete • De Heer en Mevrouw Axel Vervoordt • Monsieur Alain Vulihman
• De Heer en Mevrouw Karel Vinck • Madame Gabriel Waucquez • De Heer
John-Joseph Waumans • Monsieur et Madame André Wielemans • Monsieur et
Madame Peter Wilhelm • Monsieur et Madame Luc Willame • Monsieur Robert
Willocx • Madame Véronique Wilmot • Monsieur et Madame Antoine Winckler
• Chevalier Godefroid de Wouters d’Oplinter • Zeno X Gallery – Antwerp •
Monsieur et Madame Jacques Zucker •
bozar corporate patrons
BANK OF NEW YORK MELLON • BANQUE PRIVEE EDMOND DE
ROTHSCHILD EUROPE • BIRD & BIRD • KBC BANK NV • LHOIST •
LE MERIDIEN • LINKLATERS • LOMBARD ODIER • NH HOTELES •
PUILAETCO DEWAAY PRIVATE BANKERS S.A. • SOCIETE FEDERALE DE
PARTICIPATIONS ET D’INVESTISSEMENT S.A./FEDERALE PARTICIPATIEEN INVESTERINGS MAATSCHAPPIJ N.V. • S.W.I.F.T.
Contact : +32 (0)2 507 82 87 – [email protected]
Join the patrons!
• Catherine Carniaux - 02 507 84 21 - [email protected]
• Valérie Cardon - 02 507 84 01 - valé[email protected]
50
51
BOZAR is blij dat je erbij was. Heb je genoten van deze muziek? Dan
hebben we enkele suggesties voor je.
FR
BOZAR est heureux de vous accueillir à ce concert. Cette musique
vous a plu ? Alors nous avons pour vous quelques suggestions.
NL
ONZE SUGGESTIES | NOS SUGGESTIONS
-20 %
Stel je eigen à la carte-programma samen en geniet
Composez votre saison À la carte et profitez de
• Maa | Lun 10.03.2014 – 20:00
Solistes des Musiciens du Louvre-Grenoble & Delphine Galou,
sopraan | soprano
De jonge diva Delphine Galou nodigt je uit op een recital rond een van de
sterren van de 18e eeuw: Nicolo Grimaldi, gekend voor zijn rol van Rinaldo
onder leiding van Händel. | La jeune diva Delphine Galou vous convie à
un récital consacré à l’une des stars du XVIIIe siècle, Nicolo Grimaldi, connu
pour avoir incarné le rôle de Rinaldo sous la baguette de Händel.
• Maa | Lun 17.03.2014 – 20:00
Bernard Foccroulle, orgel | orgue - Lynette Wallworth, video |
vidéo
Darkness and Light: een klank-en-beeldproject, tussen duisternis en licht. |
Un projet son et images, entre ténèbres et lumière.
• WOE | MER 30.04.2014 – 20:00
Stile Antico
Muziek van de beste Engelse componisten uit de renaissance, waaronder
Byrd, Tallis en Gibbons. | Un programme tout anglais, signé des meilleurs
compositeurs de la Renaissance, parmi lesquels Byrd, Tallis ou Gibbons.
• Woe | Mer 04.06.2014 – 20:00
Jean-Philippe Merckaert, orgel | orgue
Een keur aan werken van Liszt, Saint-Saëns, Wagner en Mendelssohn in
transcripties voor ‘de koning der instrumenten’. | Un échantillon d’œuvres
signées Liszt, Saint-Saëns, Wagner et Mendelssohn dans diverses
transcriptions pour « le roi des instruments ».
Info & voorwaarden | conditions : +32 (0)2 507 82 00 - www.bozar.be
52

LEES MEER - Bozar.be

FNRS Proevendag 16 november 2014

museumparcours - papieren versie beschikbaar in het

Press Release - Fligths over Brussels

WC-AMANDEL - Rentoclean

NIEUWS - Bolidt

Woningbouw Haiti. (pdf)

nr63 - augustus 2014

F laureaat_lauréat - Dilien MetaalWerken

tien vakmensen over de reissector in 2014