de olifant heeft een muis gebaard, de doorbraak moet nog

VERDIEPEND
toekomst pensioenstelsel
DE OLIFANT HEEFT EEN MUIS GEBAARD,
DE DOORBRAAK MOET NOG KOMEN
“De uitdaging is om de voordelen van het collectief delen van het langlevenrisico te blijven plukken zonder
dat er ruzie ontstaat tussen de generaties over het verdelen en beleggen van collectieve pensioenvermogens.
(ETWETSVOORSTELVAN+LIJNSMASLAAGTERNIETINDEZEKNOOPTEONTWARRENENKOMTVIERJAARNAHETAMBITIEUZE
pensioenakkoord met slechts een marginale aanpassing van het toezichtkader. De olifant heeft een muis
GEBAARD(ETROUWPROCESOVERDEDOODVANDEDOORDESOCIALEPARTNERSGEGARANDEERDEPENSIOENUITKERINGEN
DUURTNOGVOORT(ETWACHTENISOPEENKABINETDATDEPOLITIEKEMOEDHEEFTHETPENSIOENSTELSELBIJDETIJDTE
Lennart Kik
brengen.”
N
ee, zegt Lans Bovenberg, de grote problemen
waar de pensioensector mee worstelt zijn allerminst opgelost met het wetsvoorstel dat staatssecretaris Jetta Klijnsma eind juni naar de Tweede Kamer
stuurde. Pensioenfondsen moeten nu van tevoren duidelijk maken wat ze doen bij onderdekking. En ze krijgen
meer tijd om economische schokken en een toename van
de verplichtingen door een oplopende levensverwachting
uit te smeren. Volgens Bovenberg, hoogleraar economie
aan de Universiteit van Tilburg, gaat het om marginale
veranderingen. “Bovendien is de vraag hoe geloofwaardig het verder uitsmeren van schokken is.”
g7%-/%4%.%2+%..%.$!4(%4
$"34%,3%,$//$)3!,$5524(%4
ROUWPROCES WEL WAT LANG”
Twee grote problemen worden volgens Bovenberg niet
geadresseerd: de vraag hoe het risicomanagement op maat
kan worden gemaakt en – in het verlengde hiervan – de
vaststelling van heldere eigendomsrechten. “Nu de risico’s
bij de deelnemers liggen, wordt het heel belangrijk om
voor elke generatie en elke leeftijdsgroep de juiste risico’s vast te stellen. Wat dat betreft zit er onvoldoende
lEXIBILITEITINHETSYSTEEM%IGENLIJKGAATDEOVERHEIDVIA
het FTK op de stoel van de pensioenfondsbestuurder
zitten. In het toezicht worden steeds meer schroeven
aangedraaid, waardoor er minder ruimte overblijft voor
pensioenfondsen om hun kernfunctie uit te voeren: het
VASTSTELLENVANHETRISICOPROkEL(ETNIEUWE&4+GEEFTDE
10
Verhelderend, Verdiepend, Praktisch
bestuurders wat dit betreft heel weinig ruimte. Waarom
niet? Door het tweede kernprobleem: het gebrek aan heldere eigendomsrechten. Nu liggen de risico’s bij de deelNEMERS!LSJEDANNIETHELDERDEkNIEERTWATVANWELKE
DEELNEMERISBESTAATHETRISICODATERCONlICTENONTSTAAN
over het verdelen en beleggen van het collectieve vermogen dat we met elkaar hebben gespaard.”
Eigenlijk is het wel logisch dat de overheid de bestuurders onvoldoende vrij laat, want ze is bang dat er anders
ruzie tussen generaties ontstaat, zegt Bovenberg. “In het
pensioenakkoord uit 2010 hebben de sociale partners
gezegd: wij willen de risico’s die pensioenfondsen nemen
niet meer zelf dragen, we stappen over naar vaste premies. Door het nieuwe FTK is de overheid de feitelijke
EIGENAARGEWORDENVANHETPENSIOENSYSTEEM:IJBEPAALT
DEDISCONTERINGSENDEINDEXATIEMETHODIEKu:ELFIS"OVENBERGMEERGECHARMEERDVANEENSYSTEEMWAARBIJDE
pensioenfondsen – de private sector – eigenaar zijn van
het stelsel, zodat het maatschappelijke middenveld zelf
verantwoordelijkheid kan nemen. Om dat te realiseren
moeten de individuele eigendomsrechten helder worden
gemaakt. “Als we dat niet oplossen blijfven aanvullende
pensioenen in handen van de politiek.”
In het gedroomde pensioenstelsel van Bovenberg staat
het vermogensbeheer los van de verzekeringsfunctie. “De
kNANCI¾LEVERMOGENSMOETENWEINDIVIDUALISERENVIAINdividuele pensioenrekeningen, zodat helder is welk deel
van het collectieve vermogen van ieder individu is. Daarnaast moeten we vasthouden aan het collectieve verzekeRENVANHETLANGLEVENRISICO(ETGAATOMHETCOMBINEREN
van de sterke kanten van het individuele stelsel – heldere
POTJESWATBETREFTDEkNANCI¾LEVERMOGENSTITELSmENEEN
collectief stelsel met verzekeringen. In de hele wereld
zie je dat pensioen een puur beleggingsproduct dreigt te
g(%4'%6!!2)3$!4
*/.'%2%.:)#(!&+%2%.
VAN ONS MOOIE
PENSIOENSTELSEL”
worden, waarbij de uitkeringsfase eigenlijk niet goed is
geregeld. Ik pleit voor het individualiseren van het vermogensbeheer, om te voorkomen dat we elkaar de tent
uitvechten over de verdeling van het enorme pensioenvermogen. Maar tegelijk moeten we in verplichte solidariteitskring het langlevenrisico blijven delen. Daar zit de
meerwaarde van de collectiviteit.”
DENEMARKEN
In welk land vindt Bovenberg de meeste kenmerken van
zijn gedroomde pensioenstelsel terug? “De best practice in
DEWERELDOPDITMOMENTIS$ENEMARKEN(ETSTAATNIET
voor niets op de eerste plaats van de Mercer-ranking. De
meeste mensen denken dat Nederland is gezakt omdat
we slechter zouden scoren. Nee, Denemarken deed voor
HETEERSTMEE(ETLANDHEEFTEENVEELINDIVIDUELERSTELSEL
met individuele rekeningen, maar ook met annuïteiten in
de uitkeringsfase. In de uitkeringsfase zijn nog verbeteringen mogelijk, maar ze zijn een stap verder dan wij. In
1989 zijn ze begonnen met een DEkNEDCONTRIBUTION-stelsel
met een vaste premie, waarbij alle risico’s bij de deelnemers liggen. Dat is ook het stelsel waar wij nu naar toe
gaan, maar het is een uitdaging om de pensioenaanspraken in termen van uitgestelde annuïteiten om te zetten
ININDIVIDUELEPENSIOENREKENINGEN(ETPENSIOENSTELSEL
van de toekomst zal een stelsel zijn met een vaste premie.
Op dat punt hebben de Denen vanaf het begin het juiste
UITGANGSPUNTGEKOZEN:EHEBBENGEENLASTVANPERIKELEN
RONDDEDOORSNEESYSTEMATIEKOMDATDEEIGENDOMSRECHTENGEDEkNIEERDZIJNINTERMENVANINDIVIDUEELKAPITAAL
Mede hierdoor is de retoriek van intergenerationele soliDARITEITGEHEELAANDE$ENENVOORBIJGEGAAN(ETMOOIE
van Denemarken is ook dat de cultuur in de balans tussen individu en collectiviteit aansluit bij de Nederlandse.
:ECOMBINERENDUIDELIJKEINDIVIDUELEEIGENDOMSRECHTEN
met onderlinge verzekeraars voor het langlevenrisico.
Er zitten nog wel enkele zwakke kanten aan, maar ik
denk dat het Deense model in de buurt komt van het
gedroomde stelsel.”
NOMINAAL PENSIOEN
(ETPENSIOENAKKOORDUITSPRAKVANEENgGOED
koopkrachtbestendig, stabiel, schokbestendig, betaalbaar
»
en over generaties evenwichtig solidair pensioen”. Een
VAKBLADVOORkNANCIEELADVISEURS | 18 JULI 2014
11
toekomst pensioenstelsel
» hele ambitie. Komen we al in de buurt? Bovenberg:
“Nee, helaas nog niet. Er is aangesloten bij het nominale
gedachtegoed. Er blijft druk om de nominale renterisico’s
dicht te zetten, wat in principe op gespannen voet staat
met een koopkrachtbestendig pensioen. De voorstanders
VANHETRE¾LEPENSIOENHEBBENHETONDERSPITGEDOLVEN
Reden voor hun verlies is dat ze geen heldere eigendomsrechten wilden; ze wilden bij het veranderen van
de disconteringsmethodiek de mogelijkheid hebben middelen her te verdelen tussen generaties en daar wilde de
politiek niet aan. Ook een ‘generatie-evenwichtig solidair’
pensioen blijft een probleem in het huidige stelsel, omdat
er geen sprake is van een goede economische waardering
van de pensioenrechten. Er wordt uitgegaan van een
kCTIEDATRECHTENGAGARANDEERDZIJNZONDERDEVOORWAARdelijke op- en afslagen mee te nemen in de waardering.”
g(%46%23#(),4533%.0%.3)/%.
&/.$3%.%.6%2:%+%2!!23'!!4
VERVAGEN”
Een juiste waardering waarin rekening wordt gehouden
met de kosten en baten van risicovolle pensioenen is niet
ondoenlijk, meent Bovenberg. “Ik zou willen dat wij naar
een stelsel gaan waar in mijn pensioenbrief staat: ‘Aan het
eind van 2013 waren uw pensioenrechten zoveel waard;
het verschil in waarde met eind 2012 kunnen wij als volgt
verantwoorden: u heeft zoveel ingelegd, we gaan uit van
HETVOLGENDERISICOPROkELENNAAlOOPVANHETJAARISDE
waarde van uw pensioenrechten daarom in die en die
MATEVERANDERD(ETMAGECHTERNIETZOZIJNDATDOOR
verandering van de regelgeving of het beleggingsbeleid
geld uit mijn potje naar het potje van andere deelnemers
gaat. Die discipline ontbreekt in het huidige stelsel. Veel
mensen hebben het idee dat het pensioenstelsel een
zwart gat is waar wat wordt ingegooid, maar waarbij onduidelijk is wat je uiteindelijk ontvangt.”
De ambities van het pensioenakkoord worden niet
waargemaakt, constateert Bovenberg. “Conclusie van
de commissie-Frijns was dat bestuurders de verantwoorDELIJKHEIDMOETENNEMENOMHUNEIGENRISICOPROkELEN
te kiezen. Dat gebeurt niet. Misschien wilden sommige
BESTUURDERSDEKEUZETUSSENNOMINAALENRE¾ELNIETAAN
maar dat is nu juist wel een kernverantwoordelijkheid
voor het bestuur. De commissie-Goudswaard pleitte voor
heldere eigendomsrechten. Ook daar is het niet van gekomen. Daarnaast kwam de commissie-Wijffels met de
AANBEVELINGVOORTRANSPARANTEDOORZICHTIGEkNANCI¾LE
12
Verhelderend, Verdiepend, Praktisch
producten. Je kan veel zeggen over wat er nu is afgesproKENMAARTRANSPARANTISHETZEKERNIET(ETISUITERMATE
COMPLEXENBIJNANIEMANDBEGRIJPTHOEHETPRECIESZIT
Op drie punten zie ik ‘minnen’: te weinig discretionaire
ruimte voor pensioenfondsbesturen in het risicobeheer
en de uitkeringsregels, een waarderingsmethodiek die
niet aansluit bij de economische realiteit met alle intransPARANTIEVANDIENENEENONTZETTENDCOMPLEXENONDOORZICHTIGPRODUCT(ETNIEUWETOEZICHTKADERISMAAREEN
kleine stap. De grote doorbraak moet nog komen.”
GEEST UIT DE FLES
De toekomstdiscussie die Klijnsma wil voeren lijkt een
herhaling van zetten, maar in de afgelopen vier jaar is
ERWELWATGAANSCHUIVEN:OISDEDOORSNEEPREMIEm
die in 2010 nog in marmer gebeiteld was – niet langer
HEILIGg$OORDEGENERATIEDISCUSSIEISDEGEESTUITDElES
gekomen”, zegt Bovenberg. “Doordat de sociale partners
zich terugtrekken als de risicodragers van de pensioenFONDSENCRE¾ERJEBELANGENTEGENSTELLINGENTUSSENDE
deelnemers van de fondsen. Dat klinkt misschien als een
aanklacht richting sociale partners, maar het is het erkennen van de economische realiteit: de verplichtingen van
pensioenfondsen zijn veel te groot geworden ten opzichte
van de economie. We moeten erkennen dat het DBstelsel, dat in het verleden veel zegen heeft gebracht, nu
dood is. We zitten nu in het rouwproces, al duurt dat wel
wat lang. Bij rouwen ben je eerst heel boos en verdrietig
en daarna komt pas de berusting. De vakbeweging is er
bijna aan te gronde gegaan. Een andere reden voor het
oplaaien van de discussie is de verandering van de aard
van de arbeidsmarkt. Mensen stappen nu vaker over van
loondienst naar zzp-schap. Vooral onder jongeren staat
HETGELOOFINDECONTINUÂTEITVANHETSYSTEEMSTERKOPDE
proef. De doorsneepremie komt onder druk omdat het
HELESYSTEEMNIETMEERGELOOFWAARDIGISu
De publieke functie van de doorsneepremie is de herverDELINGVANJONGERENAAROUDEREWERKNEMERS(OESLOOP
je dat er uit als we afscheid moeten nemen van de doorSNEESYSTEMATIEK"OVENBERGZIETHIERVOOREENONORTHODOXEOPLOSSINGVERHOGINGVANDE!/7RECHTENVANALLE
WERKENDENg:OBRENGENWEHETOMSLAGELEMENTINHET
private stelsel – jongeren betalen voor ouderen – naar de
AOW, zodat er meer equivalentie ontstaat tussen wat je
inlegt en wat je krijgt. Om de transitiegeneratie te ontzien
is het nodig dat er meer AOW-rechten komen. Dit betekent dat de eerste pijler wat groter wordt ten opzichte
van de tweede pijler. Dit laatste is een BLESSINGINDISGUISE
want door een te grote kapitaalgedekte pensioenpijler
WORDTDE.EDERLANDSEECONOMIEERGKWETSBAARVOORkNANCI¾LESCHOKKEN"OVENDIENZIJNERSTEEDSMEERZZPERS
en andere mensen die buiten de tweede pijler vallen.
:ZPERSKUNJEORGANISERENOVERDEBANDVANDEGROOTSTE
collectiviteit die we hebben: de overheid. Daarnaast kunnen ook deelnemers aan beschikbare premieregelingen
PROkTERENVANEENHOGERE!/7u
NIET MET BADWATER WEGGOOIEN
Als we de toekomstdiscussie voeren zonder taboes, aan
welke ‘heilige huisjes’ moeten we dan toch vasthouden?
g"EHOUDHETGOEDEuZEGT"OVENBERGg(ETGOEDEVAN
het Nederlandse stelsel is dat we pensioen uitbetalen als
een levenslange uitkering. De traditie van het delen van
het langlevenrisico moeten we absoluut koesteren, maar
wel op een moderne manier vormgeven. De grote verplichtstelling, het ontbreken van een shoprecht en het feit
dat verzekeraars niet mogen concurreren op individuele
deelnemers zijn eveneens goede kanten van het stelsel.
(ETISBELANGRIJKOMCOLLECTIVITEITENTEBLIJVENVORMEN
om het falen van de verzekeringsmarkt het hoofd te bieDEN(ETGAATWATMIJBETREFTOMHETVINDENVANNIEUWE
combinaties van collectief en individueel. Wel met individuele eigendomsrechten, maar we moeten niet de
BABYMETHETBADWATERWEGGOOIEN(ETGROTEGEVAARIS
dat jongeren zich afkeren van ons mooie pensioenstelsel
en dat straks iedereen zelf – zonder het delen van het
langlevenrisico – voor zijn pensioen moet gaan zorgen,
met alle Amerikaanse toestanden van dien. Dan zijn we
aangeland in een veel slechter evenwicht dan nu.”
Volgens Bovenberg ligt de meerwaarde van een collectiviteit in het helpen van mensen – die vaak niets van
pensioen begrijpen – bij het maken van moeilijke keuzes,
MAAROOKINHETGEZAMENLIJKINKOPENVANkNANCI¾LEDIENsten en het afdekken van het langlevenrisico. “Daar zit
DEKRACHTVANONSCOLLECTIEVESYSTEEM0ENSIOENFONDSEN
zijn waardevolle tussenpersonen tussen hulpeloze pensiOENDEELNEMERSENDEHAAIENOPDEkNANCI¾LEMARKTEN)K
houd van onze pensioenfondsen en juist daarom daag ik
ze uit om de eigendomsrechten meer te individualiseren.
We moeten voorkomen dat ons mooie collectieve stelsel
te gronde gaat aan ruzie over het verdelen van het geld.”
En kunnen verzekeraars die rol niet evengoed vervullen
ALSPENSIOENFONDSENg(ETVERSCHILTUSSENPENSIOENFONDsen en verzekeraars gaat vervagen. Ik denk dat verzekeraars er ook baat bij hebben dat de werkgever de collectiviteit vormt. Ook voor verzekeraars kunnen de sociale
partners een belangrijke rol spelen – zowel wat betreft de
inlegfunctie als het voorkomen van selectie. Ik geloof in
het Deense model waar de werkgever de distributiefunctie
VERVULT(ETGAATOMHETVINDENVANNIEUWECOMBINATIES
– dat is de kern van innovatie. Maar het is ook logisch dat
het schuurt. Werkgevers kunnen hun oude rol van risico-
drager niet meer vervullen, maar we moeten hun rol als
distributeur en vertrouwenspersoon koesteren.”
Door de pensioensector wordt Bovenberg vaak als lastig
ervaren, maar zijn kritische houding is juist gestoeld op
grote liefde voor het Nederlandse pensioenstelsel, zegt
HIJg(ETMAATSCHAPPELIJKMIDDENVELDVERSTATELIJKTDOOR
het nieuwe FTK. Ik zie die ontwikkeling met lede ogen
aan. De sector krijgt alleen meer discretie en verantwoordelijkheid van de politiek als men bereid is zich te onderwerpen aan de discipline dat men geen marktwaarde
mag herverdelen tussen deelnemers als gevolg van deze
DISCRETIE$ATKANALLEENDOOREXTERNEOMSTANDIGHEDEN
en niet door beleidsbeslissingen. Discretie vraagt discipline. Maar de sector lijkt nog niet toe aan deze discipline.
Pensioenfondsbestuurders ontlenen nu hun identiteit
AANHETINDEXATIEBELEID-AARZEMOETENBESEFFENDAT
het nieuwe FTK deze bevoegdheid ook grotendeels uitholt. In plaats van dat de overheid het pensioenproduct
helemaal voorschrijft moeten we naar principle basedregulering waarbinnen pensioenfondsen meer eigen verANTWOORDELIJKHEIDDRAGENOMHETEIGENRISICOPROkELEN
UITKERINGSPROkELTEKIEZENu
TOEKOMSTDISCUSSIE
Bovenberg verwacht niet dat de parlementaire behandeling van het wetsvoorstel nog vuurwerk zal opleveren.
“Dat is een gelopen race. De echte innovatie moet komen
van het zogenaamde haakje bij het wetsvoorstel: de mogelijkheid voor collectieve risicodeling bij premieregelingen. Mijn pleidooi is om veel meer te gaan denken vanuit
beschikbare premieregelingen – lees: vanuit individuele
PENSIOENREKENINGENMETkNANCI¾LEVERMOGENSTITELSEN
aparte verzekeringsproducten. De uitkeringsregelingen
waar het FTK voor bedoeld is zijn PRODUCTSOFTHEPAST We
MOETENUITGESTELDEVARIABELEANNUITEÂTENALSCOMPLEXE
spaar- en verzekeringsproducten ontvlechten in verschilLENDEFUNCTIES$ATMAAKTPENSIOENENlEXIBELERENBETER
waardeerbaar. Grote bedrijven zoals Shell willen van het
kabinet nu de mogelijkheid krijgen om sociale beschikbare premieregelingen in te voeren. Daar komt op korte
terrmijn de echte innovatie vandaan.
g"EDRIJFSTAKPENSIOENFONDSENBLIJVENMETINlEXIBELEEN
UITERSTCOMPLEXEUITGESTELDEANNUÂTEITENZITTEN:IJMOETEN
een oplossing vinden voor de doorsneeproblematiek en
het omzetten van uitgestelde annuïteiten in kapitaal als
eigendomsrecht. Deze uitdaging kan aan de orde komen
in de toekomstdiscussie van Klijnsma. Ik denk graag met
de fondsen en verzekeraars mee. Want een duurzaam stelsel vraagt dat je op tijd de bakens verzet nu de samenleving en de arbeidsmarkt veranderen en de verplichtingen
steeds groter worden ten opzichte van de premiebasis.” ««
VAKBLADVOORkNANCIEELADVISEURS | 18 JULI 2014
13

Download Report