Verslag Dag van het Scenario 2014 Gertie Schouten

Auteursrechten en genre op de Dag van het Scenario - 26 september 2014
door Gertie Schouten
'Who's afraid of genre' was het thema van de Dag van het Scenario in Utrecht, maar
het motto raakte op 26 september 2014 in Ottone regelmatig ondergesneeuwd door
de actualiteit. Scenaristen en andere filmmakers vechten al jaren om te voorkomen
dat hun auteursrechten worden ingeperkt of helemaal afgepakt. Die strijd is op het
Nederlandse Filmfestival tot een nieuwe climax gekomen.
Het grootste applaus van de dag was dan ook voor Robert Alberdingk Thijm, behalve
bekroond scenarioschrijver ook auteursrechtenactivist, als je het zo wilt noemen.
Alberdingk Thijm schreef een week geleden een opiniestuk in NRC over het feit dat
kabelmaatschappij UPC, een van de hoofdsponsors van het Filmfestival, adverteert
met de leus ‘UPC, fan van de Nederlandse Film’.
'Natuurlijk. UPC verdient goud geld voor zijn eigenaar Liberty Global met het
uitzenden van Nederlandse films en dramaseries. Maar maakt dat je dan ook een
fan?', vroeg Alberdingk Thijm zich in NRC af. Om er daarna op te wijzen dat UPC en
andere kabelmaatschappijen al twee jaar lang weigeren auteursrechtgelden te betalen
voor kabeldoorgifte. In augustus zijn ze door de Amsterdamse rechtbank veroordeeld
om alsnog te betalen (aan Lira, de collectieve beheersorganisatie voor schrijvers),
maar sinds dat vonnis stellen ze zich alleen maar harder op.
STOP, de collectieve beheersorganisatie van de producenten, (producenten,
kabelaars, omroepen en distributeurs zijn verenigd in RoDap), heeft een brief aan
hun achterban rondgestuurd waarin ze instructies aankondigen om het
scenarioschrijvers onmogelijk te maken nog contracten te sluiten wanneer ze niet
afstand doen van hun rechten op een vergoeding voor kabelexploitatie.
Machtsmisbruik, aldus Alberdingk Thijm. 'Het is geen kwestie van kunnen. De
kabelmaatschappijen wíllen niet betalen', stelt hij in Ottone. 'Hoe haal je het in je
hoofd om je een fan van de Nederlandse film te noemen als je zo omgaat met
schrijvers, regisseurs en acteurs?'
'En hoe hebben we dit laten gebeuren? Waarom?', vraagt hij zijn toehoorders, velen
met een button op de revers of aan het jurkje gespeld met de tekst: 'Geen fan van
UPC'. Hij denkt het wel te weten: 'We vinden het lelijk, we zijn met andere dingen
bezig. We willen tijd, liefde, schoonheid, vriendschap, frustratie steken in het
schrijven van series, drama.'
Maar intussen gaat er van de twintig euro die mensen maandelijks voor hun
kabelaansluiting betalen niet eens meer dat ene dubbeltje naar de schrijvers. 'RoDap
is een digitaal kartel van ongekende proporties, uniek in de wereld', aldus Alberdingk
Thijm.
De buttonactie - scenaristen maar ook regisseurs en acteurs dragen ze - heeft in
Utrecht voor het nodige rumoer gezorgd. Het Filmfestival is er niet blij mee. RoDappartners hebben inmiddels op papier instructies gekregen wat ze kunnen antwoorden
als ze lastige vragen krijgen over het uitknijpen van scenarioschrijvers en regisseurs -
de antwoorden komen erop neer dat er wordt gepraat en dat de bij het conflict
betrokken partijen hebben afgesproken geen mededelingen te doen. Onzin, zegt
Alberdingk Thijm.
Hij vindt de opstelling van de producenten heel jammer. Hij wil geen
'vechtscheiding', maar samenwerken. De protestacties zijn een 'uitgestoken hand naar
de omroepen en producenten' om tot een oplossing te komen, zegt hij.
Ook Jean van de Velde en Anne Zeegers spreken over de auteursrechtenkwestie.
Teken niet zomaar contracten, leg ze eerst voor aan het Netwerk, zegt Van de Velde.
Maar nu dan naar genre, het eigenlijke thema van de dag. In het programma lezen
we: 'Genre zorgt voor helderheid, herkenbaarheid en verwachtingen. Dwingt dit
scenarioschrijvers in een keurslijf of biedt het juist kansen?
Als eerste laat Mart Dominicus zijn licht over het onderwerp schijnen. Iconen en
patronen zijn kenmerkend voor genre, stelt hij. Iconen? 'Stel je Fred Astaire voor in
een western of John Wayne in een dansfilm dan is meteen duidelijk wat ik bedoel.'
Patronen, dat zijn vaste ingrediënten van het verhaal. In een Film Noir raakt een man
uit balans door een femme fatale, in een screwball comedy is er altijd een stel dat
ruziënd uit elkaar gaat en elkaar op het einde toch weer vindt, in een western zijn
cultuur en natuur de twee krachten die tegenover elkaar staan. Cultuur: de vrouw,
kerk, wet. Natuur: de man, zijn geweer, de wildernis.
Leveren zulke vaste gegevens een keurslijf op? Het tegendeel, betoogt Dominicus.
Door de herkenning heb je binnen een genre veel ruimte voor een eigen aanpak. Je
kunt het onderzoeken, uithollen, ondermijnen. Quentin Tarantino is er een meester
in. En je kunt heel goed gebruikmaken van de verwachting van je publiek, bewijst hij
aan de hand van een vermakelijk fragment uit een western, waarin we ongure
gewapende types op paarden zien wachten op een trein die door kale vlaktes komt
aanrijden. Een overval, honderd procent zeker. Maar in déze western springt een van
de boeven weliswaar met zijn geweer op de trein, maar hij dondert er - onverwacht net zo snel weer aan de andere kant af.
Ook de Zweedse Kristina Hulme, regisseuse van onder meer de serie Real Humans,
wijst op het 'hoe', de ruimte voor een eigen aanpak. Ze vergelijkt genre heel Zweeds
met een IKEA-catalogus. 'Je kunt eruit kiezen, het aankleden en onconventioneel
mixen. Real Humans is science fiction, maar ook horror, drama, comedy.
De jeugdfilm, is dat ook een genre? Nee, vertelt Monique Ruinen, consulente van het
Filmfonds voor jeugd- en familiefilms. Alles is mogelijk en alles gebeurt ook, laat ze
zien aan de hand van de films die er de afgelopen jaren zijn gemaakt. En of het nu
genre is of niet, altijd blijft haar vraag aan een maker: wat maakt dat het specifiek van
jou is? De herkenbaarheid van genre geeft wél voordeel bij het marketen van een film,
zegt Ruinen.
Scenaristen Sanne Vogel en Bastiaan Kroeger werkten mét en zonder genre. Sanne
Vogel ziet niet veel verschil. 'Ik maak altijd dingen vanuit mezelf, en nu zit ik in een
romantische periode', lacht ze over Hartenstraat en haar volgende romantische
komedie Valentijn, die volgend jaar uitkomt. Ze heeft heel veel romantische komedies
gezien. 'Heerlijk om bij te relaxen, en ik kijk ook omdat ik niets begrijp van de liefde.'
Bastiaan Kroeger, nu onder andere scripteditor bij Talpa, ziet vooral verschil in zijn
eigen opstelling. 'Vroeger wist ik precies hoe het moest en had ik nooit willen doen
wat ik nu doe. Maar ik vind het nu eigenlijk wel leuk.' En hij heeft een veel betere
auto.
Frank Ketelaar, schrijver van onder meer Overspel en Bloedlink sluit de middag af
met een verhaal over de thriller, een genre waarvoor hij al in 1998 een plan had maar
toen van het Filmfonds min of meer te horen kreeg dat hij dat beter aan het
buitenland kon overlaten. Daar heeft hij nog heel veel aan teruggedacht.
Wat een thriller moet hebben, is heel simpel, zegt Ketelaar: 'Als het spannend is, is
het goed. Het publiek moet wanhopig zijn te weten hoe het verder gaat. Maar in feite
is dat niet iets wat alleen een thriller, maar elke film moet hebben. Elke scène moet
doen verlangen naar de volgende.'

Download Report