directie bruggen
BffiuOTHEfcK
Bouwdienst Rijkswaterstaat
Postbus 20.000
JL502 L A Utrecfc
J
f
BIBLIOTHEEK DIRECTIE SLUIZEN
m STUWEN V A N DE RIJKSWATERSTAAT
NR. . . C S 1& f 3 f c e V
RIJKSWATERSTAAT
DIRECTIE BRUGGEN
RAPPORT
BRUG-OPLEGGINGEN
1
U i t g a v e : Rijkswaterstaat Directie B r u g g e n © februari 1984
L a y - o u t en druk: Ultra S t u d i o b.v., A l p h e n a / d Rijn
Niets uit deze uitgave m a g w o r d e n verveelvuldigd e n / o f o p e n b a a r g e m a a k t d o o r middel v a n druk,
f o t o k o p i e , microfilm of op w e l k e andere wijze dan o o k , z o n d e r v o o r a f g a a n d e schriftelijke t o e s t e m m i n g
v a n de uitgever.
BfBLIOTHEEK DIRECTIE SLUIZEN
EN STUWEN V A N DE RIJKSWATERSTAAT
NR
Rijkswaterstaat
Directie Bruggen
BRUG-OPLEGGINGEN
Ing. J . P . Veldhoven
Ing. A . M . C . Heemskerk
Ir. G.Chr. Bouquet
Met dank aan:
S.E. Galistan, voor de administratieve ondersteuning
Woord vooraf
Bij de samenstelling v a n dit rapport is er naar gestreefd de i n h o u d zo overzichtelijk mogelijk aan te b i e d e n .
In h o o f d s t u k I w o r d t een overzicht g e g e v e n v a n de klassieke en de m o d e r n e o p l e g g i n g e n waarbij een indruk
w o r d t g e g e v e n v a n de t e c h n i s c h e o n t w i k k e l i n g o p het gebied v a n b r u g - o p l e g g i n g e n .
V e r v o l g e n s w o r d t in h o o f d s t u k II aan het o n t w e r p v a n het o p l e g s y s t e e m a a n d a c h t besteed w a a r n a in h o o f d stuk III de keuze van het soort o p l e g g i n g a l s m e d e de plaatsing v a n de o p l e g g i n g e n w o r d t b e h a n d e l d .
In h o o f d s t u k IV w o r d t b e s p r o k e n hoe d o o r directie B r u g g e n o p l e g g i n g e n w o r d e n besteld en aan w e l k e eisen
het oplegmateriaal moet v o l d o e n .
In d e h o o f d s t u k k e n V en VI w o r d t a a n d a c h t besteed aan de m o n t a g e v a n teflon respectievelijk rubber-opleggingen.
De d o o r directie B r u g g e n o p g e d a n e ervaring met b r u g - o p l e g g i n g e n w o r d t b e s p r o k e n in h o o f d s t u k VII.
In h o o f d s t u k VIII w o r d t a a n d a c h t besteed aan de t o e p a s s i n g en de mogelijkheden v a n z o g e n a a m d e krachtmeetopleggingen.
T e n s l o t t e w o r d e n in h o o f d s t u k IX de berekening van teflon en r u b b e r - o p l e g g i n g e n b e h a n d e l d .
A c h t e r a a n in het rapport is een lijst met gebruikte s y m b o l e n en h u n d e m e n s i e s o p g e n o m e n , evenals een
achttal bijlagen.
N i e t t e g e n s t a a n d e de betrachte z o r g v u l d i g h e i d k u n n e n er t o c h onduidelijkheden v o o r k o m e n of f o u t e n zijn
i n g e s l o p e n . Indien U bij d e bestudering van dit rapport onjuistheden of onduidelijkheden aantreft, of g e d e e l ten die naar U w m e n i n g nadere uitleg b e h o e v e n , d a n zullen wij het zeer o p prijs stellen als U o n s daarop wilt
a t t e n d e r e n . De eventuele o p - en a a n m e r k i n g e n zullen in een herdruk w o r d e n verwerkt.
V o o r b u r g , d e c e m b e r 1983
De samenstellers
3
INHOUDSOPGAVE
Biz.
Inleiding
9
I
1.1.
1.2.
1.3.
1.3.1.
1.3.2.
1.4.
OPLEGGINGEN
Klassieke stalen o p l e g g i n g e n
Moderne opleggingen
Teflon-opleggingen
Neopreen-potopleggingen
Bolsegment-opleggingen
Rubber-opleggingen
11
11
11
13
13
13
14
II
11.1.
11.1.1.
11.1.2.
11.1.3.
11.1.4.
11.1.5.
O N T W E R P V A N HET O P L E G S Y S T E E M
Ontwerpproces
De o p de o p l e g g i n g e n w e r k e n d e belastingen
W r i j v i n g in b e w e e g b a r e t e f l o n - o p l e g g i n g e n
De keuze v a n het type o p l e g g i n g
Ontwerpcriteria
Voor-instelling
16
16
16
18
18
19
20
III
111.1.
111.1.1.
111.1.2.
111.1.3.
111.1.4.
111.1.4.1.
111.1.4.2.
111.2.
111.2.1.
111.2.2.
111.2.3.
DE KEUZE EN P L A A T S I N G V A N DE O P L E G G I N G E N
Plaatsing van de o p l e g g i n g e n in het horizontale vlak
R e c h t e kokerliggers
G e b o g e n kokerliggers
V e r v o r m i n g v a n g e b o g e n rijdekken
Invloed van d e straal o p de situering v a n o p l e g g i n g e n
K u n s t w e r k e n met een grote horizontale straal
K u n s t w e r k e n met een kleine horizontale straal
Plaatsing van de o p l e g g i n g e n t u s s e n b o v e n - e n o n d e r b o u w
W i j z e van stellen van o p l e g g i n g e n
R a n d v o o r w a a r d e n v o o r de plaatsing v a n o p l e g g i n g e n
Overdracht v a n de g e c o n c e n t r e e r d e o p l e g b e l a s t i n g
22
22
22
24
24
26
26
26
26
26
27
27
IV
U I T G A N G S P U N T E N BIJ DIRECTIE B R U G G E N V O O R HET B E S T E L L E N
V A N OPLEGGINGEN
P r o c e d u r e bij het bestellen van o p l e g g i n g e n
Betonnen kunstwerken
Stalen kunstwerken
Conservering van teflon-opleggingen
W i j z e van uitvoering v a n de c o n s e r v e r i n g
Materiaal-eisen
Constructiestaal
Roestvaststaal
H a r d v e r c h r o o m d e delen
Toelaatbare s p a n n i n g e n in P T F E
Materiaal-eigenschappen PTFE
Maattoleranties P T F E
A f m e t i n g e n s p l e e t h o o g t e ten b e h o e v e v a n P T F E - p l a t e n
Controle glij-eigenschappen P T F E
S m e e r m i d d e l ten b e h o e v e van glijvlakken P T F E
N e o p r e e n ten b e h o e v e v a n p o t o p l e g g i n g e n
A f d i c h t i n g s m a t e r i a a l neopreenplaat
M o n t a g e v a n de neopreenplaat en de a f d i c h t i n g s r i n g e n
Controle
Het kruipen v a n rubber
Materiaal-eisen r u b b e r - o p l e g g i n g e n
30
30
30
30
31
31
32
32
32
33
33
33
34
34
34
34
35
35
35
35
36
38
IV. 1.
IV.1.1.
IV. 1.2.
IV.2.
IV.2.1.
IV.3.
IV.3.1.
IV.3.2.
IV.3.3.
IV.3.4.
IV.3.5.
IV.3.6.
IV.3.7.
IV.3.8.
IV.3.9.
IV.3.10.
IV.3.11.
IV.3.12.
IV.3.13.
IV.3.14.
IV.3.15.
5
Biz.
V
V.1.
V.2.
V.2.1.
V.2.2.
V.3.
V.3.1.
V.3.2.
V.4.
MONTAGE-AANWIJZINGEN VOOR TEFLON-OPLEGGINGEN
Levering
Stellen en plaatsen
Stellen o p w i g g e n
Stellen o p b o u t e n
Ondersabeling
Onderstoppen
Ondergieten
S o o r t e n mortels
40
40
40
41
42
42
42
43
43
V.4.1.
V.4.2.
V.4.3.
V . 5.
O n d e r g i e t e n met c e m e n t g e b o n d e n gietmortel
O n d e r g i e t e n met kunstharsmortel
Neerlaten in een k u n s t h a r s m o r t e l b e d
Plaatsings-toleranties
43
43
44
44
VI
V I . 1.
V I . 2.
MONTAGE-AANWIJZING VOOR RUBBER-OPLEGGINGEN
Positionering
Montage
45
45
45
VII
VII. 1.
VII.2.
VII.2.1.
VII.2.2.
VII.3.
VII.4.
VII.5.
VII. 6.
ERVARINGEN MET OPLEGGINGEN
Ervaringen met in gebruik g e n o m e n b r u g - o p l e g g i n g e n
Binnenland
Betonnen kunstwerken
Stalen kunstwerken
Buitenland
Het inspecteren van o p l e g g i n g e n
De levensduur van o p l e g g i n g e n
C o n c l u s i e s en aanbevelingen
48
48
49
49
53
58
59
59
61
VIII
VIII. 1.
VIII. 2.
NIEUWE ONTWIKKELINGEN
M e t i n g e n in de b o u w f a s e
M e t i n g e n in de gebruiksfase
62
63
63
IX
IX. 0.
IX.1.
IX. 1.1.
IX. 1.2.
IX. 1.3.
IX. 1.4.
IX. 1.5.
IX. 1.6.
IX. 1.7.
IX. 1.8.
BEREKENINGEN V A N DE O P L E G G I N G E N
Algemeen
Berekening v a n e e n b o l s e g m e n t - o p l e g g i n g
Hoofdaf metingen
Belastingen
Te controleren o n d e r d e l e n
A f kortingen gebruikt in de tekst
Toelaatbare s p a n n i n g e n
Bepaling van de resulterende horizontaalkracht
B e n o d i g d e v e r s c h u i v i n g s w e g d o o r horizontaalverplaatsing
S p a n n i n g e n in het P T F E - v l a k
65
65
65
65
66
66
66
66
67
67
67
IX. 1.9.
IX.1.10.
IX. 1.11.
IX. 1.12.
IX.1.13.
IX.1.14.
IX.1.15.
IX.2.
IX.2.1.
IX.2.2.
IX.2.3.
IX.2.4.
IX.2.5.
IX.2.6.
V e r p l a a t s i n g o p het P T F E - v l a k v a n het b o l s e g m e n t t . o . v . het onderzadel d o o r verdraaiing . . .
Belastingen o p de b e t o n n e n b o v e n b o u w
B u i g s p a n n i n g in de glijplaat
Belastingen o p de b e t o n n e n o n d e r b o u w
B u i g s p a n n i n g in het onderzadel
Het o p n e m e n van de horizontaalkracht d o o r de o p l e g g i n g
Veiligheid m . b . t . glijden van de o p l e g g i n g
Berekening v a n een neopreen-potoplegging
H o o f d a f metingen
T e controleren o n d e r d e l e n
B e p a l i n g van de resulterende horizontaalkracht
S p a n n i n g in de neopreenschijf
R e a c t i e m o m e n t van de neopreenschijf
C o n t r o l e belasting v a n het tussenzadel o p de ring
67
68
68
69
70
70
71
71
71
72
72
72
72
72
Biz.
IX.2.7.
IX.2.8.
IX.2.9.
IX.2.10.
IX.2.11.
IX.2.12.
IX.2.13.
IX.2.14.
IX.2.15.
IX.2.16.
IX.2.17.
IX.3.
IX.3.1.
IX.3.2.
IX.3.3.
IX.3.4.
IX.3.5.
IX.3.6.
IX.3.7.
IX.3.8.
IX.3.9.
IX.3.10.
IX.4.
IX.4.1.
IX.4.2.
IX.4.3.
IX.4.4.
IX.4.5.
IX.4.6.
IX.4.7.
IX.4.8.
IX.4.9.
IX.4.10.
IX.5.
IX.5.1.
IX.5.2.
IX.5.3.
IX.5.4.
IX.5.5.
IX.5.6.
IX.5.7.
T r e k s p a n n i n g in de ring
C o n t r o l e l a s n a a d t u s s e n de ring en de b o d e m p l a a t
Controle van de bodemplaat
Controle van de ringhoogte
Belastingen o p de b e t o n n e n o n d e r - e n b o v e n b o u w
B u i g i n g v a n de b o d e m p l a a t
S p a n n i n g in het P T F E
C o n t r o l e v a n de horizontaalgeleiding
M a x i m a l e b u i g s p a n n i n g in het t u s s e n z a d e l
M a x i m a l e b u i g s p a n n i n g in de glijplaat
Veiligheid m . b . t . glijden van de o p l e g g i n g
Berekening van een ronde rubber-oplegging
Hoofdaf metingen
Belastingen
V o o r w a a r d e n te stellen aan r u b b e r - o p l e g g i n g e n
A f k o r t i n g e n gebruikt in de tekst
Bepaling d o o r s n e d e v a n de o p l e g g i n g
De m a x i m a l e i n w e n d i g e s c h u i f s p a n n i n g e n
M a x i m a a l toelaatbare hoekverdraaiing o m gedeeltelijk l o s k o m e n v a n de o p l e g g i n g
te v o o r k o m e n
Kantelzekerheid in relatie tot de m i n i m a l e verticale belasting
Veiligheid m . b . t . glijden v a n de o p l e g g i n g
Indrukking d o o r verticale belasting
Berekening van een r e c h t h o e k i g e rubber-oplegging
Hoofdaf metingen
Belastingen
V o o r w a a r d e n te stellen aan r u b b e r - o p l e g g i n g e n
A f k o r t i n g e n gebruikt in de tekst
B e p a l i n g d o o r s n e d e v a n de o p l e g g i n g
De maximale i n w e n d i g e s c h u i f s p a n n i n g e n
M a x i m a a l toelaatbare hoekverdraaiing o m gedeeltelijk l o s k o m e n v a n de o p l e g g i n g
te v o o r k o m e n
Kantelzekerheid in relatie tot de m i n i m a l e verticale belasting
Veiligheid m . b . t . glijden van de o p l e g g i n g
Indrukking d o o r verticale belasting
Berekening van een elliptische rubber-oplegging
Bepaling a f m e t i n g e n v a n de o p l e g g i n g
De maximale i n w e n d i g e s c h u i f s p a n n i n g e n
Verdraaiing v a n de a s s e n in het horizontale vlak
M a x i m a a l toelaatbare hoekverdraaiing o m gedeeltelijk l o s k o m e n v a n de o p l e g g i n g
te v o o r k o m e n
Kantelzekerheid in relatie tot de m i n i m a l e verticale belasting
Veiligheid m . b . t . glijden van de o p l e g g i n g
Indrukking d o o r verticale belasting
73
73
74
74
75
76
76
76
78
78
79
79
79
80
80
80
81
81
82
82
82
83
83
83
83
84
84
85
85
86
87
87
87
88
88
88
89
89
89
90
90
BIJLAGEN
1
2
3
4
5
6
7
8
F o t o ' s van de f a b r i c a g e en de samenstelling v a n een n e o p r e e n - p o t o p l e g g i n g
S c h e t s n e o p r e e n - p o t o p l e g g i n g 900 k N
S c h e t s b o l s e g m e n t - o p l e g g i n g 2000 k N
Details glijmateriaal P T F E
Invulstaat t . b . v . het bestellen v a n t e f l o n - o p l e g g i n g e n
Invulstaat t . b . v . het bestellen van r u b b e r - o p l e g g i n g e n
G l i j d i n g s m o d u l e s v a n natuurrubber en n e o p r e e n in relatie tot de t e m p e r a t u u r
S a m e n v a t t i n g v a n de t o e g e p a s t e o p l e g g i n g e n
Symbolenlijst
Normenlijst
Literatuurlijst
91
92
93
94
95
96
97
98
101
105
107
7
BRUG-OPLEGGINGEN
Inleiding
Een o p l e g g i n g is de c o n s t r u c t i e die de v e r b i n d i n g v o r m t t u s s e n d e b o v e n b o u w en d e o n d e r b o u w v a n b r u g g e n , v i a d u c t e n , fly-overs en dergelijke.
O p het g e b i e d v a n o p l e g g i n g e n is o n g e v e e r vijftien jaar g e l e d e n e e n geheel n i e u w e o n t w i k k e l i n g o p g a n g g e k o m e n . Deze o n t w i k k e l i n g w e r d (mede) v e r o o r z a a k t d o o r de t o e p a s s i n g v a n andere o n t w e r p t e c h n i e k e n en
het b o u w e n v a n meer g e a v a n c e e r d e k u n s t w e r k e n .
O p l e g g i n g e n v o o r deze g e a v a n c e e r d e k u n s t w e r k e n m o e t e n , in tegenstelling tot de v o o r die tijd t o e g e p a s t e
o p l e g g i n g e n , in alle richtingen rotaties k u n n e n v o l g e n en in vele gevallen o o k grotere translaties. De toe te
p a s s e n b o u w m e t h o d e n m a k e n het dikwijls noodzakelijk dat o p l e g g i n g e n in de b o u w f a s e een andere f u n c t i e
h e b b e n d a n in de g e b r u i k s t o e s t a n d v a n het k u n s t w e r k .
A l g e r u i m e tijd b e s t o n d er bij directie B r u g g e n de b e h o e f t e o m e e n s a m e n v a t t i n g te m a k e n v a n de kennis die
bij d e z e dienst a a n w e z i g is ten aanzien v a n het o n t w e r p e n , a a n k o p e n , m o n t e r e n , inspecteren en o n d e r h o u den van brug-opleggingen.
Het doel v a n dit rapport is enerzijds o m b i n n e n de eigen dienst overzichtelijk a l g e m e n e informatie m.b.t. het
o n d e r w e r p o p l e g g i n g e n v o o r h a n d e n te h e b b e n en anderzijds o m belangstellenden v a n buiten de directie
B r u g g e n kennis te k u n n e n laten n e m e n v a n de k n o w - h o w en ervaring met o p l e g g i n g e n enerzijds en de d o o r
d e z e dienst aan oplegmateriaal gestelde eisen anderzijds.
9
I
OPLEGGINGEN
T e n e i n d e aan de r a n d v o o r w a a r d e n , gesteld d o o r de o n t w e r p e r s van k u n s t w e r k e n , te k u n n e n v o l d o e n zijn d o o r het bedrijfsleven n i e u w e o p l e g g i n g e n o n t w i k k e l d , te w e t e n :
a. neopreen-potopleggingen
(zie bijlage 2);
b. b o l s e g m e n t - o p l e g g i n g e n
(zie bijlage 3);
c. rubber-opleggingen.
Deze o p l e g g i n g e n k u n n e n hoekverdraaiingen in alle richtingen v o l g e n . De o n d e r a en b g e n o e m d e zijn v o o r z i e n v a n teflon ( P T F E - p o l y t e t r a f l u o r e t h y l e e n ) .
T e f l o n ( P T F E ) is een kunststof met g o e d e g l i j - e i g e n s c h a p p e n . Deze glij-eigenschappen zijn o p t i m a a l , w a n n e e r het teflon is v o o r z i e n v a n smeerkuiltjes en siliconenvet als s m e e r m i d d e l w o r d t t o e gepast.
K e n m e r k e n d v o o r deze o p l e g g i n g e n is verder n o g de geringe b o u w h o o g t e . B o v e n d i e n is het bij
t e f l o n - o p l e g g i n g e n mogelijk deze in de b o u w f a s e van een tijdelijke blokkering te v o o r z i e n .
Dit is dan o o k de r e d e n , dat m o m e n t e e l alleen n o g deze " n i e u w e t y p e n " w o r d e n t o e g e p a s t .
W a n n e e r in dit rapport een vergelijking w o r d t g e m a a k t tussen " d e o u d e r e t y p e n " (klassieke stalen o p l e g g i n g e n ) en " d e m o d e r n e t y p e n " , w o r d e n de in 1.1 en 1.2 b e s c h r e v e n t y p e n b e d o e l d .
1.1.
Klassieke stalen opleggingen
Hieronder w o r d t v e r s t a a n : rol-opleggingen (a), t a a t s - o p l e g g i n g e n (b), s c h a r n i e r - o p l e g g i n g e n (c)
en s t r i p - o p l e g g i n g e n (d) (figuur I.1.).
K e n m e r k e n d v o o r deze o p l e g g i n g e n is de relatief grote b o u w h o o g t e . Daarbij k u n n e n de typen o n der a , c en d s l e c h t s h o e k v e r d r a a i i n g e n in een richting v o l g e n h e t g e e n , indien t o e g e p a s t bij de
huidige b r u g c o n s t r u c t i e s , een belangrijk nadeel z o u zijn.
figuur 1.1.
I.2.
Moderne opleggingen
Hieronder w o r d t v e r s t a a n : t e f l o n - o p l e g g i n g e n (zoals n e o p r e e n - p o t o p l e g g i n g e n en b o l s e g m e n t opleggingen) en r u b b e r - o p l e g g i n g e n (figuur 1.2.).
MODERNE OPLEGGINGEN
TEFLON OPLEGGING
NEOPREEN
POTOPLEGGING
RUBBER-OPLEGGING
BOLSEGMENT
OPLEGGING
figuur I.2.
11
Belangrijke v o o r d e l e n van de m o d e r n e o p l e g g i n g e n ten o p z i c h t e v a n de klassieke stalen o p l e g g i n g e n zijn:
a . geringe b o u w h o o g t e ( t ) ;
b. e e n gering eigen g e w i c h t ;
c . hoekverdraaiingen zijn in alle richtingen mogelijk;
m
d . geen verplaatsing v a n d e oplegreactie o p d e o n d e r b o u w , als g e v o l g v a n translatie van d e
b o v e n b o u w , bij t o e p a s s i n g v a n t e f l o n - o p l e g g i n g e n (figuur I.3.);
e. ruimer t o e p a s s i n g s g e b i e d d a n d e klassieke stalen o p l e g g i n g e n .
e/2
[ verplaatsing van
de oplegreactie
geen verplaatsing van
de oplegreactie
figuur 1.3.
Het onder punt - d - g e n o e m d e voordeel behoeft enige toelichting bij de t o e p a s s i n g van t e f l o n - o p leggingen v o o r stalen k u n s t w e r k e n .
— V o o r de t o e p a s s i n g v a n t e f l o n - o p l e g g i n g e n bij stalen k u n s t w e r k e n dient bij het o p normale
wijze plaatsen van d e o p l e g g i n g e n (glijplaat aan b o v e n b o u w ) bij het o p t r e d e n van een translatie (e) rekening te w o r d e n g e h o u d e n met het introduceren v a n een e x c e n t r i c i t e i t s m o m e n t
V
- e in d e b o v e n b o u w . In bepaalde gevallen is het dan o o k raadzaam het excentriciteitsmoment d o o r de f u n d e r i n g o p te laten n e m e n . Dit w o r d t bereikt d o o r d e glijplaat o p de onderb o u w te plaatsen.
m a x
Hierbij m o e t w o r d e n o p g e m e r k t dat d o o r het o m d r a a i e n v a n d e o p l e g g i n g p r o b l e m e n k u n n e n
ontstaan met d e afdichting hetgeen vervuiling van d e glijplaat tot g e v o l g zou kunnen h e b b e n .
— V e r d e r is het noodzakelijk te o n d e r k e n n e n dat de belasting v a n d e glijplaat v o l d o e n d e w o r d t
gespreid in d e stalen b o v e n b o u w . Bij o n v o l d o e n d e spreiding naar bijvoorbeeld d e lijven v a n
langs- en d w a r s d r a g e r s kan e e n lijnbelasting o p d e o p l e g g i n g ontstaan w a a r d o o r plaatselijke
overbelasting in d e o p l e g g i n g optreedt.
Het t o e p a s s i n g s g e b i e d v a n t e f l o n - o p l e g g i n g e n ligt q u a o p n e e m b a r e belasting t u s s e n circa
1.000 k N en 50.000 k N .
De tot nu t o e zwaarst belaste o p l e g g i n g e n zijn t o e g e p a s t onder d e S t i c h t s e brug in rijksweg 2 7
over het G o o i m e e r .
Er zijn bij deze brug o n d e r andere vier n e o p r e e n - p o t o p l e g g i n g e n g e m o n t e e r d met een o p n e e m b a re belasting v a n 40.000 k N per o p l e g g i n g (figuur I.4.).
figuur 1.4. Het plaatsen van een neopreen-potoplegging (40.000 kN) van het merk Reston op een rivierpijler van de Stichtse brug.
1
R u b b e r - o p l e g g i n g e n k u n n e n w o r d e n t o e g e p a s t met o p n e e m b a r e belastingen die per o p l e g g i n g
varieren t u s s e n circa 150 k N e n 20.000 k N . Bij d e brug over d e M a a s bij W e l l zijn o n d e r andere
r u b b e r - o p l e g g i n g e n t o e g e p a s t m e t e e n o p n e e m b a r e belasting v a n 8.150 k N .
1.3.
Teflon-opleggingen
1.3.1.
Neopreen-potopleggingen
N e o p r e e n - p o t o p l e g g i n g e n bestaan in h o o f d z a a k uit een pot (onderzadel), g e v u l d m e t n e o p r e e n ,
die is a f g e s l o t e n met e e n deksel (tussenzadel).
Bij b e w e e g b a r e o p l e g g i n g e n is o p het deksel e e n teflonlaag a a n g e b r a c h t , w a a r o v e r het daarop
gelegen b o v e n z a d e l kan s c h u i v e n (figuur I.5.).
teflon glijlaag
figuur I.5.
Het t o e p a s s i n g s g e b i e d v a n de n e o p r e e n - p o t o p l e g g i n g w o r d t echter b e g r e n s d d o o r het v o l g e n d e :
a . D e a f d i c h t i n g t u s s e n pot en d e k s e l v a n n e o p r e e n - p o t o p l e g g i n g e n .
Bij m a x i m a l e hoekverdraaiing w o r d t , bij grote verticale b e l a s t i n g , d e spleet (At) t u s s e n pot en
deksel z o g r o o t , dat d o o r d e h o g e druk in het n e o p r e e n , als g e v o l g v a n d e verticale b e l a s t i n g ,
het a f d i c h t e n v a n de spleet p r o b l e m a t i s c h w o r d t (figuur I.6.).
At = d • (1 - cos cp)
n
figuur 1.6.
b. Bij o p l e g g i n g e n v o o r grote belastingen k u n n e n d e a f m e t i n g e n v a n d e onderplaat z o d a n i g groot
w o r d e n , d a t het gelijkmatig d r a g e n d afstellen in d e praktijk u i t v o e r i n g s p r o b l e m e n kan g e v e n .
1.3.2.
Bolsegment-opleggingen
B o l s e g m e n t - o p l e g g i n g e n bestaan uit een s c h o t e l (onderzadel) met een teflon voering waarin e e n
b o l s e g m e n t ligt.
13
O p het b o l s e g m e n t is een teflonlaag a a n g e b r a c h t w a a r o v e r het daarop gelegen b o v e n z a d e l kan
s c h u i v e n (zie figuur I.7.).
teflon glijlaag
bovenzadel
tussenzadel
(bolsegment)
\
\ onderzadel
teflon glijlaag
figuur 1.7.
T e n g e v o l g e van een rotatie van de b o v e n b o u w z a l , in het a l g e m e e n , het b o l s e g m e n t behalve deze rotatie o o k een translatie ten o p z i c h t e v a n het b o v e n z a d e l o n d e r g a a n .
De grootte v a n deze translatie is: e' = cp [ r — ( y + h ) ]
b
0
Uit de betrekking volgt dat e' = o als r = y + h .
In figuur 1.8. is w e e r g e g e v e n w a t het effect is als r # y
b
0
r
r
b
0
+ h.
r
figuur 1.8.
W a n n e e r de straal van het b o l s e g m e n t r kleiner is dan de afstand van het bolvlak tot de z w a a r t e lijn v a n de b o v e n b o u w treedt bij een rotatie v o l g e n s figuur 1.8. een translatie e^ naar rechts o p ,
o f w e l e\ als r -| < y + h
b1
b
0
r
W a n n e e r de straal van het b o l s e g m e n t r
t r e d e n , o f w e l e als r
> y + h.
2
b2
0
b2
echter groter is, dan zal een translatie e naar links o p 2
r
Ter beperking v a n de b e n o d i g d e l o o p w e g is het g e w e n s t o m te streven naar r = y + h .
O m diverse praktische r e d e n e n , zoals onder andere beperking van de a f m e t i n g e n v a n de o p l e g g i n g , is het wenselijk dat r < y + h .
O p g r o n d hiervan stelt directie B r u g g e n aan de straal v a n het b o l s e g m e n t de eis, dat m o e t g e l d e n :
•"b < Yo + h
Bij eenzijdig b e w e e g b a r e en vaste o p l e g g i n g e n moet de translatie (e') ook k u n n e n o p t r e d e n o m te
v o o r k o m e n dat rotaties v a n het b o l s e g m e n t w o r d e n g e b l o k k e e r d .
b
b
0
0
r
r
r
I.4.
Rubber-opleggingen
K e n m e r k e n d v o o r deze o p l e g g i n g e n is de zeer e e n v o u d i g e c o n s t r u c t i e , de e e n v o u d i g e m o n t a g e ,
het geringe g e w i c h t en de lage prijs.
D e z e o p l e g g i n g e n w e r d e n en w o r d e n in h o o f d z a a k toegepast bij kleine k u n s t w e r k e n , maar m e n
14
gaat er s t e e d s meer toe over o m o o k bij grotere belastingen r u b b e r - o p l e g g i n g e n te o v e r w e g e n .
V o o r w a t betreft de r u b b e r - o p l e g g i n g e n is in het verleden de keuze beperkt g e b l e v e n tot de "IbisV r e d e s t e i n o p l e g g i n g e n " . Dit t y p e o p l e g g i n g bestaat uit een plaat of schijf natuurrubber (8, 10, 16
of 20 m m ) w a a r aan beide zijden een staalplaat (respectievelijk 1, 2 of 3 m m ) is v a s t g e v u l c a n i s e e r d
(figuur I.9.).
O m de vereiste h o o g t e te verkrijgen w o r d e n een aantal v a n deze " s a n d w i c h " - p l a t e n o p elkaar gehecht en o m h u l d met een n e o p r e e n l a a g v a n 3 m m .
Een horizontale verplaatsing geeft, d o o r de grotere elastische v e r v o r m b a a r h e i d v a n het natuurrubber, een kleine horizontale reactie. De verplaatsing is recht evenredig met de reactiekracht.
Gelijktijdig kan bij v o l d o e n d e h o o g t e v a n de o p l e g g i n g e n een rotatie w o r d e n o p g e n o m e n .
T h a n s w o r d e n o o k a n d e r e r u b b e r - o p l e g g i n g e n , die bestaan uit lagen n e o p r e e n a f g e w i s s e l d met
stalen platen, s t e e d s meer t o e g e p a s t (figuur 1.10.).
stalen plaat
neopreen
I—t
/ > > J 7
1
\ stalen plaat
\ i natuurrubber
neopreen
figuur 1.9.
figuur 1.10.
Beide hierboven b e s c h r e v e n uitvoeringen zijn g o e d t o e p a s b a a r . M e n m o e t echter in g e d a c h t e
h o u d e n , dat de glijdingsmodulus v a n het n e o p r e e n bij lage temperatuur sterker o p l o o p t dan die
van het natuurrubber.
Bijvoorbeeld:
temperatuur
neopreen
60° shore
+ 20°C
- 30°C
G = ± 1,0 N / m m
G = + 3,0 N / m m
natuurrubber
60° shore
2
2
G = ± 1,0 N / m m
G = ± 1,8 N / m m
natuurrubber
50° shore
2
2
G = ± 0,8 N / m m
G = ± 1,2 N / m m
2
2
V o o r grafiek zie bijlage 7.
Dit heeft tot g e v o l g dat r u b b e r - o p l e g g i n g e n vervaardigd met n e o p r e e n d o o r g a a n s hoger zijn dan
vergelijkbare o p l e g g i n g e n van natuurrubber.
15
II
ONTWERP VAN HET OPLEGSYSTEEM
11.1.
Ontwerpproces
De o p l e g g i n g e n van een k u n s t w e r k v o r m e n in de ruimste zin v a n het w o o r d een intermediair tussen b o v e n - en o n d e r b o u w .
Het o n t w e r p v a n het o p l e g s y s t e e m kan qua c o n s t r u c t i e en v o r m g e v i n g niet los w o r d e n gezien
v a n het type b o v e n b o u w . O n d e r het o n t w e r p v a n het o p l e g s y s t e e m w o r d t v e r s t a a n , de plaatsing
v a n de o p l e g g i n g e n in het " h o r i z o n t a l e " vlak en de keuze van het soort o p l e g g i n g (vast, eenzijdig
of alzijdig b e w e e g b a a r ) .
De structuur v a n het o n t w e r p p r o c e s v a n een o p l e g s y s t e e m is in grote lijnen in figuur 11.1. w e e r g e geven.
bovenbouw
type bovenbouw
bovenbouw
(constructie / geometrie)
n
belastingen:
- oplegreacties
- translaties
- rotaties
keuze soort
oplegging en
plaatsen in het
horizontale vlak
keuze uit
teflon
oplegging
keuze type oplegging
(teflon/rubber)
of
rubber
opleggingen
geometrie
oplegging
definitief
ontwerp onderbouw
onderbouw
onderbouw
figuur 11.1.
.1.1.
De op de opleggingen w e r k e n d e belastingen
Het k u n s t w e r k w o r d t z o w e l horizontaal als verticaal belast.
Deze belastingen m o e t e n aan de f u n d e r i n g e n w o r d e n a f g e d r a g e n via d e o p l e g g i n g e n op d e
t u s s e n - en e i n d s t e u n p u n t e n .
De o p t r e d e n d e belastingen k u n n e n w o r d e n onderverdeeld in:
a . verticale belastingen veroorzaakt d o o r , eigen g e w i c h t , rustende belasting, mobiele belasting
enz.;
b. transversale horizontale belastingen veroorzaakt d o o r , w i n d , m i d d e l p u n t v l i e d e n d e k r a c h t e n ,
aanrijd- en a a n v a a r k r a c h t e n , ijsbelasting o p de o n d e r b o u w , a l s m e d e horizontale c o m p o n e n ten van verticale b e l a s t i n g e n , indien de o p l e g g i n g e n loodrecht o p de b r u g - a s , niet horizontaal
w o r d e n geplaatst;
c . longitudinale horizontale belastingen veroorzaakt d o o r , r e m k r a c h t e n , w i n d , v o o r s p a n n i n g ,
kruip, krimp en t e m p e r a t u u r s e f f e c t e n .
16
In figuur 11.2. is een overzicht g e g e v e n v a n de belastingen w a a r m e e bij het o n t w e r p en de d i m e n sionering v a n d e o p l e g g i n g e n rekening m o e t w o r d e n g e h o u d e n .
Belastingen op opleggingen
Soort belasting
Belastinggeval
Opmerkingen
Intern
(materiaal
en vormgeving)
Mechanisch/ Permanente
belasting
fysisch
Krimp
en
kruip
translatie en rotatie (samengestelde
constructie), veranderlijk in de tijd
extern
mechanisch
eigen
gew. en
rustende
belasting
staal y = 78,5 k N / m
beton yb = 25,0 k N / m
asfalt y = 24,0 k N / m
norm of
richtlijn
V B 1974
CEB1978
3
T.G.B.algemeen
s
3
3
a
voorspanning
veranderlijke
belasting
steunpunt
zettingen
verticaal en horizontaal
mobiele
belasting
verticaal en horizontaal
(remkracht, middelpuntvliedende kracht)
VOSB
1963
wind
evenwijdig en loodrecht op het kunstwerk
T.G.B.algemeen
aanrijdbelasting
aanvaarbelasting
ijsdruk
fysisch
temperatuur
betonnen-bruggen
T = 10°C ± 25°C al dan niet in combinatie
met een lineair temperatuurverloop tussen
boven- en onderzijde van de constructie
waarbij
- het beton aan de bovenzijde 10°C warmer
is dan aan de onderzijde
- het beton aan de bovenzijde 5°C kouder
is dan aan de onderzijde
- de lineaire uitzetting van beton is 12 x
1 0 m / m per graad Celcius.
- 6
1
stalen-bruggen
- T = 10°C ± 35°C
- voor ongelijkmatige verwarming van verschillende constructiedelen moet worden
gerekend met een onderling temperatuursverschil van ten minste 15°C. Voor
beweegbare bruggen moet worden gerekend op een onderling temperatuursverschil van 30°C.
- de lineaire uitzetting van staal is 12 x
10
m / m per graad Celcius.
- 6
1
figuur II.2.
17
11.1.2.
Wrijving in b e w e e g b a r e t e f l o n - o p l e g g i n g e n
De
De
a.
b.
c.
wrijvingscoefficient v a n teflon varieert globaal van 0,03 tot 0,08.
wrijvingscoefficient is onder andere afhankelijk v a n :
de temperatuur;
de mate v a n verontreiniging;
de c o n t a c t s p a n n i n g in de glijvlakken.
N a a r m a t e de c o n t a c t s p a n n i n g hoger is daalt de wrijvingscoefficient (figuur H.3.).
wrijvingscoefficient
bovengrens u
20
25
30
drukspanning in N / m m
2
Wrijvingscoefficient van gesmeerde PTFE in relatie tot de drukspanning o .
p
figuur II.3.
De b o v e n g r e n s pt w o r d t a a n g e h o u d e n bij het o n t w e r p e n van de o p l e g g i n g e n .
Bij de d i m e n s i o n e r i n g v a n de k u n s t w e r k e n w o r d t d o o r directie B r u g g e n een vaste g e m i d d e l d e
w a a r d e v o o r de wrijvingscoefficient van P T F E a a n g e h o u d e n v a n / u = 0,04.
D e z e wrijvingscoefficient kan o o k w o r d e n a a n g e h o u d e n bij de berekening v a n de belastingen op
de onder- en de b o v e n b o u w van het k u n s t w e r k .
p
p
11.1.3.
De keuze van het type oplegging
De keuze van het type o p l e g g i n g is afhankelijk van de v o l g e n d e f a c t o r e n :
— belastingen (verticaal, transversaal, longitudinaal);
— c o n s t r u c t i e van de b o v e n b o u w met als belangrijkste e i g e n s c h a p p e n de b u i g - en wringstijfheid;
— stabiliteit v a n de b o v e n b o u w ;
— hoekverdraaiingen;
— lengte van de o v e r s p a n n i n g ;
— b o u w m e t h o d e en b o u w f a s e r i n g ;
— v o r m g e v i n g van de b o v e n b o u w , waarbij o n d e r s c h e i d g e m a a k t kan w o r d e n tussen rechte en
gebogen kunstwerken;
— onderbouw.
In eerste instantie w o r d t altijd b e k e k e n of er rubber-opleggingen k u n n e n w o r d e n t o e g e p a s t . K a n
dit niet, d o o r bijvoorbeeld grote v e r p l a a t s i n g e n , hoekverdraaiingen, horizontale k r a c h t e n , of de
b o u w m e t h o d e , dan w o r d e n t e f l o n - o p l e g g i n g e n t o e g e p a s t .
18
Blijkt dat de r u b b e r - o p l e g g i n g alleen de horizontale kracht niet kan o p n e m e n , d a n w o r d t e v e n tueel een c o m b i n a t i e t o e g e p a s t v a n een rubber en een t e f l o n - o p l e g g i n g . De t e f l o n - o p l e g g i n g
neemt d a n de horizontale kracht o p .
Indien geen verplaatsing — ten g e v o l g e v a n d e horizontale kracht — m a g o p t r e d e n , kan een rubb e r - o p l e g g i n g met stalen a a n s l a g n o k k e n w o r d e n t o e g e p a s t .
A l geruime tijd w o r d e n in het buitenland r u b b e r - o p l e g g i n g e n in c o m b i n a t i e met teflon t o e g e p a s t .
O n t w i k k e l i n g e n o p dit gebied w o r d e n n a u w l e t t e n d g e v o l g d . De directie B r u g g e n heeft dit type
o p l e g g i n g (figuur 11.4.) v o o r het eerst t o e g e p a s t bij de b o u w v a n het v e r k e e r s k n o o p p u n t L e i d s c h e n d a m in 1982.
bovenplaat
r.v.st. glijplaat
teflon
neopreen
stalen platen
L u
I
+
J
l-
j
onderplaat
figuur II.4.
11.1.4.
Ontwerpcriteria
De ontwerpcriteria v o o r de o p l e g g i n g e n k u n n e n w o r d e n o n d e r v e r d e e l d in criteria met betrekking
tot d e :
a. belastingen.
De o p l e g g i n g e n m o e t e n in alle b o u w f a s e n en in de gebruiksfase de o p t r e d e n d e belastingen
kunnen opnemen.
Bij de b e r e k e n i n g van de o p t r e d e n d e reacties m o e t men in principe met karakteristieke belastingen rekenen o m d a t de fabrikanten v a n hun o p l e g g i n g e n de toelaatbare belastingen o p g e ven.
O m de extreme belastingen te k u n n e n berekenen m o e t e n mogelijke b e l a s t i n g s c o m b i n a t i e s
w o r d e n o n d e r z o c h t die resulteren i n :
1. V m a x i m a a l met bijbehoren H
(a minimaal)
2. H m a x i m a a l met bijbehoren V
(a maximaal)
3. H en V z o d a n i g dat R m a x i m a a l is
(a willekeurig)
-H
b. v e r p l a a t s i n g .
De o p l e g g i n g e n m o e t e n in alle b o u w f a s e n en in de g e b r u i k s f a s e de o p t r e d e n d e verplaatsingen
(translaties en rotaties) k u n n e n o p n e m e n .
O m e e n , in de praktijk noodzakelijk g e b l e k e n , marge te creeren t u s s e n de o p t r e d e n d e en de
o p n e e m b a r e hoekverdraaiing v a n t e f l o n - o p l e g g i n g e n w o r d e n d o o r directie B r u g g e n eisen
gesteld aan d e o p n e e m b a r e h o e k v e r d r a a i i n g e n van t e f l o n - o p l e g g i n g e n :
— o p pijlers
: c p > 0,017 rad ~ 1°
— op landhoofden
: cpi ^ 0,035 rad ~ 2 °
p
De ervaring heeft g e l e e r d , dat deze hoekverdraaiing (0,017 rad respectievelijk 0,035 rad) niet
overdreven groot is.
Enerzijds ligt hieraan ten g r o n d s l a g , dat d e b o d e m g e s t e l d h e i d in o n s land over het a l g e m e e n
vrij slap is (rekening h o u d e n met zettingsverschillen), anderzijds komt het v o o r dat d o o r w e l k e
19
o m s t a n d i g h e i d dan o o k , o p l e g g i n g e n reeds bij de m o n t a g e niet precies horizontaal onder de
b r u g g e n zijn geplaatst.
T e r plaatse v a n v o e g o v e r g a n g e n dient de brug z o d a n i g te w o r d e n o p g e l e g d dat rotaties o m de as
v a n het rijdek (tangentiele rotaties) w o r d e n v e r h i n d e r d . V o o r t s moet bij v o e g o v e r g a n g e n die geen
d w a r s v e r p l a a t s i n g e n k u n n e n o p n e m e n het rijdek in d w a r s r i c h t i n g w o r d e n g e f i x e e r d . T e r bepaling
van de m a a t g e v e n d e verplaatsingen moeten belastingen w o r d e n g e c o m b i n e e r d die resulteren i n :
1. maximale e met bijbehorende cp
2. maximale cp met bijbehorende e
e
3. irreversibele (eenmalig optredende) translaties ej
i
In tegenstelling tot de t e f l o n - o p l e g g i n g e n is het bij t o e p a s s i n g van r u b b e r - o p l e g g i n g e n niet n o d i g
o m extra veiligheden in te b o u w e n met betrekking tot de o p n e e m b a r e v e r v o r m i n g e n .
Indien de berekende maximale belastingen en v e r v o r m i n g e n gelijk zijn aan de toelaatbare w a a r d e n v a n de desbetreffende o p l e g g i n g , dan is er n o g v o l d o e n d e marge in de o p l e g g i n g a a n w e z i g
t u s s e n de m a x i m a a l o p t r e d e n d e belastingen en v e r v o r m i n g e n enerzijds en het bezwijken van de
o p l e g g i n g anderzijds.
D o o r variatie van de rubberdikte z a l , als g e v o l g van de verandering van d e veerstijfheid van de
o p l e g g i n g , het statische en het d y n a m i s c h e gedrag van de constructie v e r a n d e r e n .
M e t betrekking tot b o v e n g e n o e m d e veerstijfheid moet w e l w o r d e n b e d a c h t dat deze parameter in
feite een variabele is, o m d a t de g l i j d i n g s m o d u l u s v a n rubber in sterke mate afhankelijk is van de
temperatuur (bijlage 7).
Bij de berekening van o p t r e d e n d e krachten bij translaties moet w o r d e n b e d a c h t dat rubber zeer
sterk relaxeert.
R e s u m e r e n d kan w o r d e n gesteld dat, meer n o g d a n bij stalen o p l e g g i n g e n , de rubber o p l e g g i n g e n een gei'ntegreerd onderdeel v o r m e n v a n de hele c o n s t r u c t i e , w a a r v a n de e i g e n s c h a p p e n
reeds bij het o n t w e r p binnen bepaalde marges w o r d e n v a s t g e l e g d .
11.1.5.
Voor-instelling
Bij grote k u n s t w e r k e n waarbij m o d e r n e stalen o p l e g g i n g e n w o r d e n t o e g e p a s t , moeten irreversibele (eenmalig optredende) translaties (e|) — ten g e v o l g e van v o o r s p a n n i n g , krimp en kruip —
w o r d e n o p g e v a n g e n d o o r de aan de o p l e g g i n g g e g e v e n voor-instelling.
T e v e n s tracht men d o o r de voor-instelling te bereiken dat, o p een tijdstip in de t o e k o m s t a a n g e d u i d met t (in de regel 10 a 20 jaar na de b o u w ) , de o p l e g g i n g bij de o n t w e r p - t e m p e r a t u u r (10°C)
in de m i d d e n s t a n d staat (figuur H.5.).
ro
t= t
t = to
n
v
=
e
i
v=0
n
1
P "
I
onderbouw
onderbouw
figuur II.5.
Het voordeel van deze m e t h o d e v a n voor-instellen is beperkt. Dat op too b o v e n - en o n d e r z a d e l
centrisch o p elkaar staan is van o n d e r g e s c h i k t belang o m d a t de belasting t o c h voornamelijk uit
een c o n c e n t r i s c h vlak van het " s l a p p e " b o v e n z a d e l o p het onderzadel w o r d t o v e r g e d r a g e n .
Het nadeel is, dat z o w e l o p t (tijdstip van plaatsing v a n de oplegging) als o p too v o l d o e n d e l o o p 0
20
w e g op het b o v e n z a d e l a a n w e z i g moet zijn v o o r de reversibele (herhaald optredende) translatie
(e ).
Dit heeft tot g e v o l g , dat het b o v e n z a d e l extra lang m o e t zijn. Bij o p l e g g i n g e n met voor-instelling e n , die groter zijn d a n circa 50 milimeter, w o r d t het financieel aantrekkelijk o m het b o v e n z a d e l
een voor-instelling te g e v e n van v = V* ej. (figuur 11.6.)
r
onderzadel t = t
e,
0
onderzadel t = t „
bovenzadel
! i
v = Vfce,
J
L-
—•!—r—
lb
v
ej
e
lb
r
•=
=
=
=
voor-instelling
irreversibele (eenmalig o p t r e d e n d e ) translaties
reversibele (herhaald optredende) translaties
benodigde loopweg
figuur 11.6.
21
Ill
DE KEUZE EN PLAATSING VAN DE OPLEGGINGEN
Uit o o g p u n t v a n horizontale stabiliteit zal t e n minste o p een s t e u n p u n t een vaste o p l e g g i n g m o e ten w o r d e n a a n g e b r a c h t , t e n einde de horizontale belastingen uit d e b o v e n b o u w te k u n n e n o p n e men.
Dit vaste punt moet bij v o o r k e u r z o v e e l mogelijk halverwege d e lengte-as v a n het k u n s t w e r k w o r den g e k o z e n (figuur 111.1.), o p d a t :
a . d e m a x i m a l e verplaatsingen beperkt blijven, hetgeen v a n belang is v o o r d e v o e g o v e r g a n g c o n structies. D e voor-instellingen ter eliminatie van d e irreversibele longitudinale translaties, z u l len hierdoor e v e n e e n s w o r d e n beperkt;
b. bij v o o r g e s p a n n e n b e t o n n e n bruggen de v o o r s p a n v e r l i e z e n , t e n g e v o l g e van de wrijving in de
o p l e g g i n g e n , zoveel mogelijk k u n n e n w o r d e n beperkt;
c . d e horizontale belastingen o p de vaste o p l e g g i n g en dus o o k o p d e o n d e r b o u w ter plaatse b e perkt blijven.
A
vaste oplegging
A
beweegbare oplegging
^
beweegbare oplegging die tijdelijk
kan worden gefixeerd
figuur III.1.
Bij k u n s t w e r k e n waarbij rubber-opleggingen w o r d e n t o e g e p a s t , is niet altijd een vast punt a a n w e zig.
Bij belasting met een horizontale kracht zal het rijdek verplaatsen totdat d e reactiekrachten die d e
r u b b e r - o p l e g g i n g e n leveren e v e n w i c h t m a k e n met d e horizontale belasting.
111.1.
Plaatsing van de opleggingen in het horizontale vlak
III.1.1.
Rechte kokerliggers
V a n w e g e de relatief grote wringstijfheid van kokerliggers kan meestal v o o r d e t u s s e n s t e u n p u n t e n
w o r d e n volstaan met een o p l e g g i n g per s t e u n p u n t .
Dit is vooral v a n belang als het kunstwerk onder een kleine hoek a (figuur III.2.) een o n d e r d o o r g a a n d e w e g kruist.
A
-Y
1 3
\
\
bovenaanzicht
doorsnede A - A
figuur III.2.
Veelal is in e e n dergelijk geval alleen plaats v o o r s t e u n p u n t e n in assen evenwijdig a a n d e onderdoorgaande wegen.
Indien e e n s t e u n p u n t w o r d t u i t g e v o e r d met t w e e o p l e g g i n g e n (figuur III.5.), d a n o n t s t a a n bij b e lasting v a n het k u n s t w e r k w r i n g e n d e m o m e n t e n (compatibiliteitswringing) in de kokerligger. D e ze w r i n g e n d e m o m e n t e n k u n n e n w o r d e n v o o r k o m e n d o o r per s t e u n p u n t s l e c h t s e e n o p l e g g i n g
toe te p a s s e n .
T e v e n s w o r d t bij t o e p a s s i n g v a n een t u s s e n s t e u n p u n t in d e berm (in d e v o r m v a n e e n enkele k o lom) het uitzicht v o o r het o n d e r d o o r g a a n d e verkeer z o m i n mogelijk g e h i n d e r d .
figuur III.4. Landhoofd van het viaduct Kamperweg met bolsegment-oplegging (4800 kN) van het merk
Kreutz.
Bij grote k r u i s i n g s h o e k e n (a ^ 8 5 g o n ) w o r d e n per s t e u n p u n t o o k w e l t w e e o p l e g g i n g e n t o e g e past.
De keuze v a n het t o e te passen aantal o p l e g g i n g e n per s t e u n p u n t w o r d t m e d e b e p a a l d d o o r de
gekozen bouwmethode.
bovenaanzicht
doorsnede A - A
figuur III.5.
23
III.1.2.
G e b o g e n kokerliggers
Een kokerligger, met een kleine horizontale straal, die d o o r ten minste drie in de as v a n de ligger
geplaatste o p l e g g i n g e n w o r d t o n d e r s t e u n d , is stabiel o p g e l e g d (figuur III.6.).
figuur III.6.
O m normale v o e g o v e r g a n g c o n s t r u c t i e s te k u n n e n t o e p a s s e n is het echter v a n belang dat ter
plaatse v a n d e l a n d h o o f d e n tangentiele rotaties w o r d e n v o o r k o m e n .
Dit kan w o r d e n bereikt d o o r ter plaatse v a n de l a n d h o o f d e n ten minste t w e e o p l e g g i n g e n t o e te
passen.
Bij g e k r o m d e k u n s t w e r k e n moet o n d e r s c h e i d w o r d e n g e m a a k t t u s s e n belastingen die translaties
evenwijdig aan d e brug-as en belastingen die translaties radiaal ten o p z i c h t e van een vast punt tot
gevolg hebben.
figuur III.7. Zuidelijk viaduct over rijksweg 2 in de Gaasperdammerweg met opleggingen van het merk
Glacier.
III.1.3.
V e r v o r m i n g v a n g e b o g e n rijdekken
Bij g e k r o m d e k u n s t w e r k e n dient ter bepaling v a n de v e r v o r m i n g e n o n d e r s c h e i d te w o r d e n g e maakt tussen belastingen die translaties evenwijdig aan d e brug-as en belastingen die translaties
radiaal ten o p z i c h t e v a n een vast punt tot g e v o l g h e b b e n . (figuur III.8.)
24
In o n d e r s t a a n d e tabel (figuur III.9.) w o r d t e e n overzicht g e g e v e n v a n d e v e r v o r m i n g e n t e n g e v o l ge v a n k r i m p , kruip, t e m p e r a t u u r en elastische v e r v o r m i n g , veroorzaakt d o o r l a n g s v o o r s p a n n i n g .
kruip e n l a n g s v o o r s p a n n i n g
k r i m p en t e m p e r a t u u r
r
=
0
b
s
0
2
vervo rming
o
o
>
ao
Sao
s
0
r
0
+
s
io
Sj
0
<Po =
b = b
s
=
s
0
0
• (1 -
£, )
b = b
• (1
£ ,At)
s = s
—
r
at
r
0
0
•d - £>
p
CD
c
r = r
0
• (1 -
£
u
t
)
r = r
0
cp = c p • (1 0
£ )
p
figuur III.9.
De v e r v o r m i n g onder invloed v a n krimp e n t e m p e r a t u u r v e r a n d e r i n g e n h e b b e n behalve een verkorting (verlenging) o o k een v e r a n d e r i n g v a n de kormtestraal tot g e v o l g (figuur 111.10.).
vast punt
figuur 111.10.
De verkorting t e n g e v o l g e van l a n g s v o o r s p a n n i n g a l s m e d e d e d a a r m e e s a m e n h a n g e n d e kruip is
v o o r een recht en e e n g e k r o m d k u n s t w e r k identiek (figuur 111.11.).
as onvervormde constructie
f
(lengte s )
0
figuur 111.11.
25
III.1.4.
Invloed van de straal op de situering van opleggingen
Bij d e keuze van de bewegingsvrijheid van o p l e g g i n g e n w o r d t in de praktijk vaak o n d e r s c h e i d gem a a k t t u s s e n k u n s t w e r k e n met een grote horizontale straal en k u n s t w e r k e n met een kleine horiz o n t a l e straal.
III.1.4.1.
K u n s t w e r k e n met een grote horizontale straal
Bij grote horizontale stralen (figuur 111.12.) kan z o n d e r b e z w a a r w o r d e n volstaan met alleen een
tangentiele bewegingsvrijheid (eenzijdig b e w e e g b a r e o p l e g g i n g e n tangentieel plaatsen).
oplegging
figuur 111.12.
III. 1.4.2.
K u n s t w e r k e n met een kleine horizontale straal
Bij k u n s t w e r k e n met een kleine horizontale straal (figuur 111.13.) m o e t e n eenzijdig b e w e e g b a r e
o p l e g g i n g e n z o w o r d e n geplaatst, dat b e w e g i n g e n in de b e w e g i n g s r i c h t i n g e n ten o p z i c h t e v a n
het vaste punt mogelijk zijn.
figuur 111.13.
Bij d e d i m e n s i o n e r i n g v a n de rijbaanovergangen moet terdege rekening w o r d e n g e h o u d e n met
dwarsverplaatsingen.
Bij d e keuze v a n de plaats v a n de vaste oplegging(en) z a l , behalve beperking van de b e n o d i g d e
l o o p w e g , o o k het streven naar beperking van d w a r s v e r p l a a t s i n g e n ter plaatse van de rijbaanoverg a n g e n een rol s p e l e n .
III.2.
Plaatsing van de opleggingen tussen b o v e n - en o n d e r b o u w
III.2.1.
Wijze van stellen van opleggingen
Bij de g a n g b a r e type k u n s t w e r k e n w o r d e n de o p l e g g i n g e n zoveel mogelijk horizontaal gesteld
(figuur 111.14. en 111.15.).
helling in langsrichting
van de brug
figuur 111.14.
26
helling dwars
op de brug
figuur 111.15.
Bij b r u g d e k k e n b e s t a a n d e uit z o g e n a a m d e c o n t a c t l i g g e r s w o r d e n de r u b b e r - o p l e g g i n g e n in
d w a r s r i c h t i n g o n d e r d e helling v a n de d w a r s v e r k a n t i n g geplaatst o m v e r v o r m i n g ten g e v o l g e v a n
het d w a r s v o o r s p a n n e n mogelijk te m a k e n z o n d e r w r i n g m o m e n t e n in de liggers te i n t r o d u c e r e n
(figuur 111.16.).
figuur 111.16.
III.2.2.
R a n d v o o r w a a r d e n v o o r de plaatsing van o p l e g g i n g e n
De a f s t a n d t u s s e n het d r a g e n d e gedeelte v a n de balk en het einde v a n die balk (figuur 111.17.), is
g e b o n d e n a a n een bepaalde m i n i m u m w a a r d e . Deze m i n i m u m w a a r d e y is afhankelijk v a n z .
In de regel w o r d e n de v o l g e n d e w a a r d e n g e h a n t e e r d .
1
bovenbouw
kunstwerk
/
1
z
>c+20
j
< 700 m m
> 700 m m
Y///A
y
50 m m
50 + 0,1 (h-700) m m
figuur 111.17.
De maximale a f s t a n d v a n de o p l e g g i n g tot de rand v a n de o n d e r b o u w is v o o r een o p l e g s l o o f a a n g e g e v e n in figuur 111.17. en v o o r een k o l o m in figuur 111.18.
> c + 20
onderzadel
;c
\onderbouw
figuur 111.18.
III.2.3.
Overdracht v a n de g e c o n c e n t r e e r d e oplegbelasting
O m de o p l e g g i n g g o e d te k u n n e n laten f u n c t i o n e r e n is het v a n b e l a n g , dat de o m g e v i n g v a n de
o p l e g g i n g de b e l a s t i n g e n , die via de zadels w o r d e n ingeleid, kan o p n e m e n .
27
De d o o r de zadels (met diameter d) over te brengen krachten — o p een betonoppervlak
staan in het a l g e m e e n uit een n o r m a a l k r a c h t en een m o m e n t (figuur 111.19.).
— be-
V = y • V
M = y • M
r
r
figuur 111.19.
De r e k e n w a a r d e V en M w o r d e n bepaald d o o r v e r m e n i g v u l d i g i n g v a n de karakteristieke belasting e n met de belastingfactor y .
In afwijking v a n de V B 1974, artikel A - 4 0 1 . 2 . 2 . w o r d t d o o r directie B r u g g e n v o o r alle belastingen
een belastingsfactor y = 1,2 a a n g e h o u d e n .
De o n d e r de o p l e g g i n g o p t r e d e n d e s p a n n i n g e n , die m o e t e n w o r d e n getoetst aan de r e k e n w a a r d e
v o o r de druksterkte v a n het beton ter plaatse v a n de o p l e g g i n g e n , zijn:
4V
a. de c e n t n s c h e s p a n n i n g
o
=
•—
n-d
r
r
r
b c
2
b. de m a x i m a l e r a n d s p a n n i n g o
D r
'
=
4-V
32-M
r
TT-d
nd
2
r
3
V o l g e n s de V B 1974 m o e t e n , v o o r de rekenwaarde v a n de druksterkte van het beton bij o p l e g g i n g e n , de w a a r d e n in o n d e r s t a a n d e tabel w o r d e n a a n g e h o u d e n :
belasting
grindbeton
e x c e n t r i s c h e oplegdruk
V
centrische oplegdruk
f '
b
lichtbeton
= fbk'
= 0,75
fbl' = $f
f '
bk
f |'
b
• fbk'
= 0,75 tf ' • f '
f
bk
V o o r de d i m e n s i o n e r i n g v a n de o p l e g g i n g e n m a g v o o r het v e r h o u d i n g s g e t a l v o o r de r e k e n w a a r d e
van de betondruksterkte van lichtbeton i ? ' = 0,8 w o r d e n a a n g e h o u d e n .
V a n enkele betonkwaliteiten is in o n d e r s t a a n d e tabel de karakteristieke betondruksterkte g e g e ven.
f
betonkwaliteit
karakteristieke betondruksterkte
f ' (N/mm2)
bk
B
B
B
B
22,5
30
37,5
45
18
24
30
36
M e t betrekking tot de o p p e r v l a k t e - s p a n n i n g onder de zadels zal meestal de s p a n n i n g onder het
onderzadel m a a t g e v e n d zijn, o m d a t :
a . de o n d e r b o u w meestal bestaat uit ter plaatse gestort beton B 30, terwijl de b o v e n b o u w — indien v o o r g e s p a n n e n — bestaat uit B 3 7 , 5 , of bij vooraf vervaardigde b a l k e n , uit B 45 of
B 52,5;
b. het onderzadel meestal kleiner is dan het b o v e n z a d e l .
T e r illustratie v a n de m a x i m a a l toelaatbare s p a n n i n g e n in de gebruiksfase volgt uit het b o v e n s t a a n d e v o o r g r i n d b e t o n met b e t o n kwaliteit B 3 0 :
0,75 • f '
0,75 - 2 4
„_
— Toelaatbare c e n t n s c h e s p a n n i n g : o c =
=
= 15 N / m m
y
1-2
b
k l J
2
D
Th
— Toelaatbare randspanning: r J ' =
=
D r
y
= 20 N / m m
2
1-2
29
IV
UITGANGSPUNTEN BIJ DIRECTIE BRUGGEN VOOR HET BESTELLEN
VAN OPLEGGINGEN
IV.1.
Procedure bij het bestellen van opleggingen
A a n de hand v a n vastgestelde r a n d v o o r w a a r d e n en materiaal-eisen w o r d e n o p l e g g i n g e n besteld
o p de n a v o l g e n d e wijze.
IV. 1.1.
Betonnen kunstwerken
De H o o f d a f d e l i n g B e t o n c o n s t r u c t i e s (BC) verstrekt aan de H o o f d a f d e l i n g S t a a l c o n s t r u c t i e s ( S O
een " b e s t e l t e k e n i n g " , waarin een s c h e m a met de r a n d v o o r w a a r d e n (bijlage 5 en 6) is o p g e n o m e n , a l s m e d e een s c h e m a waarin met s y m b o l e n de b e w e g i n g s i n r i c h t i n g e n v a n de o p l e g g i n g e n
(figuur IV.1.) zijn a a n g e g e v e n .
type
oplegging
symbool
soort o p l e g g i n g
definitief
vaste o p l e g g i n g
teflon
oplegging
eenzijdige b e w e e g b a r e o p l e g g i n g
alzijdige b e w e e g b a r e o p l e g g i n g
rubber
oplegging
tijdelijk
geblokkeerd
•
+
alzijdige b e w e e g b a r e o p l e g g i n g
figuur IV.1.
De " b e s t e l t e k e n i n g " , a a n g e v u l d met de materiaal-eisen voor de o p l e g g i n g e n , de t e k e n i n g e n v a n
het kunstwerk en een l e v e r i n g s s c h e m a w o r d e n d o o r g e g e v e n aan de afdeling B e s t e k k e n , Uitgifte
w e r k e n en Kostprijzen ( B U K ) .
D o o r middel v a n een o v e r e e n k o m s t , waarin deze v o o r w a a r d e n w o r d e n g e n o e m d , w o r d t d o o r de
afdeling B U K een aantal firma's u i t g e n o d i g d o m een prijsaanbieding te d o e n .
D o o r de afdeling B U K w o r d e n die firma's u i t g e n o d i g d , w a a r v a n vaststaat dat deze f i r m a ' s een
kwalitatief h o o g w a a r d i g product k u n n e n leveren. In de prijsaanbieding moet door de firma w o r d e n verklaard dat aan de in de o v e r e e n k o m s t gestelde v o o r w a a r d e n kan w o r d e n v o l d a a n . V o o r t s
moet in de prijsaanbieding het t y p e o p l e g g i n g , de o p n e e m b a r e belasting alsmede de h o o f d a f m e tingen w o r d e n o p g e g e v e n . De aspirant-aannemer maakt de keuze welk type o p l e g g i n g , met het
o o g o p de prijs en de c o n s t r u c t i e , het beste tot zijn recht k o m t .
B i n n e n de H o o f d a f d e l i n g S C is de specialistische kennis a a n w e z i g o m de offertes te b e o o r d e l e n .
V o o r d a t de eindbeslissing ten aanzien van de keuze van de o p l e g g i n g e n w o r d t g e n o m e n , vindt ter u g k o p p e l i n g plaats met de b e t o n c o n s t r u c t e u r van het desbetreffende k u n s t w e r k .
IV. 1.2.
Stalen k u n s t w e r k e n
Bij de bestelling van o p l e g g i n g e n v o o r stalen k u n s t w e r k e n w o r d t een andere p r o c e d u r e g e v o l g d .
Het o n t w e r p - t e a m geeft de r a n d v o o r w a a r d e n en materiaal-eisen zelf aan de afdeling B U K .
30
N a d a t de offertes ter zake v a n deze o p l e g g i n g e n zijn o n t v a n g e n , vindt de b e o o r d e l i n g daarvan
plaats d o o r het o n t w e r p - t e a m v a n het d e s b e t r e f f e n d e k u n s t w e r k .
In een aantal gevallen zijn t r e k - d r u k - o p l e g g i n g e n t o e g e p a s t . Deze t y p e n w o r d e n per g e v a l , aan de
h a n d v a n d e r a n d v o o r w a a r d e n , d o o r d e fabrikant o n t w o r p e n .
G e d u r e n d e d e laatste vijftien jaar w e r d e n bij verticale belastingen b o v e n circa 10.000 k N uitsluitend teflon-opleggingen toegepast.
IV.2.
C o n s e r v e r i n g van t e f l o n - o p l e g g i n g e n
1. Nadat de o n d e r d e l e n gereed zijn en v o o r l o p i g g o e d g e k e u r d , m o e t e n deze o p een z o d a n i g e
wijze w o r d e n g e s t r a a l d , dat roest, w a l s h u i d , vet en vuil w o r d e n verwijderd dat een straalgraad
v o l g e n s S A - 3 is v e r k r e g e n .
Het straalmiddel b e h o e f t de g o e d k e u r i n g v a n de directie B r u g g e n .
2. N a het o n t v e t t e n en stralen en nadat het gestraalde werk is g o e d g e k e u r d , m o e t e n de o p l e g g i n gen als v o l g t w o r d e n g e c o n s e r v e e r d :
a . O p p e r v l a k k e n van de onderdelen geheel voorzien v a n :
— een laag e p o x y - z i n k in een g e m i d d e l d e laagdikte v a n 35 m i c r o m e t e r met een plaatselijk
m i n i m u m v a n 30 m i c r o m e t e r en een plaatselijk m a x i m u m van 40 m i c r o m e t e r ;
— een laag epoxy-sealer h o o g g e v u l d in een g e m i d d e l d e laagdikte v a n 70 m i c r o m e t e r met
een plaatselijk m i n i m u m v a n 60 m i c r o m e t e r en een plaatselijk m a x i m u m van 80 m i c r o meter.
b. O p p e r v l a k t e n , die niet met beton in aanraking k o m e n hierna voorzien van:
een laag e p o x y - k o o l t e e r met een g e m i d d e l d e laagdikte v a n 200 m i c r o m e t e r met een plaatselijk m i n i m u m van 180 m i c r o m e t e r en een plaatselijk m a x i m u m v a n 250 m i c r o m e t e r , of
t w e e lagen e p o x y - k o o l t e e r met een g e m i d d e l d e laagdikte v a n 125 m i c r o m e t e r per laag met
een plaatselijk m i n i m u m v a n 90 m i c r o m e t e r en een plaatselijk m a x i m u m v a n 120 m i c r o m e t e r
per l a a g .
In a f w i j k i n g met b o v e n s t a a n d e , o n d e r a en b, geldt m o m e n t e e l v o o r de o p l e g g i n g e n die
vanuit Z w i t s e r l a n d w o r d e n b e t r o k k e n het v o l g e n d e :
N a het o n t v e t t e n en stralen en nadat het gestraalde w e r k is g o e d g e k e u r d , dienen de o p l e g g i n g e n , behalve de vlakken die v a n P T F E of roestvaststaal w o r d e n v o o r z i e n , te w o r d e n gemetalliseerd met zink in een laagdikte v a n 100 tot 110 m i c r o m e t e r . Daarna m o e t e n de o p l e g g i n g e n , behalve de vlakken die met b e t o n in aanraking k o m e n , w o r d e n v o o r z i e n v a n t w e e
lagen epoxy-ijzerglimmer (bijvoorbeeld l k o s i t / K 2 5 E G 2 Grau) in een laagdikte v a n 60 m i c r o meter per laag.
c. Te v e r c h r o m e n v l a k k e n dienen in een door de directie B r u g g e n g o e d te keuren bedrijf te w o r d e n behandeld in een laagdikte van 100 m i c r o m e t e r (50 m i c r o m e t e r nikkel
en 50 m i c r o m e t e r c h r o o m z o n d e r koper o n d e r l a a g ; m a x i m a a l 3 porien per c m in d e a f z o n derlijke lagen).
2
Het oppervlak m a g geen d o o r g a a n d e porien en s c h e u r e n v e r t o n e n . Elk v e r c h r o o m d vlak
moet d o o r middel v a n de ferroxyltest w o r d e n o n d e r z o c h t . De ferroxyl-indicator moet op 1
liter w a t e r 10 g r a m K 3 (Fe(CN)6) en 30 g r a m NaCI b e v a t t e n .
Na het v e r c h r o m e n m a g de r u w h e i d niet groter zijn dan 1 m i c r o m e t e r .
Opmerking.
O p p e r v l a k k e n , die w o r d e n v o o r z i e n v a n P T F E of roestvaststaal, a l s m e d e h a r d v e r c h r o o m d e
v l a k k e n , w o r d e n niet g e c o n s e r v e e r d .
IV.2.1.
Wijze van uitvoering van de c o n s e r v e r i n g
1. De s t r a a l w e r k z a a m h e d e n d i e n e n , evenals het a a n b r e n g e n v a n de c o n s e r v e r i n g s l a g e n , te g e s c h i e d e n in g e s l o t e n ruimten w a a r de relatieve v o c h t i g h e i d s g r a a d en de t e m p e r a t u u r aan de
gestelde eisen k u n n e n w o r d e n a a n g e p a s t .
31
De onderdelen dienen tijdens de b e h a n d e l i n g v o l k o m e n d r o o g te zijn en de temperatuur v a n d e
o n d e r d e l e n moet in o v e r e e n s t e m m i n g zijn met die in de gesloten ruimte.
In de ruimte w a a r c o n s e r v e r i n g s - w e r k z a a m h e d e n w o r d e n verricht, m o g e n niet gelijktijdig
c o n s t r u c t i e - e n / o f s t r a a l w e r k z a a m h e d e n p l a a t s v i n d e n . Bij een relatieve v o c h t i g h e i d s g r a a d h o ger dan 7 0 % en een temperatuur lager dan 10° C e l s i u s , m o g e n geen straal- c . q .
conserverings-werkzaamheden worden uitgevoerd.
Tijdens het stralen m o e t e n v e r c h r o o m d e en roestvaststalen glijvlakken w o r d e n a f g e d e k t .
De s c h e r p e kanten m o e t e n w o r d e n verwijderd. Dit geldt niet v o o r de uitsparing, b e s t e m d o m
het teflon in te l e g g e n . In dit geval is beslist een s c h e r p e hoek vereist (figuur IV.2.).
scherpe hoeken
figuur IV.2.
2. A l l e na het stralen n o g a a n w e z i g e lasspetters dienen te w o r d e n verwijderd. V e r v o l g e n s dienen
deze p l a a t s e n , evenals die plaatsen w a a r d o o r middel v a n lassen na het stralen reparaties h e b ben p l a a t s g e v o n d e n , n o g m a a l s te w o r d e n gestraald.
3. Moeilijk bereikbare p l a a t s e n , s c h e r p e h o e k e n , kanten en lassen, dienen v o o r het a a n b r e n g e n
v a n de c o n s e r v e r i n g s l a g e n met een k w a s t te w o r d e n v o o r b e h a n d e l d .
4. Uiterlijk vier uur na beeindiging v a n de s t r a a l w e r k z a a m h e d e n , dient de laag e p o x y - z i n k o p de
te c o n s e r v e r e n o p p e r v l a k k e n te zijn a a n g e b r a c h t .
Na een doorhardingstijd v a n vier tot twaalf uur, dient de laag epoxy-sealer te w o r d e n a a n g e bracht, die bij een verdere b e h a n d e l i n g na een doorhardingstijd van minimaal twaalf uur m o e t
w o r d e n afgedekt met een laag e p o x y - k o o l t e e r .
T u s s e n het a a n b r e n g e n van de laag epoxy-sealer en de laag e p o x y - k o o l t e e r , a l s m e d e t u s s e n
het a a n b r e n g e n v a n afzonderlijke lagen e p o x y - k o o l t e e r , m a g een verhardingsduur van zes d a g e n niet w o r d e n o v e r s c h r e d e n .
5. Het a a n b r e n g e n van de c o n s e r v e r i n g s l a g e n dient o p een z o d a n i g e wijze te g e s c h i e d e n dat de
lagen een egaal en strak uiterlijk hebben waarin z i c h geen zakkers b e v i n d e n .
6. V o o r d a t met de w e r k z a a m h e d e n w o r d t b e g o n n e n krijgt de a a n n e m e r , o p a a n v r a a g , via de betrokken k e u r i n g s a m b t e n a a r de b e n o d i g d e g e g e v e n s omtrent de te v e r w e r k e n p r o d u c t e n .
IV.3.
Materiaal-eisen
IV.3.1.
Constructiestaal
De te v e r w e r k e n staal kwaliteiten m o e t e n zijn:
Fe 360 D )
Fe 510 D
i
v
o
'9
e
n
s
E u r o n o r m 25 - 72
of een gelijkwaardige kwaliteit (fijnkorrelig)
IV.3.2.
Roestvaststaal
De kwaliteit v a n het roestvaststaal v o o r glijplaten m o e t zijn: X 5 C r N i M o 18 10.
Dit materiaal dient te v o l d o e n aan de e i s e n , gesteld in DIN 17440. De maximale r u w h e i d R
32
a
(vol-
g e n s N E N 3631 t / m 3638) v a n de e l e k t r o - c h e m i s c h respectievelijk m e c h a n i s c h b e h a n d e l d e glijv l a k k e n , m a g niet groter zijn d a n 1,6 m i c r o m e t e r .
De hardheid v a n het oppervlak m o e t ten minste H B = 1300 N / m m zijn.
2
De dikte v a n de roestvaststalen glijplaat w o r d t afhankelijk gesteld van het verschil in a f m e t i n g e n
t u s s e n de P T F E schijf en d e a f m e t i n g v a n d e roestvaststalen glijplaat in de richting v a n de b e w e ging volgens onderstaande tabel.
m i n i m u m dikte v a n
roestvaststalen glijplaat-t
(in mm)
verschil in a f m e t i n g e n t u s s e n
diameter P T F E schijf en lengte
roestvaststalen glijplaat (in m m )
IV.3.3.
<
300
1,5
>
300 < 500
2,0
>
500 <
3,0
1500
v
H a r d v e r c h r o o m d e delen (convexe-plaat bij b o l s e g m e n t - o p l e g g i n g e n ) . A l s uitgangsmateriaal
m o e t Fe 510 D of een vergelijkbare kwaliteit w o r d e n gebruikt (fijnkorrelig).
Het oppervlak v a n het uitgangsmateriaal m a g geen p o r i e n , s c h e u r e n en insluitingen v e r t o n e n .
De maximale r u w h e i d R van het te v e r c h r o m e n oppervlak m a g niet meer zijn dan 1 m i c r o m e t e r .
a
IV.3.4.
Toelaatbare s p a n n i n g e n in P T F E
De toelaatbare v l a k t e d r u k k e n zijn v o o r :
belastingsgeval 1
: p e r m a n e n t e b e l a s t i n g , v o o r s p a n n i n g , kruip, krimp, t e m p e r a t u u r .
2
5
= 21 N / m m ± 1 0 % ;
belastingsgeval 2
: p e r m a n e n t e b e l a s t i n g , v o o r s p a n n i n g , kruip, krimp, t e m p e r a t u u r , mobiele
b e l a s t i n g , r e m k r a c h t en w i n d .
S p = 25 N / m m ± 1 0 % .
De m a x i m a a l toelaatbare r a n d s p a n n i n g bij hoekverdraaiing is: o
= 40 N / m m .
In de berekening m o e t w o r d e n a a n g e t o o n d , dat de r a n d s p a n n i n g , o n t s t a a n d o o r e x c e n t r i s c h e belastingen en h o e k v e r d r a a i i n g e n , b e n e d e n 6
blijven.
<5 treedt o p bij gelijkmatig verdeelde belasting z o n d e r h o e k v e r d r a a i i n g .
p c
2
C
2
p r
p r
pc
2
W r i j v i n g s c o e f f i c i e n t moet bij o
= 25 N / m m en bij een t e m p e r a t u u r v a n — 3 5 ° Celsius zijn:
^
= 0,035.
Het P T F E dient te w o r d e n geleverd met een certificaat v a n de M . P . A . (Materialpriifunganstalt) te
Stuttgart. Dit instituut keurt regelmatig z o w e l bij de leverancier v a n het P T F E als bij de fabrikant
v a n d e o p l e g g i n g e n . Uit het certificaat moet blijken, dat de w a a r d e n o v e r e e n k o m e n met de
gestelde w a a r d e n in d e p u n t e n : IV.3.5. t / m IV.3.8.
p c
p
IV.3.5.
Materiaal-eigenschappen PTFE
V o o r o p l e g g i n g e n m o e t zuiver w i t t e o n g e v u l d e P T F E w o r d e n t o e g e p a s t . De P T F E m o e t een b r u g opleggingen-kwaliteit h e b b e n met de v o l g e n d e e i g e n s c h a p p e n :
Beproeving
volgens
Eigenschap
Waarde
treksterkte
30 N / m m
rek
> 300%
soortelijke m a s s a
2140 - 2200 k g / m
hardheid
H B 60 = 26 N / m m
2
±
DIN 53455
10%
snelheid = 50 m m / m i n .
DIN 53479
3
2
+
15%
DIN 53456
33
De m a t e r i a a l - e i g e n s c h a p p e n m o e t e n w o r d e n b e p r o e f d bij een temperatuur v a n 23° Celsius e n bij
een relatieve v o c h t i g h e i d s g r a a d v a n 5 0 % (volgens DIN 50014).
IV.3.6.
Maattoleranties P T F E
De afwijking v a n de in het m i d d e n g e m e t e n dikte m a g nergens groter zijn d a n 0 , 5 % o v a n de halve diameter of de halve d i a g o n a a l .
Indien de halve diameter of de halve d i a g o n a a l < 400 m m is, w o r d t een afwijking tot 0,2 m m toegestaan.
IV.3.7.
A f m e t i n g e n spleethoogte ten behoeve van PTFE-platen
De afmeting v a n de s p l e e t h o o g t e is afhankelijk v a n de diameter en de dikte v a n de P T F E - s c h i j f (figuur IV.3.) zoals a a n g e g e v e n in o n d e r s t a a n d e tabel.
Diameter P T F E - p l a a t
M i n i m a l e dikte
PTFE-tp
Spleethoogte
t (mm)
s
dp < 600 m m
4,5 mm
2,0 ) +
) -
0,5
0,2
600 < dp < 1200 m m
5,0 m m
2,5 ) +
) -
0,5
0,2
1200 < d <
6,0 m m
3,0 ) +
) -
0,5
0,2
p
1500 m m
figuur IV.3.
IV.3.8.
Controle glij-eigenschappen P T F E
In d e P T F E m o e t e n smeerkuiltjes w o r d e n a a n g e b r a c h t v o l g e n s bijlage 4.
De smeerkuiltjes m o g e n niet b o v e n de 200° Celsius w o r d e n ingeperst. V a n elke c h a r g e v a n
200 kg m o e t e n ten minste 3 p r o e v e n w o r d e n g e n o m e n .
T e v e n s m o e t e n van elke charge v a n 200 k g , 3 schijven © 75 m m w o r d e n beproefd bij k a m e r t e m p e ratuur (DIN 50014) en onder de n a v o l g e n d e v o o r w a a r d e n :
— druk = 30 N / m m ;
— glijweg (enkele slag): plus en min 10 m m ;
— aantal d u b b e l e s l a g e n : 10;
— glijsnelheid = 0,1 tot 0,2 m m / s e c ;
— belastingstijd v o o r het begin v a n de eerste b e w e g i n g is 60 m i n u t e n ;
— de wrijvingscoefficient bij de eerste b e w e g i n g m a g ten h o o g s t e j u = 0,015 zijn en bij de v o l g e n d e b e w e g i n g \x < 0,01.
2
p
v
IV.3.9.
S m e e r m i d d e l ten behoeve van glijvlakken P T F E
A l s s m e e r m i d d e l m a g alleen siliconenvet 300 " m i d d e l " w o r d e n gebruikt of gelijkwaardig.
34
Het s m e e r m i d d e l m o e t zijn w e r k i n g tot — 3 5 ° Celsius b e h o u d e n . Het m a g niet v e r z e p e n (verharden) en het materiaal v a n de glij-vlakken niet a a n t a s t e n .
IV.3.10.
Neopreen ten b e h o e v e van p o t o p l e g g i n g e n
Het n e o p r e e n m o e t v o l d o e n aan d e v o l g e n d e m e c h a n i s c h e e i g e n s c h a p p e n :
— g l i j d i n g s m o d u l u s G = 0,80 ± 0,10 N / m m (bij k a m e r t e m p e r a t u u r ) ;
- hardheid: 50° ± 5° S h o r e - A
— treksterkte: ^ 12,5 N / m m
> 3 5 0 % (bij + 20°C)
- rek bij breuk: > 2 5 0 % (bij - 20°C)
2
2
2
De toelaatbare s p a n n i n g in geheel o m s l o t e n neopreen is 25 N / m m .
IV.3.11.
A f d i c h t i n g s m a t e r i a a l neopreenplaat
Hiervoor k o m t m e s s i n g in a a n m e r k i n g met d e v o l g e n d e m e c h a n i s c h e e i g e n s c h a p p e n :
treksterkte
: > 44 N / m m
rek
: ^ 8%
soortelijke m a s s a : 8400 k g / m
hardheid H B 60 : 115 N / m m .
2
3
2
IV.3.12.
M o n t a g e van de neopreenplaat en de afdichtingsringen
De n e o p r e e n p l a t e n m o e t e n v a n gelijkmatige dikte zijn en z o d a n i g w o r d e n o p g e s l o t e n dat de
o p l e g g i n g bij een m a x i m a l e belasting niet meer dan 4 ° / o o v a n de oorspronkelijke plaatdikte ind r u k t . V e r d e r dient er zeer veel a a n d a c h t te w o r d e n besteed aan de a f d i c h t i n g t u s s e n het n e o preen en het t u s s e n z a d e l ten o p z i c h t e v a n de stalen ring v a n de o p l e g g i n g (figuur IV.4.).
afdichting
figuur IV.4.
Indien een a f d i c h t i n g s r i n g w o r d t t o e g e p a s t , moet de las in de ring een overlap h e b b e n (figuur
IV.5.a.).
Bij meer ringen m o g e n s t o m p e lassen w o r d e n t o e g e p a s t , die v e r s p r o n g e n v a n elkaar dienen te
w o r d e n g e m o n t e e r d (figuur IV.5.b.).
figuur IV.5.
IV.3.13.
Controle
Het b o v e n z a d e l moet evenwijdig zijn met het o n d e r z a d e l (maat a in figuur IV.6.). Bij glij-oplegg i n g e n m o e t t e v e n s maat b uit figuur IV.6. w o r d e n g e c o n t r o l e e r d ; dit is de afstand t u s s e n de b o venzijde v a n het t u s s e n z a d e l en de onderzijde v a n het b o v e n z a d e l .
35
c
2
tussenzadel
-,
c c
l v = ——2
r
2
s
\
\
B
C1
bovenzadel
figuur IV.6.
figuur IV.7.
De voor-instelling bij de glij-opleggingen kan (zoals figuur IV.7. laat zien) w o r d e n g e m e t e n t u s s e n
buitenkanten van t u s s e n z a d e l (A) en b o v e n z a d e l (B). V o o r de bepaling v a n de voor-instelling zie
h o o f d s t u k 11.1.5.
IV.3.14.
Het kruipen van rubber
O n d e r kruip v a n rubber w o r d t verstaan de t o e n a m e v a n de elastische v e r v o r m i n g bij gelijkblijvende belasting.
Het verschijnsel is tijdafhankelijk; naarmate de belasting langer o p de o p l e g g i n g w e r k t neemt de
vervorming toe.
Indien de belasting na v e r l o o p van tijd w o r d t w e g g e n o m e n zal de o p l e g g i n g een elastische vervorming o n d e r g a a n t e g e n g e s t e l d aan die w e l k e d o o r de belasting w e r d veroorzaakt. O o k deze elastis c h e v e r v o r m i n g is o n d e r h e v i g aan kruip.
O m d a t echter de g l i j d i n g s m o d u l u s als g e v o l g van o . a . veroudering w a t t o e n e e m t zal er altijd een
blijvende plastische v o r m v e r a n d e r i n g blijven bestaan (fig. IV.8.).
-invloed kruip = E cp(t)
e
-elastische vormverandering bij belasten = £
e
-elastische terugvering bij ontlasten
•-tijd
blijvende (plastische vervorming
figuur IV.8.
Z o a l s in de figuur is te zien w o r d t de totale, tijdsafhankelijke v e r v o r m i n g e(t) g e v o r m d d o o r de
elastische v e r v o r m i n g £ en de t o e n a m e v a n deze v e r v o r m i n g met £ • cp(t).
O f w e l : £(t) = £ (1 + cp(t) ) waarin cp(t) de kruipcoefficient is.
e
e
e
P r o e v e n h e b b e n a a n g e t o o n d dat kruip afhankelijk is van een aantal f a c t o r e n w a a r v a n o . a . g e noemd kunnen worden:
— de duur v a n de belasting
— de grootte v a n de belasting
— de aard v a n de belasting
— de hardheid v a n het rubber.
36
Figuur IV.9. t o o n t d e k r u i p c o e f f i c i e n t (in %) in relatie tot de tijd in d a g e n v o o r n e o p r e e n met verschillende hardheidsgraden.
ip(t) in"/.
— t in dagen
0
10
100
1000
figuur IV.9.
In de eerste 10 d a g e n treedt het g r o o t s t e gedeelte v a n de k r u i p v e r v o r m i n g o p . N a o n g e v e e r een
half jaar w o r d t de e i n d w a a r d e bereikt v a n de k r u i p v e r v o r m i n g v o o r
5 0 ° S h o r e - A : cpoo = 0,45
6 0 ° S h o r e - A : cpoo = 0,35
7 0 ° S h o r e - A : cpoo = 0,25
Bij snel o p t r e d e n d e blijvende translaties, v e r o o r z a a k t d o o r bijvoorbeeld het v o o r s p a n n e n v a n het
rijdek, w o r d t d e d o o r de o p l e g g i n g geleverde horizontale kracht o n d e r invloed v a n kruip:
(T)
H(t) = H - e - < P .
Bij geleidelijk o p t r e d e n d e translaties, v e r o o r z a a k t d o o r bijvoorbeeld krimp en kruip v a n b e t o n alsm e d e de jaarlijkse t e m p e r a t u u r s c h o m m e l i n g e n en e v e n t u e l e geleidelijke zettingen v a n de f u n d e r i n g , w o r d t d e d o o r de o p l e g g i n g g e l e v e r d e horizontale kracht o n d e r invloed v a n kruip:
H
f
t
) - H
<1-«-*
( t >
>
(pit)
Hierin is: H = A • T (zie b e r e k e n i n g rubber-oplegging)
e = g r o n d t a l v a n de natuurlijke logaritme.
e
37
IV.3.15.
Materiaaleisen rubber-opleggingen
P r o e v e n g e n o m e n onder laboratorium o m s t a n d i g h e d e n
bij een t e m p e r a t u u r van 2 3 ° ± 2 ° C
18.
soortelijke m a s s a
neopreen (NeR)
1350 ± 20 k g / m
3
soortelijke m a s s a
natuurrubber (NaR)
1150 ± 20 k g / m
3
2.
hardheid
60° ± 5 ° S h o r e - A
3.
treksterkte
>
4.
rek bij breuk
^ 4 0 0 % (proefplaatjes)
5.
blijvende v e r v o r m i n g
na indrukking
<
6.
scheursterkte
^ 2 N / m (20 k g f / c m )
7.
terugveringselasticiteit
(NeR) > 3 0 %
(NaR) > 5 0 %
8.
glijdingsmodulus-G
6 0 ° S h o r e - A 1,0 ± 0,2 M p a (10 ± 2 k g f / c m ) vezelm o d u l e s t u s s e n t a n g , y = 0,2 en 0,9, bij een o m g e v i n g s t e m p e r a t u u r van 10°C.
Belastingsduur 2 minuten
9.
hechting
rubber - metaal
m i n . b r e u k s p a n n i n g 7 M p a (70 k g f / c m )
ozonveroudering
zonder scheuren
48 uur o p 3 0 ° C , 2 0 %
verlenging 50 p p h m
1b.
10.
V e r s n e l d e verouderingsproef
N E N 5601
2
17 M p a (170 k g f / c m )
NEN-ISO-816
2
2
7 x 24 uur bij 7 0 ° +
NEN-ISO-1431
1°C
<
± 5° eenheden S h o r e - A van A . 2
2.
treksterkte
<
1 5 % van A . 3
3.
rek bij breuk
< 2 0 % van A . 4
4.
blijvende v e r v o r m i n g
na indrukking
< 5 0 % van A . 5 (NeR)
< 2 0 % van A . 5 (NaR)
5.
terugveringselasticiteit
^
1.
glijdingsmodulus — G
NEN-ISO-37
NEN-ISO-815
hardheid
K o u d e proef
NEN-ISO-37
1 5 % (24 uur bij 70 ± 1° C)
1.
c.
38
NEN-ISO-471
NEN-ISO-188
2 0 % van A . 7 (NeR)
5 0 % v a n A . 7 (NaR)
24 uur bij - 4 0 ° +
1°C
2
NEN-ISO-1653
< 1,8 M p a (18 k g f / c m ) v e z e l m o d u l e s tussen
tang y = 0,2 en 0,9, belastingsduur 2 minuten
Toleranties v o o r a f m e t i n g e n v a n d e o p l e g g i n g e n
in m m .
Hoogte maten
Lengte en
Breedte maten
< 300
300 < 1000
> 1000
± 0,5
per laag
totale h o o g t e
oplegging
2
±
±
5
± 10
< 30
30 < 50
50 < 80
80 < 120
± 0,5
± 0,7
± 0,9
± 1,1
V.
MONTAGE AANWIJZINGEN VOOR TEFLON-OPLEGGINGEN
V.1.
Levering
Het b o v e n - en onderzadel v a n de o p l e g g i n g e n m o e t e n z o d a n i g w o r d e n g e k o p p e l d , dat deze tijd e n s vervoer en m o n t a g e een geheel v o r m e n en de o p g e g e v e n voor-instelling g e h a n d h a a f d blijft.
Bij het v e r v a n g e n van bestaande o p l e g g i n g e n en het plaatsen v a n o p l e g g i n g e n onder een
" s c h u i f b r u g " , m o g e n de b o u t e n v a n de k o p p e l i n g niet b o v e n of onder de o p l e g g i n g uitsteken.
D e z e v o o r z i e n i n g e n m o e t e n na m o n t a g e van de o p l e g g i n g gemakkelijk k u n n e n w o r d e n verwijd e r d , of de b e v e s t i g i n g s b o u t e n m o e t e n — v o o r het plaatsen — w o r d e n v e r w i s s e l d d o o r bevestig i n g s b o u t e n van kunststof.
D e assen m o e t e n deugdelijk o p de o p l e g g i n g e n w o r d e n a a n g e g e v e n , bijvoorbeeld met rode verf.
O m d a t na langdurige o p s l a g de verf gedeeltelijk v e r d w e n e n kan zijn, m o e t e n de assen o o k d o o r
middel van i n p o n s e n of inkrassen w o r d e n a a n g e g e v e n .
Bij b e w e e g b a r e o p l e g g i n g e n met voor-instelling(en) m o e t e n z o w e l de assen van onder- en b o v e n zadel zijn a a n g e g e v e n .
O p l e g g i n g e n m o e t e n zijn voorzien v a n hijsmogelijkheden. In het b o v e n z a d e l te draaien hijsogen
v o l d o e n g o e d , terwijl deze uitwisselbaar zijn en geen b e l e m m e r i n g v o r m e n voor b o v e n de o p l e g gingen aan te brengen w a p e n i n g .
V o o r het plaatsen v a n o p l e g g i n g e n onder een reeds a a n w e z i g dek, dienen bijzondere v o o r z i e n i n g e n te w o r d e n g e t r o f f e n .
V.2.
Stellen en plaatsen
V a n de o p l e g g i n g e n m o e t e n het b o v e n - en onderzadel altijd parallel w o r d e n i n g e b o u w d .
O p de plaats w a a r de o p l e g g i n g e n moeten w o r d e n i n g e b o u w d , dienen de langs- en d w a r s - a s s e n
d o o r de directie te w o r d e n a a n g e g e v e n . Dit geldt ook v o o r de hoogte-ligging v a n de o p l e g g i n g e n .
Indien o p l e g g i n g e n niet horizontaal w o r d e n geplaatst, moet m e n rekening h o u d e n met het effect
v a n de hoekverdraaiing.
Zeer belangrijk is ook de verplaatsingsrichtingen precies aan te g e v e n bij alzijdig en eenzijdig beweegbare opleggingen.
Het ondersabelen van o p l e g g i n g e n moet met de grootst mogelijke z o r g g e s c h i e d e n , o m d a t c o n trole o p i n w e n d i g e fouten niet mogelijk is.
D e wijze van plaatsen v a n de o p l e g g i n g e n is afhankelijk v a n het feit of de b o v e n b o u w al dan niet
reeds a a n w e z i g is.
1. B o v e n b o u w reeds a a n w e z i g (bv. bij s c h u i f m e t h o d e ) .
De plaatsing van de o p l e g g i n g gaat als volgt:
— b o u c h a r d e r e n v a n de b o v e n b o u w o p de plaats v a n het b o v e n z a d e l
— insmeren van het oplegvlak o p de o n d e r b o u w met betonlijm
— presenteren o p een pallet v a n de o p l e g g i n g w e l k e is gevat in een rolframe (figuur V . 1 . )
— o p de juiste plaats rollen van het rolframe en de o p l e g g i n g aflaten in de betonlijm (figuur
V.2.)
— de spleet tussen het b o v e n z a d e l en d e b o v e n b o u w o n d e r s t o p p e n met een c e m e n t g e b o n den mortel.
40
figuur V . 1 .
figuur V . 2 .
2. B o v e n b o u w n o g niet a a n w e z i g .
De plaatsing v a n de o p l e g g i n g gaat als v o l g t :
— bevestiging hijsogen aan het b o v e n z a d e l
— plaatsing van de o p l e g g i n g o p de o n d e r b o u w met behulp v a n een kraan
— stellen v a n de o p l e g g i n g z o a l s b e s c h r e v e n in paragraaf V . 2 . 1 . of V . 2 . 2 .
De wijze v a n stellen v a n de o p l e g g i n g is afhankelijk v a n de g r o o t t e en het g e w i c h t v a n de o p l e g ging en v a n de t o e g e p a s t e o n d e r s a b e l i n g .
V e e l v o o r k o m e n d e m e t h o d e n v a n stellen zijn:
V.2.1.
a. Stellen op w i g g e n
De o p l e g g i n g w o r d t o p drie plaatsen o p een paar over elkaar liggende w i g g e n geplaatst (figuur
V.3.).
D o o r de w i g g e n ten o p z i c h t e v a n elkaar te verplaatsen is de o p l e g g i n g in h o o g t e - r i c h t i n g verstelbaar (figuur V . 4 . ) .
41
plaatsing wiggen onder
het onderzadel
stelwiggen
figuur V.3.
figuur V.4.
De w i g g e n k u n n e n bestaan uit staal, e p o x y - m o r t e l of polyester-mortel. H o u t e n w i g g e n zijn o n v o l d o e n d e v o r m v a s t o m de o p l e g g i n g zuiver af te stellen en m o g e n d a a r o m niet w o r d e n t o e g e p a s t .
A l s d e mortel is verhard m o e t e n de w i g g e n w o r d e n verwijderd, w a a r d o o r de belastingsafdracht
volledig via d e o n d e r s a b e l i n g zal p l a a t s v i n d e n .
V.2.2.
b. Stellen op bouten
Bij het betonstorten v a n de o n d e r b o u w w o r d e n ter plaatse v a n het oplegvlak van de o p l e g g i n g
drie s c h r o e f h u l z e n ingestort of n a d e r h a n d drie keilbouten i n g e b o o r d .
N a d a t de b o u t e n , bijvoorbeeld met behulp v a n een w a t e r p a s t o e s t e l , o p de juiste h o o g t e zijn afg e s t e l d , w o r d t de o p l e g g i n g o p deze b o u t e n geplaatst. M e n dient de s c h r o e f d r a a d v a n de b o u t e n
af te s c h e r m e n o m het in aanraking k o m e n met de o n d e r s a b e l i n g te v o o r k o m e n .
N a d a t de o p l e g g i n g is o n d e r s a b e l d , m o e t e n d e b o u t e n verder w o r d e n i n g e d r a a i d , w a a r d o o r de
belastingsafdracht volledig via de o n d e r s a b e l i n g kan p l a a t s v i n d e n .
Indien de o p l e g g i n g rust op aan het o n d e r z a d e l gelaste strippen d a n is het indraaien v a n d e b o u ten na ondersabeling niet n o d i g . B o v e n d i e n k u n n e n bij aangelaste strippen de o p l e g g i n g e n w o r d e n gesteld met d r a a d e i n d e n s t e u n e n d op het o n d e r l i g g e n d e b e t o n met een m o e r onder en b o v e n
de strippen (figuur V . 5 . ) .
figuur V . 5 .
V.3.
Ondersabeling
V e e l v o o r k o m e n d e m e t h o d e n v a n ondersabeling zijn:
V.3.1.
a. O n d e r s t o p p e n
Bij gefixeerde o p l e g g i n g e n w o r d t met een a a r d v o c h t i g e mortel o n d e r s t o p t . Hiervoor is een mini-
42
male v o e g d i k t e v a n 25 m m noodzakelijk. Uit ervaring blijkt, dat een p r o b l e e m l o z e o n d e r s t o p p i n g
s l e c h t s mogelijk is tot een diepte respectievelijk breedte v a n 300 m m .
O p l e g g i n g e n m e t een o n d e r z a d e l - d i a m e t e r respectievelijk breedte groter dan 600 m m , m o e t e n
v o l g e n s punt V . 4 . o n d e r g o t e n w o r d e n . De v o e g d i k t e m a g niet meer d a n 50 m m b e d r a g e n .
V.3.2.
b. Ondergieten
D e g o e d e g i e t - e i g e n s c h a p p e n en de h o g e druksterkte v a n de v e r s c h i l l e n d e krimpvrije c e m e n t - en
k u n s t h a r s m o r t e l s g e v e n een g o e d e a a n p a s s i n g o p g e c o m p l i c e e r d e v l a k k e n .
In de o n t w e r p f a s e m o e t met de v o l g e n d e o n d e r s a b e l i n g s d i k t e n rekening w o r d e n g e h o u d e n :
o n d e r s a b e l i n g s d i k t e (in m m )
soort mortel
c e m e n t g e b o n d e n gietmortel
70
5 - 5 0
kunstharsmortel
V.4.
20 -
S o o r t e n mortels
Er kan o n d e r s c h e i d w o r d e n g e m a a k t t u s s e n het ondergieten met verschillende mortels.
V.4.1.
Ondergieten met c e m e n t g e b o n d e n gietmortel
Voorbereiding:
Het b e t o n , ter plaatse van het t o e k o m s t i g e o p l e g v l a k , moet w o r d e n o n t d a a n v a n z o w e l de losse delen als de c e m e n t h u i d .
O m w a t e r o n t t r e k k i n g te v o o r k o m e n m o e t het b e t o n ruim v a n te voren w o r d e n n a t g e m a a k t .
Nadat de o p l e g g i n g is neergelaten o p de w i g g e n of b o u t e n w o r d t een h o u t e n bekisting
gesteld.
Deze bekisting moet zo ruim mogelijk b o v e n de o n d e r k a n t v a n de o p l e g g i n g reiken en r o n d o m
minimaal 50 m m " r u i m e r s t a a n " d a n de a f m e t i n g e n v a n het o n d e r z a d e l .
Dit o m g o e d o n d e r g i e t e n mogelijk te m a k e n .
Verwerking:
De gietmortel m o e t o p een plaats in de bekisting w o r d e n g e g o t e n w a a r d o o r luchtinsluitingen
worden voorkomen.
Bij grote of g e c o m p l i c e e r d e v l a k k e n m o e t de gietmortel d o o r middel v a n een slang o n d e r het
m i d d e n v a n de o p l e g g i n g w o r d e n g e b r a c h t .
Nabehandeling:
U i t d r o g i n g van de gietmortel tijdens de verharding m o e t d o o r middel v a n nat h o u d e n of met
een c u r i n g c o m p o u n d w o r d e n v o o r k o m e n .
Eisen g i e t m o r t e l :
D e gietmortel ten b e h o e v e van het ondergieten v a n b r u g - o p l e g g i n g e n m o e t aan de v o l g e n d e
eisen v o l d o e n :
— krimpvrij, z w e l l i n g tot 1 % is toelaatbaar
— sterkte na 24 uur bij 2 0 ° C :
druksterkte
> 40 N / m m
buigtreksterkte
> 5,5 N / m m
— druksterkte na 7 d a g e n verharding o n d e r water > 75 N / m m
— vrij van c h l o r i d e n
— vorst- en d o o i z o u t b e s t e n d i g .
2
2
2
V.4.2.
Ondergieten met kunstharsmortel
K u n s t h a r s m o r t e l s zijn m e e r c o m p o n e n t i g e mortels, veelal o p basis van e p o x y - h a r s .
43
Zij w o r d e n t o e g e p a s t w a n n e e r een h o g e aanvangsterkte is vereist. K u n s t h a r s m o r t e l s k u n n e n in
principe o p dezelfde manier w o r d e n verwerkt als c e m e n t g e b o n d e n mortels.
D e v e r w e r k i n g van kunstharsmortel is alleen bij d r o o g w e e r mogelijk o p een o n d e r g r o n d met een
t e m p e r a t u u r v a n ten minste 5 ° C .
De h e c h t i n g aan staal is bijzonder g o e d .
V.4.3.
Neerlaten in een kunstharsmortetbed
O p het oplegvlak w o r d t kunstharsmortel a a n g e b r a c h t w a a r v a n het oppervlak enigszins bol w o r d t
afgewerkt.
In dit mortelbed w o r d t de o p l e g g i n g geplaatst.
De o p l e g g i n g moet d o o r zijn eigen g e w i c h t z o v e r in de mortel z a k k e n , dat de mortel aan alle k a n ten o n d e r de o p l e g g i n g uitwelt (figuur V . 6 . ) . De uiteindelijke dikte van de o n d e r s a b e l i n g heeft
m e n niet volledig in de h a n d .
Belangrijk is w e l dat de o p l e g g i n g horizontaal in de mortel ligt.
figuur V.6.
V.5.
Neerlaten van de neopreen-potoplegging (40.000 kN) in een kunstharsmortelbed voor de
Stichtse brug in rijksweg 27 over het Gooimeer.
Plaatsings-toleranties
O p l e g g i n g e n m o e t e n in het horizontale vlak z o d a n i g w o r d e n gesteld dat het hart van de o p l e g ging niet meer dan 3 m m afwijkt v a n de juiste positie.
De h o o g t e l i g g i n g van een enkele o p l e g g i n g of het g e m i d d e l d e niveau van meerdere o p l e g g i n g e n
per s t e u n p u n t m a g , in geval een c o n t i n u e d o o r g a a n d e b o v e n b o u w ter plaatse van het s t e u n p u n t ,
niet meer afwijken dan 1/10000 v a n de s o m v a n de a a n g r e n z e n d e veldlengtes. M e t dien verstand e dat de h o o g t e l i g g i n g v a n de o p l e g g i n g niet meer dan 5 m m van het juiste niveau m a g a f w i j k e n .
44
VI
MONTAGE-AANWIJZINGEN VOOR RUBBER-OPLEGGINGEN
VI.1.
Positionering
R u b b e r - o p l e g g i n g e n w o r d e n bij v o o r k e u r z o o p de o n d e r b o u w geplaatst dat de rotatie v a n de b o v e n b o u w z o veel mogelijk plaatsvindt o m d e lengte-as van de o p l e g g i n g .
Hiermee w o r d t bereikt dat de m a x i m a a l toelaatbare hoekverdraaiing z o g r o o t mogelijk kan zijn.
Bij ter plaatse gestorte rijdekken w o r d e n o p de t u s s e n s t e u n p u n t e n veelal r e c h t h o e k i g e o p l e g g i n gen t o e g e p a s t (fig. V I . 1 a . ) . In gevallen waarbij de t u s s e n s t e u n p u n t e n bestaan uit ronde k o l o m men w o r d e n bij v o o r k e u r ronde o p l e g g i n g e n t o e g e p a s t . O p de e i n d s t e u n p u n t e n w o r d t o n d e r ter
plaatse gestorte rijdekken meestal een " l i j n o p l e g g i n g " g e m a a k t die bestaat uit meerdere o p l e g g i n g e n van beperkte a f m e t i n g e n . O m d a t bij v o o r g e s p a n n e n rijdekken de o p l e g g i n g e n ter plaatse
v a n de e i n d s t e u n p u n t e n vrij grote translaties m o e t e n k u n n e n t o e l a t e n , verdient het a a n b e v e l i n g
o m bij s c h e v e rijdeklken (o ^ 85 gon) ronde of elliptische o p l e g g i n g e n toe te p a s s e n . (fig. V I . 1b.)
a
b
figuur VI.1.
Bij ronde en elliptische o p l e g g i n g e n o n t s t a a t , in tegenstelling tot r e c h t h o e k i g e o p l e g g i n g e n , bij
grotere translaties en rotaties een meer gelijkmatige verdeling v a n de s c h u i f s p a n n i n g e n over het
oppervlak v a n de o p l e g g i n g .
Hierdoor w o r d t het gevaar v o o r opkrullen van de rand v a n de o p l e g g i n g z o veel mogelijk v e r m e d e n en w o r d t een gelijkmatige belastingsafdracht b e w e r k s t e l l i g d .
Bij k u n s t w e r k e n w a a r v a n de b o v e n b o u w bestaat uit vooraf vervaardigde liggers w o r d e n meestal
rechthoekige en elliptische o p l e g g i n g e n t o e g e p a s t . O m d a t de liggers een o p b u i g i n g (zeeg) h e b ben w o r d e n de o p l e g g i n g e n h a a k s o n d e r d e liggers geplaatst w a a r d o o r de o p l e g g i n g gelijkmatig
w o r d t belast en het gedeeltelijk l o s k o m e n v a n de o p l e g g i n g bij rotatie w o r d t v o o r k o m e n (fig.
VI.2.).
VI.2.
Montage
O p de b e t o n n e n o n d e r b o u w w o r d t ter plaatse v a n de r u b b e r - o p l e g g i n g een d u n n e laag kunstharsmortel a a n g e b r a c h t w a a r o p de r u b b e r - o p l e g g i n g in de juiste positie w o r d t g e s t e l d .
In geval v a n een ter plaatse te storten b o v e n b o u w w o r d t de bekisting o m de o p l e g g i n g a a n g e bracht waarbij het belangrijk is dat de aansluiting o m de o p l e g g i n g w a t e r d i c h t is o m lekkage tijd e n s het b e t o n s t o r t e n te v o o r k o m e n .
45
^
as steunpunt
/
f
balk
figuur VI .2.
A l s de b o v e n b o u w bestaat uit vooraf vervaardigde b e t o n n e n balken dan w o r d t vlak v o o r het
plaatsen van de balk o p de o p l e g g i n g een d u n n e laag kunstharsmortel o p de o p l e g g i n g a a n g e bracht w a a r o p de balk w o r d t geplaatst.
Het enige nadeel v a n de t o e p a s s i n g van kunstharsmortel bij het stellen van r u b b e r - o p l e g g i n g e n is
dat de h e c h t i n g v a n d e z e mortel aan het rubber zeer sterk is w a t p r o b l e m e n oplevert bij een e v e n tuele v e r v a n g i n g van de o p l e g g i n g e n . O m dit te v o o r k o m e n kan gebruik w o r d e n g e m a a k t van een
c e m e n t g e b o n d e n mortel w a a r v a n de h e c h t i n g ten o p z i c h t e van rubber minder is.
figuur VI.3.
landhoofd met elliptische Ibis-Vredestein opleggingen.
47
VII
ERVARINGEN MET OPLEGGINGEN
VIM.
Ervaringen met in gebruik g e n o m e n brug-opleggingen
Een g o e d o n t w e r p en g o e d e fabricage van o p l e g g i n g e n zijn een vereiste, maar even belangrijk zijn
o o k de juiste instelling en de degelijke c o n s t r u c t i e m e t h o d e n van z o w e l de onder- als de b o v e n bouw.
G e b r e k e n aan d e o p l e g g i n g e n k u n n e n d o o r een aantal gevallen veroorzaakt w o r d e n , bijvoorbeeld
m e c h a n i s c h e s c h a d e als g e v o l g v a n een o n g e v a l , aantasting d o o r c h e m i c a l i e n , r o e s t v o r m i n g o p
contactoppervlakken.
Waarschijnlijk is de grootste oorzaak v a n het niet juist f u n c t i o n e r e n van de o p l e g g i n g e n te wijten
aan de niet juiste afstelling of plaatsing van t e f l o n - o p l e g g i n g e n .
Het is een keer v o o r g e k o m e n dat een t e f l o n - o p l e g g i n g o n d e r s t e b o v e n w e r d geplaatst. O o k is w e l
v o o r g e k o m e n dat de o p l e g g i n g met de voor-instelling in de verkeerde richting is geplaatst.
De z o r g v u l d i g h e i d bij het plaatsen van o p l e g g i n g e n is v a n uiterst b e l a n g .
Gebruikelijke o n d e r s a b e l i n g s m i d d e l e n zijn c e m e n t - en k u n s t h a r s m o r t e l .
Het is van belang dat het o n d e r s a b e l i n g s m i d d e l , of het zich nu b o v e n of o n d e r de o p l e g g i n g bev i n d t , het gehele oppervlak v a n de o p l e g g i n g bestrijkt. Het is t e v e n s van belang dat er g e e n harde
d e l e n , bijvoorbeeld resten v a n de vulling die tijdens de m o n t a g e gebruikt w o r d e n , v o o r k o m e n in
de ruimte w a a r het o n d e r s a b e l i n g s m i d d e l m o e t w e r d e n a a n g e b r a c h t .
Het soort o n d e r s a b e l i n g s m i d d e l is van invloed o p de p l a a t s i n g s m e t h o d e v a n de o p l e g g i n g , de
g r o o t t e van de te vullen ruimte, de sterkte en de b e n o d i g d e verhardingstijd.
N o r m a a l zal er heel w a t m o e t e n gebeuren v o o r d a t rubber-opleggingen niet juist f u n c t i o n e r e n .
Plaatselijke o v e r b e l a s t i n g , die te wijten is aan bijvoorbeeld ongelijke ligging, kan echter de v e r b i n d i n g tussen het rubber en de staalplaten v e r b r e k e n .
T e kleine o n d e r s a b e l i n g e n k u n n e n als g e v o l g van de a f s c h u i f k r a c h t e n , die bij r u b b e r - o p l e g g i n g e n
o n t s t a a n , uit elkaar vallen. De o n d e r s a b e l i n g moet d a a r o m een paar centimeter aan elke kant v a n
d e o p l e g g i n g uitsteken.
Bij gevulcaniseerde rubber-opleggingen k o m t het s o m s voor dat de staalplaten niet precies b o v e n
elkaar liggen. Dit veroorzaakt bij belasting v a n de o p l e g g i n g in h o o f d z a a k horizontale krachten
waarbij de o p l e g g i n g een (mismaakte) v o r m , o v e r e e n k o m s t i g de foutief liggende staalplaat of
staalplaten, a a n n e e m t .
Bij het uit elkaar vallen v a n slecht geprepareerde o n d e r s a b e l i n g e n is het een normale zaak dat de
o p l e g g i n g e n niet g o e d f u n c t i o n e r e n .
Onjuiste doseringen (te veel katalisatormiddel of te w e i n i g water in de c e m e n t g e b o n d e n mortel)
heeft een slechte ondersabelingsmortel tot g e v o l g .
W a t e r d o o r l a t e n d e (lekkende) v o e g o v e r g a n g e n k u n n e n leiden tot het roesten van de stalen o p l e g gingen.
Bij n e o p r e e n - p o t o p l e g g i n g e n waarbij kunststof afdichtingsringen zijn toegepast o n t s t a a n op de
lange termijn nogal e e n s p r o b l e m e n als g e v o l g van slijtage aan de P T F E a f d i c h t i n g s r i n g e n .
D o o r deze slijtage w o r d t de spleet tussen de ring en het deksel bij s c h e e f s t a n d te groot w a a r d o o r
de ringen niet in staat zijn het onder hoge druk staande neopreen tegen te h o u d e n .
D e zich als een vloeistof g e d r a g e n d e neopreen w o r d t in z o ' n geval tussen de pot en het deksel uitgeperst.
S i n d s 1970 w o r d t o m deze reden uitsluitend n o g m e s s i n g afdichtingsringen t o e g e p a s t .
48
De t o e p a s s i n g v a n rol-opleggingen is reeds a c h t e r h a a l d , o m d a t d e r o l - o p l e g g i n g e n geen zijdelingse b e w e g i n g e n t o e s t a a n .
In Duitsland w a r e n bij d e v e r v a n g i n g v a n b r u g - o p l e g g i n g e n de v o l g e n d e verkeersmaatregelen n o d i g : (percentage in v e r h o u d i n g m e t alle gerapporteerde vervangingen)
— gesloten verklaringen v o o r het verkeer
± 30%
— verkeersbeperkingen
± 40%
— geen v e r k e e r s b e p e r k i n g e n of- o n d e r b r e k i n g e n ± 3 0 % .
Opmerkingen
D e b o v e n g e n o e m d e ervaringen met in bedrijf g e n o m e n b r u g - o p l e g g i n g e n geeft s l e c h t s een klein
gedeelte v a n d e tot d u s v e r g e d a n e ervaringen w e e r .
D o o r directie B r u g g e n is v o o r k u n s t w e r k e n een uitgebreid i n s p e c t i e - s y s t e e m o n t w i k k e l d waarbij
o n d e r andere alle o n d e r d e l e n zoals b r u g - o p l e g g i n g e n , v o e g o v e r g a n g e n e . d . periodiek s y s t e m a tisch zullen w o r d e n gei'nspecteerd.
A a n de h a n d v a n de rapportages zal een evaluatie v a n d e d o o r directie B r u g g e n t o e g e p a s t e o p l e g gingen plaatsvinden.
VII.2.
Binnenland
V a n w e g e recentelijk g e c o n s t a t e e r d e s c h a d e tijdens het inspecteren v a n o p l e g g i n g e n v a n kunstw e r k e n is een s a m e n v a t t i n g g e m a a k t v a n d e in d e a f g e l o p e n jaren g e b o u w d e projecten en d e
hierin t o e g e p a s t e o p l e g g i n g e n (zie bijlage 8 ) .
Bij d e w e e r g a v e w o r d t o n d e r s c h e i d g e m a a k t in het t y p e e n het merk v a n d e o p l e g g i n g e n .
N a v o l g e n d w o r d e n een aantal gevallen b e s c h r e v e n v a n k u n s t w e r k e n w a a r tijdens inspecties v a n
de o p l e g g i n g e n s c h a d e is g e c o n s t a t e e r d e n o p w e l k e wijze d e o p l e g g i n g e n zijn g e r e n o v e e r d c . q .
vervangen.
VI 1.2.1.
Betonnen kunstwerken
a . V a n B r i e n e n o o r d b r u g , noordelijke zij-overspanning, in rijksweg 16 (1963)
De t o e g e p a s t e o p l e g g i n g e n zijn v a n het merk K r e u t z .
T e n tijde d a t d e brug w e r d o n t w o r p e n w a r e n er n o g geen stalen o p l e g g i n g e n met een teflon
glijvlak in d e h a n d e l , z o d a t gebruik w e r d g e m a a k t v a n r o l - o p l e g g i n g e n .
Bij een inspectie in 1968 k w a m naar v o r e n , dat er enige rollen w a r e n g e s c h e u r d .
Uit een o n d e r z o e k v a n de Nijverheidsorganisatie v o o r T o e g e p a s t N a t u u r w e t e n s c h a p p e l i j k O n derzoek ( T . N . O . ) k w a m vast te staan dat d e oorzaak m o e s t w o r d e n g e z o c h t in s p a n n i n g s c o r rosie e n / o f w a t e r s t o f - o p n a m e . H e t t o e g e p a s t e materiaal blijkt gevoelig te zijn v o o r d e daar
heersende agressieve o m g e v i n g .
In totaal w e r d e n tien o p l e g g i n g e n v e r n i e u w d .
Bij een inspectie in 1981 w e r d o p n i e u w g e c o n s t a t e e r d dat een rol-oplegging w a s g e s c h e u r d .
Behalve s p a n n i n g s c o r r o s i e e n / o f w a t e r s t o f - o p n a m e m o e t w o r d e n a a n g e n o m e n dat er, als gevolg v a n d e hoekverdraaiing v a n d e brug in d w a r s r i c h t i n g , een overbelasting o p d e rol heeft
plaatsgevonden.
O m o o k d e zijdelingse verdraaiing te k u n n e n o p n e m e n w e r d e n drie r o l - o p l e g g i n g e n v e r v a n g e n
door rubber-opleggingen.
b. K e n n e d y - b r u g M a a s t r i c h t (1966)
De b o l s e g m e n t - o p l e g g i n g e n , t o e g e p a s t bij d e 2e b r u g , zijn v a n het merk K r e u t z .
In 1977 bleek tijdens het inspecteren v a n d e o p l e g g i n g e n o p het l a n d h o o f d , dat d e afdichting
tussen glijplaat e n t u s s e n z a d e l w a s w e g g e d r u k t . Het teflon t u s s e n het b o l s e g m e n t e n de glijplaat had losgelaten e n w e r d naar buiten gewerkt (figuur VI1.1.). V e r d e r w e r d w a a r g e n o m e n
dat d e c h r o o m l a a g v a n de glijplaat w a s g e o x y d e e r d .
Uit m e t i n g e n tijdens een inspectie is k o m e n vast te staan dat d e verplaatsingen t e n g e v o l g e
v a n t e m p e r a t u u r , k r i m p , kruip e n elastische v e r k o r t i n g , groter zijn dan het toelaatbare looptraject van d e t o e g e p a s t e o p l e g g i n g e n .
49
figuur VII.1. Oplegging op het landhoofd, waar het teflon tussen glijplaat en bolsegment uit
wordt geperst.
Bij verlaging van temperatuur k w a m een gedeelte v a n de teflonschijf over de rand v a n de glijplaat en bij v e r h o g i n g van de temperatuur s c h o o f het teflon naar buiten.
In 1979 w e r d e n de acht o p l e g g i n g e n op het l a n d h o o f d v e r v a n g e n en w e r d een n i e u w e glijplaat
t e g e n de o u d e a a n g e b r a c h t . De o u d e glijplaat w a s niet te d e m o n t e r e n , o m d a t deze met ingebetonneerde ankers aan de b o v e n b o u w w a s b e v e s t i g d .
c. Brug Katerveer in rijksweg 28 over de U s s e l (1967), (figuur VII.2.)
De gebruikte b o l s e g m e n t - o p l e g g i n g e n zijn van het merk K r e u t z .
Bij een inspectie o p 9 a u g u s t u s 1971 w e r d g e c o n s t a t e e r d dat d o o r een te grote hoekverdraaiing v a n de brug het b o l s e g m e n t v a n de o p l e g g i n g e n aan een zijde a a n l a g . D o o r de hoekverdraaiing w e r d het teflon tussen de glijplaat en het b o l s e g m e n t uitgeperst en tegen de a f d i c h ting g e d u w d , w a a r d o o r deze w a s g e k a n t e l d .
De oorzaak moet w o r d e n g e z o c h t in de foutieve voor-instelling v a n het b o v e n z a d e l . A l s g e v o l g
hiervan w a s de glijplaat ten o p z i c h t e van het t u s s e n z a d e l teveel naar voren g e s c h o v e n .
In 1974 w e r d e n deze o p l e g g i n g e n v e r v a n g e n . Een n i e u w e glijplaat w e r d als spieplaat h o r i z o n taal a a n g e b r a c h t .
De o u d e glijplaat bleef evenals de K e n n e d y - b r u g zitten o m d a t deze w a s verankerd in de b o v e n bouw.
figuur VII.2. De brug Katerveer in rijksweg 28 over de Ussel.
d . Brug Z w o l s e h o e k over het Ketelmeer (1968)
D e gebruikte n e o p r e e n - p o t o p l e g g i n g e n zijn v a n het merk G . H . H .
Bij een i n s p e c t i e in 1974 w e r d v a s t g e s t e l d dat d e blokkering v a n d e o p l e g g i n g e n o p het noordelijk l a n d h o o f d , bij lage t e m p e r a t u u r , t e g e n het o n d e r z a d e l vastliep. D e z e tijdelijke blokkering
w e r d in d e b o u w f a s e gebruikt en w a s bij d e in g e b r u i k n e m i n g van de b r u g niet g e d e m o n t e e r d
(figuur VII.3.).
T u s s e n d e b l o k k e r i n g e n e n het zadel (onder- e n tussenzadel) zat zoveel ruimte, d a t d e o p l e g ging n o r m a a l h a d k u n n e n f u n c t i o n e r e n . D e na d e m o n t a g e o p g e t r e d e n kruip en krimp moet
meer zijn g e w e e s t d a n g e r e k e n d of d e afstelling w a s niet juist u i t g e v o e r d . D e k r a c h t e n , die
d o o r d e b l o k k e r i n g o p de ring v a n het o n d e r z a d e l w e r d e n u i t g e o e f e n d , w a r e n z o g r o o t , dat d e
ring v e r v o r m d e .
De t e f l o n - a f d i c h t i n g w a s o o k v e r v o r m d , w a a r d o o r het n e o p r e e n uit d e p o t w e r d geperst (figuur VII.4.).
Tijdens d e in 1979 uitgevoerde inspectie w e r d v a s t g e s t e l d , d a t de s c h u i m r u b b e r - a f d i c h t i n g
w e r d w e g g e d r u k t e n dat er s c h e u r e n in het b e t o n a a n w e z i g w a r e n .
Bij een v o l g e n d i n s p e c t i e - o n d e r z o e k in 1984 zal w o r d e n n a g e g a a n of de t o e s t a n d v a n de o p l e g gingen aanleiding zal g e v e n tot reparatie c . q . v e r v a n g i n g .
figuur VII.3. Het aanlopen van de blokkering van de oplegging van de brug Zwolsehoek over het Ketelmeer.
figuur VII.4. Het uitvoeren van de inspectie in 1979; de schuimrubber-afdichting wordt van binnenuit
weggedrukt.
e. Brug over de Rijn bij Heteren (1972)
De gebruikte n e o p r e e n - p o t o p l e g g i n g e n in d e d e u v e l s w e r d e n o n t w o r p e n d o o r d e directie
Bruggen.
Bij inspectie in 1978 w e r d v a s t g e s t e l d d a t schilfers t e f l o n , g o l f s g e w i j s , t u s s e n d e o p l e g g i n g e n
w e r d e n uitgedrukt.
51
Bij het volledig verdwijnen van het teflon z o u d e n de krachten o p de deuvels en d w a r s d r a g e r s
z o extreem w o r d e n , dat ernstige s c h a d e k o n o n t s t a a n .
D a a r o m w e r d besloten de o p l e g g i n g e n te d e m o n t e r e n en te v e r v a n g e n . De v e r v a n g i n g heeft in
1982 p l a a t s g e v o n d e n .
A l s oorzaak van het verschijnsel kan w o r d e n a a n g e m e r k t :
— o n n a u w k e u r i g h e d e n tijdens het i n b o u w e n van de d e u v e l s , w a a r d o o r het o n d e r - en b o v e n zadel een c o n s t a n t e hoek van ± 1° met elkaar maakten
— een te d u n n e laag teflon v a n 2 m m
— het niet v o l k o m e n recht zijn v a n de glijplaat
— vervuiling v a n het glijvlak (figuur VII.5.)
— o n v o l d o e n d e s m e r i n g t u s s e n het teflon en de glijplaat.
figuur VII.5. Het roestvaststalen glijvlak van de deuvels is door vervuiling sterk aangetast.
52
D o o r de t e f l o n v l a k k e n een grotere dikte te g e v e n , te v o o r z i e n v a n smeerkuiltjes en te s m e r e n
met s i l i c o n e n v e t is de v e r w a c h t i n g dat het verschijnsel niet meer zal o p t r e d e n . B o v e n d i e n is
een a f s c h e r m i n g m e t rubber s l a b b e n a a n g e b r a c h t (figuur VI1.6.).
In tegenstelling tot de deuvels v a n de brug bij H e t e r e n , h e b b e n zich bij d e d e u v e l s v a n de brug
Katerveer, w a a r d e z e l f d e type o p l e g g i n g e n w e r d e n t o e g e p a s t , geen p r o b l e m e n v o o r g e d a a n .
VII.2.2.
Stalen k u n s t w e r k e n
a . Brug over het Haringvliet bij N u m a n s d o r p (1956)
De r o l - o p l e g g i n g e n v a n deze b r u g zijn v a n het merk K r e u t z .
Bij het i n s p e c t e r e n v a n de brug in 1958 en in 1960, w e r d v a s t g e s t e l d dat bij diverse o p l e g g i n g e n de rollen w a r e n afgeplat en ter plaatse van de leidstrippen w a r e n a f g e b r o k k e l d (figuur
VII.7.).
figuur VII.7. Rol-oplegging waarvan de middengeleiding afbrokkelt.
figuur VII.8.
Er w e r d e n uitgebreide t e m p e r a t u u r m e t i n g e n verricht o m vast te stellen of d o o r ongelijkmatig
o p w a r m e n v a n de b r u g zijdelingse krachten o p d e o p l e g g i n g e n z o u d e n o n t s t a a n .
Het a a n l o p e n z o u v e r h o l p e n k u n n e n w o r d e n d o o r de speling t u s s e n de leidstrippen en de rol te
vergroten.
In een gezamenlijke inspectie met d e f i r m a Kreutz w e r d v a s t g e s t e l d dat het a f b r o k k e l e n zich
langzaam stabiliseerde.
In v e r b a n d met het afplatten van de rollen w e r d g e c o n t r o l e e r d of verticaal geen overbelasting
o p t r a d . De b e l a s t i n g s v e r h o g i n g bleek niet meer dan 5 % te b e d r a g e n , h e t g e e n ruim b i n n e n het
toelaatbare is.
53
Er w e r d besloten o m alle o p l e g g i n g e n regelmatig, q u a stand en b e s c h a d i g i n g , te c o n t r o l e r e n
en na te gaan of het z o g e n a a m d e " a a n l i g g e n " van de rollen zich o p den duur z o u o p h e f f e n .
Bij een uitgebreide inspectie van de o p l e g g i n g e n in 1982 is v a s t g e s t e l d dat de t o e s t a n d z i c h
min of meer heeft gestabiliseerd.
b. G a l e c o p p e r b r u g I en II in rijksweg 12, over het A m s t e r d a m - R i j n k a n a a l (1970 - 1976)
De t o e g e p a s t e o p l e g g i n g e n zijn v a n het merk G . H . H .
G a l e c o p p e r b r u g I.
Bij deze brug zijn z o w e l rol- als t r e k - d r u k - o p l e g g i n g e n t o e g e p a s t .
Tijdens een inspectie is vastgesteld dat t w e e t r e k - d r u k - o p l e g g i n g e n nabij de p y l o o n , niet g o e d
functioneerden.
Het teflon w o r d t t u s s e n het b r o n z e n glijblok en de roestvast stalen plaat van het b o v e n z a d e l
uitgewalst.
V o o r dit verschijnsel zijn een aantal o o r z a k e n aan te w i j z e n , namelijk:
— ongelijke belastingsverdeling w a a r d o o r het scharnierpunt van de o p l e g g i n g vastzit en de
hoekverdraaiingen van de langsligger niet d o o r de o p l e g g i n g k u n n e n w o r d e n g e v o l g d
— d o o r de c o n s t r u c t i e v a n de o p l e g g i n g is het niet mogelijk dwarsrotatie o p te n e m e n
(figuur VII.9.)
— een niet juiste afstelling tijdens de m o n t a g e .
Trek-druk oplegging: alzijdig beweegbaar
eenzijdig roteerbaar.
figuur VII.9.
Er w o r d t nagegaan of het mogelijk is een inspectie uit te v o e r e n , waarbij de o p l e g g i n g ± 1 c m
w o r d t opgevijzeld. Een andere mogelijkheid is eerst een aantal metingen aan de o p l e g g i n g e n te
verrichten met een meetklok en te controleren of g e e n rotatie in lengterichting v a n de brug
plaatsvindt.
Dit w o r d t g e d a a n o m vast te stellen of renovatie c . q . v e r v a n g i n g noodzakelijk is en o m de urgentie v a n een eventuele v e r v a n g i n g te b e p a l e n .
W a n n e e r uitstel niet v e r a n t w o o r d blijkt zal de o p l e g g i n g n o g in 1984 w o r d e n v e r v a n g e n d o o r
een t r e k - d r u k - o p l e g g i n g met een alzijdig bolscharnier (Gelenklager).
G a l e c o p p e r b r u g II
De t o e g e p a s t e o p l e g g i n g e n bij deze brug v a n het merk G . H . H . zijn neopreen-pot en trek-drukopleggingen.
De trek-druk-opleggingen (figuur VII. 10.) zijn voorzien van een bolscharnier (Gelenklager) en
o m de verticale speling d o o r slijtage van het teflon op het glijvlak te v o o r k o m e n is de t u s s e n ruimte nastelbaar uitgevoerd met een s p i e .
lager
teflon
Trek-druk-oplegging: alzijdig beweegbaar
alzijdig roteerbaar.
figuur VII.10.
Tijdens de inspecties zijn geen n o e m e n s w a a r d i g e p r o b l e m e n g e c o n s t a t e e r d .
Bij een stel eenzijdige b e w e e g b a r e n e o p r e e n - p o t o p l e g g i n g e n is echter o p g e m e r k t , dat de t o e gepaste glijstrippen, z o g e n a a m d e D U - s t r i p p e n in de geleiding naar buiten s c h u i v e n .
Deze D U - s t r i p p e n zijn o p g e b o u w d uit een v e r k o p e r d e staalstrip bedekt met een laag p o r e u s
z i n k b r o n s w a a r v a n de porien o p g e v u l d w o r d e n met een legering van P T F E en l o o d .
Het laat z i c h aanzien dat de o o r z a a k te wijten is aan een v e r h o o g d e w r i j v i n g s w e e r s t a n d e n / o f
het loslaten v a n de lijm v o o r de bevestiging v a n de D U - s t r i p p e n .
In v e r b a n d met de d a a r d o o r o p t r e d e n d e grotere speling is besloten o m tot renovatie van de
o p l e g g i n g e n over te g a a n .
De renovatie zal bestaan uit het d e m o n t e r e n v a n de o p l e g g i n g e n en het v e r v a n g e n v a n de D U strippen d o o r a l u m i n i u m b r o n z e n s t r i p p e n , w a a r n a de o p l e g g i n g e n o p n i e u w w o r d e n geplaatst.
Noordelijke en zuidelijke K r e e k r a k b r u g en de brug in rijksweg 258 over het
Rijnkanaal (1971)
Schelde-
De o p l e g g i n g e n , gebruikt v o o r d e z e b r u g g e n , zijn v a n het merk G . H . H .
Noordelijke brug
Tijdens inspecties w e r d bij deze b r u g g e n w a a r g e n o m e n , dat de hierin v e r w e r k t e t r e k - d r u k - o p l e g g i n g e n , die zijn v o o r z i e n v a n G e l e n k l a g e r s , speling v e r t o n e n .
De oorzaak m o e t w o r d e n g e z o c h t in het feit dat de o p l e g g i n g e n v o o r t d u r e n d in b e w e g i n g zijn,
g e c o m b i n e e r d met een w i s s e l e n d e belasting ten g e v o l g e van d e mobiele b e l a s t i n g e n . H i e r d o o r
treedt slijtage o p ter plaatse v a n de c o n t a c t v l a k k e n , t u s s e n het staal en de t e f l o n p l a t e n . D o o r
de brug plaatselijk te ballasten, zijn de p e r m a n e n t e trekbelastingen ten g e v o l g e v a n het eigen
g e w i c h t v e r e f f e n d , w a a r d o o r de o p l e g g i n g e n k o n d e n w o r d e n g e d e m o n t e e r d ter v e r v a n g i n g
v a n de t e f l o n p l a t e n .
In s o m m i g e gevallen waren de smeerkuiltjes van de teflonplaten v o l k o m e n vervuild en o p a n dere plaatsen volledig v e r d w e n e n (figuur VII.11.).
De renovatie is in mei 1982 u i t g e v o e r d .
Zuidelijke brug
Bij inspectie v a n de zuidelijke brug heeft men g e c o n s t a t e e r d dat de t r e k - d r u k - o p l e g g i n g e n (figuur VII.12.) speling h a d d e n .
De oorzaak w a s de slijtage ten g e v o l g e v a n w i s s e l e n d e b e l a s t i n g e n .
Er w e r d v a s t g e s t e l d dat de o p l e g g i n g e n n o g juist f u n c t i o n e e r d e n en niet b l o k k e e r d e n of aanliepen.
De d e m o n t a g e heeft o p dezelfde wijze p l a a t s g e v o n d e n als bij de noordelijke brug (door middel
van het plaatselijk ballasten).
Over de verwijderde teflonplaten valt o p te m e r k e n , dat deze aan d e o n d e r k a n t v a n het glijblok
het sterkst w a r e n g e s l e t e n . V a n de oorspronkelijke dikte 4,5 m m w a r e n de platen afgesleten
tot 2,8 m m e n 3,7 m m . D e diepte v a n d e inkamering bedraagt 2 , 5 m m z o d a t een renovatie o p
korte termijn noodzakelijk w a s . Dit ter v o o r k o m i n g dat het teflon tot o p het b r o n z e n blok z o u
wegslijten.
De renovatie heeft p l a a t s g e v o n d e n in n o v e m b e r 1982.
55
figuur VII.11. Vier verwijderde PTFE-platen waarvan de smeerkuiltjes plaatselijk geheel waren weggesleten.
figuur VII.12. Trek-druk-oplegging van het merk G . H . H .
d . Brug over de Eendracht bij V o s s e m e e r (1974)
D e hierbij t o e g e p a s t e o p l e g g i n g e n zijn v a n het merk K r e u t z .
O p de l a n d h o o f d e n nabij de o p l e g g i n g e n w o r d t d o o r jeugd regelmatig brand g e s t o o k t . De rub
ber afdichting is v e r b r a n d . D o o r de hoge temperaturen zijn de o p l e g g i n g e n en de v o o r s p a n
b o u t e n v o o r de bevestiging b e s c h a d i g d (figuur VII.13.).
V e r d e r is w a a r g e n o m e n dat er w e i n i g speling a a n w e z i g is t u s s e n het b o v e n z a d e l en de veran
keringsplaat, w a a r d o o r de o p l e g g i n g de hoekverdraaiingen niet volledig kan v o l g e n .
figuur VII.13. Oplegging van het merk Kreutz op het landhoofd waarvan de rubber schorten zijn verbrand.
In het begin v a n 1984 zal een uitgebreide inspectie v a n de o p l e g g i n g e n p l a a t s v i n d e n . De o p l e g gingen w o r d e n d a n vrij-gevijzeld. W a n n e e r blijkt d a t ernstige b e s c h a d i g i n g e n a a n w e z i g zijn,
zal d e renovatie c . q . v e r v a n g i n g n o g in het zelfde jaar p l a a t s v i n d e n . O m herhaling te v o o r k o men zal o p d e l a n d h o o f d e n een a f s c h e r m i n g v o o r d e o p l e g g i n g e n w o r d e n geplaatst.
e. Brug over de Lek bij Hagestein (1976)
D e bij d e z e brug v e r w e r k t e b o l s e g m e n t - o p l e g g i n g e n zijn v a n het merk K r e u t z .
Doordat d e z e brug nogal slap is, krijgen d e o p l e g g i n g e n o n d e r mobiele belasting een relatief
grote hoekverdraaiing en d a a r d o o r een grote horizontale v e r p l a a t s i n g .
figuur VII.14
Bij het vaste s t e u n p u n t loopt d e b e g r e n z i n g v a n d e glijplaat t e g e n het o n d e r z a d e l aan (figuur
VII. 14.). W a n n e e r d e o p l e g g i n g verdraait s c h r a a p t d e b e g r e n z i n g van het b o v e n z a d e l over het
onderzadel e n veroorzaakt een " k r a k e n d " g e l u i d .
Er is v o o r a l s n o g geen slijtage w a a r g e n o m e n en heeft het " k r a k e n " geen aanleiding g e g e v e n
o m tot het n e m e n v a n maatregelen over te g a a n .
f.
Brug over het kanaal bij S a s van Gent (1968)
De t o e g e p a s t e r u b b e r - o p l e g g i n g e n zijn v a n het merk Ibis-Vredestein.
D o o r een aanvaring v a n d e b e t o n n e n zij-overspanning t u s s e n pijler 3 en 4 , m o e s t e n d e rubberopleggingen worden vervangen.
De o p l e g g i n g e n zijn d o o r d e aanvaring niet over het b e t o n v a n o n d e r k a n t brug e n pijler vers c h o v e n , maar in het geheel a f g e s c h o v e n e n o p g e k r u l d (figuur VII.15.).
Bij enkele o p l e g g i n g e n v a n deze brug is te zien dat d e h e c h t k r a c h t v a n kunstharsmortel a a n
het rubber s a m e n m e t de wrijvingskracht uit de verticale belasting groter is dan d e h e c h t k r a c h t
v a n de 3 m m g e v u l c a n i s e e r d e n e o p r e e n l a a g o p d e verzinkte staalplaat.
Bij andere o p l e g g i n g e n blijkt dat de o n d e r s a b e l i n g zich heeft g e h e c h t aan het rubber, maar niet
aan de b e t o n n e n o n d e r b o u w . Bij het corrigeren v a n de o p l e g g i n g in een later s t a d i u m bestaat
dan o o k d e k a n s , dat tijdens het vijzelen d e o p l e g g i n g aan d e o n d e r b o u w blijft kleven e n b e 57
s c h a d i g i n g e n o p l o o p t . Het is d a a r o m beter o m bij het o n d e r s a b e l e n gebruik te m a k e n van een
g o e d e kwaliteit o n d e r s a b e l i n g s m o r t e l in plaats v a n k u n s t h a r s m o r t e l .
figuur VII.15. Oplegging onder de brug vandaan geschoven en daardoor totaal misvormd.
VII.3.
Buitenland
Brug over de M a i n bij H o c h h e i m (1964)
De t o e g e p a s t e C o r r o w e l d rol-opleggingen zijn van het type G . H . H . N a de b o u w in 1964 zijn er
met regelmatige t u s s e n p o z e n m e t i n g e n g e d a a n van de zettingen van de o n d e r b o u w , die zich —
naar m e n d a c h t — in 1968 h a d d e n gestabiliseerd en binnen de toleranties v a n de m e e t n a u w k e u righeid b l e v e n .
D e v e r s c h u i v i n g , ontstaan d o o r deze z e t t i n g e n , b e d r o e g de halve l o o p w e g van de o p l e g g i n g . Bij
d e m a x i m u m in rekening g e b r a c h t e temperatuur z o u er n o g g e n o e g l o o p w e g v o o r de o p l e g g i n g
a a n w e z i g zijn.
In de z o m e r v a n 1973 w a s het in het R i j n - M a i n - g e b i e d g e d u r e n d e een relatief lange periode zeer
w a r m . De d a a r m e e bij s t e u n p u n t 7 gepaard g a a n d e horizontale verplaatsingen waren groter d a n
m e n veronderstelde, w a a r d o o r de rol van de onderplaat is gerold en de bovenplaat is w e g g e d r u k t
(figuur VII.16.).
zakking bovenbouw
diepte voeg
figuur VII.16.
58
D e brug kreeg ter plaatse v a n s t e u n p u n t 7 een z a k k i n g v a n 36 m m .
T e r v o o r k o m i n g v a n dergelijke calamiteiten m o e t , bij het d i m e n s i o n e r e n v a n o p l e g g i n g e n , ervan
w o r d e n u i t g e g a a n , dat de brug zich niet altijd gedraagt zoals in de berekening w o r d t g e s c h e m a t i seerd.
Er k u n n e n o n v o o r z i e n e verplaatsingen en h o e k v e r d r a a i i n g e n o p t r e d e n en d a a r o m m o e t een ruime
veiligheid w o r d e n i n g e b o u w d .
Bij c o n t r o l e - m e t i n g e n m o e t gebruik w o r d e n g e m a a k t v a n m e e t g e r e e d s c h a p met een geringe
maatafwijking.
G e g e v e n s o n t l e e n d aan B e t o n - u n d S t a h l b e t o n b a u 72e j a a r g a n g , januari 1977.
VII.4.
Het inspecteren van o p l e g g i n g e n
A a n d a c h t s g e b i e d e n bij het inspecteren v a n o p l e g g i n g e n zijn:
— de o n d e r s a b e l i n g en d e verankering respectievelijk b o u t v e r b i n d i n g e n ;
— de vrije b e w e g i n g e n van de c o n s t r u c t i e s (hierbij te letten o p corrosie of vervuiling);
— de s t a n d v a n de b e w e e g b a r e o p l e g g i n g e n (hiervoor tijdens de m e t i n g e n o o k de temperatuur
v a n de b o v e n b o u w c o n s t r u c t i e , z o w e l aan de b o v e n - en onderzijde, vaststellen);
— het g o e d blijven d r a g e n onder de mobiele b e l a s t i n g .
S p e c i f i e k e c o n t r o l e bij:
a. teflon-opleggingen
— vertonen de a f d i c h t i n g e n g e b r e k e n ?
— is er merkbare slijtage aan het teflon te c o n s t a t e r e n ?
b. rubber-opleggingen
— zitten er s c h e u r e n in de n e o p r e e n mantel v a n de o p l e g g i n g ?
(bij n a t u u r r u b b e r - o p l e g g i n g e n is de mantel 3 m m dik);
— zitten er s c h e u r e n in het n e o p r e e n ?
(bij o p l e g g i n g e n , geheel uit n e o p r e e n vervaardigd);
— ligt de o p l e g g i n g overal g o e d aan?
— is de h o e k , w a a r o n d e r de o p l e g g i n g staat bij d e o p t r e d e n d e temperatuur n o g juist?
Het inspecteren v a n o p l e g g i n g e n , als essentieel onderdeel v a n de brug is in het a l g e m e e n een
zaak die in het verleden o n v o l d o e n d e a a n d a c h t k r e e g . Bij inspecties v a n o p l e g g i n g e n o p rivierpijlers van stalen b r u g g e n kan veelal gebruik w o r d e n g e m a a k t v a n de v e r f w a g e n .
B e t o n n e n b r u g g e n h e b b e n geen v e r f w a g e n , z o d a t de o p l e g g i n g e n v a n d e rivierpijlers vanuit een
bootje of v a n bovenaf gei'nspecteerd m o e t e n w o r d e n .
De o p l e g g i n g e n o p de pijlers in d e u i t e r w a a r d e n , k u n n e n met een ladder of h o o g w e r k e r w o r d e n
gei'nspecteerd; de l a n d h o o f d e n zijn meestal direct bereikbaar.
Het gebruik m a k e n v a n een h o o g w e r k e r in de uiterwaarden heeft als nadeel dat nogal e e n s s c h a d e ontstaat a a n de u i t e r w a a r d e n , zelfs als er rijplaten w o r d e n gebruikt.
Het m o n t e r e n v a n ladders of klim-ijzers langs de pijlers stuit e v e n e e n s o p b e z w a r e n , o m d a t de
jeugd en k w a a d w i l l i g e n deze o o k zullen k u n n e n g e b r u i k e n .
In het a l g e m e e n kan w o r d e n g e z e g d , dat in veel gevallen d e o p l e g g i n g e n moeilijk bereikbaar zijn;
dit geldt o o k v o o r v i a d u c t e n en fly-overs (bijvoorbeeld: Kleinpolderplein).
Dit had en heeft tot g e v o l g , dat tot heden de o p l e g g i n g e n o n v o l d o e n d e of helemaal niet w e r d e n
gei'nspecteerd.
T h a n s maakt m e n d a a r o m steeds meer gebruik van i n s p e c t i e w a g e n s (laagwerkers).
VII.5.
De levensduur van opleggingen
O m o n d e r s c h e i d te k u n n e n m a k e n in de levensduur v a n de verschillende t y p e n o p l e g g i n g e n , w o r den deze gesplitst i n :
— klassieke stalen o p l e g g i n g e n ;
— teflon-opleggingen;
— rubber-opleggingen.
O v e r de l e v e n s d u u r v a n klassieke stalen o p l e g g i n g e n , v o o r z o w e l de b e t o n n e n als de stalen b r u g 59
gen is te z e g g e n dat zich in de l o o p v a n de tijd w e i n i g p r o b l e m e n hebben v o o r g e d a a n o p dit gebied.
Enerzijds ligt hieraan de veel grotere stijfheid van de oudere b r u g c o n s t r u c t i e s ten g r o n d s l a g en
anderzijds de relatief grote b o u w h o o g t e v a n de o p l e g g i n g e n . A l s gevolg v a n de grotere b o u w h o o g t e is de gevoeligheid v o o r ongelijke belastingsverdeling kleiner.
Het b o v e n s t a a n d b e s c h o u w e n d e kan w o r d e n gesteld dat de klassieke stalen o p l e g g i n g e n over
het a l g e m e e n de levensduur van de brug h e b b e n .
De seriematig g e m a a k t e t e f l o n - o p l e g g i n g e n zijn o n d a n k s de vele v o o r d e l e n zoals de lagere b o u w h o o g t e , de geringere m a s s a en de daaraan v e r b o n d e n e c o n o m i s c h e v o o r d e l e n gevoeliger dan de
vroeger t o e g e p a s t e o p l e g g i n g e n .
D e f a c t o r e n , die de levensduur v a n de m o d e r n e o p l e g g i n g e n in negatieve zin z o u d e n k u n n e n
bei'nvloeden zijn:
— d e v e r o u d e r i n g van het teflon (gedurende 15 jaar ervaring met dit materiaal is het inzicht in de
factoren die de verandering bevorderen n o g onvolledig);
— de afdichtingen
M e n dient er op te r e k e n e n , dat de t e f l o n - o p l e g g i n g e n globaal g e n o m e n g e d u r e n d e de levensduur v a n de k u n s t w e r k e n enkele malen v o o r revisie m o e t e n w o r d e n g e d e m o n t e e r d . Het is daaro m zaak, dat tussen onderkant brug en b o v e n k a n t pijlers c . q . l a n d h o o f d e n vijzelpunten a a n w e z i g
zijn, die het mogelijk m a k e n de o p l e g g i n g e n vrij te vijzelen en te d e m o n t e r e n .
Bij stalen k u n s t w e r k e n w o r d e n deze vijzelpunten bij het o n t w e r p v a n het kunstwerk a u t o m a t i s c h
meegenomen.
Bij b e t o n n e n k u n s t w e r k e n w o r d e n , met het o o g o p de estetica, over het a l g e m e e n geen vijzelp u n t e n in de constructie i n g e b o u w d . Bij het o n t w e r p w o r d t echter w e l rekening g e h o u d e n met de
mogelijkheid tot vijzelen. Vijzelen kan bijvoorbeeld g e s c h i e d e n o p het l a n d h o o f d en t u s s e n b o v e n kant pijler en onderkant v a n de b o v e n b o u w v a n het k u n s t w e r k . W a n n e e r v o l d o e n d e oppervlak
a a n w e z i g is kan met platte vijzels ( z o g e n a a m d e d r u k d o z e n ) w o r d e n gevijzeld.
Rubber-opleggingen
De a s p e c t e n , die bepalend zijn v o o r de levensduur v a n natuurrubber-opleggingen of n e o p r e e n o p l e g g i n g e n zijn:
— de v e r o u d e r i n g ;
— de vulcanisering v a n n e o p r e e n op staal.
Natuurrubber is v e r o u d e r i n g s g e v o e l i g w a n n e e r het in aanraking komt met licht en lucht. De n a t u u r r u b b e r - o p l e g g i n g e n zijn d a a r o m als b e s c h e r m i n g tegen verouderingsverschijnselen, o m h u l d
met een laag neopreen v a n 3 m m dikte. Er zijn diverse o n d e r z o e k e n g e d a a n naar veroudering v a n
n e o p r e e n . D e resultaten van deze o n d e r z o e k e n w a r e n g u n s t i g .
D e z e o p l e g g i n g e n w o r d e n hoofdzakelijk gebruikt voor b e t o n n e n b r u g g e n .
D e zekerheid dat het materiaal o n d e r belasting de levensduur van een brug benadert, is n o g niet
gegeven.
figuur VII.17. Rubber oplegging op het landhoofd onder de stalen brug bij Beek in rijksweg 75.
Bij d e stalen brug te B e e k , in rijksweg 7 5 , over het s p o o r w e g - e m p l a c e m e n t , zijn r u b b e r - o p l e g g i n g e n t o e g e p a s t met een m a x i m a l e belasting v a n 7.000 k N (figuur VII.17.). T o t h e d e n is het resultaat g o e d . D e z e brug w e r d in 1968 in gebruik g e n o m e n .
Bij het uitwisselen van r u b b e r - o p l e g g i n g e n zijn dezelfde a s p e c t e n te o n d e r k e n n e n als bij teflonopleggingen.
VII.6.
C o n c l u s i e s en aanbevelingen
De m o d e r n e o p l e g g i n g e n h e b b e n als v o o r d e e l dat zij g e m a a k t k u n n e n w o r d e n van t e c h n i s c h e
verbeterde m a t e r i a l e n , w a a r d o o r zij g e s c h i k t zijn o m z o w e l d e o p t r e d e n d e belastingen o p te nem e n a l s m e d e de b e n o d i g d e b e w e g i n g e n en rotaties toe te laten.
R e g e l m a t i g e inspectie v a n de o p l e g g i n g e n is noodzakelijk o p d a t elk mogelijk gebrek w o r d t ontdekt v o o r d a t er ernstige s c h a d e ontstaat. Er m o e t e n v o l d o e n d e en p a s s e n d e maatregelen w o r d e n
genomen.
D e kosten v o o r o n d e r h o u d , reparatie en v e r v a n g i n g k u n n e n in v e r h o u d i n g met de stichtingsk o s t e n erg h o o g zijn, vooral bij w e g e n w a a r o v e r z w a a r en veel verkeer rijdt.
Er kan niet g e n o e g benadrukt w o r d e n dat de z o r g v u l d i g h e i d bij de instelling v a n t e f l o n - o p l e g g i n g e n v a n het g r o o t s t e b e l a n g is.
O n n a u w k e u r i g e of onjuiste instelling is in de meeste gevallen de h o o f d o o r z a a k v a n het niet g o e d
f u n c t i o n e r e n v a n deze o p l e g g i n g e n .
Bij ter plaatse gestorte of v o o r g e s p a n n e n b e t o n n e n b r u g g e n is het noodzakelijk o m als g e v o l g v a n
het min of meer grillige gedrag v a n b e t o n (krimp en kruip) o m bij het bepalen van de a f m e t i n g e n
v a n de glijplaat v o l d o e n d e reserve in te b o u w e n .
M e e r kennis v a n het v e r v o r m i n g s g e d r a g , o o k o p de lange termijn, v a n in gebruik g e n o m e n b r u g g e n is een noodzakelijk vereiste. Internationale s a m e n w e r k i n g o p dit g e b i e d is ten zeerste aan te
bevelen.
61
VIII
NIEUWE ONTWIKKELINGEN
Een n i e u w e o n t w i k k e l i n g o p het gebied v a n b r u g - o p l e g g i n g e n is het d o o r de firma P r o c e q o n t w i k kelde R e s t o n " K r a f t m e s s l a g e r " .
Deze o p l e g g i n g is een n e o p r e e n - p o t o p l e g g i n g v o o r z i e n v a n apparatuur ( o . a . hydrometer), w a a r d o o r het mogelijk is de o p t r e d e n d e oplegreactie te m e t e n (figuur VIII.1.).
Het meet principe van de k r a c h t m e e t o p l e g g i n g bestaat hieruit, dat de h y d r o s t a t i s c h e druk, die in
directe relatie tot de belasting staat v a n de neopreenschijf, w o r d t g e m e t e n . De druk w o r d t in een
electrisch signaal o m g e z e t en o p de via een s t e k e r d o o s a a n g e s l o t e n indicator als kracht in k N afgelezen (figuur VIII.2. >.
i
ty/w:•/////#
\ :
(
I
vY
\
\
\
\ electrische leiding
\ neopreen
\ hydrometer
figuur VIII.1.
D o o r het i n b o u w e n van het instrumentarium w o r d t de b o u w h o o g t e ± 30 m m hoger d a n de s t a n daarduitvoering.
figuur VIII.2. Neopreen-potoplegging van het merk Reston met de stekerdoos voor aansluiting belastingsmeetapparatuur.
D e o p l e g g i n g w o r d t fabrieksmatig geijkt, met een z o g e n a a m d e k-factor, aan de h a n d v a n de karakteristieke w a a r d e n v a n de o p l e g g i n g . De k-factor staat v e r m e l d op het type-plaatje v a n de
o p l e g g i n g ; na instelling v a n de k-factor op de indicator kan de belastingswaarde in k N digitaal
w o r d e n afgelezen (figuur VIII.3.).
62
figuur VIII.3. De belasting meten met een indicator van een neopreen-potoplegging merk Reston.
Bij directie B r u g g e n zijn deze o p l e g g i n g e n v o o r het eerst t o e g e p a s t bij de brug in rijksweg 77 over
d e b o c h t a f s n i j d i n g in de M a a s bij B o x m e e r .
K r a c h t m e e t o p l e g g i n g e n zijn t o e g e p a s t o n d e r d e zuidelijke kokerligger van de b r u g , o p de s t e u n p u n t e n 8 en 9, met het doel o m inzicht te krijgen in de werkelijk o p t r e d e n d e oplegreacties tijdens
de b o u w f a s e en d e g e b r u i k s f a s e .
VIII.1.
M e t i n g e n in de b o u w f a s e
— Bij de brug over de M a a s bij B o x m e e r w o r d t tijdens het steigerloos u i t b o u w e n vanaf s t e u n p u n t
9 elk aanzetstuk d o o r vier b e t o n n e n h u l p s t e u n p u n t e n en t w e e k r a c h t m e e t o p l e g g i n g e n o n dersteund.
D o o r het m e t e n v a n d e oplegreacties tijdens het u i t b o u w e n w o r d t inzicht verkregen in de verdeling v a n de belasting over de h u l p s t e u n p u n t e n en de o p l e g g i n g e n .
— Tijdens het m a k e n v a n de v e r b i n d i n g v a n het s c h u i f g e d e e l t e met het u i t b o u w g e d e e l t e zullen
metingen v a n de oplegreacties bij s t e u n p u n t 8 w o r d e n verricht (figuur VIII.4.).
— Behalve de g e n o e m d e m e t i n g e n zullen n o g een a a n t a l , hier niet met n a m e g e n o e m d e , metingen w o r d e n verricht.
VIII.2.
M e t i n g e n in de gebruiksfase
D e staalafdeling v a n directie B r u g g e n is bezig met een o n d e r z o e k dat er o p is gericht meer inzicht
te krijgen in d e f a c t o r e n en o m s t a n d i g h e d e n die b e p a l e n d zijn v o o r de l e v e n s d u u r van de b r u g - o p legging.
signaal kabels
figuur VIII.4.
63
Uit praktijkervaring is reeds g e b l e k e n dat niet zozeer de grootte v a n de belasting dan w e l de b e lastingsfluctuaties de levensduur v a n de o p l e g g i n g in belangrijke mate bei'nvloeden.
In v e r b a n d met dit o n d e r z o e k zal een p r o g r a m m a van c o n t i n u e - m e t i n g e n w o r d e n o p g e z e t .
D e resultaten van deze metingen kunnen o o k w o r d e n gebruikt ter verificatie van de berekende
oplegreacties.
T e n b e h o e v e v a n de te verrichten metingen is in de kokerligger tussen beide s t e u n p u n t e n een
kast a a n g e b r a c h t waarin de m e e t a p p a r a t u u r , w a a r o n d e r een millivolt recorder, staat o p g e s t e l d .
IX
BEREKENINGEN VAN DE OPLEGGINGEN
IX.0.
Algemeen
De berekening v a n een o p l e g g i n g dient te g e s c h i e d e n v o l g e n s een rekenwijze w a a r v a n kan w o r d e n a a n g e t o o n d , dat d e z e tot b e t r o u w b a r e resultaten leidt v o o r het g e k o z e n t y p e o p l e g g i n g en d e
t o e g e p a s t e materiaalsoorten en -kwaliteiten.
M e n m a g a a n n e m e n , dat de juistheid van de rekenwijze is a a n g e t o o n d , indien dit is g e b l e k e n uit
t o e p a s s i n g e n in het verleden of indien het een en ander is g e b a s e e r d o p l a b o r a t o r i u m p r o e v e n .
T e n aanzien v a n het d i m e n s i o n e r e n v a n o p l e g g i n g e n v o l g e n hieronder enkele r e k e n v o o r b e e l d e n
v a n t e f l o n - o p l e g g i n g e n en r u b b e r - o p l e g g i n g e n .
IX.1.
Berekening van een b o l s e g m e n t - o p l e g g i n g
A l s v o o r b e e l d w o r d t berekend een eenzijdig b e w e e g b a r e o p l e g g i n g .
De materialen v o l d o e n aan de in h o o f d s t u k IV.3. o m s c h r e v e n e i s e n .
De glijplaat en het o n d e r z a d e l w o r d e n v e r v a a r d i g d uit Fe 360 D.
Het b o l s e g m e n t w o r d t vervaardigd uit Fe 510 D.
IX.1.1.
Hoofdafmetingen
i
_.
,j
1i
-'
l
///
"/
_—
^
a.
TJ
a
TJ
= 1160
= 840
g = 1022
b
d
i
i
d
d
1
b
=
0
1000
= 790
195,5
tm =
1 = 1050
86
tb =
67
tg =
= 102
t
t
5
=
2
=
tv
dp
0
P
mm
mm
mm
mm
mm
mm
mm
mm
mm
mm
mm
mm
65
IX.1.2.
Belastingen
De o p l e g g i n g moet w o r d e n berekend o p de belastingen en v e r v o r m i n g e n zoals v e r m e l d in de betreffende " i n v u l s t a a t t . b . v . het bestellen v a n t e f l o n - o p l e g g i n g e n " (bijlage 5).
T e n b e h o e v e v a n het r e k e n v o o r b e e l d is hieronder een resume g e g e v e n van de o p de betreffende
o p l e g g i n g w e r k e n d e belastingen en v e r v o r m i n g e n .
D e b o l s e g m e n t - o p l e g g i n g moet aan de v o l g e n d e belastingen en r a n d v o o r w a a r d e n v o l d o e n .
10.000 k N .
V m a x (maximale verticale belasting)
V j
(minimale verticale belasting)
6.000 k N .
(maximale horizontale dwarsbelasting)
1.000 k N .
" Hy
(toelaatbare hoekverdraaiing)
0,017 r a d .
- (P
(horizontale langsverplaatsing b o v e n b o u w )
100 m m .
- e
(horizontale d w a r s v e r p l a a t s i n g b o v e n b o u w )
5 mm.
v
(zwaartepunt a f s t a n d ; v a n o n d e r k a n t brug
3.250 m m .
- y
tot zwaartelijn van de brug)
—
b o v e n b o u w : g r i n d b e t o n B 37,5
—
o n d e r b o u w : g r i n d b e t o n B 30
m
n
x
e
0
IX. 1.3.
Te controleren onderdelen
V a n de b o l s e g m e n t - o p l e g g i n g e n w o r d e n de v o l g e n d e onderdelen r e k e n k u n d i g g e c o n t r o l e e r d :
— horizontale verplaatsing d o o r h o e k v e r d r a a i i n g ,
— de d r u k k e n op de P T F E - v l a k k e n ,
— de d r u k k e n o p de b e t o n n e n onder- en b o v e n b o u w ,
— de b u i g s p a n n i n g e n in onder- en b o v e n z a d e l ,
— o p n a m e horizontaalkracht d o o r g e l e i d i n g ,
— a f m e t i n g e n v a n de glijplaat,
— w e e r s t a n d tegen het wegglijden van de o p l e g g i n g .
IX.1.4.
A f k o r t i n g e n gebruikt in de tekst
V o o r zover niet uit de tekst blijkt, w o r d e n de v o l g e n d e afkortingen gebruikt.
res\/
x + H resulterende horizontaalkracht,
H
horizontale langskracht t . g . v . wrijving,
H
horizontale d w a r s k r a c h t ,
H
H
2
2
y
x
y
e'
horizontale verplaatsing van de o p l e g g i n g d o o r hoekverdraaiing (t.g.v. verschil in z w a a r t e punt a f s t a n d y en straal b o l s e g m e n t r ),
ecp horizontale verplaatsing van b o v e n z a d e l t . g . v . h o e k v e r d r a a i i n g .
d
diameter b o l s e g m e n t ,
d
fictieve diameter glijplaat,
d
diameter o n d e r z a d e l ,
dp diameter P T F E - s c h i j f ,
0
b
D
g
0
u.
p
w r i j v i n g s w e e r s t a n d P T F E / a u s t e n i t i s c h roestvast staal (afhankelijk v a n druk) bij T = — 3 5 ° C .
vlaktedruk
o
in N / m m
p c
wrijvingscoefficient j j
2
10
20
0,06
0,04
30
45
60
0,03 0,025 0,02
p
Mbs w r i j v i n g s w e e r s t a n d b e t o n / s t a a l = 0,5
i?
veiligheidsfactor t e g e n glijden = 1,5
IX.1.5.
66
Toelaatbare s p a n n i n g e n
— toelaatbare b e t o n s p a n n i n g e n
h o o f d s t u k III.2.3.
-
V O S B 1963 ( N E N 1008) en T G B 1972-staal
( N E N 3850)
toelaatbare s t a a l s p a n n i n g e n
— toelaatbare P T F E - s p a n n i n g e n
— toelaatbare n e o p r e e n s p a n n i n g e n
(wanneer geheel omsloten)
IX. 1.6.
h o o f d s t u k IV.3.4.
h o o f d s t u k IV.3.10.
Bepaling van de resulterende horizontaalkracht H
H
r e s
I T
I I
v
x
= M p • m a x = 0,04 • 10000 = 400 k N .
Hres = V
2
H
+ H
x
2
y
= V
400
2
+ 1000
2
^
= 1077 k N .
r
H
x
\ \
iV-
i
i I
IX.1.7.
B e n o d i g d e v e r s c h u i v i n g s w e g door horizontaalverplaatsing (verplaatsing door
verschil in z w a a r t e p u n t afstand y en straal b o l s e g m e n t r bij een hoekverdraaiing cp ).
0
e'
IX.1.8.
= cp • [ r - ( y + t + t + t + t ) ]
= 0,017 • [ 1200 - (3250 + 67 + 2 + 5 + 86) ]
= 37,6 m m .
b
0
g
S p a n n i n g e n in het
Doorsnede d
mm.
W
p
v
p
v a n de b o v e n s t e P T F E - l a a g a l s m e d e de projectie v a n de o n d e r s t e P T F E - l a a g is 790
p
dp
2
dp
3
"
790
2
= 4902 • 10
V
2
790
3
= 48404 • 10
mm
3
2
mm
3
32
Gemiddelde PTFE-drukspanning o
° g
b
PTFE-vlak
n
=
32
P
D
10000 • 10
n
=
4902 • 10
p g
wordt:
3
= 20,4 N / m m
2
<rJ
2
p c
= 25 N / m m .
2
M a x i m a l e P T F E - d r u k s p a nning O p
m
IL
wordt:
L
3
o
= a
V
+
m
a
x
'
'
r p
-
20 4 +
10000 • 10 • 0,04 • 1200
48404 • 10
30,3 N / m m
IX.1.9.
2
<
o
p r
= 40 N / m m
r
3
2
Verplaatsing op het PTFE-vlak van het b o l s e g m e n t t.o.v. het onderzadel door
verdraaiing
e
= tgcp • r
v
Doorsnede d
b
b
= 0,017 • 1200 = 20,4 m m .
v a n het b o l s e g m e n t :
d = dp + 2 • ecp = 790 + 2 • 20,4 = 830,8 m m .
te n e m e n d = 840 m m .
b
b
67
IX.1.10.
Belastingen op de betonnen b o v e n b o u w
V o o r de vergelijkingsdiameter d v a n de glijplaat kan een m i n i m u m spreiding van 3 0 ° w o r d e n a a n gehouden )
g
1
max . d
neem d
= dp + 2 • t
g
\f
g
3 = 790 + 2 • 67 \f
3 = 1022 m m .
is 1000 m m .
g
d
bovenbouw
g
glijplaat
1000
2
= 785 • 10
3
mm
V
2
30°
W
b g
y
3
= - H - • d
32
= — •
32
g
a
1000
3
3
= 98175 • 10 mm?
dP
G e m i d d e l d e s p a n n i n g o p de b e t o n n e n b o v e n b o u w :
grindbeton B 37,5: o
b c
0,75 • f '
0,75 • 30
bk
' =
bolsegment
= 18,8 N / m m
2
1,2
V
°bgg
-
10000 • 10
n
785 • 10
A 9
b l
3
=
3
12,7 N / m m
2
< r j ' = 18,8 N / m m ?
b c
M a x i m a l e s p a n n i n g op de b e t o n n e n b o v e n b o u w
grindbeton B 37,5: o '
f k'
30
y
1,2
b
= 25N/mm?
b r
°bbm =
O
b
b
• Hp • r
+
g
+ H
b
• t,
y
<
d
b r
' = 25 N / m m ?
Wbc
1
12 7 +
=
3
3
0 0 0 0 - 1 0 ' 0,04 • 1200 + 1000.10 • 195,5
98175.10
IX.1.11.
=
3
19,6 N / m m ? < 25 N / m m ?
Buigspanning in de glijplaat
Bij r =
y dp w o r d t :
M d
2
r
Q =
V2 d
n
1
~X
r
1000
P=
Mgg=
n
Vz d
min 3 0 ° ' ^
1,26
790
°bbg • ( % dp)
"
"
;
U
r
U
p
2
r
+
0,54
(1,54 + 0,83 •
2
2
P + 6,16 • P • In p )
2
12,7 • (% - 7 9 0 ) r
16
[
2-4.
2
P
+ p
1,3 •
[ 2 - 4 - ^
2
1,26 +
(1,54 + 0,83 • 1,26
2
j
1
3
1
2 6 2
' ' '
0,54 + 1,26
2
2
+ 6,16 • 1,26 • In 1,26) ]
= 762.10
2
Nmm/mm
1) Overeenkomstig Britse norm BS 5400, Sectie 9.1, 1983, zie normlijst.
2
» Literatuurlijst [15] G i r k m a n n " F l a c h e n t r a g w e r k e " Kapitel V " T h e o r i e der e i n g e s p a n n t e n Kreisringplatten".
68
O
M
n
b
b
. ( 1/
m
2
)2
d
=
m
^
2
ft
2 - 4 •
L
L
16
O C 2
(1,54 + 0,83 • 1,26
2
6,16 •
2
P • In
0 )
1
J
2
,+
2
2
p +
(1,54 + 0,83 •
2
0,54
0,54
19,6 • (V4 • 7 9 0 ) ^ 2„ - 4
„ • ,1,26
16
L
W
' P\ •
++ PP
1 , 3
+
1,3 • 1,26
0,54 + 1,26
+ 6,16 • 1,26
2
2
• In 1,26)
J
= 1175.10
2
Nmm/mm
3
t a
9
= - ^ L = — — = 748,2 m m / m m i .
6
6
G e m i d d e l d e b u i g s p a n n i n g in de glijplaat:
0-
M
=
99
W
9 9
7
=
6
2
,
1
0
2
= 102 N / m m ? < o
d
= 160 N / m m ?
d
= 160 N / m m
748,2
t g
M a x i m a l e b u i g s p a n n i n g in glijplaat:
o.
M
=
n
9
W
9
IX.1.12.
m
1
=
1
7
5
1 0 2
= 157 N / m m
2
<
o
2
748,2
t g
Belastingen o p de betonnen o n d e r b o u w
Diameter o n d e r z a d e l d
A
b 0
W
b o
0
= 1000 m m . u
p
=
0,04
= —— • d
4
2
= — •
4
1000
2
= 785 • 10 mm?
= — .
32
3
=
1000
3
= 98175 • 10 mm?
d
3
3
32
G e m i d d e l d e s p a n n i n g o p de b e t o n n e n o n d e r b o u w :
grindbeton B 3 0 : o
V
Obog
m
a
b c
' =
7 5
°'
10000-10
x
A
7
=
°' ^ 1
2
4
= 12,7 N / m m ? < 6
785 • 10
b 0
f b k
= 15 N / m m ?
3
=
=
'
' =
b
15 N / m m ?
3
Maximale spanning op de betonnen onderbouw:
f b k
grindbeton B 30: o ' =
b r
2
=
y
_
Obom
r
_
= o
b o g
+
Vmax ' Hp ' b +
w
„ _
,
= 12,7 +
4
= 20 N / m m ?
1,2
Hy • t
?
m
^
o
,
b r
M / _ _ a
= 20 N / m m ?
b o
3
3
10000-10 • 0,04 • 1200 + 1000-10 • 195,5
—
98175 • 10
/
,
= 19,6 N / m m ? < 20 N / m m ?
1
Q
C
M
/
2
o
n
M
2
3
Opmerking:
In gevallen waarin de betonkwaliteit v a n de o n d e r b o u w lager is dan die van de bov e n b o u w k a n , indien d < d , de c o n t r o l e v a n de b e t o n s p a n n i n g e n in de b o v e n b o u w a c h t e r w e g e blijven.
0
g
69
IX.1.13.
Buigspanning
in het onderzadel
_do_ 1000
=
dp
D M
o
790
o
=
g
boB-oid p
16
r
p
.
2
4
.
1,3 • ft
y
0,54 +
12,7 • (% • 7 9 0 ) ^
„
2
1 > 2 6 ?
1
• ( /2
dp)
2
[ 2 - 4 •
16
2
L
j"
•(% • 79W
16
2
4
2
p
1
2
6
=
0
(t
- 2,5)
0
2
=
,
(102-2,5)
:
762 • 10
W
IX.1.14.
6,16
2
P • In P)
2
2
• In 1,26) ]
• (1,54 + 0,83 •
2
2
2
Nmm/mm.
2
P + 6,16 • P
• In 0 )
1
J
2
1,26
+ 6,16 • 1,26
= 762 • 10
2
2
• In 1,26) J = 1175 • 10
2
Nmm/mm.
cen
„
,
= 1650 m m / m m !
3
2
2
< o
d
= 160 N / m m ?
= 71,21 N / m m ? < d
d
=
1650
0
o
+
2
1,3 • 1,26
+
= 46,18 N / m m
M
^
0,54 +
2
2
p
6
o g
W
3
'
0,54 + p
a
1,26
+ 6,16 • 1,26
L
6
M
2
1
+
(1,54 + 0,83 • 1,26
W
ft
0,54 +
(1,54 + 0,83 • 1,26
19,6
(1,54 + 0,83 •
2
+
16
°bom
2
+
1175-10
m
2
160 N / m m ?
1650
0
Het o p n e m e n van de horizontaalkracht door de oplegging
Er zijn verschillende m e t h o d e n o m de horizontaalgeleiding te bevestigen aan de glijplaat; in dit g e val w o r d t de verbinding gelast.
L e n g t e geleiding o n d e r z a d e l :
Ut = 2 V
2
500 - 450
2
= 435 m m .
Controle contactspanning
1000 • 10
°d
=
3
= 86,8 N / m m ? < o
d
= 160 N / m m ?
435 • 2 6 , 5
60
Las horizontaal g e l e i d i n g :
A,
a s
= 520 • 80 -
500 - 6 0 = 11600 mm?
1
IO
CO'
GELEIDING
k10.
3
w las
1
520 • 8 0 - 500 • 6 0
3
329667 mm?
80 • 6
> Literatuurlijst [15] G i r k m a n n " F l a c h e n t r a g w e r k e " Kapitel V " T h e o r i e der e i n g e s p a n n t e n Kreisringplatten".
70
3
1000 • 10 • 36,75
o,
=
a s
= 111,5 N / m m
2
<
o
= 160 N / m m ?
d
329667
1000 • 1 0
T
las
=
v
IX.1.15.
a s
= 86,2 N / m m ? < f ,
= 0,58 • 160 = 93 N / m m ?
as
11600
0"v las =
o ,
3
P
V
= 0,85 V
°las
2
+ 3 T,
2
a s
111,5* + 3 • 8 6 , 2
2
= 158 N / m m K
6 |
v
= 1,2 • 160 = 192 N / m m ?
a s
Veiligheid met betrekking tot glijden van de o p l e g g i n g
D e veiligheid t e g e n glijden w o r d t bepaald bij d e kleinste verticale belasting en de m a x i m a l e horizontale b e l a s t i n g .
wrijvingscoefficient beton/staal u
= 0,5
veiligheid t e g e n glijden
^ 1,5
D S
V
Q =
m
i
n
H
IX.2.
• Mb. .
3
6000-10 -0,5
1077 • 10
r e s
=
2
8
8
>
1
5
3
Berekening van een n e o p r e e n - p o t o p l e g g i n g
A l s v o o r b e e l d is een berekening o p g e s t e l d v o o r een eenzijdig b e w e e g b a r e o p l e g g i n g .
Deze o p l e g g i n g is g e s c h i k t voor dezelfde belastingen en r a n d v o o r w a a r d e n als gesteld o n d e r
IX.1.2.
De n e o p r e e n - p o t o p l e g g i n g e n w o r d e n v e r v a a r d i g d uit de staalkwaliteit Fe 510 D.
IX.2.1.
Hoofdafmetingen
I
I
///
IJ
Q.
T3
"III
\\\
'}}
i1
i
b
b
9
b
d
dp
0
d
r
=
=
=
=
=
=
50
950
720
920
720
850
mm
mm
mm
mm
mm
mm
t
h i
h 2
I
t
t
m
g
g
d
a
=
183,5
=
5,5
=
13,5
=1130
=
48
=
62
mm.
mm.
mm.
mm.
mm.
mm.
t
t
t
t
t
n
0
r
s
v
=
=
=
=
=
49
20
69
4,5
2
mm.
mm.
mm.
mm.
mm.
71
IX.2.2.
Te controleren onderdelen
V a n de n e o p r e e n - p o t o p l e g g i n g e n w o r d e n gewoonlijk de v o l g e n d e o n d e r d e l e n r e k e n k u n d i g gecontroleerd.
— de d r u k k e n o p het n e o p r e e n ,
— de ring v a n de pot,
— de d r u k k e n o p b e t o n n e n o n d e r - en b o v e n b o u w ,
— d e d r u k k e n o p het t e f l o n ,
— o p n a m e horizontaalkracht d o o r geleiding,
— a f m e t i n g e n t u s s e n zadel en glijplaat,
— w e e r s t a n d tegen wegglijden v a n de o p l e g g i n g .
IX.2.3.
Bepaling van de resulterende horizontaalkracht H
H
H
x
t . g . v . de wrijving:
x
= Mp • V
Hres = V
IX.2.4.
r e s
m a x
H
2
x
= 0,04 • 10000 = 400 k N .
+ H
2
= \ /
y
400
2
+ 1000
2
= 1077 k N .
S p a n n i n g in de neopreenschijf
3
10000 • 10 • 4
On =
d
IX.2.5.
2
n
2
tt
= 24,6 N / m m ? <
o
n
= 25 N / m m ?
720 • n
R e a c t i e m o m e n t van de neopreenschijf
T e n b e h o e v e van de berekening v a n het r e a c t i e m o m e n t w o r d t de parameter d g e i n t r o d u c e e r d .
a
is een parameter, afhankelijk van d / t en is t o e p a s b a a r v o o r een temperatuursbereik
v a n — 3 0 ° C tot + 7 0 ° C . De t u s s e n w a a r d e n k u n n e n lineair w o r d e n geinterpoleerd.
n
n
n
d /t
n
a
n
M
n
* N/mm
2
n
10
15
20
7,50
17,00
50,00
3
n
= 1,3 • ( a • tgcp + 0,005 • o ) • d
= 1,3 • (16,4 • 0,017 + 0,005 • 24,6) • 7 2 0
= 194865 • 10 N m m .
n
n
veiligheidsfactor 1,3
n
3
3
IX.2.6.
Controle belasting van het tussenzadel op de ring
B e p a l i n g v a n de maten xi, en x i . v . m . de rotatie van het t u s s e n z a d e l .
Tolerantie v o o r de m i n i m u m maat v a n xi, = 5 m m .
en een veiligheid van 1,5 t.o.v. m a x i m u m rotatie cp.
2
X! = 1,5 •
•
tg cp + 5 =
14,18 m m . te n e m e n xi, = 14 m m .
Tolerantie v o o r de m i n i m u m maat v a n x
= 10 m m . bij een m a x i m u m rotatie:
2
xt =
• tg cp + 10 =
0,017 + 10 = 16,12 m m . te n e m e n xo = 16 m m .
2
2
B e p a l i n g aanleg vlak t u s s e n r i n g en t u s s e n z a d e l :
V o o r de p a r a b o l i s c h e lastenverdeling over de ring m o e t een f a c t o r v a n 1,5 w o r d e n a a n g e h o u d e n .
o
= 240 N / m m ?
d
1,5 • H
1,5 • 1077 • 10
= _:
22 = —
d •d
720 • 240
3
r e s
s
n
= 9,34 m m . te n e m e n s = 10 m m .
d
De s c h u i f k r a c h t d o o r h o r i z o n t a a l k r a c h t e n per lengte e e n h e i d :
T
h
1,5-H
= —
d
1 , 5 - 1077 • 10
= —
r e s
3
„.,....,
= 2244 N / m m .
720
n
D r u k s p a n n i n g t u s s e n ring en t u s s e n z a d e l :
o
IX.2.7.
T.
2244
—^- = — - =
s
10
=
r d
224,4 N / m m ?
< o
d
= 240 N / m m ?
T r e k s p a n n i n g in de ring
o
o
o
is de t o t a a l s p a n n i n g in de ring,
is de s p a n n i n g in de ring d o o r h y d r o s t a t i s c h e druk v a n het n e o p r e e n ,
is de s p a n n i n g in de ring t . g . v . de horizontaalkracht T .
r
r n t
r t
n
Bij de b e r e k e n i n g w o r d t het m e e w e r k e n v a n de onderplaat buiten b e s c h o u w i n g g e l a t e n , z o d a t :
Or
=
Omt
o
n
+
•t
O
r t
• d
n
2 • b •t
r
=
H
n
r
24,6 • 49 • 720
2-65-69
IX.2.8.
r e s
2 • b • t
r
+
r
1077 • 10
3
=
g
g
6
+
m
/
[
=
2
1
6
y
N
/
m
m
?
< o
d
= 240 N / m m ?
2-65-69
Controle lasnaad tussen de ring en de b o d e m p l a a t
Tsommatie
a,
a
—
T
n
+
T
n
is lasnaaddikte binnen (10 m m . )
is lasnaaddikte buiten ( 9 m m . )
u
Schuifkracht door neopreendruk:
T
= o
n
n
•t
n
= 24,6 • 49 = 1203,4 N / m m ' .
Vi T
c
T„
S o m m a t i e v a n de schuif k r a c h t e n :
T
s
= T
h
+ T
n
= 2244 + 1203,4 = 3447 N / m m l
73
M o m e n t t.g.v. T :
n
M
= T
h
h
• (t
s
+ — -
n
if)
) = 2244 • (49 + - ^ - )
= 121,2 • 10
3
Nmm/mm!
S p a n n i n g in d e lasnaden per lengte-eenheid w o r d t :
— Binnenlasnaad.
Oppervlakte las per lengte-eenheid b i n n e n :
2
1
A j = 1 • a; = 12 m m / m m .
— Buitenlasnaad.
Oppervlakte las per lengte-eenheid b u i t e n :
.
A
d
+ 2 • b
n
=
u
720 + 2 • 65
r
-• a
d
u
„
.„ „
,
11 = 13,0 m m / m m .
2
=
1
720
n
Totale lasoppervlak per l e n g t e - e e n h e i d :
A,
= A, + A
a s
2
1
= 12 + 13 = 25 m m / m m .
u
S p a n n i n g in de l a s n a a d :
M
=
Oias
b
121,2 • 10
n
"
=
= 155,4 N / m m ? < d
• Aj
r
3
d
= 240 N / m m ?
65 • 12
Schuifspanning:
T
Tlas
3447
——
=
=
= 137,8 N / m m ? < f ,
as
= 0,58 • 240 = 139 N / m m ?
A|
25
Vergelijkingsspanning:
a s
° v las = P
V
= 0,85 V
IX.2.9.
0,
2
a s
+
3 • T,
155,4
2
2
= 242 N / m m ? < o |
v
a s
= 1,2 • 240 = 288 N / m m ?
Controle van de bodemplaat
D e dikte v a n de b o d e m p l a a t t
plaat d
0
0
m o e t tenminste — ! — v a n de d o o r s n e d e v a n de b o d e m 50
zijn en minimaal 12 m m b e d r a g e n .
0
d
t
920
Q
=
=
50
IX.2.10.
2
a s
+ 3 • 137,8
= 18,4 m m . te n e m e n t
n
= 20 m m .
50
C o n t r o l e van de ringhoogte
Minimale ringhoogte:
(met veiligheid v a n 1,5 t . o . v . cp)
tr = t „ + 1,5 •
74
tQ <p • - j -
+
s = 4 9 + 1,5 • 0,017 •
+ 10 = 68,18 m m . < t
r
= 69 m m .
IX.2.11.
Belastingen op de betonnen onder- en b o v e n b o u w
-Onderbouw.
W e e r s t a n d s m o m e n t v a n de b o d e m p l a a t : ( d is de w e r k z a m e d o o r s n e d e ) :
0
W
= —
32
b o
3
•d
= — .
32
0
920
3
3
= 76448 • 10 m m
3
G e m i d d e l d e b e t o n d r u k s p a n n i n g o p de o n d e r b o u w :
g r i n d b e t o n B 30: o ' = 15 N / m m ? ( h o o f d s t u k IX.1.12.)
b c
3
Vmax • 4
°bog
10000 • 10 • 4
-
,
=
2
d
2
0
9 2 0 • Tt
• rt
15,0 N / m m ? < o
b c
= 15 N / m m ?
M a x i m a l e b e t o n d r u k s p a n n i n g o p de o n d e r b o u w :
g r i n d b e t o n B 3 0 : o ' = 20 N / m m ? ( h o o f d s t u k IX.1.12.)
b r
H
Obom
= o
b o g
+
r e s • <to +
t
s
+
n
y* )
w
M
^
—^<
+
w
b o
3
1077 • 10 • (20 + 49 +
= 15,0 +
76448 • 10
_
n
°—-S
—
1
o
,
b c
.
b o
/ 10)
2
194865 • 10
+
3
= 15,0 + 3,59 = 18,6 N / m m ? <
...
= 20 N / m m ?
76448 • 10
3
3
20 N / m m ?
— Bovenbouw.
1
> Fictieve diameter d
g
v a n het belastingsvlak tussen b o v e n z a d e l en b o v e n b o u w :
_
r
d
g
= dp + 2 V 3 • t
Het fictieve w e e r s t a n d s m o m e n t W
TT
Wbg
=
d
32
• 9
3
"A
= 934 m m .
g
934
=
3
b
g
is:
3
= 79990 • 10 mm?
32
G e m i d d e l d e b e t o n d r u k s p a n n i n g o p de b o v e n b o u w :
g r i n d b e t o n B 3 7 , 5 : o ' = 18,8 N / m m ? ( h o o f d s t u k IX.1.10.)
b c
3
10000 • 10 • 4
Vmax ' 4
°bbg
14,6 N / m m ? < o
b c
' = 18,8 N / m m ?
2
934 • n
M a x i m a l e b e t o n d r u k s p a n n i n g o p de b o v e n b o u w : .
g r i n d b e t o n B 3 7 , 5 : o ' = 25 N / m m ? ( h o o f d s t u k IX.1.10.)
b r
+
°bbm
-
°bbg
=
14,6 +
H
r e s
. t
(
g
+
t
s
+
t
v
+
t -
m
d
bc
=
2
5
N
/
m
m
w.bg
Wb,
3
1077 • 10 • (62 + 2 + 2 , 5 + 48 79990 • 10
_ ,
+
3
% 10)
+
194865 • 10
79990 • 10
3
3
= 14,6 + 3,9 = 18,5 N / m m ? < 25 N / m m ?
D S p r e i d i n g o v e r e e n k o m s t i g Britse n o r m B S 5400, S e c t i e 9 . 1 , 1983, zie normenlijst.
75
IX.2.12.
Buiging van de bodemplaat
d maat x = —2
d
0
r
900 -
=
850
o
M
= 25 m m .
I
L
B u i g e n d m o m e n t in oversteek b o d e m p l a a t per lengte-eenheid:
M
o
= o
2
b
o
• - 4 - = 18,6 • - ^ - = 5812,5 N m m / m m !
2
2
m
2
W
0
t
20
= - ° _=
6
6
2
66,7 m r r v V m m !
B u i g s p a n n i n g in de b o d e m p l a a t o n d e r z a d e l :
M
0
W
0
5812,5
87,2 N / m m ?
IX.2.13.
< d
= 240 N / m m ?
d
66,7
S p a n n i n g in h e t P T F E
d o o r s n e d e P T F E ( d ) = 720 m m .
breedte geleiding onder ( b ) = 50 m m .
p
g
Oppervlakte P T F E :
Ap
dp
=
2
-
b
g
•d
720
p
2
-
3
50 • 720 = 371 • 1 0 mm?
Weerstandsmoment PTFE:
W
p
dp ; b
=
2
g
7 2 Q 3
32
_
720 • 5 0
2
=
3
6
3
4
4
.
l f J 3
m
m
?
32
De g e m i d d e l d e P T F E - d r u k s p a n n i n g
V
10000 • 1 0
m a x
=
° g
P
|
3
= 26,9 N / m m ? ~ o
= 25 N/mm?
p c
De maximale P T F E - d r u k s p a n n i n g :
o
p m
= o
p g
+
H r e s
(
\ >
+
t v )
+J^L<
W
3
=
26,9 + 1077 • 1 0 • (62 + 2)
36344 • 1 0
IX.2.14.
+
3
= 2 6 , 9 + 7,26 = 3 4 , 2 N / m m ?
o
p r
= 40 N / m m ?
r
<
194865 • 1 0
3
36344 • 1 0
3
40 N / m m ?
Controle van de horizontaalgeleiding
Bij d e berekening w o r d t geen rekening g e h o u d e n met d e wrijving t u s s e n het P T F E en de glijplaat.
De drukverdeling w o r d t gelijkmatig a a n g e n o m e n .
76
r.v.st. plaat
tussenzadel
\
teflon
go
V
h o o g t e geleiding is 25 m m .
lengte geleiding is 760 m m .
breedte geleiding o n d e r is 50 m m .
b o u t d i a m e t e r . (inbus)
aantal b o u t e n .
is 5,5 m m .
is 13,5 m m .
is 14
mm.
„ v o o r b o u t e n M 1 8 is 75 k N .
bgb breedte geleiding b o v e n .
t
dikte P T F E - s c h i j f is 5 m m .
t
dikte roestvaststalen glijplaat 2 m m .
p
v
S p a n n i n g t u s s e n geleiding en t u s s e n z a d e l :
o
d o
=
—
I
g
1
=
• h
0
0
0
1
3
' °
= 239,2 N / m m ? < d
d
= 240 N / m m ?
760 • 5,5
g 1
S p a n n i n g t u s s e n geleiding en glijplaat:
H
o
d b
=
1000 • 10
v
*
I
g
• h
„ _ ...
, . _
= 97,5 N / m m ? < o
=
d b
... ...
,
= 100 N / m m ?
760 • 13,5
g 2
M o m e n t in de g e l e i d i n g :
M
= H •
7 +^-)
d
3
= H
y
3
y
= 1000 • 10 • ( - ^ 5 - + 7 + - I M )
2
2
• h
g 3
3
= 1000 • 10 • 16,5
6
= 16,5 • 1 0 N m m .
Bepaling b o u t b e l a s t i n g : .
T
m a x
= ^
n • b
=
g o
1 6
'
5
•
'
9-50
2
3
= 73,3 • 10 N < T =
75-10
3
N.
IX.2.15.
M a x i m a l e buigspanning in het tussenzadel ( o )
t m
):
M i n i m a l e dikte tussenzadel (t
tdmin = t — ( h
+ h o o g t e inkassing t . b . v . P T F E - s c h i j f )
= 48 - (5,5 + 2,5) = 40 m m .
m i n
d
d
g 1
n
momentarm ai = h
'9
g2
+ t
d
m
jn
2
25 -
10
+40
= 53,3 m m .
M
t
•1
= H •
(d
n
-
53,3
3
=
v
1000 • 10 •
n • d) • t
;
2
d
3
26625 • 10 N m m .
(720 -
m i n
9 • 18) • 3 9
2
= 141,5 • 10
3
mm
3
M a x i m a l e b u i g s p a n n i n g in t u s s e n z a d e l :
M
W
IX.2.16.
t
m
26625 • 10
t
i
141,5 • 10
n
3
3
=
188 N / m m
M a x i m a l e buigspanning in de glijplaat
(o
2
g m
< o
d
= 240 N / m m ?
)
d
l
L
g mm
= t
g
-
h
g 4
= 62 -
dp
g
g
= dp + 2 • t
g
m i n
\f
dg • tg mm
u
W g mm
l
2
3 = 720 + 2 • 48 • \f
886 • 4 8
3 = 886 m m
2
340224 mm?
J
A
c
E
CM
CO
X
—r
78
6
3°
14 = 48 m m .
Bij een spreiding onder 3 0 ° w o r d t d :
d
c
9
is m e e w e r k e n d e plaatlengte.
g
y
1
v
f
1
>•
Maximale buigspanning door verzwakte doorsnede t.p.v. geleiding.
a
=
2
M
g
t
= 62 -
g
= H
y
°gb
=
3
•a
M
Wg
= 55,3 m m .
2
3
= 1000 • 10 • 55,3 = 55300 • 10 N m m .
55300 • 10
r
3
= 162 N / m m ? < o
d
= 240 N / m m ?
340224
m i n
T r e k s p a n n i n g in de glijplaat:
1000 • 10
Og,
3
=
2 • d
g
•t
g
m i n
=
12 N / m m ? < o
d
= 240 N / m m ?
2 • 886 • 48
M a x i m u m o p t r e d e n d e s p a n n i n g in glijplaat:
° g m = ° g b + ° g t = 162 + 12 = 174 N / m m
IX.2.17.
2
< d
d
= 240 N / m m ?
Veiligheid met betrekking tot glijden van de o p l e g g i n g
De veiligheid t e g e n glijden w o r d t bepaald bij de kleinste verticale belasting en de m a x i m a l e horizontale b e l a s t i n g .
wrijvingscoefficient beton/staal u
veiligheid t e g e n glijden tf > 1,5
b s
= 0,5
3
• Mbs
tf =
H
IX.3.
r
6000 • 10 • 0,5
1077 • 10
2,79 >
1,5
3
Berekening van een ronde rubber-oplegging
A l s v o o r b e e l d is g e n o m e n de o p l e g g i n g v a n de brug over de M a a s bij W e l l , s t e u n p u n t 17
IX.3.1.
Hoofdafmetingen
d
t
t
w
tm
n
= 825 m m .
= 20 m m .
= 86 m m .
= 110 m m .
=
4 lagen.
79
IX.3.2.
Belastingen
D e o p l e g g i n g m o e t w o r d e n berekend o p de belastingen en v e r v o r m i n g e n zoals v e r m e l d in de betreffende " i n v u l s t a a t t . b . v . het bestellen v a n r u b b e r - o p l e g g i n g e n " (bijlage 6).
T e n b e h o e v e v a n het rekenvoorbeeld is hieronder een resume g e g e v e n v a n de o p de betreffende
o p l e g g i n g w e r k e n d e belastingen en v e r v o r m i n g e n .
D e r u b b e r - o p l e g g i n g m o e t de v o l g e n d e belastingen k u n n e n o p n e m e n en de v e r v o r m i n g e n k u n nen v o l g e n
(maximale verticale belasting)
(minimale verticale belasting)
(maximale horizontale belasting in x-richting)
(maximale horizontale belasting in y-richting)
(maximaal o p t r e d e n d e hoekverdraaiing)
Vmax
Vmin
-
H
x
- H y
-
<P
-
e
IX.3.3.
(optredende horizontale langsverplaatsing b o v e n b o u w )
(optredende horizontale d w a r s v e r p l a a t s i n g b o v e n b o u w )
(translatie t . g . v . horizontale belasting)
x
e
-
v
e
8130 k N .
4450 k N .
- kN.
- kN.
0,0022 rad
H
45 m m .
— mm.
— mm.
V o o r w a a r d e n , te stellen aan rubber-opleggingen
Bij d i m e n s i o n e r i n g van een r u b b e r - o p l e g g i n g m o e t minimaal aan de v o l g e n d e v o o r w a a r d e n w o r den voldaan.
— de g e m i d d e l d e vlaktedruk o p de b e t o n c o n s t r u c t i e d
v g
<
o
b c
'
— d e m a x i m a a l o p t r e d e n d e i n w e n d i g e s c h u i f s p a n n i n g , t . g . v . verticale belasting ( T ) , horizontale
verplaatsing (T„), hoekverdraaiing (T^) en u i t w e n d i g e horizontaalbelasting ( T ) , waarbij als eis
w o r d t g e s t e l d , dat
• T + T
< 0,70 • G .
v
h
h
E
• T
v
>
T
e
+
Tcp
Tjp + T
< 5 • G
— de w e r k e n d e r u b b e r h o o g t e t < 0,25 d
•
T
v
+
T
e
+
H
w
— de m a x i m a a l toelaatbare hoekverdraaiing o m gedeeltelijk l o s k o m e n van de o p l e g g i n g te v o o r k o m e n cp > c p
o p t r e d e n d
— kantelzekerheid in relatie tot de minimale belasting
— veiligheid tegen glijden t? ^ 1,5
IX.3.4.
A f k o r t i n g e n gebruikt in de tekst
V o o r zover niet uit de tekst blijkt, w o r d e n de v o l g e n d e afkortingen gebruikt.
maximale verticale belasting
minimale verticale belasting
Vmin
horizontale belasting in x-richting
H
horizontale belasting in y-richting
Hy
G
glijdingsmodulus
Vmax
x
Ej
A
t
t
n
C
w
80
ideele elasticiteitsmodulus, v o o r ronde o p l e g g i n g e n geldt Ej =
oppervlak van de o p l e g g i n g
werkende rubberhoogte
laagdikte rubber
aantal rubberlagen
v o l u m e - c o m p r e s s i e m o d u l u s (1000 N / m m ? )
wrijvingscoefficient b e t o n / r u b b e r = 0,3
y
s c h e e f s t a n d d o o r horizontale v e r p l a a t s i n g , tg y =
e
d
m a x i m a a l o p t r e d e n d e hoekverdraaiing
horizontale verplaatsing t . g . v . o p g e l e g d e v e r v o r m i n g
diameter v a n de o p l e g g i n g
e + eu
—
t...
IX.3.5.
Bepaling d o o r s n e d e van de oplegging
Onderbouw.
g r i n d b e t o n B 3 0 : o ' = 15 N / m m ? ( h o o f d s t u k III.2.3.)
Gemiddelde vlaktedruk:
b c
o
v q
=
4
V
m
a
i
rt • d
x
4
=
:
8
2
1
3
0
1
• °
It • 8 2 5
3
= 15,2 N / m m ? ~
d
b c
' = 15 N / m m ?
2
M i n i m a l e vlaktedruk:
4-Vmin
Oymin =
TT • d
IX.3.6.
4-4450-10
—
=
3
. . . . .
.
= 8,2 N / m m ?
2
n • 825
De maximale i n w e n d i g e
2
schuifspanningen
A l s v o o r b e e l d is in d e berekening gebruik g e m a a k t v a n e e n n a t u u r r u b b e r - o p l e g g i n g m e t hardheid
60° S h o r e - A en een neopreen omhulling van 3 m m .
Uit d e grafiek in bijlage 7 volgt v o o r d e g l i j d i n g s m o d u l u s bij 1 0 ° C : G = 1 N / m m ?
Minimaal werkende rubberhoogte:
e
e
+
H
tg y =
^
n
-,
< 0,7
t
w
e + e
= —-—*L
0,7
H
t
w
m i n
45 + 0
= — — — = 64,3 m m .
0,7
n e e m n = 4 lagen m e t t = 20 m m . , d a n is d e w e r k e n d e r u b b e r h o o g t e :
t
= n • t. + 2 (dikte omhulling) = 4 • 20 + 2 • 3 = 86 m m .
S c h u i f s p a n n i n g t . g . v . d e horizontale verplaatsing e:
w
T
= e •
E
tw
= 45 • — — = 0,52 N / m m ?
86
I J .
i
d
T
e
De o p l e g g i n g v o l d o e t a a n d e gestelde e i s :
T + T < 0,70 G w a n t 0,52 < 0,70 • 1 — 0 , 5 2 < 0,7
E
h
S c h u i f s p a n n i n g t . g . v . d e verticale belasting V
T
V
= —d
•o
v a
9
=
4
m a x
:
I=-
— ^ 15,2 = 1,47 N / m m ?
825
S c h u i f s p a n n i n g t . g . v . d e hoekverdraaiing cp:
81
De o p l e g g i n g v o l d o e t aan de g e s t e l d e eis:
T
^ T
v
+ Tcp w a n t 1 , 4 7 > 0 , 5 2 + 0 , 3 5 - * 1 , 4 7 > 0 , 8 7
e
S c h u i f s p a n n i n g t . g . v . u i t w e n d i g e horizontaalbelasting H
T
4
=
H
H
" ^
s
waarin H
= V
r e s
2
H
x
+
H
r e s
:
2
y
De o p l e g g i n g voldoet t e v e n s aan de v o l g e n d e eis:
T
+ T
v
+ Tcp + T
e
< 5 • G w a n t 1,47 + 0 , 5 2 + 0 , 3 5 + 0 < 5 • 1 • * 2 , 3 4 < 5
H
De stabiliteit van de o p l e g g i n g is verzekerd als:
t
< 0,25 • d — 86 < 0,25 • 825 - * 86 < 206
w
IX.3.7.
M a x i m a a l toelaatbare hoekverdraaiing o m gedeeltelijk l o s k o m e n van de oplegging
voorkomen:
<P ^
te
Voptredend
10
cp = n
G
De o p l e g g i n g v o l d o e t aan de gestelde eis:
<P ^ Voptredend w a n t
(p
4 •—
m
• ( ~
V
1
IX.3.8.
)
825/
3
• 8,32 - * 0,0047 > 0, 0022
Kantelzekerheid in relatie tot de minimale verticale belasting
R e a c t i e m o m e n t t . g . v . cp:
d6-G-cp
—
n • 150 • t
M
Mcp =
825
• 1 • 0,0022
'-
3
*
6
=
=
4 • 150 • 2 0
14451 • 1 0
4
Nmm.
3
Reactiemoment t.g.v. e + e :
H
2
TI • d • T
4
/
H
=
(
E
+
x
, \
) '
t
m
/ TI • 8 2 5
(
4
=
2
• 0,52
\
+ 0 1 -
110 = 3058 • 1 0
4
Nmm.
De stabiliteit v a n de o p l e g g i n g m.b.t. kantelen is verzekerd als:
M
y
i
V26
+ M
H
<
^
i
i
-
V
m i n
11
waarin e
III i
=
(e + e )
V2 • 8 2 5 - ( 4 5 + 0)
14451 • 1 0 + 3 0 5 8 • 1 0
4
T
h
• tw
G
H
<
IX.3.9.
H
—n
3
3
4450 • 10 - • 476 • 10 < 4450 • 10
3
N
4
Veiligheid met betrekking tot glijden van de oplegging
De veiligheid met betrekking tot glijden v a n de o p l e g g i n g w o r d t bepaald bij de kleinste verticale
belasting en d e m a x i m a l e horizontale belasting.
*
= -
%
^
>
,,
met H
5
=
m a x
/
V
"max
W
4
^
T
^
I
D e o p l e g g i n g v o l d o e t a a n de eis w a n t :
H ax = V
7
(
m
^
8
l
2
5
2
)
3
^
278 • IO N en
met een w r i j v i n g s c o e f f i c i e n t b e t o n / r u b b e r v a n / i
tf =
4450 • 10* • 0 , 3
278 • 1 0
4,3 >
=
b r
= 0,3 is de v e i l i g h e i d :
1,5
3
IX.3.10.
Indrukking d o o r verticale belasting
De i n d r u k k i n g ten g e v o l g e van een verticale belasting V is:
4 • t • n • V
i
rr d
Voor V = V
6 =
m
a
x
2
8
3 G (d/t)
+
2
f]
w a c h t de i n d r u k k i n g :
4 • 20 • 4 • 8130 • 10
TT • 8 2 5
IX.4.
r
L
3
2
8
(825/20)
2
1000
1 mm
J
B e r e k e n i n g van een r e c h t h o e k i g e r u b b e r - o p l e g g i n g
Bij dit v o o r b e e l d w o r d t w e e r u i t g e g a a n v a n de belastingen o p de o p l e g g i n g e n van s t e u n p u n t 17
v a n de b r u g o v e r de M a a s bij W e l l .
IX.4.1.
Hoofdaf metingen
b
a
t
t
w
tm
n
= 900 m m .
= 600 m m .
== 20 m m .
== 86 m m .
= 110 m m .
4 lagen.
=
^_e
IX.4.2.
Belastingen
D e o p l e g g i n g m o e t w o r d e n b e r e k e n d op de belastingen en v e r v o r m i n g e n zoals v e r m e l d in de b e treffende " i n v u l s t a a t t . b . v . het bestellen v a n r u b b e r - o p l e g g i n g e n " (bijlage 6).
83
T e n b e h o e v e v a n het r e k e n v o o r b e e l d is hieronder een resume g e g e v e n v a n de o p de betreffende
o p l e g g i n g w e r k e n d e belastingen en v e r v o r m i n g e n .
De r u b b e r - o p l e g g i n g m o e t de v o l g e n d e belastingen k u n n e n o p n e m e n en de v e r v o r m i n g e n k u n nen v o l g e n
V
(maximale verticale belasting)
8130 k N .
(minimale
verticale
belasting)
4450 k N .
Vmin
(maximale horizontale belasting in x-richting)
- H
- kN.
(maximale
horizontale
belasting
in
y-richting)
- kN.
- H y
(maximaal o p t r e d e n d e hoekverdraaiing)
0,0022 rad
(optredende langsverplaatsing b o v e n b o u w )
- e
45 m m .
(optredende d w a r s v e r p l a a t s i n g b o v e n b o u w )
— mm.
y
(translatie t . g . v . horizontale belasting)
- e
— mm.
m
a
x
x
-
x
e
H
IX.4.3.
V o o r w a a r d e n , te stellen aan rubber-opleggingen
Bij d i m e n s i o n e r i n g v a n een r u b b e r - o p l e g g i n g moet minimaal aan de v o l g e n d e v o o r w a a r d e n w o r den v o l d a a n .
— d e g e m i d d e l d e vlaktedruk o p de b e t o n c o n s t r u c t i e d
< o '
— de m a x i m a a l o p t r e d e n d e i n w e n d i g e s c h u i f s p a n n i n g , t . g . v . verticale belasting ( T ) , horizontale
verplaatsing ( x ) , hoekverdraaiing (T^) en u i t w e n d i g e horizontaalbelasting ( T ) , waarbij als eis
w o r d t g e s t e l d , dat
• T + T < 0,70 • G
v g
D C
v
e
h
E
—
—
• T
V
• T
v
h
> T
E
+
+ r
+ r
+ T < 5 • G
de w e r k e n d e r u b b e r h o o g t e t is < 0,25 a
de m a x i m a a l toelaatbare hoekverdraaiing o m gedeeltelijk l o s k o m e n van de o p l e g g i n g te voork o m e n cp > c p p
kantelzekerheid in relatie tot de minimale belasting
veiligheid tegen glijden tf ^
1,5
e
v
h
w
0
—
—
IX.4.4.
t r e d e n d
A f k o r t i n g e n gebruikt in de tekst
Voor
Vmax
V
H
H
G
C
Ej
m j n
x
y
zover niet uit de tekst blijkt, w o r d e n de v o l g e n d e afkortingen gebruikt.
maximale verticale belasting
minimale verticale belasting
horizontale belasting in x-richting
horizontale belasting in y-richting
glijdingsmodules (1 N / m m ? )
v o l u m e - c o m p r e s s i e m o d u l u s (1000 N / m m ? )
ideele elasticiteitsmodulus; v o o r rechthoekige o p l e g g i n g e n geldt
E, = 3 G Y - ^ y
17
2
Factoren afhankelijk v a n het torsie traagheids- en w e e r s t a n d s m o m e n t van gedrukte vlakken in relatie tot de l e n g t e - / b r e e d t e v e r h o u d i n g b / a . ( b / a ^ 1)
84
b/a
1,000
1,500
2,000
3,000
4,000
6,000
8,000
10,000
11
0,208
0,231
0,246
0,267
0,282
0,299
0,307
0,313
0,333
m
0,140
0,196
0,229
0,263
0,281
0,299
0,307
0,313
0,333
13
85,700
75,900
71,400
67,000
64,500
62,500
61,200
60,600
60,000
CO
a
b
t
t
n
u;
lengte o p l e g g i n g evenwijdig aan de brug
breedte o p l e g g i n g loodrecht o p de b r u g
laagdikte rubber
werkende rubberhoogte
aantal rubberlagen
w r i j v i n g s c o e f f i c i e n t b e t o n / r u b b e r = 0,3
w
Dr
e + eu
y
s c h e e f s t a n d d o o r horizontale verplaatsing tg y =
cp
e
e
maximaal optredende hoekverdraaiing
horizontale verplaatsing t . g . v . o p g e l e g d e v e r v o r m i n g
horizontale verplaatsing t . g . v . horizontale belastingen
t
H
IX.4.5.
w
Bepaling d o o r s n e d e van de o p l e g g i n g
Onderbouw.
grindbeton B 30: d
' = 15 N / m m ? ( h o o f d s t u k III.2.3.)
b c
G e m i d d e l d e vlaktedruk:
o
=
^m£*_
a • b
9
8
=
1
3
0
1
3
" °
= 15,05 N / m m ? ^
600 • 900
d
b c
' = 15 N / m m ?
M i n i m a l e vlaktedruk:
V
_
m i n
4450-103
a • b
IX.4.6.
=
8
(
2
4
N
/
m
m
2
600 • 900
De maximale i n w e n d i g e s c h u i f s p a n n i n g e n
A l s v o o r b e e l d is in de berekening gebruik g e m a a k t v a n een n a t u u r r u b b e r - o p l e g g i n g met hardheid
6 0 ° S h o r e - A en een n e o p r e e n o m h u l l i n g v a n 3 m m .
Uit de grafiek in bijlage 7 volgt v o o r de g l i j d i n g s m o d u l u s bij 1 0 ° C : G = 1 N / m m ?
Minimaal werkende rubberhoogte:.
e
to v tg y
+
e
H
<
0
7
u
-
t
'
7
t
w m i n
V
(e
x
+ e
H x
)
-
2
+ (e
—
y
+ e
H v
)
2
_
45
—— -
ot,j
n e e m n = 4 lagen met t = 20 m m , dan is d e w e r k e n d e r u b b e r h o o g t e :
t
= n • t + 2 (dikte-omhulling) = 4 • 20 + 2 • 3 = 86 m m .
w
S c h u i f s p a n n i n g t . g . v . de horizontale verplaatsing e:
45 •
0,52 N / m m ?
86
De o p l e g g i n g v o l d o e t aan de gestelde eis:
T + T = 0,70 G w a n t 0,52 < 0,70 • 1 - * 0,52 < 0,7
E
h
S c h u i f s p a n n i n g t . g . v . de verticale belasting V
b / a = 9 0 0 / 6 0 0 = 1,5 - * Y] =
y
m a x
:
0,231
85
q
•t
v g
15,05 • 20
=
r?1 • a
2,17 N / m m ?
P-—•—•
0,231 • 600
> 1
-
> •
S c h u i f s p a n n i n g t.g.v. hoekverdraaiing cp
_
G • cp
/_a_ y
x
V
2 •n
t
2
1
1
*
1
E
x
1 • 0,0022
=
/
•0'
-—=1
1
4
/
600y
\
~20)
0,25 N / m m ?
'</>x
De o p l e g g i n g v o l d o e t aan de gestelde eis:
x
> r
v
+ r
e
w a n t 2,17 > 0,52 + 0,25 -*• 2,17 > 0,77
V K
S c h u i f s p a n n i n g t.g.v. uitwendige horizontaalbelasting
d o o r H belasting:
y
Y
tg y
a • b
T
H
• G
d o o r H belasting.
x
H
T
H
=
y
v
tg y
a • b
=
x
T
H
• G
eis:
tg y = v
7
(tgy
+ tgy )
x
e
2
+ tgy
2
y
< 0,7
De o p l e g g i n g voldoet aan de v o l g e n d e eis:
T
+ r
V
e
+ T
V X
+ T
< 5 • G w a n t 2,17 + 0,52 + 0,25 + 0 < 5 • 1 - *
h
2,94 < 5
De stabiliteit v a n de o p l e g g i n g is verzekerd als:
t
IX.4.7.
< 0,25 • a - * 86 < 0,25 • 600 — 86 < 150
w
M a x i m a a l toelaatbare hoekverdraaiing o m gedeeltelijk l o s k o m e n van de oplegging
te v o o r k o m e n :
°P
^
Voptredend
V
10
x
=
n
-
"o"
/
t
\ 3
IT)
De o p l e g g i n g voldoet aan de gestelde eis:
V
> Voptredend w a n t Tp = 4 • —
1
86
• ( -^P-f
• 8,24 - * 0,0047 > 0 0022
\ 600/
IX.4.8.
Kantelzekerheid in relatie tot de m i n i m a l e verticale belasting
Reactiemoment t.g.v. cp
b/a = 900/600 = 1 , 5 - * 1
x
G • a
M
5
• b • cp
1 • 6005 . 900 • 0,0022
x
=
f f l I
9 x
n
3
•t
3
= (a • b • T
H
A
n
t n A
3
• n
75,9 • 2 0 • 4
e^:
+ H ) •t
E
„
„,
= 6340 • 1 0 N m m .
4
=
Reactiemoment t.g.v. e +
M
= 75,9
3
x
4
= (600 • 900 • 0,52 + 0) • 110 = 3088 • 1 0 N m m .
m
De stabiliteit v a n de o p l e g g i n g m . b . t . kantelen is v e r z e k e r d als:
6340 • 1 0
1
IX.4.9.
/
r
+ en)
— te
» •a
4
waarin e
m i n
=
H
= 0
G
+ 3088 • 1 0
• 600 -
2
< V
4
3
3
3
< 4450 • 10 - * 369 • 10 < 4450 • 10 N
(45 + 0)
Veiligheid met betrekking tot glijden van de oplegging
De veiligheid met betrekking tot glijden v a n de o p l e g g i n g w o r d t bepaald bij de kleinste verticale
belasting en d e m a x i m a l e horizontale b e l a s t i n g .
0 =
V
m
i
n
'
M b r
> 1,5 met H
m a x
= \/
(T
6
• a • b)
2
+ H
2
r e s
"max
De o p l e g g i n g v o l d o e t aan de eis w a n t :
2
3
H
= \J (0,52 • 600 • 900) + 0 = 280 • 10 N . en
met een w r i j v i n g s c o e f f i c i e n t b e t o n / r u b b e r v a n / i
= 0,3 is de veiligheid:
m a x
D r
^ , 4460.10'-0,3 ,
280 • 10
IX.4.10.
?
6
>
3
Indrukking door verticale belasting
De indrukking ten g e v o l g e v a n een verticale belasting V is:
I"
t • n •V
a • b
Voor V = V
m a x
b/a = 1 , 5 - *
d -
L 3
1_
G (a/t)
2
• r\
C
2
w o r d t de i n d r u k k i n g :
172
= 0,196
-20-4-813Q.10
600-900
3
r
L 3
1
1
(600/20)
+
2
0,196
JL1=
3,5mm.
1000J
87
IX.5.
Berekening van een elliptische rubber-oplegging
Elliptische o p l e g g i n g e n w o r d e n veel t o e g e p a s t bij k u n s t w e r k e n met vooraf vervaardigde liggers of
k u n s t w e r k e n met een s c h e v e o n d e r s t e u n i n g t . o . v . de horizontale lengte-as.
De o n t w e r p v o o r w a a r d e n v o o r d e z e o p l e g g i n g e n k o m e n overeen met de v o o r w a a r d e n g e n o e m d
o n d e r h o o f d s t u k I X . 3 . 3 . en IX.3.4.
Factoren afhankelijk v a n het torsie traagheids- en w e e r s t a n d s m o m e n t v a n gedrukte elliptische
vlakken in relatie tot de l e n g t e - / b r e e d t e v e r h o u d i n g a / b ( a / b > 1).
IX.5.1.
a/b
1,000
1,500
2,000
3,000
4,000
6,000
8,000
10,000
oo
Ii
0,25
0,252
0,258
0,262
0,266
0,269
0,270
0,277
0,300
m
0,125
0,174
0,204
0,233
0,249
0,265
0,272
0,277
0,300
13
150
115,6
100
84,4
75,7
68,7
64,1
62
60
Bepaling a f m e t i n g e n van de oplegging
Doorsnede:
G e m i d d e l d e vlaktedruk:
V,
m a x
°vg
=
< n
•
rr • a • b
M i n i m a l e vlaktedruk:
rr • a • b
IX.5.2.
De maximale inwendige s c h u i f s p a n n i n g e n
Minimaal werkende rubberhoogte:
tg y =
<
t
0,7
e +
twmin
e
H
^
0,7
w
S c h u i f s p a n n i n g t . g . v . de horizontale verplaatsing e
T
88
p
= e •
^
t
w
= n • t + 2 (dikte omhulling)
S c h u i f s p a n n i n g t . g . v . de vertikale belasting V
_
t . o
rj, •
2
m a x
:
v g
• b
S c h u i f s p a n n i n g t . g . v . d e hoekverdraaiing cp:
3 • G • cp
x
/
2b
V
V
t
/
T
<Px =
8 • n
S c h u i f s p a n n i n g t . g . v . de u i t w e n d i g e horizontale belasting H resT
h
H
=
r
^ —
n a b
waarin H
7
= V
r e s
H
2
x
+
H
y
D e stabiliteit v a n d e o p l e g g i n g is v e r z e k e r d als:
t < 0,56.
w
IX.5.3.
Verdraaiing van de assen in het horizontale vlak
W a n n e e r bij een s c h e e f v i a d u c t de o p l e g g i n g niet o m de x-as roteert maar een h o e k d a a r m e e
v o r m t , d a n m o e t met een andere maat b w o r d e n g e r e k e n d .
1
b w o r d t dan b' = ab
a
2
2
• cos a + b
2
2
• sin a
hierin is:
b' de n i e u w e maat b,
a d e h o e k w e l k e de y - a s van de ellips m a a k t
met de as loodrecht op de n i e u w e
rotatierichting.
^rotatie-as
IX.5.4.
M a x i m a a l toelaatbare hoekverdraaiing o m gedeeltelijk l o s k o m e n van de oplegging
te
voorkomen.
<P ^
^
IX.5.5.
Voptredend
=
n
- G ~ ' V l b " /
°
v
m
i
n
Kantelzekerheid in relatie tot de m i n i m a l e verticale belasting
R e a c t i e m o m e n t t . g . v . de hoekverdraaiing c p :
x
M cpx
64 • G • b
n
3
5
•t
3
• a • cp„
• n
89
Reactiemoment t.g.v. e +
M
= (n • a • b • T
H
e
e^:
+ Hx) • t
m
D e stabiliteit v a n de o p l e g g i n g m.b.t. kantelen is verzekerd als
M
+ M
r - ^ .
;
b — (e + e )
Vx
T • d
-E
G
H
h
< V
m i n
waarin e
=
H
H
IX.5.6.
Veiligheid met betrekking tot glijden van de
*
=
y
j ^ l J ^ l
>
1,5
met H
m a x
= V
oplegging
( T • rt • a b )
E
2
+
W
r e s
"max
IX.5.7.
Indrukking door verticale belasting
De indrukking ten g e v o l g e van een verticale belasting V is:
A
-
t • n • V
rt • a • b
90
1
r
[
L
—
]
3 • 6 • (2 b / t )
+
2
• ri
2
— 1
C
J
BIJLAGE 1
91
BIJLAGE 2
roestvaststaal
\«,
in
Neopreen-potoplegging,
900 kN.
Eenzijdig beweegbaar (merk-Esslingen)
92
CO
Op
E
aanslag
roestvaststalen glijplaat
Bolsegment-oplegging, 2000 kN.
ESnzijdig beweegbaar (merk Kreutz)
BIJ L A G E 4
Details glijmateriaal teflon (P. T. F. £)
teflon
Toepassing van teflon bij een
+
bolsegment-oplegging.
+
+
+
+
+
+
Hh
15
7,5
7,5
Patroon van de smeerkuiltjes.
+
08
Doorsnede teflon met
.
smeerkuiltje
BIJLAGE 5
Invulstaat t.b.v. het bestellen van teflon-oplegging
belasting per oplegging
stp.
nr.
max. V
aantal
opi.
V
translatie rotatie en voorinstelling
(kN)
max. translaties (mm)
max. Hx of max. Hy
H
v
V
H,
H
e«
y
+
V
voorinstelling (mm)
e
y
betonkwaliteit
max. rotaties (mm)
boven- onderbouw
CPy- bouw
Opmerking:
Indien b o l s e g m e n t - o p l e g g i n g e n w o r d e n t o e g e p a s t m o e t o o k ter plaatse v a n de s t e u n p u n t e n de
a f s t a n d v a n o n d e r k a n t brug tot de zwaartelijn (y ) w o r d e n o p g e g e v e n .
0
95
BIJLAGE 6
vorm opi.
stp.
nr.
aantal opi.
Invulstaat t.b.v. het bestellen van rubber-opleggingen
uitwendige belasting per oplegging (kN)
m ax. V
V
H» H
v
nTin. V
e
V
H,
H
r
v
\Ai
Ro (nd)
Re (chthoekig)
El (lips)
max. Hx of max Hy
e
V
vert. bel.
tgv. opg.
vervorm.
translatie
e
V
H,
H
v
e
f
V
rotatie
max. toel.
kracht H
t.g.v. e
(rad)
H
opgelegde vervorm
x
(mm)
e
(mm)
y
betonkwal.
teit
bovenbouw
uitwendige belastingen
zijn belastingen tgv:
— eigen g e w i c h t
— rustende-belasting
— mobiele-belasting
— wind
— aanrijd-belasting
— aanvaar-belasting
— ijsdruk
opgelegde v e r v o r m i n g e n
zijn v e r v o r m i n g e n tgv:
— krimp en kruip
— voerspanning
— temperatuur
— steunpuntzettingen
96
onderbouw
BIJLAGE 7
97
BIJLAGE 8
Samenvatting van de toegepaste teflon opleggingen
tussen 1965 en 1980
Merk
Merk
Merk
Merk
Kreutz
Glacier
G.H.H.
Proceq
is
is
is
is
type
type
type
type
bolsegment-oplegging
bolsegment-oplegging
neopreen-potoplegging
neopreen-potoplegging
1800
Grafiek van het aantal geplaatste
tussen 1965-1980
len
t
1700
opleggingen
ro
+J
C 1600
ro
ro
1500
1400
1300
1200
1100
1000
900
800
700
600
•500
400
300
200
100
0
0,3
2
10
12
14
16
18
20
22
24
26
28
30
32
34
36
38
40
3
belastingen - * x 10 kN
98
Tabel-1
BETONNEN
BRUGGEN
type-aantal
Jaar
Kreutz
GHH
Glacier
Proceq
—
—
aantal
kunstwerken
1978
1979
79/80
1980
80/81
—
48
—
—
—
—
—
10
1
12
3
14
2
23
1
11
3
26
2
10
3
20
2
4
6
10
4
1
1
3
3
1
1
1
totaal
4674
500
6
10
166
Glacier
Proceq
kunstwerken
—
—
—
—
1965
1966
20
228
—
32
—
—
1967
519
—
—
—
62
—
—
—
—
—
1968
843
1969
49b
1970
1080
48
33
98
—
—
—
—
—
—
—
—
—
—
—
—
1971
323
—
26
—
—
1972
1973
1974
396
18
97
—
—
—
—
—
—
—
—
—
105
—
—
1975
1976
1977
289
—
—
—
176
47
—
—
—
—
—
6
—
—
48
—
—
—
—
87
56
—
—
—
—
Tabel-2
STALEN
BRUGGEN
type-aantal
aantal
Jaar
Kreutz
1969
1970
8
18
—
1972
1974
1975
GHH
28
74
—
—
24
50
—
1976
28
totaal
128
102
—
—
—
40
—
—
—
40
1
1
1
3
1
2
1
1
11
•
SYMBOLEN LIJST
Notatie
a
»i
a
A
bg
u
b o
A
Ag
Ai
A|as
A
P
A
b
b
u
b
g
bg
bgb
bgo
b
b
c
0
r
c
1,2
C
d
d
d
b
dg
di
d
d
dp
d
e
e'
n
0
r
f
eH
8|
e
e
e
r
x
y
E|
fb'
fbk'
fbl'
G
h
h
h
g
g l . 2,3,4
Dimensie
mm
mm
mm
mm
mm
mm
mm
mm
mm
mm
mm
mm
mm
mm
mm
mm
mm
mm
mm
Betekenis
afmeting
lasdikte v a n de ring (inwendig)
lasdikte v a n de ring (uitwendig)
oppervlakte o n d e r z a d e l o p b e t o n
fictieve o p p e r v l a k t e v a n glijplaat
oppervlakte fictieve diameter glijplaat
lasoppervlakte v a n de ring (inwendig)
oppervlakte las
oppervlakte P T F E - s c h i j f
lasoppervlakte v a n de ring (uitwendig)
breedte b o v e n z a d e l
2
2
2
2
2
2
2
mm
N/mm
mm
mm
mm
mm
mm
mm
mm
mm
mm
mm
mm
mm
mm
mm
mm
mm
mm
N/mm
N/mm
N/mm
N/mm
N/mm
mm
mm
mm
mm
afmeting
maat tussen rvst-glijplaten o p b o v e n z a d e l
breedte geleiding
breedte geleiding n e o p r e e n p o t o p l e g g i n g (boven)
breedte geleiding n e o p r e e n p o t o p l e g g i n g (onder)
oorspronkelijke a f m e t i n g
breedte potring
afmeting
2
afmeting
volume — compressie modulus
diameter van het b e t o n o n d e r de stelspecie
diameter r u b b e r o p l e g g i n g
diameter b o l s e g m e n t
fictieve diameter v a n het belastingsvlak t u s s e n b o v e n z a d e l en b o v e n b o u w
2
2
2
2
2
diameter i n b u s b o u t
diameter n e o p r e e n - p o t o p l e g g i n g
diameter o n d e r z a d e l
diameter P T F E - s c h i j f
buitendiamter potring
translatie
translatie t . g . v . rotatie v a n het b o l s e g m e n t
translatie t . g . v . rotatie
translatie t . g . v . u i t w e n d i g e krachten
irreversibele (eenmalig optredende) translatie
reversibele (herhaald optredende) translatie
translatie in x-richting
translatie in y-richting
ideele elasticiteitsmodulus
r e k e n w a a r d e v a n de b e t o n d r u k s t e r k t e
karakteristieke druksterkte v a n b e t o n
karakteristieke druksterkte v a n lichtbeton
glijdingsmodulus
afmeting
h o o g t e geleiding n e o p r e e n - p o t o p l e g g i n g
h o o g t e m a a t geleiding n e o p r e e n - p o t o p l e g g i n g
a f s t a n d van het s c h o t e l v l a k tot o n d e r k a n t b r u g
101
Notatie
H
HB
Hmax
HV
Hres
H
x
Hy
mm
kN-N
N/mm
kN-N
N/mm
kN-N
kN-N
kN-N
1
mm
"b
mm
mm
'g
'g
M
M
v
M
Mg
d
M
gg
Mgm
M
M
M
M
M
h
H
n
0
o g
Mom
M
M
n
n
r
t
r
ib
r
R
0
^max
S
s
s
s
Dimensie
a
ao
Si
Sio
t
t
tb
td
td min
tg
tg min
tm
tn
to
tp
tpb
tr
ts
tv
tyv
t w min
102
mm
Nmm
Nmm
Nmm
Nmm
Nmm
Nmm
Nmm
Nmm
Nmm
Nmm
Nmm
Nmm
Nmm
Nmm
—
—
mm
mm
mm
kN-N
kN-N
mm
mm
mm
mm
mm
mm
jaar
mm
mm
mm
mm
mm
mm
mm
mm
mm
mm
mm
mm
mm
mm
mm
mm
Betekenis
2
2
c o n s t r u c t i e h o o g t e brugdek
kracht
hardheid v o l g e n s Brinell
maximale kracht
hardheid v o l g e n s V i c k e r s
resulterende horizontaalkracht
horizontale kracht in x-richting
horizontale kracht in y-richting
lengte b o v e n z a d e l
benodigde loopweg
de m a x i m a a l in rekening te brengen draadlengte
lengte geleiding n e o p r e e n p o t o p l e g g i n g
moment
r e a c t i e m o m e n t t . g . v . kantelen v a n de b o v e n b o u w
m o m e n t in de geleiding
m o m e n t in de glijplaat
g e m i d d e l d b u i g e n d m o m e n t in de glijplaat
m a x i m a a l b u i g e n d m o m e n t in de glijplaat
m o m e n t potring t . g . v . T
n
r e a c t i e m o m e n t t . g . v . horizontale kracht en verplaatsing
t e g e n m o m e n t neopreen
m o m e n t in b o d e m p l a a t
g e m i d d e l d b u i g e n d m o m e n t in onderzadel
m a x i m a a l b u i g e n d m o m e n t in o n d e r z a d e l
rekenwaarde v o o r het m o m e n t
m o m e n t in tussenzadel
aantal bouten
aantal rubberlagen
straal
straal b o l s e g m e n t
oorspronkelijke straal
resulterende kracht
m a x i m a l e resulterende kracht
a a n l e g r a n d deksel tegen ring
b o o g l e n g t e in as rijdek
b o o g l e n g t e buitenrand
oorspronkelijke b o o g l e n g t e buitenrand
booglengte binnenrand
oorspronkelijke b o o g l e n g t e binnenrand
tijdstip
dikte rubber per laag
dikte b o l s e g m e n t
dikte deksel (tussenzadel)
minimale dikte tussenzadel
dikte b o v e n z a d e l
minimale dikte van de glijplaat
totale h o o g t e v a n de o p l e g g i n g
dikte neopreenschijf
dikte b o d e m p l a a t onderzadel
dikte P T F E
dikte P T F E - s c h i j f o p b o l s e g m e n t
h o o g t e potring
spleet t u s s e n deksel en b o v e n z a d e l
dikte roestvaststalen glijplaat
w e r k e n d e rubberhoogte
minimale w e r k e n d e rubberhoogte
Notatie
T
T
h
Tmax
Tmax
T
n
T
s
Ui
V
V
Vmax
Vmin
v
Dimensie
Betekenis
°C
N
kN
kN
N
N
mm
mm
kN
kN
kN
r e s
n
—
r
3
W
bg
w
mm
mm
mm
mm
mm
mm
mm
mm
mm
mm
mm
mm
mm
mm
mm
graden
3
b 0
3
W
g
3
W g min
W|
W
3
a s
3
0
3
W
p
3
v ,
t
mm
3
Wtg
X
*1
*2
V
y
z
0
a
—
P
—
Y
—
Y
Ya
Yb
Ys
6
$
°r,At
At
£
^r,At
rad.
kN/m
kN/m
kN/m
mm
mm
mm
mm
mm
mm
mm
11,2,3
—
tf
—
tff'
—
Mbr
—
Mbs
—
Mp
—
Q
—
°bbg
°bbm
5
bc'
°bog
"bom
Obr'
N/mm
N/mm
N/mm
N/mm
N/mm
N/mm
temperatuur
horizontaalkracht per m m deksel o p ring t . g . v . H
neopreen
maximaal optredende boutkracht
m a x i m a a l toelaatbare b o u t k r a c h t
horizontaalkracht per m m deksel o p ring t . g . v . h y d r o s t a t i s c h e druk
s o m m a t i e van T + T
lengte g e l e i d i n g s c o n s t r u c t i e aan o n d e r z a d e l
voorinstelling
verticale belasting
m a x i m a l e verticale belasting
minimale verticale belasting
rekenwaarde
fictief w e e r s t a n d s m o m e n t in glijplaat
weerstandsmoment onderzadel op beton
w e e r s t a n d s m o m e n t glijplaat
m i n i m u m w e e r s t a n d s m o m e n t glijplaat
w e e r s t a n d s m o m e n t las
w e e r s t a n d s m o m e n t b o d e m p l a a t per m m
weerstandsmoment PTFE-schijf
minimale w e e r s t a n d s m o m e n t t u s s e n z a d e l
w e e r s t a n d s m o m e n t dikte glijplaat
maat, w a a r m e e b o d e m p l a a t uitsteekt t . o . v . ring
ruimte t u s s e n deksel en potring
maat o n d e r k a n t deksel tot b o v e n k a n t ring
overtrek b o v e n b o u w achter o p l e g g i n g
a f s t a n d zwaartelijn tot onderkant b o v e n b o u w
overtrek b o v e n b o u w o p o n d e r b o u w
kruisingshoek
parameter afhankelijk v a n d / t
v e r h o u d i n g s g e t a l v e r w e r k t in berekening d / d
belastingsfactor
s c h e e f s t a n d d o o r horizontale verplaatsing r u b b e r - o p l e g g i n g
v o l u m i e k g e w i c h t asfalt
volumiek gewicht beton
v o l u m i e k g e w i c h t staal
vervorming
vervorming t.g.v. voorspanning
v e r v o r m i n g t . g . v . krimp en temperatuur
m a x i m a l e spleet t u s s e n ring en deksel
specifieke v e r v o r m i n g
specifieke v e r v o r m i n g t . g . v . v o o r s p a n n i n g
specifieke v e r v o r m i n g t . g . v . krimp en temperatuur
f a c t o r afhankelijk v a n het torsie traagheids- en w e e r s t a n d s m o m e n t van
gedrukte vlakken in relatie tot de l e n g t e - / b r e e d t e v e r h o u d i n g
veiligheid tegen glijden
v e r h o u d i n g s g e t a l v o o r r e k e n w a a r d e betondruksterkte
wrijvingscoefficient beton/rubber
wrijvingscoefficient b e t o n / s t a a l
wrijvingscoefficient P T F E
v e r h o u d i n g s g e t a l v o o r wijze van berekening r / % • d
gemiddelde betonspanning bovenbouw
maximale betonspanning bovenbouw
toelaatbare c e n t r i s c h e b e t o n d r u k s p a n n i n g
gemiddelde betondrukspanning onderbouw
maximale betondrukspanning onderbouw
toelaatbare r a n d s p a n n i n g in het beton
n
1
n
n
g
3
3
3
p
p
2
2
2
2
2
2
103
Notatie
o
o
d
d
Odb
Odo
Ogb
°gg
Ogm
°gt
Olas
O
n
o
0
°og
Oom
°P
Opc
° g
P
Opm
°pr
O
r
Ord
Ornt
Ort
Dimensie
N/mm
N/mm
N/mm
N/mm
N/mm
N/mm
N/mm
N/mm
N/mm
N/mm
N/mm
N/mm
N/mm
N/mm
N/mm
N/mm
N/mm
N/mm
N/mm
N/mm
N/mm
N/mm
N/mm
N/mm
N/mm
N/mm
N/mm
N/mm
N/mm
N/mm
N/mm
rad.
rad.
rad.
rad.
rad.
rad.
rad.
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
Otm
2
°vg
O y las
2
2
O v min
2
T
V
T
e
T
H
2
2
2
T
las
T
2
V
Vl
Vl
max
<Pp
* P p max
104
Betekenis
s p a n n i n g in het raakvlak van de g e l e i d i n g s c o n s t r u c t i e
toelaatbare d r u k s p a n n i n g staal
s p a n n i n g t u s s e n geleiding en glijplaat
s p a n n i n g t u s s e n geleiding en t u s s e n z a d e l
maximale b u i g s p a n n i n g in glijplaat
g e m i d d e l d e b u i g s p a n n i n g in glijplaat
m a x i m a a l o p t r e d e n d e s p a n n i n g in glijplaat
t r e k s p a n n i n g in glijplaat
b u i g s p a n n i n g in las
s p a n n i n g neopreenschijf
b u i g s p a n n i n g in de b o d e m p l a a t onderzadel
g e m i d d e l d e b u i g s p a n n i n g in onderzadel
m a x i m a l e b u i g s p a n n i n g in onderzadel
s p a n n i n g in P T F E
toelaatbare centrische s p a n n i n g in het P T F E
gemiddelde drukspanning PTFE
maximale drukspanning P T F E
toelaatbare r a n d s p a n n i n g in het P T F E
totale t r e k s p a n n i n g ring
d r u k s p a n n i n g ring
t r e k s p a n n i n g in ring d o o r hydrostatische neopreendruk
t r e k s p a n n i n g in ring
maximale b u i g s p a n n i n g in tussenzadel
g e m i d d e l d e vlaktedruk r u b b e r - o p l e g g i n g
vergelijkspanning las
minimale vlaktedruk r u b b e r - o p l e g g i n g
s c h u i f s p a n n i n g t . g . v . de hoekverdraaiing
s c h u i f s p a n n i n g t . g . v . de horizontale verplaatsing
s c h u i f s p a n n i n g t . g . v . de horizontale belasting
s c h u i f s p a n n i n g las
s c h u i f s p a n n i n g t . g . v . de verticale belasting
hoek of rotatie
toelaatbare hoekverdraaiing of rotatie
totaal o p n e e m b a r e rotatie van de o p l e g g i n g (landhoofd)
maximale rotatie b o v e n b o u w t . p . v . het l a n d h o o f d
oorspronkelijke hoek of rotatie
totale o p n e e m b a r e rotatie van de o p l e g g i n g (pijler)
m a x i m a l e rotatie b o v e n b o u w t . p . v . de pijler.
NORMENLIJST
Nederlandse normen
NEN
NEN
NEN
NEN
NEN
NEN
NEN
NEN
1008
3631
3632
3633
3634
3635
3636
3637
V o o r s c h r i f t e n v o o r het o n t w e r p e n v a n stalen b r u g g e n V O S B 1963
O p p e r v l a k t e r u w h e i d . B e n a m i n g en definities
Oppervlakte ruwheid. Waardebepaling
O p p e r v l a k t e r u w h e i d . K e n m e r k e n v a n de r u w h e i d , a n d e r s dan R
Oppervlakte r u w h e i d . R u w h e i d s a a n d u i d i n g o p t e k e n i n g e n
O p p e r v l a k t e r u w h e i d . M e t i n g v a n de r u w h e i d R
Oppervlakte ruwheid. Ruwheidsvergelijkingsmonters
O p p e r v l a k t e r u w h e i d . Richtlijnen v o o r het v e r b a n d t u s s e n de f u n c t i e v a n
een w e r k s t u k o p p e r v l a k en de w a a r d e v a n d e r u w h e i d R .
Oppervlakte r u w h e i d . Richtlijnen v o o r bereikbare w a a r d e n van de r u w h e i d
R bij verschillende b e w e r k i n g s m e t h o d e n
Technische grondslagen voor berekeningen voor bouwconstructies T G B
1972 Staal A l g e m e e n
V o o r s c h r i f t e n b e t o n V B 1974
deel A : g e m e e n s c h a p p e l i j k gedeelte v o o r s c h r i f t e n B e t o n V B 1974
deel B: l i c h t b e t o n , aanvullende b e p a l i n g e n
a
a
a
N E N 3638
a
N E N 3851
N E N 3861
N E N 3867
N E N - I S O 37
N E N - I S O 188
N E N - I S O 471
N E N - I S O 815
N E N - I S O 816
N E N - I S O 1431
N E N - I S O 1653
Artikelen v a n g e v u l c a n i s e e r d e rubber
Bepaling trek- en r e k e i g e n s c h a p p e n
A r t i k e l e n v a n g e v u l c a n i s e e r d e rubber
Bepaling versnelde v e r o u d e r i n g en w a r m t e v a s t h e i d
P r o e v e n g e n o m e n o n d e r laboratorium o m s t a n d i g h e d e n
A r t i k e l e n van g e v u l c a n i s e e r d e rubber
B e p a l i n g van d e blijvende v o r m v e r a n d e r i n g na indrukking bij normale en
h o g e temperatuur
A r t i k e l e n v a n g e v u l c a n i s e e r d e rubber
B e p a l i n g scheursterkte v o l g e n s D e l f t - m e t h o d e
A r t i k e l e n van g e v u l c a n i s e e r d e rubber
Bepaling v a n de o z o n v a s t h e i d
Artikelen v a n g e v u l c a n i s e e r d e rubber
B e p a l i n g van d e blijvende v o r m v e r a n d e r i n g na indrukking bij lage
temperatuur
Duitse n o r m e n
DIN 4762
DIN
DIN
DIN
DIN
DIN
DIN
17440
17660
50014
53455
53456
53479
R u w h e i d v a n e l e k t r o - t e c h n i s c h respectievelijk m e c h a n i s c h b e h a n d e l d e glijvlakken
Roestvaststaal, Kwaliteitsvoorschriften
Koper-zink-legeringen. Samenstelling
K l i m a t o l o g i s c h e en t e c h n i s c h e t o e p a s s i n g e n
B e p r o e v i n g v a n k u n s t s t o f f e n , trekproef
B e p r o e v i n g v a n k u n s t s t o f f e n , hardheidsproef d o o r middel v a n indrukking
B e p r o e v i n g v a n k u n s t s t o f f e n . B e p a l i n g soortelijke m a s s a
105
Engelse n o r m e n
B
S
9°3
B S 3784
B S 5400
M e t h o d s of testing v u l c a n i z e d rubber
Part A 2
A 6
A 14
A 19
A 21
A 25
A 26
A 36
A 39
A 43
Polytetrafluorethylene ( P T F E ) sheet
Part 9 Bridge bearings
S e c t i o n 9.1 C o d e of practice for design of bridge bearings
S e c t i o n 9.2 S p e c i f i c a t i o n for materials, m a n u f a c t u r e a n d installation of
bridge bearings
Europese n o r m e n
E u r o n o r m 25-72
106
Constructiestaal v o o r a l g e m e e n gebruik, Kwaliteitseisen.
LITERATI) URLIJST
1. W . A n d r a , B e y e r , W i n t e r g e r s t :
V e r s u c h e u n d Erfahrungen mit neuen K i p p - u n d Gleitlagern. B a u i n g e n i e u r 37 (1962), H.5.
2. W . A n d r a , F. L e o n h a r d t :
N e u e E n t w i c k e l u n g e n fur Lager v o n B a u w e r k e n — G u m m i — u n d G u m m i t o p f l a g e r .
Die B a u t e c h n i k , H 2 / 1 9 6 2 .
3. W . B a t t e r m a n n :
Baulager aus s y n t h e t i s c h e n E l a s t o m e r e n . K u n s t s t o f f e im B a u , 7 / 1 9 6 7 , biz. 59-74.
4. H . M . B o c k ; D. L e h m a n n :
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
Ein Beitrag zur B e r e c h n u n g des e b e n e n V e r f o r m u n g s z u s t a n d e s v o n Elastomerlagern mit Hilfe der
M e t h o d e der finiten E l e m e n t e n , Die B a u t e c h n i k , 1/1978, biz. 19-21.
A . S . Craig:
R u b b e r T e c h n o l o g y A basic C o u r s e . U i t g e v e r : Oliver a n d B o y d , L o n d o n , 1963
Deinhard, Kordina, Holzahn, Slakebaum:
Der S c h a d e n f a l l an der M a i n b r i i c k e bei H o c h h e i m . B e t o n - u n d S t a h l b a u H . 1 / 1 9 7 7 .
H . Eggert:
B a u w e r k s i c h e r h e i t bei V e r w e n d u n g v a n R o l l e n - u n d Gleitlagern. S t r a s s e B r u c k e n T u n n e l H . 3 / 1 9 7 1 .
H . Eggert, J . G r o t e , W . K a u s c h k e :
Lager im B a u w e s e n ; V e r l a g W . Ernst & S o h n , B e r l i n ; 1974.
H . Eggert:
Lager fur B r u c k e n u n d H o c h b a u t e n . B a u i n g e n i e u r 81 (1978), biz. 161-168.
H . Eggert:
V o r l e s u n g e n uiber Lager im B a u w e s e n ; Berlin - M i i n c h e n ; Ernst, 1980.
E . G . Eskola:
J o i n t sealing a n d bearing s y s t e m s for c o n c r e t e structures. A m e r i c a n C o n c r e t e Institute, 1981.
Ferreira:
T e r m i n o l o g i e des H o c h - u n d B r i i c k e n b a u e s . V e r l a g W i l h e l m Ernst & S o h n , B e r l i n / M i i n c h e n ; 1969.
M . Flohrer, E. S t e p h a n :
B e m e s s u n g s d i a g r a m m e fur die Querrugkrafte bei Elastomerlager; Die B a u t e c h n i k ; H . 9 / 1 9 7 5 .
Franz:
G u m m i l a g e r fur B r u c k e n . B e t o n - u n d S t a h l b e t o n b a u H . 9 / 1 9 5 9 en V D I - Z e i t u n g 1 2 / 1 9 7 1 , biz. 471478.
Girkmann:
" F l a c h e n t r a g w e r k e " , Kapitel V , " T h e o r i e der e i n g e s p a n n t e n K r e i s r i n g p l a t t e n " .
J . Grote, H. Kreuzinger:
Pendelstiitzen mit Elastomerlagern. B a u i n g e n i e u r 53 (1978), biz. 63-64.
V . H a k e n j o s , K. R i c h t e r :
V e r s u c h e an P o l y a t h y l e n - G l e i t f o l i e n . M i t t e i l u n g e n Instituut fur B a u t e c h n i k 5 (1974) H.6, biz. 165172.
V . H a k e n j o s , K. R i c h t e r :
Dauergleitreibungsverhalten der G l e i t p a a r u n g P T F E w e i s s / A u s t e n i t i s c h e r S t a h l fur A u f l a g e r im
B r i i c k e n b a u . S t r a s s e B r i i c k e T u n n e l 27 (1975) H . 1 1 , biz. 294-297.
V . Hakenjos, V e t z :
G l e i t r e i b u n g s u n t e r s u c h u n g e n mit Polytetrafluoracthylen bei hin- u n d herbehender B e w e g u n g . Die
B a u t e c h n i k 5 (1976).
M . Herzog:
Der Einfluss der V o r s p a n n u n g auf die Lagerkrafte schiefer P l a t t e n . B a u i n g e n i e u r 45 (1970), H 8, biz.
287-288.
107
21.
P. H u t t e n :
22.
Ermittlung der L a g e r v e r s c h i e b u n g e n im G r u n d r i s s g e k r u m m t e r durchlaufender S p a n n b e t o n - B a l k e n b r u c k e n unter besonderer B e r i i c k s i c h t i g u n g der a b s c h n i t t s w e i s e n Herstellung des U b e r b a u s . H i s c h feld - Festschrift, Konstruktiver Ingenieurbau, Seite 342, W e r n e r - V e r l a g , Dusseldorf (1967).
Jorn:
23.
G u m m i im B a u w e s e n . Bauingenieur 35 (1960), H.4.
Juhl:
24.
T h e r m a l m o v e m e n t of b r i d g e - d e c k s A S C E , J o u r n a l Structural Division.
o c t . 1970, p. 2037 - 2044;
july 1971, p. 2025;
a u g . 1972, p. 1899 - 1902.
P. K l u c k o w , F. Z e p l i c h a l :
25.
C h e m i e u n d T e c h n o l o g i e der E l a s o m e r e . Uitgever: Berliner U n i o n Stuttgart, 1970.
H. Kramer:
26.
Optimalisering keuze b r u g - o p l e g g i n g e n ; verslag T S . 2 1 4 / 7 6 Vredestein L o o s d u i n e n B . V . , 1976.
F. L e o n h a r d t :
27.
V o r l e s u n g e n uber M a s s i v b a u , Teil 6, G r u n d l a g e n des M a s s i v b r u c k e n b a u s ; S p r i n g e r - V e r l a g
N e w Y o r k , 1979.
Long:
28.
Bearings in Structural Engineering, 1974.
C. Menn:
29.
B r u c k e n b a u I, V o r l e s u n g s m a n u s k r i p t ; A b t . f. B a u i n g e n i e u r w e s e n , E T H Z u r i c h ; 1979.
K. R a h l w e s :
30.
L a g e r u n g und Lager v o n B a u w e r k e n ; B e t o n k a l e n d e r 1981, Teil II; V e r l a g W . Ernst & S o h n , Berlin M i i n c h e n ; 1981.
C. Rejcha:
31.
Design of Elastomer Bearings, P . C . I , journal, October 1964.
F. R e s i n g e r :
32.
L a n g s z w a n g u n g e n - eine U r s a c h e v o n B r u c k e n l a g e r s c h a d e n . Bauingenieur 46 (1971), biz. 334.
H.P. Rieckmann:
33.
Einfluss der Lagerkonstruktion auf die K n i c k l a n g e v o n Pfeilern. S t r a s s e B r i i c k e T u n n e l (1970)
36-42 en 270-272.
A . Schallamach:
34.
G u m m i r e i b u n g . G u m m i A s b e s t K u n s t s t o f f e , 3 / 1 9 7 5 , biz. 142-155.
I. S c h r a g e :
35.
Beitrag zur Frage der Gleitsicherheit v o n V e r f o r m u n g s l a g e r n . Mitteilungen Institut fur B a u t e c h n i k
5 / 1 9 8 0 , biz. 129-133.
I. S c h r a g e :
36.
Reibungsverhalten Elastomerer L a g e r w e r k s t o f f e . F o r s c h u n g s b e r i c h t d e s L a n d e s N o r d r h e i n W e s t f a l e n , nr. 3022, W e s t d e u t s c h e r V e r l a g W i e s b a d e n ; 1981.
H. Tathoff:
37.
Lagerplatte auf elastischer B e t t u n g . Die B a u t e c h n i k 1970, biz. 61-62.
H. Thul:
38.
B r i i c k e n l a g e r . Der S t a h l b a u , H . 1 2 / 1 9 6 9 .
B. T o p a l o f f :
39.
G u m m i l a g e r fur B r u c k e n . B e r e c h n u n g u n d A n w e n d u n g . Bauingenieur 39 (1964), H.2.
H. Uetz, V . Hakenjos:
40.
G l e i t r e i b u n g s u n t e r s u c h u n g e n mit Polytetrafluorathylen bei hin- und hergehender B e w e g u n g .
Die B a u t e c h n i k 44 (1967), H . 5 , biz. 159-166.
H. Uetz, V . Hakenjos:
41.
G l e i t r e i b u n g s v e r s u c h e mit P T F E . W e a r 10 (1967), biz. 261-273.
H. Uetz, V . Hakenjos:
42.
Gleitreibungs- und Gleitverschleissversuche an K u n s t s t o f f e . K u n s t s t o f f e 59 (1969), H . 3 , biz. 161-168.
K. W e l l i n g e r , H . U e t z , V . H a k e n j o s :
43.
G l e i t r e i b u n g s v e r s u c h e mit T e f l o n . V D I - A . 1 0 4 (1962), biz. 1434-1440.
K. W e l l i n g e r , H . U e t z , V . H a k e n j o s :
Berlin -
biz
G l e i t r e i b u n g s v e r s u c h e mit T e f l o n (Fluorkohlenstoffharzen). J o u r n a l of T e f l o n 4 (1963) N o . 4, biz. 5.
108
44. J . Z e d e r b a u m :
Die Horizontalsteifigkeit eines B r u c k e n s y s t e m s . Der B a u i n g e n i e u r 41 (1966), biz. 14.
45. J . Z e d e r b a u m :
Die Horizontalsteifigkeit einer D e c k e n r e i h e auf n a c h g i e b i g e n lagern. Die B a u t e c h n i k (1967), Heft 7,
46.
47.
biz. 239-246.
Diverse auteurs:
T h e V a n d e r b i l t R u b b e r H a n d b o o k . Uitgever: V a n d e r b i l t C o m p a n y i n c . N e w Y o r k , 1958
Diverse auteurs:
J o i n t sealing and b e a m i n g s y s t e m s for c o n c r e t e s t r u c t u r e s : W o r l d c o n g r e s s o n joint sealing a n d
bearing s y s t e m s for c o n c r e t e structures, Niagare Falls, N e w Y o r k , 28 S e p t e m b e r , 2 O c t o b e r 1981,
Detroit: A m e r i c a n C o n c r e t e Institute ( A C I ; S P - 7 0 )
V o l . I: c o p . 1981-XIII, biz. 734.
V o l . II: c o p . 1982-XIII, biz. 735-1272.
109

Figurenlijst (74 kB, 10 januari 2013)

1. 1. A s 2. z Blauwe Sluis Aan de Noor steiger

Klik hier - Hobby elektronica

Türksat zenders zoeken met de M7 SAT-801

View/Open

vto 2014 – antwoorden voorronde

Zorgprogramma Longtransplantatie UZ Leuven Prof. dr G. Verleden

Technische gegevens Catnic CN92 en CN 102 voor lichte

Hoofdstuk 9 D