Museumkrant 2014_1 - Museum voor Schone Kunsten Gent

afgiftekantoor Gent X – P005619 – verschijnt driemaandelijks
jaargang 25 – nummer 1
Museumkrant
2014 / 1
Museum voor
Schone Kunsten Gent
uitgever: De Vrienden van het Museum voor Schone Kunsten vzw
v.u.: M. Martens, p.a. Museum voor Schone Kunsten,
Hofbouwlaan 29, 9000 Gent
Georges François Marie Gabriel (1775 – ?),
Théroigne de Méricourt in La Salpêtrière, potlood
op papier, 265 x 205 mm, Musée Carnavalet, Parijs
Vrouw en revolutie:
Théroigne de Méricourt
(1762-1817)
Théroigne de Méricourt was een
‘Belgische’ avant-la-lettre, geboren
in 1762 in Marcourt, een dorp in de
Ardennen. Haar echte naam was
Anne-Josèphe Terwagne, haar achternaam zou later getransformeerd
worden in haar markante voornaam;
de Méricourt verwijst hoogstwaarschijnlijk naar haar geboortedorp
Marcourt. Ze was dus geen Française
maar een onderdaan van de keizer van
Oostenrijk, Jozef II, die in onze gewesten de plak zwaaide. Haar moeder
stierf toen Théroigne vijf jaar was, dat
was het begin van een jong leven vol
kommer en kwel. In de lente van 1789
was ze in Parijs. Ze speelde een actieve
rol in de revolutionaire gebeurtenissen
en het is in die context dat ze tot een
symbool van de Franse revolutie uitgroeide. Ze begon zich als amazone te
kleden, in een mannelijke redingote in
de revolutionaire kleuren en werd op
die manier een zeer herkenbaar figuur.
De mannelijke volksvertegenwoordigers noemden haar ‘la belle Liègeoise’.
Ze sprak tot de verbeelding van haar
tijdgenoten, maar ook van romantische historici. Zeker wanneer ze haar
hoed met pluimen opzette en met haar
pistool zwaaide.
Maar wie was Théroigne écht ? Een
feministe avant-la-lettre? Een straatvechtster? Aanstookster en amazone?
Het is bijzonder moeilijk om mythe en
realiteit uit elkaar te houden in haar
biografie. Men moet zich de publieke
sfeer in Parijs in die periode als zeer
levendig en zinderend van verwachting
en hoop voorstellen; allerlei nieuwe
politieke verenigingen en kranten, van
zeer gematigd tot zeer radicaal, zagen
het licht. De voornaamste revolutionaire denkers troffen elkaar in politieke kringen en salons, die heel vaak
bestierd werden door gecultiveerde
vrouwen. Ook Théroigne opende een
salon, gereserveerd voor mannelijke
politici en journalisten, waar men
befaamde revolutionairen als Camille
Desmoulins, Jacques Pierre Brissot en
anderen kon aantreffen. Een moment
de gloire kwam toen ze de exclusief
mannelijke Club des Cordeliers toesprak en enthousiast applaus kreeg.
Maar wilde die radicale linkse club, die
steeds radicalere stappen wilde zetten
in de revolutie, Théroigne ook als lid?
Dat was een ander paar mouwen.
Haar vraag om toegelaten te worden
werd geweigerd. Ze werd het doelwit
van een lastercampagne in de royalistische pers. Het is dan dat voor het
eerst de naam Théroigne de Méricourt
gebruikt werd. Haar verleden als demimondaine speelde op en er werden
MSK, Zaalzicht ‘De jupons van de revolutie’
allerhande roddels en geruchten over
haar verspreid. De pers was vrij, voor
het eerst in de geschiedenis, de censuur was opgeheven, maar het waren
niet alleen de verlichte ideeën van de
filosofen die nu vrij konden circuleren,
ook een ongelooflijke stroom bagger
en schimpscheuten werd over de hoofden van de politieke vijand uitgestort,
aan alle kanten.
In het voorjaar van 1792 waren de
laatste dagen van de monarchie geteld.
De revolutie werd radicaler en men
sprak over oorlog tegen Oostenrijk.
Théroigne was voor oorlog, en wilde
een legioen amazones vormen. Ze
organiseerde een manifestatie op het
Marsveld om vrouwen te mobiliseren,
niet zonder succes. Haar discours
is gedrukt en voor de geschiedenis bewaard gebleven – Citoyennes,
armons-nous werd tot in de 20ste eeuw
als feministische leuze gebruikt.
Het was de tijd dat de macht in
Frankrijk overgenomen werd door
de Jacobijnen, en die waren een stuk
minder vrouwvriendelijk dan de
Girondijnen. Tal van verlichte vrouwen
kwamen onder de guillotine terecht.
Opvallend genoeg had je tegelijk met
de vrouwonvriendelijker radicalisering
van de Jacobijnen ook een radicalisering aan de kant van de volksvrouwen
die de Jacobijnse machtsovername
steunden, de zogenaamde ‘tricoteuses jacobines’. In mei 1793 wilde
Théroigne in de Conventie plaatsnemen aan de kant van de Girondijnen.
Maar de toegang werd haar verhinderd
door een menigte vrouwen die haar
aanviel, haar rokken naar beneden
trok en afranselde.
In juni 1794 werd Théroigne gearresteerd. Ze ontsnapte ternauwernood
aan het schavot doordat het regime
van Robespierre diezelfde zomer ten
val kwam. Maar ondertussen had haar
jongste broer haar gek laten verklaren,
omdat ze zou lijden aan achtervolgingswaanzin. Ze werd geïnterneerd,
van het ene asiel naar het andere
overgeplaatst, tot ze in het Hôpital de
la Salpêtrière terechtkwam, waar uiteindelijk ook de moderne psychiatrie
is ontstaan, met beroemde psychiaters
als Philippe Pinel, die de krankzinnigen van hun ketens wilden bevrijden
en een menselijker regime installeerden. Théroigne werd een beroemd
‘geval’, een ‘rariteit’ voor dokters als
Pinel en Esquirol. Zij boetseerden
verder aan de mythe die al bij leven
rond Théroigne gevormd was.
In haar waanzin werd Théroigne’s
revolutionair geloof steeds sterker.
Iedereen die in haar buurt kwam
werd van royalisme beschuldigd en
ze praatte voortdurend in zichzelf op
een bezwerende toon, over comités,
decreten, vrijheid en revolutie, waarbij
ze zich soms tot een imaginair publiek
of tot de Comité de Sûreté Publique
richtte. Op het moment dat Géricault
zijn ‘hyena’ van de Salpêtrière schilderde, ergens tussen 1819 en 1823, was
Théroigne dood, gestorven aan een
longontsteking, ondervoed en mishandeld, toch 55 jaar oud geworden.
Misschien zag de ooit zo heldhaftige
amazone er op dat moment wel een
beetje uit als de ‘hyena’ of de monomane van de afgunst van Géricault.
Hoe was Théroigne’s leven verlopen
zonder de Revolutie? Wat heeft haar
strijd uiteindelijk opgeleverd, in het
klein en in het groot?
We zijn geneigd de Franse revolutie
als iets positiefs en progressiefs te zien
in de grote geschiedenis van de mensheid. De belofte van rechten en vrijheden hing minstens in de lucht, voor
iedereen. Maar ook voor vrouwen? Van
gelijke politieke rechten was immers
nog lang geen sprake. Toch blijven we
de Revolutie als iets vrouwelijks zien
en van meet af aan werden Liberté,
Egalité, Fraternité als vrouwelijk voorgesteld net zoals Théroigne zichzelf als
de Revolutie zag en droomde in haar
waan. Nog maar enkele weken geleden
circuleerde een beeld van de revolutie
in Kiev, Oekraïne en werd de analogie
gemaakt met het beroemde schilderij van Eugène Delacroix, La Liberté
guidant le Peuple, dat de Julirevolutie
van 1830 in Parijs voorstelt, vlak voor
de Belgische revolutie uitbrak. Vrouw
en revolutie, een teken van hoop.
Gita Deneckere
Alfredo & Isabel
Aquilizan
Project:
Another Country
Vracht
Reeds meer dan twee decennia
werken we als kunstenaars samen met
plaatselijke gemeenschappen aan de
creatie van locatiegebonden kunstwerken. Sinds onze emigratie van de
Filippijnen naar Australië zeven jaar
geleden, realiseerden we tal van projecten waarbij kunst de gemeenschappen dichter bij elkaar brengt. Samen
met de afdeling promotie en educatie
van het Museum voor Schone Kunsten
Gent, ontwikkelden we educatieve
programma’s en workshops voor kinderen en studenten die leidden tot
deze interactieve installatie.
MSK, Zaalzicht Alfredo & Isabel Aquilizan
Nadat we in 2009 het Australische
staatsburgerschap verwierven, hebben
we onder de titel Another Country
een nieuw project op touw gezet. Dit
bestaat uit een reeks van werken waarbij noties als beweging en verankering
worden onderzocht door middel van
historische plaatsen in, objecten uit
en de iconografie van Australië, de
Filippijnen en de rest van de wereld.
Doorgaans is ons werk gericht op persoonlijke thema’s als migratie, thuis,
familie en herinnering. Onze installatie
in het museum focust op individuen
en hun persoonlijke verhalen, levensloop en bezittingen, maar ze besteedt
ook aandacht aan de relaties met de
andere. Voor dit project werkten we
met objecten die de mens gebruikt om
zich op het water te verplaatsen, zoals
schepen, bootjes en vlotten. Als strategie gebruikten we de accumulatie
en de herordening om niet alleen de
voorwerpen zelf, maar ook de verhalen
die erachter schuilen, in beweging te
brengen. Daardoor ontdekten we verbanden met het leven in en de bekommernissen van deze gemeenschappen
waar deze objecten vandaan komen.
Cruciaal bij deze werkwijze is dat deze
objecten en diverse publieksgroepen
met elkaar in contact worden gebracht.
Om deze reden werd het publiek uitgenodigd om zich op een proactieve
manier te engageren voor de realisatie
van het kunstwerk, een engagement
dat uiteindelijk leidde tot het delen
van ervaringen die intrinsiek verbonden zijn met het verzamelen van deze
voorwerpen.
In zekere zin beantwoordt het kunstwerk aan de idee van een archief of
een vergaarplaats van ervaringen. Het
concept van de participatieve kunst-
Workshop met Isabel Aquilizan
praktijk kreeg in het MSK de vorm van
een vlot, samengesteld uit honderden, kleine, handgemaakte boten en
andere vaartuigen. Deze verzameling
van kleine sculpturen, gemaakt door
kinderen en volwassenen uit gevonden
voorwerpen en andere materialen,
vormt een work in progress. Als ensemble roepen de objecten associaties op
met reizen, zowel in de werkelijkheid
als in de verbeelding. Het kunstwerk
doet ons nadenken over de ontwikkelingen in het Middellandse Zeegebied,
tussen Afrika en Europa. Het project
nodigt uit tot reflectie over migratie
en verplaatsing, en de gevolgen ervan.
Tegelijkertijd worden de momenten
van gesprek en communicatie over de
eigen grenzen heen gevoerd.
Alfredo & Isabel Aquilizan
Uit het archief :
Veiligheid is van alle
tijden: de Gentse
hondenbrigade krijgt
navolging te Parijs!
Louis Maeterlinck, conservator in
het nieuwe museumgebouw in het
Citadelpark, was erg begaan met de
veiligheid van de collectie. Zijn bekommernis was zeker ingegeven door de
slechte reputatie van het park. De
vraag om meer veiligheid leefde ook
sterk in de museumcommissie. Vele
collectioneurs – zoals ook Fernand
Scribe – waren bereid de “museale
collectie te verrijken met bruiklenen
uit hun verzameling op voorwaarde
Zomerateliers
Van dinsdag 1 tot vrijdag 4 juli en van
dinsdag 8 tot vrijdag 11 juli
Van dinsdag 19 tot vrijdag 22 augustus
en van dinsdag 26 tot vrijdag
29 augustus
Inschrijven via [email protected] of
09 240 07 07
Programma op www.mskgent.be
Lezing
Zondag 11 mei
“Géricault en de anatomie” door Bruno
Fornari, wetenschappelijk medewerker
van het museum en samensteller van de
tentoonstelling “Géricault. Fragmenten
van mededogen”.
Auditorium MSK om 10.30 uur
Prijs: e 2 voor leden van De Vrienden
(e 3 voor niet leden)
Agent 194 op stap met zijn viervoetige collega.
Commissaris Van Wesemael ontwierp zelf de
regenjassen voor de hondenbrigade. (Foto:
archief Roger De Caluwé)
dat de veiligheid van de kunstwerken
gegarandeerd werd. Zo werd reeds
in 1908 de mogelijkheid onderzocht
om de nachtronde van de inwonende
conciërge te versterken via de Gentse
hondenbrigade. Driemaal per nacht
begeleidde een politiebrigadier met
een getrainde hond de conciërge op
zijn ronde doorheen de museumzalen.
In 1911 na de diefstal van de Mona
Lisa uit het Louvre te Parijs werd het
aantal nachtrondes extra opgedreven.
Triomfantelijk schrijft conservator
Maeterlinck in datzelfde jaar in het
tijdschrift L’Art Moderne: “Il est juste de
rappeler … que le service des chiens
de la police, qui rend tant de services,
même à l’art, fut inventé et perfectionné par le commissaire de police en
chef de Gand, M. Van Weesemael, huit
ans avant d’être adopté à Paris.”
AGENDA
Gezinsactiviteit Géricault
Zondag 25 mei van 14 tot 16 uur
Inschrijven via [email protected] of
09 240 07 07
Programma op www.mskgent.be
Gratis op vertoon van een toegangsticket
Géricault
Rondleiding voor blinden en
slechtzienden
Woensdag 7 juni van 14u tot 15.30 uur
Inschrijven via [email protected] of
09 240 07 07
Publieke rondleidingen
Zaterdag 24 mei en 21 juni
Lam Gods om 11 uur, Géricault om
14 uur (niet op 21 juni)
Prijs: toegangsticket collectie/tentoonstelling
+e3
Reservatie: [email protected]
Lam Gods: ontmoeting met
de restaurateurs
Woensdag 28 mei en 25 juni om 14 uur
Gratis op vertoon van toegangsticket collectie
Inschrijving: [email protected] of
09 240 07 37
Het schilderij van de maand
Zondag 11 mei en 15 juni om 14 uur
Gratis op vertoon van toegangsticket collectie/tentoonstelling
Inschrijving via [email protected]
of 09 240 07 37
Colloquium
“The Turbulent Mind: Madness, Moods
and Melancholy in the Art of the
Nineteenth Century”
Vrijdag 16 en zaterdag 17 mei in het
auditorium van het museum
Informatie en inschrijving: catherine.verleysen
@gent.be
Presentatie Huldeboek
Robert Hoozee
Zaterdag 21 juni om 15 uur
Op 21 juni zou Robert Hoozee 65 geworden
zijn. Bij deze gelegenheid publiceren het
Museum voor Schone Kunsten Gent en
De Vrienden, samen met uitgeverij MER een
huldeboek.
Hierin worden een vijftigtal bijdragen
samengebracht van collega’s, medewerkers
en vrienden van Robert Hoozee. Ze handelen
zowel over de persoon als over zijn belangstellingssferen. Samen vertellen ze zijn parcours
en honoreren ze zijn verdiensten. En dit tegen
een achtergrond van 30 jaar geschiedenis van
het museum dat hem dierbaar was.
Als vriend wordt u de gelegenheid geboden
om aan een voordeelprijs voor dit boek in te
schrijven.
Wie voor 19 mei een exemplaar reserveert
betaalt e 55 ipv e 59.
Om Robert Hoozee te gedenken werd aan
zijn Britse vriend en kunstenaar John Kim
gevraagd om een ets te realiseren.
‘The inner circle at dawn, Avebyry’, 250 x
310 mm werd gedrukt op 65 exemplaren.
Een exemplaar van het boek + ets kosten
samen e 250.
Wie intekent op het boek met de ets wordt
in het boek vermeld als voorintekenaar.
De ets kan u bekijken in het museum en
op onze website www.mskgent.be onder
Steunen -> Huldeboek
Boek of boek met ets kan u bestellen door
overschrijven van het juiste bedrag op
rekening nummer van De Vrienden BE 2900
02091581, met vermelding van ‘Huldeboek’
(met aantal exemplaren) of ‘Huldeboek met
ets’ (met aantal exemplaren).
Het aanbod geldt tot 19 mei.
Het boek en de ets kan worden opgehaald
op de voorstelling van het huldeboek op zaterdag 21 juni om 15 uur in het museum.
Informatie: [email protected] of
09 240 07 37
De museumkrant is een uitgave van
De Vrienden van het Museum.
Lid worden kan door storting op rekeningnr.
BE 36 290-0020915-81 van het Museum voor
Schone Kunsten Gent /
De Vrienden – Hofbouwlaan 29, 9000 Gent
bijdragen: leden e 30,00; met partner e 40,00;
tot 25 jaar e 15,00; steunend (en partner) e 150,00
steunende leden:
mevrouw Ghislaine Bekaert
mevrouw Catherine Bert
de heer en mevrouw Frank Bilo – Trenteseau
mevrouw Yvette Boddaert – Van Moffaert
de heer Dirk Bontinck – Bontinck Architect cvba
de heer en mevrouw Jan Bouckaert – Franchoo
de heer en mevrouw Eric Deckers – Dael
de heer en mevrouw Noël De Luyker – Montrucchio
– De Luyker Services bvba
de heer en mevrouw Jean-Pierre De Pannemaecker
– Simpelaere
de heer Lucien Depuydt
de heer en mevrouw Patrick Derom – Geerinckx –
Art Research and Contact
de heer en mevrouw Filip Dhondt – Decatelle
mevrouw Joëlle Desprechins de Gaesebeke
mevrouw Noella Gekiere
de heer en mevrouw Stefaan Haspeslagh
de heer en mevrouw Jean-Pierre Holvoet
de heer en mevrouw Duncan Irvin – De Ruyck
de heer en mevrouw Jan Jacobs – Meire – Terra Nova
Shoes bvba
de heren Wim Keppens en Christ Vanhuysse
de heer en mevrouw Alain Liedts – Meesen
de heer Bart Lippens – Museumbrasserie Mub’Art
de heer en mevrouw Piet Lippens – De Sutter – BBS
bvba
de heer en mevrouw Pierre Misson – Urzica
de heer en mevrouw Philippe Pieters – Heggerick
de heer en mevrouw Pierre en Annie Plum – Doof
de heer en mevrouw Paul Robbrecht – Daem
mevrouw Sabine Taevernier – I.C.S.
de heer en mevrouw Walter Van den Bossche – Bilo
de heer en mevrouw Koen van den Broek –
Vandenbosch
de heer Jurgen Van de Velde – KBC Bank Gent Zuid
de heer en mevrouw Robert Van den Berghe
de heer Jurgen Van de Velde
de heer Yvan Van Maele
mevrouw Françoise Van Olmen
de heer Philip Van Perlstein
de heer en mevrouw Dany Vandenbossche – Agon
de heer en mevrouw Hillebrand Van Kampen – Van
Ravenstein
mevrouw Agnes Van Kerkoven
de heer en mevrouw Piet Vanthuyne – Geldhof
de heer en mevrouw Frans Verheeke – De Wilde – nv
Volksvermogen
de heer en mevrouw Johan Verhoeven – Van
Nieuwenhove
mevrouw Helene Werner
de heer en mevrouw Luc Wylleman – Bellicourt
en de provincie Oost-Vlaanderen
werkten mee aan dit nummer: Gita Deneckere,
Alfredo en Isabel Aquilizan, Carine Van Bruwaene
foto’s: Michel Burez en archief Roger De Caluwé
vormgeving: Inge Ketelers
druk: Cassochrome, Waregem