De admiraal heeft geschoten!! Toelichting voor de docent ! De wat bekendere uitdrukkingen en spreekwoorden zouden op een andere manier kunnen worden behandeld dan de onbekende, bijv. door ze door een groepje leerlingen te laten uitbeelden en de anderen de betekenis te laten raden, of door een groepje ze te laten tekenen en anderen te laten raden.! ! Het verschil tussen spreekwoord en zegswijze/uitsdrukking kan misschien worden uitgelegd.! Een spreekwoord is nl. onveranderlijk. In het rijtje bekende zegswijzen zijn de nrs. 2 en 15 dat; je kunt hier geen enkel woord vervangen, i.t.t, de andere 13: die kun je in een andere zin gebruiken, je kunt ik, wij vervangen door bijv. jij, zij, je kunt de tijd van de zin veranderen.! ! Van de tien onbekende spreekwoorden en zegswijzen hebben we een rebus gemaakt. Dus er moet eerst gepuzzeld worden. Hoe luidt de zegswijze precies? Daarna kan de betekenis geraden en gegeven worden.! Hieronder volgen de zegswijzen, de oplossingen dus ook, met wat toelichting.! ! 1. Zij voeren de bezem in de mast! = Zij zijn de overwinnaars, de heersers op de zee.! De overwinnaar bond een bezem in de mast, zinnebeeld van het schoonvegen der zee. Dit is herhaaldelijk voorgekomen. Het bekendste voorbeeld is van 1433-'41, toen de oorlog van de eertijds zo machtige Hanze tegen de Nederlandse handelssteden op een verschrikkelijke nederlaag uitliep.! (Ter Laan 1950)! ! 2. Er moeten geen twee grote masten op één schip zijn ! = Er kan er maar één de baas zijn! (Stoett 1943; al bij Cats te vinden)! ! 3. Die het eerst in de boot springt, heeft keur van riemen ! = Wie het eerst komt, het eerst maalt; je moet voortvarend zijn.! (Sprenger van Eyk 1844)! ! 4. "Vaart mijn man voor schipper", zei de vrouw, "dan vaar ik voor stuurman." ! = De man mag dan kapìtein heten, de vrouw staat aan het roer; tegenwoordig wordt wel gezegd: de man is het hoofd, de vrouw het nekje.! "Voor" kon in ouder Nederlands ook "als" betekenen, vgl. ook nr. 9.! (De Cock 1911).
1 van 2 © Kunst en Kind 5. De admiraal heeft geschoten! = Men mag beginnen te eten, of ergens anders mee beginnen. De zegswijze is afgeleid van een oud gebruik om door een schot van het admiraalsschip, het schaften op de vloot te bevelen, of, in het algemeen van zo'n scheepssein, door de vlootvoogd met een of ander doel gegeven.! (Sprenger van Eyk 1844).! ! 6. Als het in de kajuit regent, dan druipt het in de hut! = Als de hogere heren lijden, moeten de minderen daarin delen. Ook: de een deelt het lot van de ander. De kajuit is het verblijf van de bevelhebber, de hut op een schip daarentegen die van mindere zeelieden.! (Sprenger van Eyk 1844)! ! 7. Zijn kompas is van de pen! = Hij is slecht te spreken, gaat vreemd of drinkt teveel. Het kompas is de wijzer waarop de tweeëndertig winden getekend staan, en wordt gezegd van de pen te zijn, wanneer het ontsteld is. Oneigenlijk wordt het toegepast op iemands hoofd.! (Sprenger van Eyk 1844)! ! 8. Alle baat helpt, zei de schipper, en hij blies in het zeil ! = Alle beetjes helpen! (Ter Laan 1950)! ! 9. Wie voor hond scheep komt, moet de benen kluiven ! = Sommigen moeten nu eenmaal het onaangename werk doen.! "Voor" heeft hier de betekenis van "als", vgl. nr. 4.! (Sprenger van Eyk 1844)! ! 10. Als het zeil scheurt dan heeft het een gat ! = Dan is dan, dat zie je dan wel weer, komt tijd komt raad ! (Sprenger van Eyk 1844)! !! !! !! !! !! Bron:! Spreekwoorden en gezegden. De belangrijkste Nederlandse spreekwoordenboeken van 1840 tot 1950 op cd-rom. Uitgave: Het Genootschap Onze Taal en de Stichting Historic Future. 2005. Daarvan zijn de volgende werken geciteerd:! J.P. Sprenger van Eyk, Handleiding tot de kennis van onze vaderlandsche spreekwoorden en spreekwoordelijke zegswijzen, bijzonder aan de scheepvaart en het scheepsleven, het dierenrijk en het land/ even ontleend. Rotterdam, 1844! A. de Cock, Spreekwoorden en zegswijzen over de vrouwen, de liefde en het huwelijk (...). 1911 ! F.A. Stoett, Nederlandsche Spreekwoorden, spreekwijzen, uitdrukkingen en gezegden. Zutphen 1943 ! K. ter Laan, Nederlandse spreekwoorden/spreuken en zegswijzen. Amsterdam/Brussel 1950 2 van 2 © Kunst en Kind
© Copyright 2024 ExpyDoc
