BOORnieuws - Gemeente Rotterdam

S tadsbeheer
BOORnieuws
Nieuwsbrief nr. 20 van Bureau Oudheidkundig Onderzoek Rotterdam najaar 2014
De Tijdtrap: afdalen in de
geschiedenis van Rotterdam
De Markthal (en dus ook De Tijdtrap) is op 1 oktober
geopend door Koningin Máxima. Zij ontving ook het
publieksboek over de opgraving in de bouwput van de
Markthal.
Deze BOORnieuws is grotendeels gewijd aan De
Tijdtrap: de nieuwe plek waar iedereen archeologie
kan beleven in het modernste gebouw van de stad,
de Markthal. Lees meer over wat De Tijdtrap is, hoe
deze tot stand is gekomen en wat er nog meer gaat
gebeuren.
In 2009 en 2010 zijn in de bouwput van de Markthal
midden in het centrum van Rotterdam opgravingen
uitgevoerd door het Bureau Oudheidkundig Onderzoek
Rotterdam (BOOR). Bij dit archeologisch onderzoek zijn
talrijke bewoningssporen gevonden en vele honderden
vondsten gedaan, die samenhangen met de pre-stedelijke
nederzetting Rotta (900-1100 na Christus) en met de stad
Rotterdam uit de Middeleeuwen en Nieuwe tijd.
In 2012 namen Provast, de ontwikkelaar van de
Markthal, en BOOR het initiatief om te onderzoeken of de
archeologische vondsten, beelden en verhalen permanent
zichtbaar gemaakt konden worden voor een groot publiek.
Het resultaat, De Tijdtrap, is een echte ‘win-win-situatie’.
Voor BOOR is het van belang dat veel mensen kennis
kunnen nemen van de archeologie van Rotterdam en voor
Provast kon met De Tijdtrap een extra functionaliteit aan de
Markthal worden toegevoegd. En de stad Rotterdam kreeg
er een nieuwe attractie bij die bijdraagt aan de beleving
van de (binnen)stad.
De Tijdtrap is in korte tijd gerealiseerd, dankzij diverse
subsidiegevers en sponsors en de inzet van velen. In
het centrale roltrappenhuis van de Markthal bevindt zich
nu een permanente tentoonstelling van archeologische
vondsten uit de bouwput.
BOORnieuws nummer 20
najaar 2014
Koningin Máxima nam tijdens de opening van de Markthal
ruim de tijd om zich door Arnold Carmiggelt van BOOR te
laten informeren over De Tijdtrap.
1
Stichting De Tijdtrap
Bij De Tijdtrap zijn veel verschillende partijen betrokken.
In het najaar van 2013 kwam voor het eerst een
stuurgroep bijeen, bestaande uit vertegenwoordigers
van BOOR, Provast, architectenbureau MVRDV,
tentoonstellingsarchitecten Kossmann.dejong, Museum
Rotterdam en Rotterdam Partners. In juni 2014 zag
Stichting De Tijdtrap het licht, mede bedoeld om de
financiële middelen bij elkaar te brengen. In het bestuur
zitten Arnold Carmiggelt (hoofd BOOR), Hans Schröder
(directeur Provast) en Alexandra Gaba-van Dongen
(conservator pre-industriële gebruiksvoorwerpen
Museum Boijmans Van Beuningen). Dankzij bijdragen
van de gemeente, marktpartijen, fondsen en stichtingen
is De Tijdtrap uiteindelijk ontworpen en gemaakt door
Kossmann.dejong.
in de Markthal, een nu al wereldberoemd architectonisch
icoon waar vele Rotterdammers en bezoekers van de stad
zullen komen winkelen, eten, drinken en parkeren. De
Tijdtrap wil daarom ook bijdragen aan een aantrekkelijker
binnenstad en aan een ‘echte’ Rotterdamse identiteit van
de nieuwe Markthal.
Gratis en laagdrempelig
De Tijdtrap wil de geschiedenis van Rotterdam op een
aansprekende, laagdrempelige manier presenteren aan
een groot en breed publiek. Dat gebeurt aan de hand van
de archeologische collectie van de opgraving Markthal
en van andere in Rotterdam uitgevoerde opgravingen.
Ook relevante voorwerpen, teksten en afbeeldingen uit
de verzamelingen van andere erfgoedpartners in de stad
(zoals Stadsarchief Rotterdam, Museum Rotterdam,
Maritiem Museum Rotterdam, Museum Boijmans Van
Beuningen) kunnen worden ingezet.
Doordat de Markthal naar verwachting jaarlijks tussen
de 5-7 miljoen bezoekers zal trekken, waarvan een
groot deel niet of nauwelijks musea bezoekt, biedt De
Tijdtrap de mogelijkheid mensen op een ongedwongen en
aansprekende manier bewust te laten worden van de rijke
geschiedenis van de stad. Zo’n laagdrempelige presentatie
is nog niet in Rotterdam voorhanden en zal zeker bijdragen
aan een beter begrip van de stad en een sterkere
verbondenheid ermee.
Tenslotte is het de bedoeling dat De Tijdtrap verwijst
naar andere erfgoedinstellingen in de stad en naar
evenementen waarbij het Rotterdams verleden beleefd kan
worden.
De Tijdtrap is een gratis toegankelijke attractie (zeven
dagen per week en 24 uur per dag open) en ligt midden
in het centrum van Rotterdam. En niet te vergeten midden
BOORnieuws nummer 20
najaar 2014
2
Op verdieping -1 (bij de winkels) staat een informatiezuil
die iets vertelt over het archeologisch onderzoek in de
bouwput van de Markthal en de bewoningsgeschiedenis
van dit deel van Rotterdam. Op verdieping -2 zijn
archeologische vondsten uit de periode 1550-1870 te zien.
Ze illustreren het leven in dit deel van Rotterdam, een
wijk die bekend stond als het Westnieuwland. Ook kook-,
eet- en drinkgerei uit deze periode wordt tentoongesteld:
in de Markthal draait het immers om eten en drinken!
Op de verdieping -3 belandt de bezoeker in het laatmiddeleeuwse Rotterdam (1350-1550). Op de plaats van
de Markthal bevond zich toen een middeleeuwse wijk,
met voornamelijk houten huizen. Vondsten uit de bouwput
van de Markthal illustreren het leven in die vroege periode
en tonen ook hoe er toen gekookt en gegeten werd.
Op verdieping -4 is het thema de bewoning die aan de
middeleeuwse stad Rotterdam vooraf ging. In de bouwput
van de Markthal zijn resten gevonden van de duizend jaar
oude nederzetting Rotta. Daarnaast is op deze verdieping
te zien hoe de archeologen van de gemeente te werk gaan
bij hun onderzoek.
Expositie
Onder de Markthal bevinden zich vier verdiepingen.
Op laag -1 zitten winkels, de lagen -2, -3 en -4 vormen
een parkeergarage met 1200 plaatsen. Het centrale
trappenhuis is omsloten door glazen gevels met vitrines
en gaat 15 meter de diepte in. In dit indrukwekkende
roltrappenhuis kunnen de bezoekers letterlijk een reis
door de tijd maken. Vanaf het heden, door de Tweede
Wereldoorlog, naar de negentiende, achttiende, de
Gouden Eeuw en de Late Middeleeuwen tot de tijd van
Rotta (duizend jaar geleden).
Elke volgende verdieping staat voor een eerdere periode
in de geschiedenis van de stad en brengt de bezoeker
dichterbij de oorsprong van Rotterdam. Onderweg naar
beneden zijn de vondsten uit de bouwput te zien in
speciale vitrines. Filmbeelden en andere projecties op de
glazen wanden vullen de bodemvondsten aan.
BOORnieuws nummer 20
najaar 2014
3
Activiteiten en publiciteit
Het is de bedoeling om de komende jaren rondom
De Tijdtrap ook extra programmering aan te bieden in
de vorm van workshops, lezingen, rondleidingen en
erfgoedonderwijs. Ook zijn er plannen voor historische en
culinaire evenementen, die passen in het ‘food-walhalla’
Markthal en bij de activiteiten van de Wereld van Smaak.
De Tijdtrap heeft een eigen website: www.detijdtrap.nl,
en een Facebook-pagina. Er is al aandacht geweest voor
De Tijdtrap bij o.a. RTV Rijnmond, in het AD, de Telegraaf
en de New York Times!
‘During the work, some remains
of a settlement thought to date to
the Middle Ages were discovered;
these are to be housed in a small
museum in the Market Hall.’
BOORnieuws nummer 20
najaar 2014
4
it in de
sten van
gedaan. In dit
en de vroege
belicht, een dorpje
0 Rotterdam zou
Archeologie in Rotterdam 2
Onder de Markthal
van Rotterdam
enhuis van de
ONTDEK!
ONTDEK! Archeologie in Rotterdam 2
ublieksboeken
ving. Al meer dan
Oudheidkundig
verhalen’ zijn de
Impressie van het Westnieuwland rond 1400
door Gilbert Kempenaar.
Onder de
Markthal
Middeleeuwse
bewoning in het
hart van Rotterdam
10-9-2014 10:28:37
Verschenen: Onder de Markthal.
Middeleeuwse bewoning in het hart
van Rotterdam
Over de opgraving in de bouwput van de Markthal
is een nieuw publieksboek uitgebracht, getiteld:
Onder de Markthal. Middeleeuwse bewoning in het
hart van Rotterdam. Het is geschreven door Arnold
Carmiggelt en Patrick Ploegaert en voorzien van
vele afbeeldingen, waaronder drie fraaie impressies
van de locatie van de Markthal in 1350, 1400 en
1500 van de hand van Gilbert Kempenaar. Het boek
is verschenen in de serie Ontdek! Archeologie in
Rotterdam. Eerder verscheen in deze serie een
publicatie over het archeologisch onderzoek van de
VOC-werf in Delfshaven.
‘Onder de Markthal’ is te bestellen bij BOOR via
[email protected] of 010-4898500, en kost
€ 8,-- (inclusief verzendkosten). Het boek is ook
verkrijgbaar in de Markthal en bij de Rotterdamse
boekhandels. (60 pag, ISBN: 978-90-802118-6-5)
BOORnieuws nummer 20
najaar 2014
Historie van de keersluis en de schans Poldervaart
in beeld gebracht
Op vrijdag 26 september zijn bij de gerestaureerde
keersluis in de Poldervaart (nabij de Delftsche Schie
en het buurtschap ‘Kandelaar’) drie informatiepanelen
onthuld.
De keersluis is gebouwd in 1928 en dankzij lokaal
initiatief door de Stichting Renovatie Keersluis
Poldervaart vorig jaar grondig gerestaureerd. De locatie
is archeologisch interessant vanwege de pal naast
de sluis gelegen militaire schans. Deze is in de jaren
zeventig van de zestiende eeuw, aan het begin van de
Tachtigjarige Oorlog, enkele jaren bemand geweest.
Het is een beschermd monument (een zogenaamde
Archeologisch Belangrijke Plaats). Het BOOR verrichtte
een klein archeologisch onderzoek op de plek waar de
informatiepanelen (bevestigd op de oude sluisdeur) nu
zijn geplaatst. Er is muurwerk en plaveisel van de schans
gedocumenteerd.
Op de panelen is achtereenvolgens de historie van de
sluis, de schans en het buurtschap ‘Kandelaar’ toegelicht
en in beeld gebracht. De moeite waard om een keer
langs te fietsen!
5
Feestelijke uitreiking
rapport Yangtzehaven
Steentijdvondsten bij de Hoogvlietstraat:
met dank aan Anja van de Meer
Op 10 juli 2014 is het rapport over het archeologisch
onderzoek in de Yangtzehaven (Maasvlakte) door BOOR
uitgereikt aan prof. ir. Tiedo Vellinga van het Havenbedrijf
Rotterdam. Tiedo Vellinga is als voorzitter van de commissie archeologie Maasvlakte 2 jarenlang nauw betrokken
geweest bij dit project. In zijn dankwoord benadrukte hij
dat het Havenbedrijf archeologie als een kans ziet om mee
naar buiten te treden.
Tiedo Vellinga van het
Havenbedrijf Rotterdam
ontving het rapport uit
handen van Maaike Sier
van BOOR.
Op 12 september 2014 heeft BOOR afscheid genomen
van archeologe Anja van de Meer. Zij heeft een nieuwe
baan gevonden bij IDDS in Noordwijk. Anja heeft de afgelopen zeven jaar bij BOOR meer dan honderd booronderzoeken uitgevoerd. Een van haar laatste mooie projecten was het archeologisch veldwerk bij de bouw van
een gymzaal aan de Hoogvlietstraat in de Tarwewijk.
Hier heeft Anja op acht meter diepte een rivierduin met
archeologische vondsten uit de steentijd (waarschijnlijk
8800-4900 v. Chr.) gevonden. Op dit moment wordt er
met mechanische grondboringen vervolgonderzoek
uitgevoerd op deze locatie. Dat vinden de leerlingen van
de nabijgelegen openbare basisschool De Globe heel
interessant - het BOOR gaat dan ook voor hen een speciale archeologieles verzorgen.
Onder genot van een drankje en lekkernijen uit de steentijd
werd de succesvolle afronding van dit project gevierd met
collega’s van de gemeente Rotterdam (Stadsbeheer),
archeologen, het Havenbedrijf Rotterdam en diverse vakspecialisten betrokken bij dit project.
Het Nederlandstalige rapport is als pdf te downloaden op de
website van BOOR (ga naar: boor actueel / ‘Yangtzehavenrapport uitgereikt’)
Yangtzehaven-onderzoek internationaal
Maaike Sier (hoofd Onderzoek en Rapportage van het BOOR)
heeft begin september een lezing gegeven op het XVII World
UISPP Congres in Burgos, Spanje. Tijdens dit internationale
congres (met 115 sessies en 1700 lezingen) was veel belangstelling voor de presentatie van de gemeente Rotterdam.
De lezing ging over het onderzoek dat BOOR in opdracht van
het Havenbedrijf Rotterdam in de Yangtzehaven heeft uitgevoerd, op een diepte van 20 meter onder water. Dankzij het
onderzoek weten we meer over het leven van jager-verzamelaars zo’n 9000 jaar geleden. Het Engelstalige wetenschappelijke rapport zal op 5 en 6 maart 2015 worden gepresenteerd
op een internationaal symposium georganiseerd door het
Havenbedrijf Rotterdam. Op dit congres worden de resultaten
gepresenteerd van het geologisch, archeologisch en paleontologisch onderzoek dat is uitgevoerd in het kader van de
aanleg van de Tweede Maasvlakte.
Zie voor meer informatie www.20metersunderwater.nl.
BOORnieuws nummer 20
najaar 2014
6
Rapportages
De resultaten van archeologisch (voor)onderzoek door het
BOOR worden vastgelegd in BOORrapporten. In het afgelopen
jaar verschenen de volgende uitgaven (voorafgegaan door het
rapportnummer):
552 A. van de Meer 2013. Schiedam Polderweg 23. Een
bureauonderzoek en een verkennend inventariserend
veldonderzoek door middel van grondboringen.
469 - deel 2 P.H.J.I. Ploegaert 2013. Met bijdragen van B.
Beerenhout, P. de Breuk, O. Brinkkemper, S.Y. Comis, R.D. van
Dijk, M. Dominguez, M. Enderman, E. Esser, J. Langelaar, M.J.
Rijkelijkhuizen en W. Waldus. Rotterdam Markthal. Archeologisch
onderzoek 2. Bewoningssporen en vondsten uit de stedelijke
periode (14e-18e eeuw); de bedijking van en de bewoning op het
voormalige Westnieuwland in Rotterdam.
553 A. van de Meer 2013. Rotterdam Jetty 5 KPE Orange.
Een bureauonderzoek en een verkennend inventariserend
veldonderzoek door middel van grondboringen en sonderingen.
554 W. Zijl 2013. Spijkenisse Hofweg 1. Een bureauonderzoek en
een verkennend inventariserend veldonderzoek door middel van
grondboringen.
523 J.M. Moree en M.M. Sier (red.) 2014. Met bijdragen van
J.J. Boon, F. Bunnik, H. Cremer, D.C. Brinkhuizen, K.M. Cohen,
R.P. Exaltus, L.I. Kooistra, H. Koolmees, H. de Kruyk, L. KubiakMartens, J.M. Moree, M.J.L.Th. Niekus, J.H.M. Peeters, D.E.A.
Schiltmans, K. van Kappel, A. Verbaas, F. Verbruggen, P.C. Vos en
J.T. Zeiler. Twintig meter diep! Mesolithicum in de YangtzehavenMaasvlakte te Rotterdam. Landschapsontwikkeling en bewoning
in het Vroeg Holoceen.
BOORrapporten 469-deel 2 Rotterdam Markthal: Archeologisch onderzoek 2 P.H.J.I. Ploegaert
564 A. van de Meer 2014. Rotterdam Van
Ghentkazerne. Een bureauonderzoek en een
verkennend en karterend inventariserend
veldonderzoek door middel van
grondboringen.
547 A. van de Meer 2013. Rotterdam Cut
out Tennesseehaven. Een bureauonderzoek
en een verkennend inventariserend veldonderzoek door middel van grondboringen en
sonderingen.
551 A. van de Meer 2013. Rotterdam
Overschiese Kleiweg kavel 5. Een
bureauonderzoek en een verkennend
inventariserend veldonderzoek door middel
van grondboringen.
555 A. van de Meer 2013. Rotterdam Kleinpolderplein Zuid
West. Een bureauonderzoek en een verkennend inventariserend
veldonderzoek door middel van grondboringen.
556 A. van de Meer 2013. Barendrecht De Blauwe Verbinding.
Een bureauonderzoek en een verkennend inventariserend
veldonderzoek door middel van grondboringen.
559 A. van de Meer 2014. Rotterdam
Hoogvlietstraat. Een bureauonderzoek
en een verkennend inventariserend
veldonderzoek door middel van
grondboringen en sonderingen.
BOOR
Bureau Oudheidkundig Onderzoek Rotterdam
ROTTERDAM MARKTHAL
Archeologisch onderzoek 2
Bewoningssporen en vondsten uit de
stedelijke periode (14e-18e eeuw);
de bedijking van en de bewoning op het
voormalige Westnieuwland in Rotterdam
562 A. van de Meer 2014. Bernisse
Hooftweg e.o. Een bureauonderzoek
en een verkennend en karterend
inventariserend veldonderzoek door
middel van grondboringen.
P.H.J.I. Ploegaert
met bijdragen van B. Beerenhout,
P. de Breuk, O. Brinkkemper,
S.Y. Comis, R.D. van Dijk, M. Dominguez,
M. Enderman, E. Esser, J. Langelaar,
M.J. Rijkelijkhuizen en W. Waldus
BOORrapporten 469-deel 2
563 A. van de Meer 2014. Rotterdam
Watercompensatie Linker- en Rechter
Rottekade. Een bureauonderzoek
en een verkennend inventariserend
veldonderzoek door middel van
grondboringen.
Bureau Oudheidkundig Onderzoek Rotterdam
Ceintuurbaan 213b
3051 KC Rotterdam
Omslag sjabloon met kneep.indd 1
18-9-2013 13:48:51
Marco van Trierum met pensioen
Op 1 juli 2014 heeft Marco van Trierum vanwege het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd afscheid genomen
van het BOOR. Hij werd in 1979 aangesteld en was hoofd
BOOR van 1986 tot 2009. Marco heeft een belangrijke
rol gespeeld bij de verankering van de archeologie in het
proces van ruimtelijke ordening en bij het zichtbaar maken
van de archeologische onderzoeksresultaten voor een
breed publiek. Hij verzorgde talrijke publicaties en hield
vele lezingen in en buiten Rotterdam. Het BOOR nam dus
afscheid van heel veel deskundigheid én van een goede
collega!
BOORnieuws nummer 20
najaar 2014
BOOR-collega Gilbert
Kempenaar tekende een
treffend portret van Marco
van Trierum, die zich in
de komende tijd zeker
zal bezighouden met zijn
grote passie: schilderen.
7
‘Ploters’ of ‘bloters’ op
het Westnieuwland
Bij de opgraving in de bouwput van de Markthal is een
grote hoeveelheid fragmenten van runderschedels en
hoornpitten gevonden uit de tweede helft van de vijftiende
eeuw. Eén van de schedels met hoornpitten is te zien in
een vitrine in De Tijdtrap in de Markthal.
Het gaat om afval van een huidbewerker. Na de slacht
was het gebruikelijk dat de huiden met hoorns en een deel
van het schedeldak er nog aan vast werden aangeleverd.
Zo kon de huidbewerker aan de hoornpitten geslacht en
ouderdom van het dier aflezen. Kleine gaatjes in enkele
van de gevonden hoornpitten wijzen erop dat de huiden
daaraan zijn opgehangen om schoongemaakt te worden.
Dat proces van schoonmaken wordt ‘ploten’ of ‘bloten’
genoemd. De haren werden van de huiden geschraapt na
ze een nacht te hebben geweekt in urine. De ammoniak in
de urine zorgde ervoor dat de huid samentrok, waardoor
de haren sneller loskwamen.
Een groot deel van de gevonden hoornpitten is afkomstig
van stieren en een kleiner deel van koeien. De meesten
runderen zijn niet ouder geworden dan drie jaar. Sommige
schedels vertonen een deuk in het voorhoofd: dat wijst
erop dat de schedels van de dieren zijn ingeslagen. Op
die manier werden ze ‘verdoofd’ voordat hun keel werd
doorgesneden.
Runderschedels en hoornpitten, gevonden in een
slootvulling.
Colofon
Tekst Arnold Carmiggelt en Maaike Sier (BOOR)
Illustraties BOOR, Gilbert Kempenaar, De Tijdtrap
– Bas Czerwinski, Theo van Pinxteren (Rotterdam)
Vormgeving Martin Valkhoff (BOOR)
BOORnieuws is een uitgave van
Bureau Oudheidkundig Onderzoek Rotterdam
Ceintuurbaan 213B, 3051 KC Rotterdam
tel: 010-4898500, e-mail: [email protected]
website: www.rotterdam.nl/boor
twitter: @BOORRotterdam
Gratis abonnement
U kunt een gratis abonnement op BOORnieuws
(verschijnt circa 2 maal per jaar) aanvragen bij het
BOOR.
‘De leerbereider’, tekening van Jan Luyken uit 1694.
copyright © BOOR
ISSN 1874-0561
BOORnieuws nummer 20
najaar 2014
8

Download Report